fbpx
Wikipedia

Unlu tənək yastıcası

September 17, 2021

Unlu tənək yastıcası (lat. Planococcus citri Risso.)-Abşeron ərazisində meyvə ağaclarına, o cümlədən kənd təsərrüfatı bitkilərinə ciddi zərər verir.

?Planococcus citri Risso.
Planococcus citri Risso.
Elmi təsnifat
Aləmi:Heyvanlar
Yarımaləm:Eumetazoylar
Bölmə:İkitərəflisimmetriyalılar
Yarımbölmə:İlkağızlılar
Ranqsız:Ecdysozoa
Tip:Buğumayaqlılar
növ: Planococcus citri Risso.
Elmi adı
Planococcus citri Risso.

Şəklin VikiAnbarda
axtarışı

Yayılması

Unlu tənək yastıcası(Planococcus citri Risso.) Rusiya Federasiyasında, Krım vilayətində, Qafqazda, Orta Asiyada, Şimali və Cənubi Amerikada, Afrikada, Cənubi Avropada, Asiyada, Cənubi Ukrainada qeydə alınmışdır. Azərbaycanın əksər rayonlarında da geniş yayılmışdır.

Qidalandığı bitkilər

Abşeron ərazisində meyvə ağaclarına, o cümlədən kənd təsərrüfatı bitkilərinə ciddi zərər verir. Müşahidələrə əsasən nar, xurma, gavalı, üzüm və əncir ağaclarına da zərər verdiyi qeyd edilmişdir (Novxanı kəndi, may-iyun ayları). Yoluxmuş ağaclar inkişafdan qalır və quruyub məhv olurlar. Müşahidələr za¬ma¬nı yastıcanın sürfələrinin üzümün giləmeyvəsi ilə qidalanaraq gilələrinin çürü¬mə¬sinə və qurumasına səbəb olduğu bir daha təsdiqlənmişdir. Unlu tənək yastıcası Abşeronda daha çox yayılmış növlərdən hesab edilir. Bakı şəhərinin küçələrində, parklarında və yarımadanın qəsəbə və kəndlərində (Mərdəkan, Şüvəlan, Buzovna, Bilgəh, Sabunçu, Suraxanı, Zığ, Pirşağı, Zaqulba, Hövsan, Digəh, Binəqədi, Xırdalan, Binə, Balaxanı, Mehdiabad və s.) meyvə ağaclarında (gavalı, heyva, alma, ərik, şaftalı, alça, tut, əncir) və üzüm sahələrində aşkar olunmuşdur.Ədəbiyyatlara görə Orta Asiya ölkələrində həmçinin tut, əncir, nar, çinar bitkilərinə də zərər verir. Şimali Qafqazda (Gürcüstan, Dağıstan, Krasnodar) zərərverici əsasən üzüm tənəklərində, bəzən isə meyvə və dekorativ bitkilərdə də təsadüf edilir.

Biologiyası

Aparılan tədqiqatlar nəticəsində Unlu tənək yastıcası (Planococcus citri Risso.), Abşeron yarımadasının yarımsəhra şəraitində və quru subtropik iqlimində meyvə bitkiləri üzərində ciddi zərərverici kimi aşkar olunmuşdur (may-sentyabr aylarında). Bu bitkilər arasında kütləvi halda əncir, tut, nar, heyva, ərik və üzüm tənəklərində rast gəlinib (avqust-oktyabr aylarında). Bitkini tam yoluxduraraq yararsız hala salır. Daha çox üzümün texniki sortlarında və ya salxımında gilələrin sıx yerləşdiyi hissələrdə təsadüf olunur. Yastıcaya ən çox Bakı şəhərində, Mərdəkan, Şüvəlan, Buzovna, Bilgəh, Novxanı, Pirşağı, Maştağa və Zirədə, bağ sahələrində və köhnə üzüm plantasiyalarında rast gəlinir. Yerli sortlardan olan şanı və sarıgilə tənəkləri az-az hallarda bu yastıca ilə yoluxur. Müxtəlif meyvə ağacları 45-50% -ə qədər zərər çəkir. Novxanı kəndində həyətyanı sahədə üzüm tənəkləri üzərində aparılan (avqust-sentyabr aylarında) müşahidələrə əsasən, qeyd etmək lazımdır ki, zərərverici bir çox bitkilərlə qidalandığına görə, hər bir bitkidə öz inkişafı üçün özünə əlverişli yer seçir. Üzüm tənəklərində qabıq altında, kök boynunda, həmçinin gövdənin çatlamış hissələrində daha çox rast gəlinir. Meyvə ağaclarında isə cavan budaqlar və zoğlarda, gövdədəki çatlarda, ağacdakı oyuqlarda, kök boynunda, meyvənin üzərində bu zərərvericiyə tez-tez rast gəlmək olur. Yastıcanın erkək və dişi fərdləri morfoloji quruluşuna görə xarici görünüşdə bir-birindən son dərəcə fərqlənirlər. Dişi fərdin bədəni ovaldır, baş, döş və qarıncıq hissələri aydın şəkildə nəzərə çarpır. Onlar qanadsızdır, zəif inkişaf etmiş ayaqlara malikdirlər. Buna görə də, bütün inkişaf dövrü hərəkətsiz olub, bir yerdəcə yapışıb qalırlar. Erkək fərdlərin də bədəni dişilərdən fərqli olmayaraq baş, döş və qarıncıq hissələrinə ayrılmışdır. Bədənləri uzunsovdur, döş hissədən qarıncığın arxa hissəsinə doğru daralmışdır. Erkəklər qanadlıdır. Onların ön qanadları, ayaqları və bığcıqları yaxşı inkişaf etmişdir. Ağız aparatı yoxdur. Ağaclara sürfələr və yalnız sorucu ağız aparatına malik olan dişilər zərər verir. Unlu tənək yastıcası (Planococcus citri Risso.) həm cinsi həm də qeyri cinsi yolla çoxalır. Müəyyən olunmuşdur ki, erkək fərdlər təbiətdə bir qayda olaraq azsaylıdırlar və ömürləri çox qısadır. Buna görə də təbiətdə yastıcanın erkək fərdlərinə az hallarda rast gəlinir. Qışlaması oktyabr ayının sonuna təsadüf edir. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində aydın olmuşdur ki, Abşeron şəraitində yastıca hər bir mərhələdə qışlaya bilir. Buna baxmayaraq qışda, aşağı temperatur, qar, yağış və güclü küləklər nəticəsində qışlayan fərdlərin sayının bir hissəsi məhv olur. Qışın sonunda – fevral ayının axırı, mart ayının əvvəli, ağacların budaqlarında uçüncü yaş sürfələrə və imaqo mərhələsinə rast gəlinir. Müəyyən edilmişdir ki, unlu tənək yastıcanın nəsilvermə qabiliyyəti qidalanma yerindən və yem bitkilərindən asılı olaraq ilin fəsillərinə görə dəyişir. Qışlamış yetkin dişi fərdlər adətən az sayda yumurta qoyur. Belə ki, qışlamadan sonra bir dişi fərd 70-ə qədər yumurta qoyur. Üçüncü nəsil isə avqust ayında 300-ə yaxın yumurta qoyur. Müəyyən olunmuşdur ki, üzüm tənəyinin meyvə, yarpaq və qabığı ilə qidalanan yastıcalar 40-45% çox yumurta qoyurlar. Belə ki, qışlayan dişi fərdlərin qoyduğu yumurtaların sayı umumilikdə 20-dən 80-ə qədər olur. Qeyd olunmuşdur ki, üçüncü yaş sürfələr və dişi fərdlər, yetkinləşdikdən 10-12 gün sonra, havanın orta günlük temperaturu 140C – olduqda (mart ayında) yumurta qoymağa başlayırlar. Kütləvi yumurta qoyma isə aprel ayının sonunda baş verir. Birinci nəslin yumurtalarının embrional inkişafı 15 gün çəkir. Qışlayan dişilərin qoyduğu yumurtalardan sürfələrin çıxması may ayının birinci ongünlüyündə müşahidə olunur. Sürfələrin çox az bir hissəsi qabığın altından yaşıl cavan budaqlara və yarpaqlara miqrasiya edirlər. Yastıcanın birinci nəslinin inkişafı 46-48 gün olmaqla, iyun ayının ortalarında başa çatır. Birinci nəslin dişiləri iyun ayının ikinci ongünlüyündən yumurta qoymağa başlayırlar. Hər bir dişi fərd bu müddətdə 40-150-ə qədər yumurta qoya bilir. İkinci nəsl yastıcanın birinci yaş sürfələrinin yumurtadan çıxması, iyun ayının üçüncü ongünlüyündən başlayır və iyul ayının ikinci ongünlüyünün sonuna qədər davam edir. Birinci yaş sürfələr aktiv hərəkətdə olurlar, qidalanmaq üçün yer axtara-axtara cavan budaqların və yarpaqların damarları boyunca düzülürlər. İkinci nəslin inkişafı 32-35 gün davam edir. Onların qoyduğu yumurtaların sayı 105-360-ə qədər olur. Yumurtalar meyvə yarpaqlarına və üzüm tənəklərinin salxımları üzərinə qoyulur. Bu müddətdə zərərvericinin sayı yarpaqlarda və tənəklərin üzərində daha çox olur. Hətta 2-3 metr məsafədən zərərverici topasını görmək mümkündür. Onlar üzüm giləsinin şirəsi, həmçinin əncir saplağı və meyvələrin lətli hissəsi ilə qidalanaraq məhsuldarlığın azalmasına səbəb olurlar. Üçüncü nəslin dişiləri sentyabr ayının ikinci ongünlüyündə yumurta qoymağa başlayırlar. Onlar orta hesabla 175-360 – a qədər yumurta qoyurlar. Noyabr ayının sonu və dekabr ayının birinci ongünlüyündə yarpaq və zoğlarla qidalanan dördüncü nəslin sürfələri yumurtalardan çıxmağa başlayırlar. Yarpaqlar töküləndən sonra isə onlar qabığın altında və kök boynunda toplaşaraq müxtəlif yaşlarda qışlayırlar. Ədəbiyyat məlumatlarına əsasən, yastıca Türkmənistanda il ərzində beş nəsildə, Tacikistan və Krım vilayətində bir ildə üç nəsildə inkişaf edir.

Ədəbiyyat

  1. S.R.Məmmədova, B.B.Xəlilov Kənd təsərrüfatı entomologiyası. 1986
  2. S.R.Məmmədova, B.B.Xəlilov Meyvə və subtropik bitkilərin zərərvericiləri 1974
  3. N.H.Səmədov Taxıl böcəkləri və onlarla mübarizə tədbirləri, 1964

İstinadlar

  1. N.H.Səmədov Taxıl böcəkləri və onlarla mübarizə tədbirləri, 1964

September 17, 2021
unlu, tənək, yastıcası, planococcus, citri, risso, abşeron, ərazisində, meyvə, ağaclarına, cümlədən, kənd, təsərrüfatı, bitkilərinə, ciddi, zərər, verir, planococcus, citri, risso, planococcus, citri, risso, elmi, təsnifataləmi, heyvanlaryarımaləm, eumetazoyla. Unlu tenek yasticasi lat Planococcus citri Risso Abseron erazisinde meyve agaclarina o cumleden kend teserrufati bitkilerine ciddi zerer verir Planococcus citri Risso Planococcus citri Risso Elmi tesnifatAlemi HeyvanlarYarimalem EumetazoylarBolme IkitereflisimmetriyalilarYarimbolme IlkagizlilarRanqsiz EcdysozoaTip Bugumayaqlilarnov Planococcus citri Risso Elmi adiPlanococcus citri Risso Seklin VikiAnbardaaxtarisiMundericat 1 Yayilmasi 2 Qidalandigi bitkiler 3 Biologiyasi 4 Edebiyyat 5 IstinadlarYayilmasi RedakteUnlu tenek yasticasi Planococcus citri Risso Rusiya Federasiyasinda Krim vilayetinde Qafqazda Orta Asiyada Simali ve Cenubi Amerikada Afrikada Cenubi Avropada Asiyada Cenubi Ukrainada qeyde alinmisdir Azerbaycanin ekser rayonlarinda da genis yayilmisdir Qidalandigi bitkiler RedakteAbseron erazisinde meyve agaclarina o cumleden kend teserrufati bitkilerine ciddi zerer verir Musahidelere esasen nar xurma gavali uzum ve encir agaclarina da zerer verdiyi qeyd edilmisdir Novxani kendi may iyun aylari Yoluxmus agaclar inkisafdan qalir ve quruyub mehv olurlar Musahideler za ma ni yasticanin surfelerinin uzumun gilemeyvesi ile qidalanaraq gilelerinin curu me sine ve qurumasina sebeb oldugu bir daha tesdiqlenmisdir Unlu tenek yasticasi Abseronda daha cox yayilmis novlerden hesab edilir Baki seherinin kucelerinde parklarinda ve yarimadanin qesebe ve kendlerinde Merdekan Suvelan Buzovna Bilgeh Sabuncu Suraxani Zig Pirsagi Zaqulba Hovsan Digeh Bineqedi Xirdalan Bine Balaxani Mehdiabad ve s meyve agaclarinda gavali heyva alma erik saftali alca tut encir ve uzum sahelerinde askar olunmusdur Edebiyyatlara gore Orta Asiya olkelerinde hemcinin tut encir nar cinar bitkilerine de zerer verir Simali Qafqazda Gurcustan Dagistan Krasnodar zererverici esasen uzum teneklerinde bezen ise meyve ve dekorativ bitkilerde de tesaduf edilir 1 Biologiyasi RedakteAparilan tedqiqatlar neticesinde Unlu tenek yasticasi Planococcus citri Risso Abseron yarimadasinin yarimsehra seraitinde ve quru subtropik iqliminde meyve bitkileri uzerinde ciddi zererverici kimi askar olunmusdur may sentyabr aylarinda Bu bitkiler arasinda kutlevi halda encir tut nar heyva erik ve uzum teneklerinde rast gelinib avqust oktyabr aylarinda Bitkini tam yoluxduraraq yararsiz hala salir Daha cox uzumun texniki sortlarinda ve ya salximinda gilelerin six yerlesdiyi hisselerde tesaduf olunur Yasticaya en cox Baki seherinde Merdekan Suvelan Buzovna Bilgeh Novxani Pirsagi Mastaga ve Zirede bag sahelerinde ve kohne uzum plantasiyalarinda rast gelinir Yerli sortlardan olan sani ve sarigile tenekleri az az hallarda bu yastica ile yoluxur Muxtelif meyve agaclari 45 50 e qeder zerer cekir Novxani kendinde heyetyani sahede uzum tenekleri uzerinde aparilan avqust sentyabr aylarinda musahidelere esasen qeyd etmek lazimdir ki zererverici bir cox bitkilerle qidalandigina gore her bir bitkide oz inkisafi ucun ozune elverisli yer secir Uzum teneklerinde qabiq altinda kok boynunda hemcinin govdenin catlamis hisselerinde daha cox rast gelinir Meyve agaclarinda ise cavan budaqlar ve zoglarda govdedeki catlarda agacdaki oyuqlarda kok boynunda meyvenin uzerinde bu zerervericiye tez tez rast gelmek olur Yasticanin erkek ve disi ferdleri morfoloji qurulusuna gore xarici gorunusde bir birinden son derece ferqlenirler Disi ferdin bedeni ovaldir bas dos ve qarinciq hisseleri aydin sekilde nezere carpir Onlar qanadsizdir zeif inkisaf etmis ayaqlara malikdirler Buna gore de butun inkisaf dovru hereketsiz olub bir yerdece yapisib qalirlar Erkek ferdlerin de bedeni disilerden ferqli olmayaraq bas dos ve qarinciq hisselerine ayrilmisdir Bedenleri uzunsovdur dos hisseden qarincigin arxa hissesine dogru daralmisdir Erkekler qanadlidir Onlarin on qanadlari ayaqlari ve bigciqlari yaxsi inkisaf etmisdir Agiz aparati yoxdur Agaclara surfeler ve yalniz sorucu agiz aparatina malik olan disiler zerer verir Unlu tenek yasticasi Planococcus citri Risso hem cinsi hem de qeyri cinsi yolla coxalir Mueyyen olunmusdur ki erkek ferdler tebietde bir qayda olaraq azsaylidirlar ve omurleri cox qisadir Buna gore de tebietde yasticanin erkek ferdlerine az hallarda rast gelinir Qislamasi oktyabr ayinin sonuna tesaduf edir Aparilan tedqiqatlar neticesinde aydin olmusdur ki Abseron seraitinde yastica her bir merhelede qislaya bilir Buna baxmayaraq qisda asagi temperatur qar yagis ve guclu kulekler neticesinde qislayan ferdlerin sayinin bir hissesi mehv olur Qisin sonunda fevral ayinin axiri mart ayinin evveli agaclarin budaqlarinda ucuncu yas surfelere ve imaqo merhelesine rast gelinir Mueyyen edilmisdir ki unlu tenek yasticanin nesilverme qabiliyyeti qidalanma yerinden ve yem bitkilerinden asili olaraq ilin fesillerine gore deyisir Qislamis yetkin disi ferdler adeten az sayda yumurta qoyur Bele ki qislamadan sonra bir disi ferd 70 e qeder yumurta qoyur Ucuncu nesil ise avqust ayinda 300 e yaxin yumurta qoyur Mueyyen olunmusdur ki uzum teneyinin meyve yarpaq ve qabigi ile qidalanan yasticalar 40 45 cox yumurta qoyurlar Bele ki qislayan disi ferdlerin qoydugu yumurtalarin sayi umumilikde 20 den 80 e qeder olur Qeyd olunmusdur ki ucuncu yas surfeler ve disi ferdler yetkinlesdikden 10 12 gun sonra havanin orta gunluk temperaturu 140C olduqda mart ayinda yumurta qoymaga baslayirlar Kutlevi yumurta qoyma ise aprel ayinin sonunda bas verir Birinci neslin yumurtalarinin embrional inkisafi 15 gun cekir Qislayan disilerin qoydugu yumurtalardan surfelerin cixmasi may ayinin birinci ongunluyunde musahide olunur Surfelerin cox az bir hissesi qabigin altindan yasil cavan budaqlara ve yarpaqlara miqrasiya edirler Yasticanin birinci neslinin inkisafi 46 48 gun olmaqla iyun ayinin ortalarinda basa catir Birinci neslin disileri iyun ayinin ikinci ongunluyunden yumurta qoymaga baslayirlar Her bir disi ferd bu muddetde 40 150 e qeder yumurta qoya bilir Ikinci nesl yasticanin birinci yas surfelerinin yumurtadan cixmasi iyun ayinin ucuncu ongunluyunden baslayir ve iyul ayinin ikinci ongunluyunun sonuna qeder davam edir Birinci yas surfeler aktiv hereketde olurlar qidalanmaq ucun yer axtara axtara cavan budaqlarin ve yarpaqlarin damarlari boyunca duzulurler Ikinci neslin inkisafi 32 35 gun davam edir Onlarin qoydugu yumurtalarin sayi 105 360 e qeder olur Yumurtalar meyve yarpaqlarina ve uzum teneklerinin salximlari uzerine qoyulur Bu muddetde zerervericinin sayi yarpaqlarda ve teneklerin uzerinde daha cox olur Hetta 2 3 metr mesafeden zererverici topasini gormek mumkundur Onlar uzum gilesinin siresi hemcinin encir saplagi ve meyvelerin letli hissesi ile qidalanaraq mehsuldarligin azalmasina sebeb olurlar Ucuncu neslin disileri sentyabr ayinin ikinci ongunluyunde yumurta qoymaga baslayirlar Onlar orta hesabla 175 360 a qeder yumurta qoyurlar Noyabr ayinin sonu ve dekabr ayinin birinci ongunluyunde yarpaq ve zoglarla qidalanan dorduncu neslin surfeleri yumurtalardan cixmaga baslayirlar Yarpaqlar tokulenden sonra ise onlar qabigin altinda ve kok boynunda toplasaraq muxtelif yaslarda qislayirlar Edebiyyat melumatlarina esasen yastica Turkmenistanda il erzinde bes nesilde Tacikistan ve Krim vilayetinde bir ilde uc nesilde inkisaf edir Edebiyyat RedakteS R Memmedova B B Xelilov Kend teserrufati entomologiyasi 1986 S R Memmedova B B Xelilov Meyve ve subtropik bitkilerin zerervericileri 1974 N H Semedov Taxil bocekleri ve onlarla mubarize tedbirleri 1964Istinadlar Redakte N H Semedov Taxil bocekleri ve onlarla mubarize tedbirleri 1964Menbe https az wikipedia org w index php title Unlu tenek yasticasi amp oldid 3930788, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.