Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
XX əsrdə dünya əhalisi 1,5 mlrd. nəfərədək artmışdır. Lakin ayrı-ayrı ölkələrdə və regionlarda bu artım qeyri-bərabər gedir. IEÖ-də artım sürəti son iki onillikdə sabit alçaqdır. Keçid iqtisadiyyatına malik ölkələrdə artım sürəti kəskin azalmışdır. Rusiyada, bir sıra MDB ölkələrində, Baltikyanı ölkələrdə, Şərqi Avropada əhalinin təbii azalması prosesi müşahidə olunur. Əhalinin artım sürətinin azalması IEOÖ-də, xüsusən, Şərqi Asiya, Cənub-şərqi Asiya və Latın Amerikası ölkələri hesabına baş verir. Hal-hazırda işçi qüvvəsinin 2/3-i adambaşına ən kiçik ÜDM göstəricilərinə malik ölkələrin payına düşür.
Əhalinin yaş strukturu
Yaş strukturunun 2 əsas tipi mövcuddur. 1-ci tip əksər IEOÖ üçün səciyyəvidir və uşaqların çox olması, yaşlı insanların (65 yaşdan yuxarı) isə az olması ilə səciyyələnir. 2-ci tip IEÖ və keçid iqtisadiyyatına malik ölkələr üçün səciyyəvidir və, əksinə, uşaqların azlığı, yaşlı insanların çoxluğu ilə səciyyələnir. Uşaqların çoxluğu IEOÖ-də ona gətirib-çıxarır ki, bu ölkələrdə əməkqabiliyyətli insanların sayı azdır. Bu məktəblərin tikintisi, iş yerlərinin yaradılmasında çətinliklər yaradır. Əksinə, IEOÖ-də və keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə əhalinin demoqrafik qocalması baş verir. BMT-nin kriterilərinə görə, ölkənin əhalisi o zaman qoca sayılır ki, 60 və daha yaşlı insanların sayı əhalinin ümumi sayına nisbətən 12% və daha çox təşkil edir. Isveçdə bu göstərici 22,1%, Almaniyada 20,1%, Yaponiyada 19,9%, Rusiyada isə 16,6%-dir. Bu hal cəmiyyətin iqtisadi yükünü artırır. Bir sıra IEÖ-də əməkqabiliyyətli insanların sayı pensiyaçıların sayından bir qədər çoxdur və bu üstünlük get-gedə azalır.
Dünya əhalisinin orta ömür müddəti
1950-ci illərin əvvəllərində dünya üzrə qadınların orta ömür müddəti kişilərə nisbətən 2,4 il çox idi. 1980-ci illərin əvvəlində bu fərq 2,6 ilədək, o cümlədən, inkişaf etmiş ölkələrdə 7,4 ilədək, IEOÖ-də isə 2,0 ilədək artmışdır. Şimali Amerikada qadınların orta ömür müddəti kişilərə nisbətən 8 il, Şərqi və Qərbi Avropada 6,1 il, Avstraliya və Yeni Zelandiyada 6,3 il, Latın Amerikasında 4,2 il, Afrikada 3,1 il, Asiya ölkələrində 1,5 il çoxdur.
Nigaha qoşulma və boşanma
Bu halların ölçüləri bir sıra demoqrafik göstəricilərdən, ölkələrin sosial-iqtisadi durumundan, adət və ənənələrdən asılıdır. Dünya xalqlarının əksəriyyəti hal-hazırda monoqam ailələrlə yaşayır. Lakin bir sıra Asiya və Afrika ölkələrində (əsasən, müsəlman ölkələrində) poliqiniya, bəzi Cənubi Hindistan, Nepal, Mərkəzi Amerika xalqlarında poliandriya (çoxərlilik) yayılmışdır. Tropik Afrika ölkələrində 100 evli kişiyə 150 ərli qadın düşür. Kənd yerlərində 15 yaş və yuxarı yaşda olan 3 kişidən biri poliqin nikaha malikdir, yəni iki və ya üç arvada malikdir. Poliqin nikahlar ərəb ölkələrində də yayılmışdır.
Ümumiyyətlə, dünya üzrə kişilər, adətən, 25-29 yaşlarında, qadınlar isə 20-24 yaşlarında nikaha daxil olur. Ölkələr üzrə nikah yaşı qanunun tələblərindən çox, milli adət-ənənələrlə müəyyən olunur və qanunlar bir çox hallarda bu adətlər nəzərə alınmaqla qəbul edilir. Daha isti qurşaqlarda cinsi yetkinlik tez baş verdiyindən erkən nikahlar geniş yayılmışdır. Bu baxımdan Cənubi Asiya ölkələri seçilir. Median yaş, yəni bu nəslin nikaha girən nümayəndələrinin yarıdan çoxunun yaşı, Avropada kişilər üçün 25, qadınlar üçün 22-dir. Asiya, Afrika və Latın Amerikası ölkələrinin əksəriyyətində bu yaş kişilər üçün Avropadakına yaxın – 23-25 yaş, qadınlar üçün isə 19-21 yaşdır, yəni bir qədər az. Dünya üzrə dul qadınların sayı dul kişilərin sayından təxminən iki dəfə çoxdur. Bu bir tərəfdən qadınların daha uzunömürlülüyü, digər tərəfdən isə bir sıra IEOÖ-də dul qadınların yenidən ailə qurmasına qarşı pis münasibətdir. Müşahidələr onu deməyə əsas verir ki, II Dünya müharibəsindən sonra əksər ölkələrdə boşanmaların sayı kəskin surətdə artmışdır və indi də artmaqda davam edir. Çox güman ki, boşanmaların artması doğumun azalması və övladsız ailələrin çoxluğu ilə əlaqədardır.
İstinadlar
- İ.İ.Mərdanov, T.D.Ağayev, M.G.Alməmmədli. "Dünya təsərrüfatının coğrafiyası", Bakı 2013, 150 səh.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
XX esrde dunya ehalisi 1 5 mlrd neferedek artmisdir Lakin ayri ayri olkelerde ve regionlarda bu artim qeyri beraber gedir IEO de artim sureti son iki onillikde sabit alcaqdir Kecid iqtisadiyyatina malik olkelerde artim sureti keskin azalmisdir Rusiyada bir sira MDB olkelerinde Baltikyani olkelerde Serqi Avropada ehalinin tebii azalmasi prosesi musahide olunur Ehalinin artim suretinin azalmasi IEOO de xususen Serqi Asiya Cenub serqi Asiya ve Latin Amerikasi olkeleri hesabina bas verir Hal hazirda isci quvvesinin 2 3 i adambasina en kicik UDM gostericilerine malik olkelerin payina dusur Ehalinin yas strukturuYas strukturunun 2 esas tipi movcuddur 1 ci tip ekser IEOO ucun seciyyevidir ve usaqlarin cox olmasi yasli insanlarin 65 yasdan yuxari ise az olmasi ile seciyyelenir 2 ci tip IEO ve kecid iqtisadiyyatina malik olkeler ucun seciyyevidir ve eksine usaqlarin azligi yasli insanlarin coxlugu ile seciyyelenir Usaqlarin coxlugu IEOO de ona getirib cixarir ki bu olkelerde emekqabiliyyetli insanlarin sayi azdir Bu mekteblerin tikintisi is yerlerinin yaradilmasinda cetinlikler yaradir Eksine IEOO de ve kecid iqtisadiyyatli olkelerde ehalinin demoqrafik qocalmasi bas verir BMT nin kriterilerine gore olkenin ehalisi o zaman qoca sayilir ki 60 ve daha yasli insanlarin sayi ehalinin umumi sayina nisbeten 12 ve daha cox teskil edir Isvecde bu gosterici 22 1 Almaniyada 20 1 Yaponiyada 19 9 Rusiyada ise 16 6 dir Bu hal cemiyyetin iqtisadi yukunu artirir Bir sira IEO de emekqabiliyyetli insanlarin sayi pensiyacilarin sayindan bir qeder coxdur ve bu ustunluk get gede azalir Dunya ehalisinin orta omur muddeti1950 ci illerin evvellerinde dunya uzre qadinlarin orta omur muddeti kisilere nisbeten 2 4 il cox idi 1980 ci illerin evvelinde bu ferq 2 6 iledek o cumleden inkisaf etmis olkelerde 7 4 iledek IEOO de ise 2 0 iledek artmisdir Simali Amerikada qadinlarin orta omur muddeti kisilere nisbeten 8 il Serqi ve Qerbi Avropada 6 1 il Avstraliya ve Yeni Zelandiyada 6 3 il Latin Amerikasinda 4 2 il Afrikada 3 1 il Asiya olkelerinde 1 5 il coxdur Nigaha qosulma ve bosanmaBu hallarin olculeri bir sira demoqrafik gostericilerden olkelerin sosial iqtisadi durumundan adet ve enenelerden asilidir Dunya xalqlarinin ekseriyyeti hal hazirda monoqam ailelerle yasayir Lakin bir sira Asiya ve Afrika olkelerinde esasen muselman olkelerinde poliqiniya bezi Cenubi Hindistan Nepal Merkezi Amerika xalqlarinda poliandriya coxerlilik yayilmisdir Tropik Afrika olkelerinde 100 evli kisiye 150 erli qadin dusur Kend yerlerinde 15 yas ve yuxari yasda olan 3 kisiden biri poliqin nikaha malikdir yeni iki ve ya uc arvada malikdir Poliqin nikahlar ereb olkelerinde de yayilmisdir Umumiyyetle dunya uzre kisiler adeten 25 29 yaslarinda qadinlar ise 20 24 yaslarinda nikaha daxil olur Olkeler uzre nikah yasi qanunun teleblerinden cox milli adet enenelerle mueyyen olunur ve qanunlar bir cox hallarda bu adetler nezere alinmaqla qebul edilir Daha isti qursaqlarda cinsi yetkinlik tez bas verdiyinden erken nikahlar genis yayilmisdir Bu baximdan Cenubi Asiya olkeleri secilir Median yas yeni bu neslin nikaha giren numayendelerinin yaridan coxunun yasi Avropada kisiler ucun 25 qadinlar ucun 22 dir Asiya Afrika ve Latin Amerikasi olkelerinin ekseriyyetinde bu yas kisiler ucun Avropadakina yaxin 23 25 yas qadinlar ucun ise 19 21 yasdir yeni bir qeder az Dunya uzre dul qadinlarin sayi dul kisilerin sayindan texminen iki defe coxdur Bu bir terefden qadinlarin daha uzunomurluluyu diger terefden ise bir sira IEOO de dul qadinlarin yeniden aile qurmasina qarsi pis munasibetdir Musahideler onu demeye esas verir ki II Dunya muharibesinden sonra ekser olkelerde bosanmalarin sayi keskin suretde artmisdir ve indi de artmaqda davam edir Cox guman ki bosanmalarin artmasi dogumun azalmasi ve ovladsiz ailelerin coxlugu ile elaqedardir IstinadlarI I Merdanov T D Agayev M G Almemmedli Dunya teserrufatinin cografiyasi Baki 2013 150 seh Hemcinin baxEhali sixligi Dunya ehalisi