Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
.
Bioloji sistem — bir neçə bioloji əlaqəli varlığı birləşdirən mürəkkəb şəbəkə. Bioloji təşkilat bir neçə miqyasda olur və sistemin nə olmasından asılı olaraq müxtəlif strukturlar əsasında müəyyən edilir.Məməlilərdə və digər heyvanlarda orqan və toxuma miqyasında qan dövranı sistemini, tənəffüs sistemini və sinir sistemini misal göstərmək olar. Mikro və nanoskopik səviyyədə bioloji sistemlərin nümunələri hüceyrələr, orqanellər, makromolekulyar komplekslər və tənzimləyicilərdir. Bioloji sistemi canlı orqanizm kimi canlı sistemlə qarışdırmaq olmaz.
Orqan və toxuma sistemləri
Orqan sistemi və insan orqanizminin sistemlərinin siyahısı
Bu xüsusi sistemlər insan anatomiyasında geniş şəkildə öyrənilir və bir çox başqa heyvanlarda da mövcuddur.
- Tənəffüs sistemi — tənəffüs üçün istifadə olunan orqanlar: udlaq, qırtlaq, bronxlar, ağciyərlər və sinə diafraqması.
- Həzm sistemi — tüpürcək vəziləri, yemək borusu, mədə, qaraciyər, öd kisəsi, mədəaltı vəzi, bağırsaqlar, düz bağırsaq və anus tərəfindən qidanın həzm edilməsi.
- Ürək-damar sistemi (ürək və qan dövranı sistemi) — qanı ürək, qan və qan damarları vasitəsilə bədənə və ağciyərlərə vurur və yönəldir.
- Sidik-ifrazat sistemi — böyrəklər, sidik kanalı, sidik kisəsi maye balansında, elektrolit balansında və sidik ifrazında iştirak edir.
- Örtücü sistem — dəri, saç, yağ və dırnaqlar.
- Skelet sistemi — sümüklər, qığırdaqlar, bağlar və vətərlərlə struktur dəstək və qoruma.
- Endokrin sistemi — hipotalamus, hipofiz, epifiz, qalxanabənzər vəzi, qalxanabənzər ətraf vəziləri və böyrəküstü vəzilər kimi endokrin vəzlər tərəfindən istehsal olunan hormonlardan istifadə edərək bədən daxilində əlaqə. Limfa sistemi, immunitet reaksiyaları və antitel istehsalı da daxil olmaqla funksiyaları ehtiva edir.
- İmmunitet sistemi: orqanizmi yad cisimlərdən qoruyur
- Sinir sistemi — beyin, onurğa beyni, periferik sinir sistemi və hiss orqanları ilə məlumatların toplanması, ötürülməsi və işlənməsi.
- Həssas sistemlər — görmə sistemi, eşitmə sistemi, qoxu sistemi, dad sistemi, somatosensor sistem, vestibulyar sistem.
- Əzələ sistemi — ətraf mühiti manipulyasiya etməyə imkan verir, hərəkəti təmin edir, duruşu saxlayır və istilik yaradır. Skelet əzələsi, hamar əzələ və ürək əzələsi daxildir.
- Reproduktiv sistem — yumurtalıq, uşaqlıq borusu, uşaqlıq yolu, vagina, süd vəziləri, uşaqlıq, toxum vəziləri və prostat kimi reproduktiv orqanlar.
Tarixi
Sistem (və ya aparat) anlayışı həyatı və ya üzvi funksiya anlayışına əsaslanır. Sistem müəyyən funksiyaya malik orqanlar toplusudur. Əsas funksiyaların və nəticədə sistemlərin sadalanması antik dövrdən demək olar ki, eyni qalmışdır, lakin onların təsnifatı müxtəlif olmuşdur, məsələn, Aristotel, Bikhat, Cuvier ilə müqayisə edəndə.
1820-ci illərdə fransız fizioloqu Henri Milne Edvards tərəfindən irəli sürülən fizioloji əmək bölgüsü anlayışı "canlıları sanki insanın sənayesi tərəfindən yaradılmış maşınlar kimi müqayisə etməyə və öyrənməyə" imkan verdi. Adam Smitin əsərindən ilhamlanaraq Milne Edvards yazırdı ki, “bütün canlıların bədəni, istər heyvan, istərsə də bitki, fabrikə bənzəyir... burada işçilərlə müqayisə oluna bilən fərdi orqanlar həyatı təşkil edən hadisələri meydana gətirmək üçün fasiləsiz işləyirlər. Daha differensiallaşmış orqanizmlərdə funksional əmək müxtəlif alətlər və ya sistemlər arasında bölüşdürülə bilər (onun tərəfindən geyim adlanır).
Hüceyrə orqanel sistemləri
Hüceyrənin dəqiq komponentləri hüceyrənin eukaryot və ya prokaryot olması ilə müəyyən edilir.
- Nüvə (yalnız eukariotlarda) — genetik materialın saxlanması, hüceyrə idarəetmə mərkəzi.
- Sitozol — sitoplazmanın tərkibində orqanoidlərin asılı olduğu jeləbənzər mayedən ibarət tərkib hissəsi.
- Hüceyrə membranı (plazma membranı)
- Endoplazmik retikulum — daşınma üçün istifadə olunan davamlı kanal təşkil edən nüvə qabığının üst hissəsi. Kobud endoplazmatik retikulum və hamar endoplazmatik retikulumdan ibarətdir
- Hamar endoplazmik retikulum (HER) — lipidlərin və steroid hormonların saxlanması, sintezi və detoksifikasiyası
- Kobud endoplazmik retikulum (KER) — kanallara bağlı ribosomlara görə "kobud" hesab olunur. Zülal istehsalını təmin edən sisternalardan ibarətdir.
- Ribosom — daxili fəaliyyət üçün vacib olan və digər orqanlarda təkrarlanmayan bioloji zülal sintez yeri.
- Mitoxondriya — hüceyrənin güc mərkəzi. ATF (adenozin trifosfat) istehsal edən hüceyrə tənəffüs sahəsi.
- Lizosom — hüceyrə daxilində arzuolunmaz/lazımsız materialın parçalanma mərkəzi.
- Peroksisom — H2O2 (hidrogen peroksid) kimi həzm fermentlərindən zəhərli maddələri parçalayır.
- Qolçi aparatı (yalnız eukariotlarda) — modifikasiya, daşınma və ifrazatda iştirak edən qatlanmış şəbəkə.
- Xloroplast — fotosintez yeri. Xlorofilin saxlanması.
Həmçinin bax
İstinadlar
- F. Muggianu; A. Benso; R. Bardini; E. Hu; G. Politano; S. Di Carlo. Modeling biological complexity using Biology System Description Language (BiSDL) // 2018 IEEE International Conference on Bioinformatics and Biomedicine (BIBM). IEEE Xplore Digital Library. 2018. 713–717. doi:10.1109/BIBM.2018.8621533. ISBN .
- Fletcher, John (1837). "On the functions of organized beings, and their arrangement". In: Rudiments of physiology. Part 2. On life, as manifested in irritation. Edinburgh: John Carfrae & Son. pp. 1-15. link.
- Bichat, X. (1801). Anatomie générale appliquée à la physiologie et à la médecine, 4 volumes in-8, Brosson, Gabon, Paris, link. (See pp. cvj-cxj).
- Cuvier, Georges. Lecons d'anatomie comparée 2. éd., cor. et augm. Paris: Crochard, 1835-1846. link 2009-03-02 at the Wayback Machine.
- R. M. Brain. The Pulse of Modernism: Physiological Aesthetics in Fin-de-Siècle Europe. Seattle: University of Washington Press, 2015. 384 pp., [1] 2023-07-03 at the Wayback Machine.
- "Human Anatomy And Physiology". PressBooks. 2020-10-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-06-14.
Xarici keçidlər
- Systems Biology: An Overview by Mario Jardon: A review from the Science Creative Quarterly, 2005.
- , by Hiroyuki Kurata, 1999.
- It from bit and fit from bit. On the origin and impact of information in the average evolution. Includes how life forms and biological systems originate and from there evolve to become more and more complex, including evolution of genes and memes, into the complex memetics from organisations and multinational corporations and a "global brain", (Yves Decadt, 2000). Book published in Dutch with English paper summary in The Information Philosopher, http://www.informationphilosopher.com/solutions/scientists/decadt/
- Schmidt-Rhaesa, A. 2007. The Evolution of Organ Systems. Oxford University Press, Oxford, [2].
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bir sistem numunesi Beyin beyincik onurga beyni ve sinirler sinir sisteminin 4 esas komponentidir Bioloji sistem bir nece bioloji elaqeli varligi birlesdiren murekkeb sebeke Bioloji teskilat bir nece miqyasda olur ve sistemin ne olmasindan asili olaraq muxtelif strukturlar esasinda mueyyen edilir Memelilerde ve diger heyvanlarda orqan ve toxuma miqyasinda qan dovrani sistemini teneffus sistemini ve sinir sistemini misal gostermek olar Mikro ve nanoskopik seviyyede bioloji sistemlerin numuneleri huceyreler orqaneller makromolekulyar kompleksler ve tenzimleyicilerdir Bioloji sistemi canli orqanizm kimi canli sistemle qarisdirmaq olmaz Orqan ve toxuma sistemleriOrqan sistemi ve insan orqanizminin sistemlerinin siyahisi Bu xususi sistemler insan anatomiyasinda genis sekilde oyrenilir ve bir cox basqa heyvanlarda da movcuddur Teneffus sistemi teneffus ucun istifade olunan orqanlar udlaq qirtlaq bronxlar agciyerler ve sine diafraqmasi Hezm sistemi tupurcek vezileri yemek borusu mede qaraciyer od kisesi medealti vezi bagirsaqlar duz bagirsaq ve anus terefinden qidanin hezm edilmesi Urek damar sistemi urek ve qan dovrani sistemi qani urek qan ve qan damarlari vasitesile bedene ve agciyerlere vurur ve yoneldir Sidik ifrazat sistemi boyrekler sidik kanali sidik kisesi maye balansinda elektrolit balansinda ve sidik ifrazinda istirak edir Ortucu sistem deri sac yag ve dirnaqlar Skelet sistemi sumukler qigirdaqlar baglar ve veterlerle struktur destek ve qoruma Endokrin sistemi hipotalamus hipofiz epifiz qalxanabenzer vezi qalxanabenzer etraf vezileri ve boyrekustu veziler kimi endokrin vezler terefinden istehsal olunan hormonlardan istifade ederek beden daxilinde elaqe Limfa sistemi immunitet reaksiyalari ve antitel istehsali da daxil olmaqla funksiyalari ehtiva edir Immunitet sistemi orqanizmi yad cisimlerden qoruyur Sinir sistemi beyin onurga beyni periferik sinir sistemi ve hiss orqanlari ile melumatlarin toplanmasi oturulmesi ve islenmesi Hessas sistemler gorme sistemi esitme sistemi qoxu sistemi dad sistemi somatosensor sistem vestibulyar sistem Ezele sistemi etraf muhiti manipulyasiya etmeye imkan verir hereketi temin edir durusu saxlayir ve istilik yaradir Skelet ezelesi hamar ezele ve urek ezelesi daxildir Reproduktiv sistem yumurtaliq usaqliq borusu usaqliq yolu vagina sud vezileri usaqliq toxum vezileri ve prostat kimi reproduktiv orqanlar TarixiSistem ve ya aparat anlayisi heyati ve ya uzvi funksiya anlayisina esaslanir Sistem mueyyen funksiyaya malik orqanlar toplusudur Esas funksiyalarin ve neticede sistemlerin sadalanmasi antik dovrden demek olar ki eyni qalmisdir lakin onlarin tesnifati muxtelif olmusdur meselen Aristotel Bikhat Cuvier ile muqayise edende 1820 ci illerde fransiz fizioloqu Henri Milne Edvards terefinden ireli surulen fizioloji emek bolgusu anlayisi canlilari sanki insanin senayesi terefinden yaradilmis masinlar kimi muqayise etmeye ve oyrenmeye imkan verdi Adam Smitin eserinden ilhamlanaraq Milne Edvards yazirdi ki butun canlilarin bedeni ister heyvan isterse de bitki fabrike benzeyir burada iscilerle muqayise oluna bilen ferdi orqanlar heyati teskil eden hadiseleri meydana getirmek ucun fasilesiz isleyirler Daha differensiallasmis orqanizmlerde funksional emek muxtelif aletler ve ya sistemler arasinda bolusdurule biler onun terefinden geyim adlanir Huceyre orqanel sistemleriHuceyrenin deqiq komponentleri huceyrenin eukaryot ve ya prokaryot olmasi ile mueyyen edilir Nuve yalniz eukariotlarda genetik materialin saxlanmasi huceyre idareetme merkezi Sitozol sitoplazmanin terkibinde orqanoidlerin asili oldugu jelebenzer mayeden ibaret terkib hissesi Huceyre membrani plazma membrani Endoplazmik retikulum dasinma ucun istifade olunan davamli kanal teskil eden nuve qabiginin ust hissesi Kobud endoplazmatik retikulum ve hamar endoplazmatik retikulumdan ibaretdir Hamar endoplazmik retikulum HER lipidlerin ve steroid hormonlarin saxlanmasi sintezi ve detoksifikasiyasi Kobud endoplazmik retikulum KER kanallara bagli ribosomlara gore kobud hesab olunur Zulal istehsalini temin eden sisternalardan ibaretdir Ribosom daxili fealiyyet ucun vacib olan ve diger orqanlarda tekrarlanmayan bioloji zulal sintez yeri Mitoxondriya huceyrenin guc merkezi ATF adenozin trifosfat istehsal eden huceyre teneffus sahesi Lizosom huceyre daxilinde arzuolunmaz lazimsiz materialin parcalanma merkezi Peroksisom H2O2 hidrogen peroksid kimi hezm fermentlerinden zeherli maddeleri parcalayir Qolci aparati yalniz eukariotlarda modifikasiya dasinma ve ifrazatda istirak eden qatlanmis sebeke Xloroplast fotosintez yeri Xlorofilin saxlanmasi Hemcinin baxSistem biologiyasiIstinadlarF Muggianu A Benso R Bardini E Hu G Politano S Di Carlo Modeling biological complexity using Biology System Description Language BiSDL 2018 IEEE International Conference on Bioinformatics and Biomedicine BIBM IEEE Xplore Digital Library 2018 713 717 doi 10 1109 BIBM 2018 8621533 ISBN 978 1 5386 5488 0 Fletcher John 1837 On the functions of organized beings and their arrangement In Rudiments of physiology Part 2 On life as manifested in irritation Edinburgh John Carfrae amp Son pp 1 15 link Bichat X 1801 Anatomie generale appliquee a la physiologie et a la medecine 4 volumes in 8 Brosson Gabon Paris link See pp cvj cxj Cuvier Georges Lecons d anatomie comparee 2 ed cor et augm Paris Crochard 1835 1846 link 2009 03 02 at the Wayback Machine R M Brain The Pulse of Modernism Physiological Aesthetics in Fin de Siecle Europe Seattle University of Washington Press 2015 384 pp 1 2023 07 03 at the Wayback Machine Human Anatomy And Physiology PressBooks 2020 10 20 tarixinde Istifade tarixi 2023 06 14 Xarici kecidlerSystems Biology An Overview by Mario Jardon A review from the Science Creative Quarterly 2005 by Hiroyuki Kurata 1999 It from bit and fit from bit On the origin and impact of information in the average evolution Includes how life forms and biological systems originate and from there evolve to become more and more complex including evolution of genes and memes into the complex memetics from organisations and multinational corporations and a global brain Yves Decadt 2000 Book published in Dutch with English paper summary in The Information Philosopher http www informationphilosopher com solutions scientists decadt Schmidt Rhaesa A 2007 The Evolution of Organ Systems Oxford University Press Oxford 2