Xalxalar — Altay xalqlarının monqol qrupuna mənsub xalq, Monqol xalqlarının ən böyük qrupu.
Xalxa soyundan bir qadın
Xalxalar Monqolustan Xalq Respublikasının əhalisinin təxminən 75 %-ni təşkil edirlər. Sayları 1 milyon 640 min nəfərdən çoxdur (1987). Özlərinin xalxa adlandırırlar. Altay dil ailəsinin monqol qrupuna mənsub xalxa dilində danışırlar. Xalxa dili ölkə əhalisinin 90%-i və ölkə xaricində olan monqolların əksəriyyəti tərəfindən anlaşılır. Antropoloji cəhətdən sarı (monqoloid) irqin Şimali Asiya tipinə aiddirlər.
Gələnəksəl uğraşları çobanlık olan köçəbə Xalxalar Çingiz xanın və ardıcıllarının idarəsində savaşçı, əgəmən bir ulus oldular. Sonraki yüzyıllardaysa yayılan Rus və Mançu İmparatorlukları arasında sıxışıp qaldılar. Şərqdəkilər Mancurlara boyun əğərək Çinə qatıldılar. Bunlar bugün Çin Xalq Respublikasındə yer alan İç Monqolistanda yaşarlar. Qərbdəkilər isə 1920-ci illərdən sonra gedərək artan ölçüdə SSRİnin təsirində qaldı.
Gələnəksəl Xalxa toplumunda qohumluq atayanlı, örgütlənmə isə klanlar və qəbilələr biçimindəydi. Yönəticilər yətənəklərinə görə bəlirlənirdi. Evli oğullar çoxunluqla atalarına və obiri qohumlarına yaxın otururdu. Toplumda soylulardan oluşan ayrı bir kəsim bəlirmişti. Mançu əgəmnliği akraba gruplarının önəminin azalmasına və Çin yönətim yöntəmlərinin bənimsənməsinə yol açtı.
Çox Xalxalar gələnəksəl olarak toplu göçəbə kamplarında yaşarlar, yılda dört bəş kəz bir otlaktan öbürlərinə göçərlərdi. Sosialist yönətimlər kolektivləşdirmə yoluyla heyvan ürətimini artırmaya çalıştıysa da bu çabalar ciddi dirənişlə karşılaştı. Göçəbələri çiftçiliğə və sanayi işçiliğinə çəkmək için də çalışmalar yürütüldü. 1970lərin sonlarında nüfusun yüzdə 25 dən çoxu bir sanayi şəhəri olan paytaxt Ulan-Batorda (Ulanbator) yaşayırdı.
Gələnəksəl konutları gər (Türk dillərində yurt ya da yurta) adı verilən yuvarlak keçə çadırdı. Kolayca katlanıp taşınabilən bu cadırlar, nüfus artışının konut yapımını aştığu Ulan-Batorda bilə hələ yaygın olaraq işlənilməkdədir. Qidaları həmin tümüylə ət, süt və öbür hayvansal ürünlərdən oluşur. Ən gözdə içkiləri mayalanmış at südü olan qımızdır.
Xalxalar XVII əsrdə və sonrasında Tibet budizmini mənimsədilər. XX əsrın başlarında Monqol Tibət Budist monastırları çok güçlü və varlıklıydı, ama 1960lara gəlindiğində bunların çoğu kapatılmış ya da başqa amaçlarla kullanılmaya başlamıştı. Xalxaların özgün dinləri isə Şamanizmə dayalıdır.
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
September 13, 2021
xalxa, monqollar, xalxalar, altay, xalqlarının, monqol, qrupuna, mənsub, xalq, monqol, xalqlarının, böyük, qrupu, xalxa, soyundan, qadın, xalxalar, monqolustan, xalq, respublikasının, əhalisinin, təxminən, təşkil, edirlər, sayları, milyon, nəfərdən, çoxdur, 19. Xalxalar Altay xalqlarinin monqol qrupuna mensub xalq Monqol xalqlarinin en boyuk qrupu Xalxa soyundan bir qadin Xalxalar Monqolustan Xalq Respublikasinin ehalisinin texminen 75 ni teskil edirler Saylari 1 milyon 640 min neferden coxdur 1987 Ozlerinin xalxa adlandirirlar Altay dil ailesinin monqol qrupuna mensub xalxa dilinde danisirlar Xalxa dili olke ehalisinin 90 i ve olke xaricinde olan monqollarin ekseriyyeti terefinden anlasilir Antropoloji cehetden sari monqoloid irqin Simali Asiya tipine aiddirler Geleneksel ugraslari cobanlik olan kocebe Xalxalar Cingiz xanin ve ardicillarinin idaresinde savasci egemen bir ulus oldular Sonraki yuzyillardaysa yayilan Rus ve Mancu Imparatorluklari arasinda sixisip qaldilar Serqdekiler Mancurlara boyun egerek Cine qatildilar Bunlar bugun Cin Xalq Respublikasinde yer alan Ic Monqolistanda yasarlar Qerbdekiler ise 1920 ci illerden sonra gederek artan olcude SSRInin tesirinde qaldi Geleneksel Xalxa toplumunda qohumluq atayanli orgutlenme ise klanlar ve qebileler bicimindeydi Yoneticiler yeteneklerine gore belirlenirdi Evli ogullar coxunluqla atalarina ve obiri qohumlarina yaxin otururdu Toplumda soylulardan olusan ayri bir kesim belirmisti Mancu egemnligi akraba gruplarinin oneminin azalmasina ve Cin yonetim yontemlerinin benimsenmesine yol acti Cox Xalxalar geleneksel olarak toplu gocebe kamplarinda yasarlar yilda dort bes kez bir otlaktan oburlerine gocerlerdi Sosialist yonetimler kolektivlesdirme yoluyla heyvan uretimini artirmaya calistiysa da bu cabalar ciddi direnisle karsilasti Gocebeleri ciftcilige ve sanayi isciligine cekmek icin de calismalar yurutuldu 1970lerin sonlarinda nufusun yuzde 25 den coxu bir sanayi seheri olan paytaxt Ulan Batorda Ulanbator yasayirdi Geleneksel konutlari ger Turk dillerinde yurt ya da yurta adi verilen yuvarlak kece cadirdi Kolayca katlanip tasinabilen bu cadirlar nufus artisinin konut yapimini astigu Ulan Batorda bile hele yaygin olaraq islenilmekdedir Qidalari hemin tumuyle et sut ve obur hayvansal urunlerden olusur En gozde ickileri mayalanmis at sudu olan qimizdir Xalxalar XVII esrde ve sonrasinda Tibet budizmini menimsediler XX esrin baslarinda Monqol Tibet Budist monastirlari cok guclu ve varlikliydi ama 1960lara gelindiginde bunlarin cogu kapatilmis ya da basqa amaclarla kullanilmaya baslamisti Xalxalarin ozgun dinleri ise Samanizme dayalidir Istinadlar RedakteHemcinin bax RedakteXarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Xalxa monqollar amp oldid 6090032, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
