Samquk saqi
Samquk saqi — Koreya Ədəbiyyatında əhəmiyyətli yerə sahib olan iki kitabdan biri məhs Samquk saqidir. Hər iki kitabda Üç Koreya krallığı olan Bekçe, Silla və Qoquryeo haqqında tarixi məlumatların topladığı kitablardır. Digər kitab isə Samquqyusadır. Kitablar arasında bir sıra fərqlər, fikr ayrılıqları vardır. İlk öncə Samquq saqi-nin necə yarandığını, özündə hansı məlumatları birləşdirdiyinə baxaq.
Əsası
삼국사기 Samquk saqi: Samquk saqi Koreyanın ən qədim tarixi kitabı olaraq bilinməkdədir. Yazıçısı Kim Bu Şik olmuşdur. Kim Bu Şik Samquk saqi-ni Koryo kralı Injong (1122-1146)-un əmri ilə yazmışdır. Həmin vaxta qədər yazılan tarix materiallar tam əhatələnmədiyinə görə onları oxuyan təbəqələrin tarix biliyi kifayət qədər yaxşı deyildi. Çin tarixi kitablarında Koreya millətinin tarixi ilə bağlı məlumatlar verilsədə bunlar qısa olduğu üçün yetəri bilikləri əldə etməkdə çətinlik çəkilirdi. Bu səbəbdəndə tarixin daha ətraflı yazıldığı kitaba ehtiyac var idi. Kitabın digər bir əhəmiyyəti ondan ibarədirki burada tarix vasitəsi ilə kralların, əyanların və xalqların səhvlərinə baxıb gələcəkdə həmin səhvlərdən ibrət çıxarılmasıdır. Samquk saqi kimi kitabın yazılması millətin milli qürurunu yüksəldə bildi. Kitab 1145-ci ildə tamamlanmışdır. Özündə 3 Krallığın tarixini birləşdirmişdir. 3 Krallıq dedikdə Şilla, Qoquryo və Bekçe nəzərdə tutulur. Lakin kitabda Şillanın tarixi daha çox yer tutur. Kim Bu Şik bu kitabı yazarkən Çin tarixi məlumatlarından faydalanmışdır. Samquk saqi ümumilikdə 50(권) cild olan 9 kitabdan ibarətdir. Bu cildlərin 1-12 qədər olanı Şilla, 12-22 qədər Qoquryo, 22-28-ə qədər olan cildlər isə Bekçenin tarixinə aid olmuşdur. Samquk saqidə bioqrafiyada özünü biruzə vermişdir. Məhs buna görədə Samquk saqi koreyalı tarixçilər tərəfindən tənqidə məruz qalmışdır. Kitabda ölkənin tarixi xronoloji ardıcıllıqla qeyd olunur. Samquk saqi konfutsiçilik baxımından yazılmışdır.
Cildlər
Kitabın Silla dövlətinə aid cildlər:
Nagi/Silla bongi, 나기/신라 본기, 羅紀/新羅本紀
Kitab 01. Geoseogan Hyeokgeose, Chachaung Namhae, Isageum Yuri, Talhae, Pasa, Jima, Ilseong
Kitab 02. Isageum Adalla, Beolhyu, Naehae, Jobun, Cheomhae, Michu, Yurye, Girim, Heulhae
Kitab 03. Isageum Naemul, Silseong, Maripgan Nulji, Jabi, Soji
Kitab 04. Maripgan Jijeung, Kral Beopheung, Jinheung, Jinji, Jinpyeong
Kitab 05. Kraliça Seondeok, Jindeok, Kral Taejong Muyeol
Kitab 06. Kral Munmu - Birinci hissə
Kitab 07. Kral Munmu - İkinci hissə
Kitab 08. Kral Sinmun, Hyoso, Seongdeok
Kitab 09. Kral Hyoseong, Gyeongdeok, Hyegong, Seondeok
Kitab 10. Kral Wonseong, Soseong, Aejang, Heondeok, Heungdeok, Huigang, Minae, Sinmu
Kitab 11. Kral Munseong, Heonan, Gyeongmun, Heongang, Jeonggang, Kraliça Jinseong
Kitab 12. Kral Hyogong, Sindeok, Gyeongmyeong, Gyeongae, Gyeongsun
Kitabın Qoquryo dövlətinə aid cildlər:
Yeogi/Goguryeo bongi, 여기/고구려 본기, 麗紀/高句麗本紀
Kitab 13. Sage Kral Dongmyeong, Bright Kral Yuri,
Kitab 14. Kral Daemusin, Minjung, Mobon,
Kitab 15. Great Kral Taejo, Kral Chadae
Kitab 16. Kral Sindae, Gogukcheon, Sansang
Kitab 17. Kral Dongcheon, Jungcheon, Seocheon, Bongsang, Micheon
Kitab 18. Kral Gogukwon, Sosurim, Gogugyang, Gwanggaeto, Jangsu,
Kitab 19. Illustrious Kral Munja, Kral Anjang, Anwon, Yangwon, Pyeongwon,
Kitab 20. Kral Yeongyang, Yeongnyu
Kitab 21. Kral Bojang - Birinci hissə
Kitab 22. Kral Bojang - İkinci hissə
Kitabın Bekçe dövlətinə aid cildlər:
Jegi/Baekje bongi, 제기/백제 본기, 濟紀/百濟本紀
Book 23. Kral Onjo (Dynastic Founder), Daru, Giru, Gaeru, Chogo
Book 24. Kral Gusu, Saban, Goi, Chaekgye, Bunseo, Biryu, Gye, Geunchogo, Geungusu, Chimnyu
Book 25. Kral Jinsa, Asin, Jeonji, Guisin, Biyu, Gaero
Book 26. Kral Munju, Samgeun, Dongseong, Muryeong, Seong
Book 27. Kral Wideok, Hye, Beop, Mu
Book 28. Kral Uija
Xranoloji cədvəllər:
Yeonpyo, 연표, 年表.
Kitab 29.
Kitab 30.
Kitab 31.
Monoqrafiks:
Ji, 지, 志
Kitab 32. Ayinlər və musiqi
Kitab 33. Nəqliyyat vasitələri, geyim və yaşayış yerləri
Kitab 34. Sillanın coğrafiyası
Kitab 35. Qoquryonun coğrafiyası və King Gyeongdeok tərəfindən verilən yeni adı
Kitab 36. Bekçenin coğrafiyası və King Gyeongdeok tərəfindən verilən yeni adı
Kitab 37. Coğrafiya (this section is empty on http://www.khaan.net/history/samkooksagi/samkooksagi.htm)
Kitab 38. Silla dövləti dəftərxanaları.
Kitab 39. Silla dövləti dəftərxanaları.
Kitab 40. Silla dövləti dəftərxanaları.
Bioqrafiyalar:
Yeoljeon, 열전, 列傳
Kitab 41. Kim Yusin (1)
Kitab 42. Kim Yusin (2)
Kitab 43. Kim Yusin (3)
Kitab 44. Eulji Mundeok 을지문덕, Geochilbu 김거칠부 , Geodo 거도, Yi Sabu 이사부, Kim Immun 김인문, Kim Yang 김양, Heukchi Sangji 흑치상지, Jang Bogo 장보고, Jeong Nyeon 정년, Prince Sadaham 사다함공
Kitab 45. Eulpaso 을파소, Kim Hujik 김후직, 祿真, Milu 밀우, Nyuyu 유유 纽由, Myeongnim Dap-bu 명림답부, Seok Uro 석우로, Park Jesang 박제상, Gwisan 귀산, Ondal 온달
Kitab 46. Alimlər. Kangsu 강수, Choe Chiwon, Seol Chong
Kitab 47. Hwarangs. Haenon 해론, Sona 소나, Chwido 취도(驟徒), Nulchoi 눌최, Seol Gyedu 설계두, Kim Ryeong-yun 김영윤(金令胤), Gwanchang 관창, Kim Heum-un 김흠운, Yeolgi 열기(裂起), Binyeongja 비령자(丕寧子), Jukjuk 죽죽, Pilbu 필부(匹夫), Gyebaek 계백
Kitab 48. Meritorious. Hyangdeok (oğlu), Seonggak (oğlu), Silhye 실혜 (實兮) (şair), Mulgyeja 물계자 (əsgər), Teacher Baekgyeol 백결 선생 (musiqi), Prince Kim 검군, Kim Saeng 김생 (xəttat) and Yo Gukil, Solgeo 솔거 (rəssam), Chiun (qızı), Seolssi (qızı), Domi (həyat yoldaşı)
Kitab 49. Overthrows. Chang Jori 창조리, Yeon Gaesomun 연개소문
Kitab 50. Sonraki krallar. Gung Ye 궁예, Gyeon Hwon 견훤
Samquqyusa ilə fərqi:
삼국유사와 비교:
Hər iki kitab tarixi yanaşma baxımından fərqli yazılmışdır. Buna görədə tarixi boyu müqayisə edilmişdir. Samquqyusa (삼국유사) Samquk saqidən (삼국사기) təxminən 150 il sonra çıxmışdır. Əsas fərqləri tarixi görmək və anlamaq mövqeyi arasındakı fərqdir. Samquk saqi konfutsiya yönümlü Samquqyusa isə buddist yönümlüdür. Samquqyusanın yazıçısı ( 일연 ) rahib olmuşdur. 1281-ci ildə Üç krallığın tarixi ilə bağlı tərtib edilmişdir.
Yazıçı
Kim Bu Şik ( 1075-1151 ) Koreyanın Qoryo dövləti vaxtında dövlət adamı, konfutsi alimi və yazar idi. Kim Bu Şik-in indiyə qədər tarixi yaddaşda qalması məhs Samquq Saqi ilə bağlıdır. Bu dövrdə Konfutsiçilik ictimai birliyə və dövlət idarəçiliyinə yönəlmiş bir dövlət ideologiyası idi. Kim dövrünün ən görkəmli Konfutsi alimlərindən biri idi.