
Yeni jurnalistika — Dövrümüzdə iz qoymuş informasiya texnologiyaları çərçivəsində inkişaf edən internet bəşəriyyət üçün yeni bir dövrün başlanğıcı oldu. İnternetlə ünsiyyət və media sahəsində çox fərqli struktur və funksional transformasiya prosesləri başladı. Çap mediası və audio-vizual media kimi fərqlər aradan qalxdı və inteqrasiya olunmuş və mürəkkəb media quruluşu yarandı.
Haqqında
| ]Yeni jurnalistika ənənəvi mediadan çox fərqlənməsə də, onun inkişafının nəticəsi olsa da bir sıra kriteriyalarda ondan müəyyən dərəcədə fəqlənir. 1980-ci illərə kimi bütün KİV-lər çap və analoqlu görüntüyə əsaslanan məlumatlardan, yəni televiziya, qəzetlər və radiodan ibarət idi. Lakin son 25 ildə informasiyanın yayılması və cəmiyyətə çatdırılması sahəsində çox ciddi və sürətli irəliləyişlər, inkişaf nəzərə çarpmağa başladı və bütün bunlar internet və kompüterin yaranması ilə bağlı oldu.
Sosial media
| ]İstifadəçilərin internetdə məzmun axtardığı, istifadə etdiyi və istehsal etdiyi interaktiv ünsiyyət platformasıdır. İnsanların bir-biri ilə məzmun və məlumat paylaşmasına imkan verən sosial şəbəkələr, internet saytları və proqramlar sayəsində hər kəs axtardığı və maraqlandığı məzmuna daxil ola bilir. Kiçik qruplar arasında dialoqlar və paylaşımlar istifadəçi əsaslı məzmunun (UGC-User Generated Content) istehsalını tədricən artırır, həvəskar məzmunu rəqəmsal dünyada dəyərə çevirir. Bu, vaxt və məkan məhdudiyyəti olmadan (mobil əsaslı) paylaşma və müzakirənin vacib olduğu insan ünsiyyətinin formasıdır. Sosial media platformalarında insanlarla görüşür və ünsiyyət qurursunuz. Siz insanlara kömək edirsiniz, kömək alırsınız, suallarını cavablandırırsınız və öz suallarınızı verirsiniz. Bu baxımdan sosial media da qeyri-formal təhsil yollarından biridir. Sosial media ənənəvi mediada olduğu kimi bir nöqtədən çox insana yayımlamaqdansa, ünsiyyət baxımından çoxdan çox paradiqmasına əsaslanan "istifadəçi qaynaqlı media" xüsusiyyətinə malikdir. İstifadəçilər tərəfindən istehsal edilən məzmun" və "Müştərilər tərəfindən hazırlanan media" bu strukturla kommersiya planında öz mənasını qazanıb.
Sosial medianın yüksəlişi jurnalist reportajının xarakterini kəskin şəkildə dəyişdirərək, vətəndaş jurnalistləri adlanan şəxslərin yaranmasına səbəb olub. 2014-cü ildə ABŞ-də jurnalistlər arasında aparılan araşdırmada iştirakçıların 40%-i sosial mediaya mənbə kimi etibar etdiklərini, 20%-dən çoxu isə faktları toplamaq üçün mikrobloqlardan asılı olduğunu bildirib. Buradan belə nəticəyə gəlmək olar ki, indiki vaxtda ən son xəbərlər çox vaxt istifadəçi tərəfindən yaradılan məzmundan, o cümlədən sosial mediada onlayn yerləşdirilən video və şəkillərdən qaynaqlanır. Bununla belə, sorğuda iştirak edən jurnalistlərin 69,2%-i sosial medianın onlara öz auditoriyasına qoşulmağa imkan verdiyi ilə razılaşsa da, yalnız 30%-i bunun xəbərlərin etibarlılığına müsbət təsir etdiyini düşünür. Bundan əlavə, Pew Araşdırma Mərkəzi tərəfindən aparılan son araşdırma göstərir ki, hər on amerikalıdan səkkizi xəbərlərini rəqəmsal cihazlardan alır.
Bu dəyişikliklərə görə, xəbər agentliklərinin etibarlılıq reytinqləri ən aşağı səviyyəyə çatıb. 2014-cü ildə aparılan bir araşdırma göstərir ki, amerikalıların yalnız 22%-i televiziya xəbərlərinə və ya qəzetlərə etimad edir.
Yeni Media
| ]Media sözünün sadə anlamı "informasiya daşıyıcısı" deməkdir. Mətbuatı da tez-tez media adlandırırlar. Yeni media dövrü internetin və yeni avadanlıqların dövrüdür. Yeni media qurğularına rəqəmsal video, audio vo foto avadanlıqlar, kompüterlər, mobil telefonlar, smartfonlar, planşetlər, və digər texniki yeniliklər daxildir. Çox böyük funksiyaları olan müasir kompüter proqramları isə bu avadanlıqlarla görülmüş işləri daha effektli hala gətirməyə şərait yaratdı. İnternetin hər gün artan yeni imkanları həmin məlumatları (media məlumatlarını) anında böyük auditoriyalarda yaymağı mümkün etdi.
Xalq Jurnalistikası
| ]Xalq jurnalistikasını vətəndaş jurnalistikası da adlandırırlar. Vətəndaş jurnalistikası çox vaxt "ictimai jurnalistika", "demokratik jurnalistika", "küçə jurnalistikası" adı ilə tanınan, cəmiyyətdəki sıravi vətəndaşların xəbərlərin toplanılması, şərh edilməsi, analizi və ictimaiyyətə çatdırılması prosesində aktiv rol oynaması mənasını daşıyır. Əvvəllər böyük qəzet lər əyalətlərdəki olayları tez işıqlandırmaq üçün bölgə müxbirləri saxlayırdılar. Lakin qəzetlərin hər bölgəni peşəkar jurnalistlərlə təmin etməyə imkanı çatmırdı. Sonradan ştatdankənar müxbirlər tapmağa çalışdılar. Ştatdankənar jurnalist lər ayrı peşənin sahibi olsa da, redaksiyanın göndərdiyi müxbirdən hadisə yerinə tez çatırdı. İnternetin və yeni medianın inkişafı hadisə yerində olanları və yaxud oraya ən yaxın olanları jurnalistə çevirdi.
İnternet in və yeni media nın inkişafı hadisə yerində olanları və yaxud oraya ən yaxın olanları jurnalistə çevirdi. İnternet dövründən öncə də peşəcə jurnalist olmayanların əlinə belə fürsətlər düşüb. ABŞ prezidenti Kennedinin ölümünü təsadüfən həvəskar fotoqraf lentə ala bilmişdi. 22 noyabr 1963-cü ildə amerikalı iş adamı Abraham Zapruder küçəyə kinokamera ilə çıxmışdı ki, ABŞ prezidentinin oradra an keçməsini lentə alsın, nəticədə Con Kennediyə sui-qəsdi çəkə bilmişdi. Həmin dövr əlində kamera olan həvəskarlar az olduğuna görə xalq jurnalistikası yarana bilməzdi. Yeni media avadanlıqlarının kütləvi istifadəsi, internetin yaratdığı imkanlar isə alternativ medianın — xalq jurnalistikasının yaranmasına səbəb oldu. Yeni texnologiyaların inkişafı eyni zamanda , bir sıra sosial şəbəkə xidmətləri sosial şəbəkələrin, media-bloqların istifadəyə verilməsi, vətəndaş jurnalistikasının inkişafına təkan verən qüvvələr kimi başa düşülür. Eyni zamanda dünya ictimaiyyətinə xəbərlərin daha da operativ şəkildə çatdırılmasını təmin edir. Yeni texnoloji imkanları nəzərə alsaq, onu qeyd etmək lazımdır ki, vətəndaşlar ənənəvi müxbirlərdən fərqli olaraq xəbərlərin daha sürətlə yayılması gücünə malikdirlər. Televiziyada vətəndaş jurnalistikasına əməl etmək, onunla işləmək radioya, qəzetə nəzərən daha asan və rahatdı. Hal- hazırda vətəndaş jurnalistikası istər peşəkar jurnalistikadan, istərsə də onlayn jurnalistikadan irəlidədir. Bunun səbəbi isə vətəndaş jurnalistikasının operativ olmasıdır. Bəs radioda vətəndaş jurnalistikasından necə istifadə olunur? Radioda vətəndaş jurnalistikası səslərlə, interküylərlə və xəbərin anındaca hadisə yerində olan hal şahidinin vasitəsilə çatdırılması ilə mümkündür.
Jurnalistikanın bir qolu hesab olunan vətəndaş jurnalistikası da son vaxtlar inkişaf etməkdədir. Belə institutun yaradılması yeni akademik standartların formalaşması deməkdir.
Azad ölkə, azad cəmiyyət olduğumuza görə insanlar fikirlərini, gördüklərini internetdə, sosial şəbəkələrdə paylaşırlar. Yeni meyarların yaranması akademik institut mövzusunu aktuallaşdırır. Bu baxımdan ictimai rəyi tənzimləyən vətəndaş jurnalistikasının olması vacib sayılır. Ona görə ki, bütün hallarda jurnalistika ictimai dəyərlərə xidmət göstərir.
Amma bu sahədən həm cəmiyyət, həm də dövlət üçün faydalı olan formada istifadə etmək lazımdır. Bəzi həssas məqamlar var ki, vətəndaş onları bilməyə bilər. O isə vətəndaş jurnalistikasının qeyri-peşəkar olduğunu deməyə əsas verir. Bunun nəticəsində ortaya subyektiv düşüncələr, şəxsi arzular çıxır. Belə hallar arzuolunmazdır. Bir şəxsin gördüyü və ya onun şəxsi düşüncələri cəmiyyətin fikirlərinə təsir etməməlidir. Amma jurnalistika elə bir ictimai institutdur ki, o, özü-özünü təhlil edir və faydasız olanları kənara atır. Bu səbəbdən də vətəndaş jurnalistikasından çəkinmək lazım deyil.
Bloqçuluq
| ]Bloq-internet gündəlik deməkdir. 1997-ci ildə Yorn Barqer "internet gündəliyi" ni qısaca weblog adlandırmağı təklif etdi. Bu ingiliscə "logging the web" ifadəsinin qısaldılması idi. 2004–2005-ci illərdən bu söz lüğətlərə düşüb. Bloqlar bütün peşələrdən olan adamların, hətta peşəsi olmayanların və işsizlərin də məşğul olduğu bir fəaliyyətə çevrilib. Digər xalq jurnalistlərindən fərqli olaraq, onlar təkcə rastlaşdıqlarını yazmaq və ya lentə almaq, sonra da sosial şəbəkələrdə paylaşmaqla kifayətlənmirlər. Onlar bunu məqsədli fəaliyyətə çevirir, özlərinin internet saytı olan- bloqlarını yaradır və bütün qeydlərini orada yerləşdirirlər."BLOG NƏDİR? BLOGÇULUQ". 12.05.2013. 04.05.2023 tarixində arxivləşdirilib.
Həmçinin bax
| ]İstinadlar
| ]- İlham Mazanlı. JURNALİSTİKA VƏ MÜASİR DÖVRÜN QLOBAL PROBLEMLƏRİ (PDF). “Bakı Universiteti” nəşriyyatı. 2013-cü il.
- https://referat.ilkaddimlar.com/r/kurs-isleri/jurnalistika/pdf-5205.pdf Arxivləşdirilib 2023-05-08 at the Wayback Machine Vətəndaş jurnalistikası
Xarici keçidlər
| ]- Jurnalistika ixtisası
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Jurnalistika Yeni jurnalistika Dovrumuzde iz qoymus informasiya texnologiyalari cercivesinde inkisaf eden internet beseriyyet ucun yeni bir dovrun baslangici oldu Internetle unsiyyet ve media sahesinde cox ferqli struktur ve funksional transformasiya prosesleri basladi Cap mediasi ve audio vizual media kimi ferqler aradan qalxdi ve inteqrasiya olunmus ve murekkeb media qurulusu yarandi Haqqinda span Yeni jurnalistika enenevi mediadan cox ferqlenmese de onun inkisafinin neticesi olsa da bir sira kriteriyalarda ondan mueyyen derecede feqlenir 1980 ci illere kimi butun KIV ler cap ve analoqlu goruntuye esaslanan melumatlardan yeni televiziya qezetler ve radiodan ibaret idi Lakin son 25 ilde informasiyanin yayilmasi ve cemiyyete catdirilmasi sahesinde cox ciddi ve suretli irelileyisler inkisaf nezere carpmaga basladi ve butun bunlar internet ve komputerin yaranmasi ile bagli oldu Sosial media span Istifadecilerin internetde mezmun axtardigi istifade etdiyi ve istehsal etdiyi interaktiv unsiyyet platformasidir Insanlarin bir biri ile mezmun ve melumat paylasmasina imkan veren sosial sebekeler internet saytlari ve proqramlar sayesinde her kes axtardigi ve maraqlandigi mezmuna daxil ola bilir Kicik qruplar arasinda dialoqlar ve paylasimlar istifadeci esasli mezmunun UGC User Generated Content istehsalini tedricen artirir heveskar mezmunu reqemsal dunyada deyere cevirir Bu vaxt ve mekan mehdudiyyeti olmadan mobil esasli paylasma ve muzakirenin vacib oldugu insan unsiyyetinin formasidir Sosial media platformalarinda insanlarla gorusur ve unsiyyet qurursunuz Siz insanlara komek edirsiniz komek alirsiniz suallarini cavablandirirsiniz ve oz suallarinizi verirsiniz Bu baximdan sosial media da qeyri formal tehsil yollarindan biridir Sosial media enenevi mediada oldugu kimi bir noqteden cox insana yayimlamaqdansa unsiyyet baximindan coxdan cox paradiqmasina esaslanan istifadeci qaynaqli media xususiyyetine malikdir Istifadeciler terefinden istehsal edilen mezmun ve Musteriler terefinden hazirlanan media bu strukturla kommersiya planinda oz menasini qazanib Sosial medianin yukselisi jurnalist reportajinin xarakterini keskin sekilde deyisdirerek vetendas jurnalistleri adlanan sexslerin yaranmasina sebeb olub 2014 cu ilde ABS de jurnalistler arasinda aparilan arasdirmada istirakcilarin 40 i sosial mediaya menbe kimi etibar etdiklerini 20 den coxu ise faktlari toplamaq ucun mikrobloqlardan asili oldugunu bildirib Buradan bele neticeye gelmek olar ki indiki vaxtda en son xeberler cox vaxt istifadeci terefinden yaradilan mezmundan o cumleden sosial mediada onlayn yerlesdirilen video ve sekillerden qaynaqlanir Bununla bele sorguda istirak eden jurnalistlerin 69 2 i sosial medianin onlara oz auditoriyasina qosulmaga imkan verdiyi ile razilassa da yalniz 30 i bunun xeberlerin etibarliligina musbet tesir etdiyini dusunur Bundan elave Pew Arasdirma Merkezi terefinden aparilan son arasdirma gosterir ki her on amerikalidan sekkizi xeberlerini reqemsal cihazlardan alir Bu deyisikliklere gore xeber agentliklerinin etibarliliq reytinqleri en asagi seviyyeye catib 2014 cu ilde aparilan bir arasdirma gosterir ki amerikalilarin yalniz 22 i televiziya xeberlerine ve ya qezetlere etimad edir Yeni Media span Media sozunun sade anlami informasiya dasiyicisi demekdir Metbuati da tez tez media adlandirirlar Yeni media dovru internetin ve yeni avadanliqlarin dovrudur Yeni media qurgularina reqemsal video audio vo foto avadanliqlar komputerler mobil telefonlar smartfonlar plansetler ve diger texniki yenilikler daxildir Cox boyuk funksiyalari olan muasir komputer proqramlari ise bu avadanliqlarla gorulmus isleri daha effektli hala getirmeye serait yaratdi Internetin her gun artan yeni imkanlari hemin melumatlari media melumatlarini aninda boyuk auditoriyalarda yaymagi mumkun etdi Xalq Jurnalistikasi span Xalq jurnalistikasini vetendas jurnalistikasi da adlandirirlar Vetendas jurnalistikasi cox vaxt ictimai jurnalistika demokratik jurnalistika kuce jurnalistikasi adi ile taninan cemiyyetdeki siravi vetendaslarin xeberlerin toplanilmasi serh edilmesi analizi ve ictimaiyyete catdirilmasi prosesinde aktiv rol oynamasi menasini dasiyir Evveller boyuk qezet ler eyaletlerdeki olaylari tez isiqlandirmaq ucun bolge muxbirleri saxlayirdilar Lakin qezetlerin her bolgeni pesekar jurnalistlerle temin etmeye imkani catmirdi Sonradan statdankenar muxbirler tapmaga calisdilar Statdankenar jurnalist ler ayri pesenin sahibi olsa da redaksiyanin gonderdiyi muxbirden hadise yerine tez catirdi Internetin ve yeni medianin inkisafi hadise yerinde olanlari ve yaxud oraya en yaxin olanlari jurnaliste cevirdi Internet in ve yeni media nin inkisafi hadise yerinde olanlari ve yaxud oraya en yaxin olanlari jurnaliste cevirdi Internet dovrunden once de pesece jurnalist olmayanlarin eline bele fursetler dusub ABS prezidenti Kennedinin olumunu tesadufen heveskar fotoqraf lente ala bilmisdi 22 noyabr 1963 cu ilde amerikali is adami Abraham Zapruder kuceye kinokamera ile cixmisdi ki ABS prezidentinin oradra an kecmesini lente alsin neticede Con Kennediye sui qesdi ceke bilmisdi Hemin dovr elinde kamera olan heveskarlar az olduguna gore xalq jurnalistikasi yarana bilmezdi Yeni media avadanliqlarinin kutlevi istifadesi internetin yaratdigi imkanlar ise alternativ medianin xalq jurnalistikasinin yaranmasina sebeb oldu Yeni texnologiyalarin inkisafi eyni zamanda bir sira sosial sebeke xidmetleri sosial sebekelerin media bloqlarin istifadeye verilmesi vetendas jurnalistikasinin inkisafina tekan veren quvveler kimi basa dusulur Eyni zamanda dunya ictimaiyyetine xeberlerin daha da operativ sekilde catdirilmasini temin edir Yeni texnoloji imkanlari nezere alsaq onu qeyd etmek lazimdir ki vetendaslar enenevi muxbirlerden ferqli olaraq xeberlerin daha suretle yayilmasi gucune malikdirler Televiziyada vetendas jurnalistikasina emel etmek onunla islemek radioya qezete nezeren daha asan ve rahatdi Hal hazirda vetendas jurnalistikasi ister pesekar jurnalistikadan isterse de onlayn jurnalistikadan irelidedir Bunun sebebi ise vetendas jurnalistikasinin operativ olmasidir Bes radioda vetendas jurnalistikasindan nece istifade olunur Radioda vetendas jurnalistikasi seslerle interkuylerle ve xeberin anindaca hadise yerinde olan hal sahidinin vasitesile catdirilmasi ile mumkundur Jurnalistikanin bir qolu hesab olunan vetendas jurnalistikasi da son vaxtlar inkisaf etmekdedir Bele institutun yaradilmasi yeni akademik standartlarin formalasmasi demekdir Azad olke azad cemiyyet oldugumuza gore insanlar fikirlerini gorduklerini internetde sosial sebekelerde paylasirlar Yeni meyarlarin yaranmasi akademik institut movzusunu aktuallasdirir Bu baximdan ictimai reyi tenzimleyen vetendas jurnalistikasinin olmasi vacib sayilir Ona gore ki butun hallarda jurnalistika ictimai deyerlere xidmet gosterir Amma bu saheden hem cemiyyet hem de dovlet ucun faydali olan formada istifade etmek lazimdir Bezi hessas meqamlar var ki vetendas onlari bilmeye biler O ise vetendas jurnalistikasinin qeyri pesekar oldugunu demeye esas verir Bunun neticesinde ortaya subyektiv dusunceler sexsi arzular cixir Bele hallar arzuolunmazdir Bir sexsin gorduyu ve ya onun sexsi dusunceleri cemiyyetin fikirlerine tesir etmemelidir Amma jurnalistika ele bir ictimai institutdur ki o ozu ozunu tehlil edir ve faydasiz olanlari kenara atir Bu sebebden de vetendas jurnalistikasindan cekinmek lazim deyil Bloqculuq span Bloq internet gundelik demekdir 1997 ci ilde Yorn Barqer internet gundeliyi ni qisaca weblog adlandirmagi teklif etdi Bu ingilisce logging the web ifadesinin qisaldilmasi idi 2004 2005 ci illerden bu soz lugetlere dusub Bloqlar butun peselerden olan adamlarin hetta pesesi olmayanlarin ve issizlerin de mesgul oldugu bir fealiyyete cevrilib Diger xalq jurnalistlerinden ferqli olaraq onlar tekce rastlasdiqlarini yazmaq ve ya lente almaq sonra da sosial sebekelerde paylasmaqla kifayetlenmirler Onlar bunu meqsedli fealiyyete cevirir ozlerinin internet sayti olan bloqlarini yaradir ve butun qeydlerini orada yerlesdirirler BLOG NEDIR BLOGCULUQ 12 05 2013 04 05 2023 tarixinde arxivlesdirilib Hemcinin bax span Jurnalistika Jurnalistika tarixiIstinadlar span Ilham Mazanli JURNALISTIKA VE MUASIR DOVRUN QLOBAL PROBLEMLERI PDF Baki Universiteti nesriyyati 2013 cu il https referat ilkaddimlar com r kurs isleri jurnalistika pdf 5205 pdf Arxivlesdirilib 2023 05 08 at the Wayback Machine Vetendas jurnalistikasi Xarici kecidler span Jurnalistika ixtisasi Kateqoriya Jurnalistika