fbpx
Wikipedia

Çin fəlsəfəsi

Avqust 09, 2021

Çin fəlsəfəsi — Çin dünyagörüşünün əsaslarından biri.

Tarixi

Həmçinin bax: Qədim Çin fəlsəfəsi

Qədim Çində fəlsəfi fikir e.ə. VI-V əsrlərdə meydana gəlmişdir. Həmin dövrdə bir sıra təbiət elmləri: mexanika, astronomiya, təbabət, biologiya və di-gər bilik sahələri yaranmağa və inkişaf etməyə başlamışdır. Çində Günəş-ay təqvimi yaranmış və e.ə. IV əsrdə Çin astronomu Şi-Şen dünyada ilk ulduz kataloqunu tərtib etmişdir.

Qədim Çində fəlsəfi fikir kortəbii materializm və idealizm istiqamətində formalaşmışdır. E.ə. I əsrdə ilk başlanğıc metal, ağac, su, od və torpaq kimi beş ilk element haqqında, əks başlanğıclar (yan, in), təbii yol (dao) və s. haqqında ideyalar yayılmağa başlamışdır. Qədim Çində 6 əsas məktəb fəaliy-yət göstərmişdir:

  1. konfutsiçilik
  2. moizm
  3. qanun
  4. daosizm
  5. naturfəlsəfə
  6. adlar məktəbi

Qədim Çin fəlsəfəsinin meydana gəlməsi və inkişafı əsasən beş kitabla: "Mahnılar kitabı", "Tarix kitabı", "Adətlər kitabı", "Dəyişikliklər kitabı" və "Çun-çyu" salnaməsi ilə bağlı olmuşdur.

Konfutsiçilik

  Əsas məqalə: Konfutsiçilik

Konfutsilik məktəbinin banisi Kun Konfutsi (E.ə. 551-479) hesab olunur. Konfutsilik təliminin əsası "qarşılıqlı məhəbbət" və "insana sevgi"dir. Bunlar birlikdə isə "doğru yol"u təşkil edirlər. Bu təlimə görə, hər bir şəxs, insanları sevməli və valideynlərinə hörmət etməlidir. Dövlət başında isə yalnız müdrik adam olmalı və tabelikdə olanları tərbiyə etməlidir. Demək olar ki, bu təlimin əsasını tərbiyə məsələləri təşkil edir.

Konfutsinin davamçısı Men-Tszı (E.ə. 372-289) belə bir nəzəriyyə irəli sürürdü ki, insanın həyatı ilahi iradəyə tabedir, bilik isə insanda anadangəlmə-dir. İnsan anadan olanda bilik ilahi, "Hüdudsuz ruh" tərəfindən ona verilir.

İnsan bu biliklərin köməyi ilə həyatın bütün suallarına cavab verməlidir. O, insanları bütün müvəffəqiyyətsizliklərin və bədbəxtliklərin səbəbini müəy-yənləşdirməyə, dözümlü və mərhəmətli olmağa çağırırdı.

Konfutsiliyin digər nümayəndəsi Syun-Tszının (E.ə. 298-238) təlimində isə mərkəzi xətt cəmiyyət və insan problemidir. O, iddia edirdi ki, göy, səma, təbiətin ayrılmaz bir hissəsi olan, materiyadır. Təbiətdə bütün hadisə və proseslər onun öz qanunları əsasında baş verir və dəyişir. Onun nəzərincə, insan taleyi ilahidən deyil, onun özündən asılıdır. Bundan əlavə insan aləmi dərk etmək və ondan öz xeyrinə istifadə etmək qabiliyyətinə malikdir. Cəmiyyət isə idarə edənlərdən və idarə olunanlardan təşkil olunmalı, cəmiyyət üzvlərinin bir hissəsi fiziki, digər hissəsi zehni əməklə məşğul olmalıdır. Göründüyü kimi Konfutsi fəlsəfəsi iki istiqamətdə; idealizm və materializm istiqamətlərində inkişaf etmişdir.

Moizm

  Əsas məqalə: Moizm

Qədim Çində nüfuzlu məktəblərdən biri də əsası Mo-Tszı (E.ə. 479-400) tərəfindən qoyulmuş moizmdir. Bu məktəb iki əsr davam etmişdir. Bu təlim konfutsiliyə xas olan tale, alın yazısı anlayışlarını rədd edir və belə hesab edir ki, insanın taleyi yalnız onun ilahi iradədə təzahür edən "ümumi məhəbbət" prinsiplərini necə həyata keçirməsindən asılıdır. Moizm məktəbin nümayəndələri idrak nəzəriyyəsinin bəzi məsələlərini materialist nöqteyi-nəzərdən izah edirdilər. Onların fikrincə, idrakın 3 şərti var; 1)İnsanın hiss üzvləri; 2) Hiss üzvləri üçün obyekt olan xarici predmetlər; 3) Hiss üzvləri ilə xarici predmetlərin kontaktı. Hiss üzvləri xarici aləmin predmetləri ilə təmasda olduqda duyğu meydana gəlir. İdrak prosesinin başlanğıcı olan duyğu yalnız düşüncə ilə dərk edilə bilər. Ancaq bu yolla predmetin nə olduğunu dərindən dərk etmək olar.

Daosizm

  Əsas məqalə: Daosizm

Qədim Çin fəlsəfəsində özünəməxsus yer tutan digər fəlsəfi təlim daosizmdir. Bu məktəbin banisi Lao-Tszı (E.ə. VI-V) hesab edilir. Daosizmin əsas kitabı "Daodesizm" adlanır. Konfusiçiliyin tam əksinə olaraq bu məktəbin nümayəndələri iddia edirdilər ki, təbiət və insanların həyatı "səmanın idarəsi" ilə deyil, dao tərəfindən müəyyən edilmiş təbii yolla inkişaf edir. Dao predmetlərin özlərinin təbii qanunu olub, hava (çi) ilə birlikdə dünyanın əsasını təşkil edir. Bu təlimə görə, dünyada bütün predmetlər hərəkətdə və dəyiş-mədədir.

Daosizmin digər nümayəndəsi Yan Çcu (E.ə VI əsr) fövqəltəbii qüvvələrin mövcudluğunu rədd edir. O, iddia edirdi ki, hadisə və predmetlərin hamısı öz qanunları əsasında idarə olunurlar və daima dəyişilməkdədirlər. Yan Çcunun fikrincə, insan digər canlılardan yalnız öz ağlı ilə fərqlənir. İnsanın ruhu onun bədənindən ayrı mövcud ola bilməz, ölümdən sonra ruh da yox olur.

Daosizmin davamçılarından olan Çcuan-Tszının (E.ə. IV-III əsr) nəzərincə, predmetlər aləmində yalnız daosizm təbii qanunu mövcuddur. O, iddia edirdi ki, suda mövcud olan kiçik hissəciklərdən (tszi) əvvəl heyvanlar, heyvanlardan isə insanlar əmələ gəlmişdir. Təbiətdə mövcud olan bütün cisim və predmetlər isə çi adlanan ilk başlanğıcdan əmələ gəlmişdir. Onun təlimində subyektiv dialektika özünəməxsus yer tutur. Onun fikrincə, nə qədər ki, cisimlər, predmetlər dəyişmə və inkişaf vəziyyətindədirlər, insanlar heç vaxt onların haqqında dəqiq təsəvvürə malik ola bilməzlər, çünki, obyektiv həqiqət yoxdur.

Xarici keçidlər

  • Философия и религии Китая.

Avqust 09, 2021
çin, fəlsəfəsi, çin, dünyagörüşünün, əsaslarından, biri, mündəricat, tarixi, konfutsiçilik, moizm, daosizm, xarici, keçidlərtarixi, redaktəhəmçinin, qədim, qədim, çində, fəlsəfi, fikir, əsrlərdə, meydana, gəlmişdir, həmin, dövrdə, sıra, təbiət, elmləri, mexani. Cin felsefesi Cin dunyagorusunun esaslarindan biri Mundericat 1 Tarixi 2 Konfutsicilik 3 Moizm 4 Daosizm 5 Xarici kecidlerTarixi RedakteHemcinin bax Qedim Cin felsefesi Qedim Cinde felsefi fikir e e VI V esrlerde meydana gelmisdir Hemin dovrde bir sira tebiet elmleri mexanika astronomiya tebabet biologiya ve di ger bilik saheleri yaranmaga ve inkisaf etmeye baslamisdir Cinde Gunes ay teqvimi yaranmis ve e e IV esrde Cin astronomu Si Sen dunyada ilk ulduz kataloqunu tertib etmisdir Qedim Cinde felsefi fikir kortebii materializm ve idealizm istiqametinde formalasmisdir E e I esrde ilk baslangic metal agac su od ve torpaq kimi bes ilk element haqqinda eks baslangiclar yan in tebii yol dao ve s haqqinda ideyalar yayilmaga baslamisdir Qedim Cinde 6 esas mekteb fealiy yet gostermisdir konfutsicilik moizm qanun daosizm naturfelsefe adlar mektebiQedim Cin felsefesinin meydana gelmesi ve inkisafi esasen bes kitabla Mahnilar kitabi Tarix kitabi Adetler kitabi Deyisiklikler kitabi ve Cun cyu salnamesi ile bagli olmusdur Konfutsicilik Redakte Esas meqale KonfutsicilikKonfutsilik mektebinin banisi Kun Konfutsi E e 551 479 hesab olunur Konfutsilik teliminin esasi qarsiliqli mehebbet ve insana sevgi dir Bunlar birlikde ise dogru yol u teskil edirler Bu telime gore her bir sexs insanlari sevmeli ve valideynlerine hormet etmelidir Dovlet basinda ise yalniz mudrik adam olmali ve tabelikde olanlari terbiye etmelidir Demek olar ki bu telimin esasini terbiye meseleleri teskil edir Konfutsinin davamcisi Men Tszi E e 372 289 bele bir nezeriyye ireli sururdu ki insanin heyati ilahi iradeye tabedir bilik ise insanda anadangelme dir Insan anadan olanda bilik ilahi Hududsuz ruh terefinden ona verilir Insan bu biliklerin komeyi ile heyatin butun suallarina cavab vermelidir O insanlari butun muveffeqiyyetsizliklerin ve bedbextliklerin sebebini muey yenlesdirmeye dozumlu ve merhemetli olmaga cagirirdi Konfutsiliyin diger numayendesi Syun Tszinin E e 298 238 teliminde ise merkezi xett cemiyyet ve insan problemidir O iddia edirdi ki goy sema tebietin ayrilmaz bir hissesi olan materiyadir Tebietde butun hadise ve prosesler onun oz qanunlari esasinda bas verir ve deyisir Onun nezerince insan taleyi ilahiden deyil onun ozunden asilidir Bundan elave insan alemi derk etmek ve ondan oz xeyrine istifade etmek qabiliyyetine malikdir Cemiyyet ise idare edenlerden ve idare olunanlardan teskil olunmali cemiyyet uzvlerinin bir hissesi fiziki diger hissesi zehni emekle mesgul olmalidir Gorunduyu kimi Konfutsi felsefesi iki istiqametde idealizm ve materializm istiqametlerinde inkisaf etmisdir Moizm Redakte Esas meqale MoizmQedim Cinde nufuzlu mekteblerden biri de esasi Mo Tszi E e 479 400 terefinden qoyulmus moizmdir Bu mekteb iki esr davam etmisdir Bu telim konfutsiliye xas olan tale alin yazisi anlayislarini redd edir ve bele hesab edir ki insanin taleyi yalniz onun ilahi iradede tezahur eden umumi mehebbet prinsiplerini nece heyata kecirmesinden asilidir Moizm mektebin numayendeleri idrak nezeriyyesinin bezi meselelerini materialist noqteyi nezerden izah edirdiler Onlarin fikrince idrakin 3 serti var 1 Insanin hiss uzvleri 2 Hiss uzvleri ucun obyekt olan xarici predmetler 3 Hiss uzvleri ile xarici predmetlerin kontakti Hiss uzvleri xarici alemin predmetleri ile temasda olduqda duygu meydana gelir Idrak prosesinin baslangici olan duygu yalniz dusunce ile derk edile biler Ancaq bu yolla predmetin ne oldugunu derinden derk etmek olar Daosizm Redakte Esas meqale DaosizmQedim Cin felsefesinde ozunemexsus yer tutan diger felsefi telim daosizmdir Bu mektebin banisi Lao Tszi E e VI V hesab edilir Daosizmin esas kitabi Daodesizm adlanir Konfusiciliyin tam eksine olaraq bu mektebin numayendeleri iddia edirdiler ki tebiet ve insanlarin heyati semanin idaresi ile deyil dao terefinden mueyyen edilmis tebii yolla inkisaf edir Dao predmetlerin ozlerinin tebii qanunu olub hava ci ile birlikde dunyanin esasini teskil edir Bu telime gore dunyada butun predmetler hereketde ve deyis mededir Daosizmin diger numayendesi Yan Ccu E e VI esr fovqeltebii quvvelerin movcudlugunu redd edir O iddia edirdi ki hadise ve predmetlerin hamisi oz qanunlari esasinda idare olunurlar ve daima deyisilmekdedirler Yan Ccunun fikrince insan diger canlilardan yalniz oz agli ile ferqlenir Insanin ruhu onun bedeninden ayri movcud ola bilmez olumden sonra ruh da yox olur Daosizmin davamcilarindan olan Ccuan Tszinin E e IV III esr nezerince predmetler aleminde yalniz daosizm tebii qanunu movcuddur O iddia edirdi ki suda movcud olan kicik hisseciklerden tszi evvel heyvanlar heyvanlardan ise insanlar emele gelmisdir Tebietde movcud olan butun cisim ve predmetler ise ci adlanan ilk baslangicdan emele gelmisdir Onun teliminde subyektiv dialektika ozunemexsus yer tutur Onun fikrince ne qeder ki cisimler predmetler deyisme ve inkisaf veziyyetindedirler insanlar hec vaxt onlarin haqqinda deqiq tesevvure malik ola bilmezler cunki obyektiv heqiqet yoxdur Xarici kecidler RedakteFilosofiya i religii Kitaya Menbe https az wikipedia org w index php title Cin felsefesi amp oldid 4913803, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.