fbpx
Wikipedia

Rusiya tarixi

Rusiya tarixi (rus. История России) — Rusiya tarixi.

Orta əsrlər

XI əsrin axırları-XII əsrin əvvəllərində Kiyev dövləti geniş əraziyə malik olsa da, möhkəm əsaslı deyildi. Onun tərkibinə qatılmış tayfalar öz xüsusiyyətlərini qoruyub saxlamışdılar. Natural təsərrüfatın hökm sürdüyü ayrı-aryı bölgələr arasında iqtisadi əlaqələr olduqca zəif idi. Bununla yanaşı dövlətin əhəmiyyətli dərəcədə müdafiə sistemi yaradılmışdı. Belə bir şəraitdə XI-XIII əsrlərdə Kiyev dövləti üçün yeni xüsusiyyətlər meydana çıxdı. Ayrı-ayrı bölgələrdə-Novqorod, Polotsk, Smolensk, Suzdal və Rostov torpaqlarında feodal aristokratiyası inkişaf edir və güclənirdi. Bütün torpaqlar feodalların əlinə keçmişdi. Kəndlilərin əlindən bütün torpaqlar çıxdığına görə torpaqsızlaşaraq, feodallardan asılı vəziyyətə düşmüşdülər. Müxtəlif bölgələrdə çox böyük torpağa sahib olan knyazlar meydana gəlirdi. XI əsrdə Kiyev dövlətində də təsərrüfat natural xarakter daşıdığından ayrı-ayrı bölgələr arasında əlaqələr çox zəif idi. Bu da feodal dağınıqlığının ilkin şərtlərindən biri idi. Kiyev dövlətində də şəhərlərin meydana gəlməsi prosesi başlandı. Şəhərlər feodal torpağında salınırdı və feodalın hakimiyyəti altında olurdu. Şəhərlərdə sənətkarlıq və ticarət inkişaf edərək vilayətlərin iqtisadi və siyasi mərkəzlərinə çevrilirdilər. Şəhərlərin ətrafında olan torpaqlar boyarlara, feodallara və kilsəyə məxsus idi. Şəhərlərin ərazisi böyüdükcə, əhalisinin sayı artdıqca onlar mərkəzi hakimiyyətə tabe olmaq istəmirdilər. Yerlərdə olan iri feodallar da mərkəzi hakimiyyətin yox, öz knyazlarının ətrafında birləşirdilər. Bununla da Kiyevdən çox uzaqlarda yerləşən şəhərlərdə feodallar öz knyazlıqlarını yaradırdılar.

Knyazlar öz hakimiyyətlərini qanuniləşdirmək üçün 1097-ci ildə Lübeçdə yığıncaq keçirdilər. Burada «hər kəs öz votçinasını qorusun» şüarı ilə dövlətin ayrı-ayrı müstəqil knyazlıqlara parçalanması rəsmiləşdirildi. Kiyev torpağında Rostov, Suzdal Pereyaslavl, Vladimir, Smolensk, Turov-Pinsk,Polotsk-Minks, Tmutarakan knyazlıqları, Novqorod və Pskov feodal respublikaları meydana gəldi. Kiyev dövlətinin feodallıqlara parçalanmasının rus torpağı üçün nəticələri:feodallar arasında olan narazılığı və ədavəti daha da dərinləşdirdi; knyazlıqlar daha kiçik hissələrə-udellərə bölündü; ölkənin müdafiə qabiliyyəti daha da zəiflədi; siyasi cəhətdən zəifləyən rus torpağının iqtisadi vəziyyətində də geriləmə baş verdi.

Mərkəzi hakimiyyəti tanımaqdan imtina edən və əlaqələri açıdan-açığa kəsən ilk knyazlıqlarlan biri Novqorod torpağı idi. Artıq XI əsrdə Novqorod şəhəri yüksək inkişaf etmiş sənətkarlığa, çoxşaxəli ticarət əlaqələrinə, zəngin adamlara malik Avropa şəhərlərindən birinə çevrilmişdi. O dövr mənbələrində«üç dəniz limanı» adlandırılan şəhər bir neçə əsas ticarət yolunun ayrıcında yerləşmişdi ki, bu da ona müxtəlif ölkələrlə geniş ticarət əlaqələri saxlamağa imkan yaradırdı. Əkinçilik Novqorod iqtisadiyyatının əsasını təşkil edirdi. Əkinçiliklə yanaşı, maldarlıq, ovçulduq və arıçılıq da məşğuliyyət növləri idi. Şəhərdə sənət və ticarət çiçəklənməkdə idi. Novqorod dəmrçiləri, dülgərləri, silah ustaları, çəkməçiləri ilə məşhur idi.

Dövlət qüuruluşuna görə Novqorod boyar respublikası idi. Veçe (şərq slavyanlarında xalq yığıncağı; müharibə və sülh məsələlərini həll edir, knyazı seçir, yaxud hakimiyyətdən qovur, qanunlar qəbul edir, digər knyazlıqlarla müqavilə bağlayırdı) adlandırılan xalq yığıncağı ali qanunverici və məhkəmə hakimiyyətini həyata keçirirdi. Veçe şəhərin hakimi olan posadniki, minbaşını, «Ağsaqqallar şurası»ni və knyazı seçirdi. Başında arxiyepiskopun dayanığı «Ağsaqqalar şurası» Novqorodun siyasi həyatında mühüm rol oynayırdı. Posadnik icra hakimiyyətini həyata keçirir, əhalini mühakimə edir, diplomatik danışıqlar aparırdı. Minbaşı vergi sisteminə və müdaifə işlərinə rəhbərlik edirdi. Digər knyazlıqlardan fərqli olaraq, burada knyazlıq irsi deyidi, o, veçe tərəfindən seçilir və ya qovulurdu. Knyazın funksiyası məhdud idi. O, drujina başçısı kimi şəhəri düşmən hücumlarından müdaifə edirdi. Knyazın dövlət işlərinə cüzi də olsa müdaxiləsi onun qovulması ilə

nəticələnirdi. Novqorod feodal respublikası idi. Burada real hakimiyyətin adlı-sanlı boyarlara məxsus olması Novqorodun dövlət quruluşunun tam demokratik əsasda fəaliyyət göstrəməsinə mane olurdu. Kiyev dövlətində feodallıqlara parçalanma nəticəsində ölkə başını üsütünü almış yeni təhlükədən xilas ola bilmədi. Monqolların 1237-1240-cı illərdəki yürüşləri nəticəsində knyazlıqlar işğal edildi. Bu ərazilər Qızıl Ordudan vassal asılılığına salındı. Onlar Qızıl Orduya xərac ödəməli oldular. Vassal asılılığı dövründə knyazlar arasında narazılıq artmışdı. «Böyük knyaz» titulu almaq uğrunda gedən mübarizə vuruşmalarla nəticələnirdi. Bunun nəticəsində şəhərlər dağılır, sənətkarlıq, ticarət zəifləyirdi. Bir çox sənət sahələri sıradan çıxırdı. Çox vaxt yaxşı sənətkarları Qızıl Orduya aparırdılar. Kənd təsərrüfatında da geriləmə baş vermişdi. Bütün bunlar rus torpaqlarının vahid dövlət halında birləşməsini ləngidirdi.

Rus torpaqlarının birləşdirilməsi uğrunda mübarizə. Monqolların rus torpaqlarına yürüşləri dövründə şəhərlər böyük ziyan çəkmişdilər. Sənətkarlıq və ticarət zəifləmişdi. XIV əsrdən sonra Rus torpaqlarından xərac alan Qızıl Ordu xanları daha yürüşlər təşkil etmirdilər. Şəhər həyatında yenidən dirçəliş baş verdi, qızğın ticarət həyatı yenidən bərpa olundu. Onlar hətta Qızıl Ordu şəhərləri ilə də ticarət edirdilər. Şəhərlərin bir qismi Volqa-Xəzər yolu ilə Cənubi Qafqazla, həmçinin Azərbaycanın bir çox şəhərləri ilə ticarət əlaqəsi saxlayırdılar. Moskva iri sənətkarlıq mərkəzinə çevrilmişdi. Ölkənin ucqarları ilə mərkəz arasında əlaqələr güclənirdi. Moskvanın əlverişli strateji mövqedə yerləşməsi ilə əlaqədar olaraq bura köçüb gələnlərin sayı artmaqda davam edirdi. Qızıl Ordudan asılı olan knyazlar onlara xərac ödəməli olurdular. Parçalanmış halda olan bu dövlətdə sakitlik çoxdan pozulmuşdu. Xalq köhnəlmiş knyaz fərmanları ilə razılaşmır, knyazlar da dövləti idarə edə bilmirdilər. Knyazların bir çoxu artıq başa düşürdü ki, böyük knyaz tərəfindən idarə olunan vahid dövlət yaratmağın vaxtı gəlib çatmışdır. Feodal çəkişmələrindən daha çox əziyyət çəkən kəndlilər və şəhərlilər də başa düşürdulər ki, mərkəzləşdirilmiş dövlət yaradılarsa, feodalların özbaşınalığına son qoyula bilər. Sənətkarlar, tacirlər, bütün şəhər əhalisi mərkəzləşdirilmiş dövlət arzusunda idilər. Təsərrüfatın inkişafı, şəhərlər arasında əlaqə yaradılması, ticarətin canlanması rus torpaqlarının vahid dövlət halında birləşməsi üçün şərait yaratdı. Xarici təhlükə də ölkənin birləşdirilməsi zərurətini ortaya çıxardı. Hamı başa düşürdü ki, asılılıqdan xilas olmaq üçün mərkəzləşdirilmiş knyaz hakimiyyətinə əsaslanan güclü vahid dövlət lazımdır.

XIV əsrin əvvəllərindəMoskva knyazlığıtəsərrüfat, sənət və ticarət sahəsində özünün yüksəliş dövrünü keçirirdi. Qərbi Avropa və Şərq ölkələri ilə ticarətdə uğurlar qazanan Moskva Qızıl Ordu xanlarından «Böyük knyaz» titulu almaq üçün Tver knyazlığı ilə mübarizəyə başladı. Moskva knyazı İvan Kalita (rus dilində pul kisəsi deməkdir; olduqca xəsis və dövlətli knyaz II İvana verilən ləqəb) hiyələ yolu ilə öz rəqibini aradan qaldırıb, Qızıl Ordu xanından «yarlıq»aldı. İvan Kalita böyük knyaz titulunu ələ keçirdikdən sonra Qızıl Ordu xanları xeyli müddət rus torpaqlarına yürüşlər etmədilər. Bu da rus torpaqlarının dirçəlməsinə, Moskvanın varlanıb başqa knyazlıqları özündən asılı vəziyyətə salmasına imkan yaratdı. Moskva knyazlığının güclənməsi birləşdirilmə üçün ilkin şərait yaratdı. Artıq Moskva və başqa knyazlıqlar Qızıl Ordu ilə hesablaşmır, xəracı vaxtlı-vaxtında ödəmir, bəzən isə tamamtlə imtina edirdilər.

Kulikovo məğlubiyyətindən sonra isə Moskva knyazı Qızıl Orduya xərac verməkdən tamamilə imtina etdi. Moskva knyazı III İvanın dövründə rus torpaqlarının Moskva ətpafında birləşdirilməsi çox sürətlə davam edirdi. O,Rostov və Yaroslavl knyazlıqlarının varlığına son qoydu. Böyük Novqorod boyarları isə hər vasitə ilə öz müstəqilliklərini qoruyu saxlamağa çalışırdılar. Onların Böyük Litva knyazından kömək istəməsi III İvanın Novqorod üzərinə yürüşünə səbəb oldu. 1471-ci ildə baş vermiş Şelon döyüşündə Moskva knyazı III İvan qalib gəldi. 1478-ci ildə Böyük Novqorod torpağı Moskva tərəfindən tamamilə işğal edildi.

Moskva knyazlığı geniş işğallar yolu ilə öz ərazisini genişləndirmək siyasəti yeritməyə başladı. Növbəti işğal hədəfi şimalda və Volqaboyunda yaşayan türk xalqları oldu. Öz müstəqilliyini və istiqlaliyyətini itirən həmin xalqlar ruslaşdırma və xristianlaşdırma siyasəti ilə üz-üzə qalmalı oldular. Moskva knyazlığı ətpafında birləşən rus knyazlıqları öz müstəqilliklərini tam itirdilər. Mərkəzləşmiş dövlət yarandı. Mərkəzi dövlətdə böyük knyaz və boyar dumasıidarə edirdi. Dumanın tərkibi keçmiş knyazlardan və onların vaprislərindən ibarət idi. Böyük knyaz 1497-ci ildə təhkimçilik hüququnun tətbiq edilməsi üçün fərman verdi. Fərmana görə kəndlinin öz ağasının torpağından ancaq ildə bir dəfə-«Yuri günü» nə bir həftə qalmış, yaxud bir həftə sonra çıxıb getmək hüququ var idi. Beləliklə, ümumdövlət təhkimçlik sistemi yaradılmasının əsası qoyuldu.

XVI əsrdə Rusiyanın daxili və xarici siyasətinin qarşısında aşağıdakı vəzifələr dururdu:

  • feodal pərakəndəliyinə qarşı mübarizə;
  • vahid dövlət aparatının yaradılması;
  • ölkənin ərazisini şərq və Pribaltika torpaqları hesabına genişləndirilməsi.

XVI əsrdə Rusiyanın xarici siyasətinin əsas istiqamətini işğalçılıq müharibələri yolu ilə ərazisini genişləndirmək təşkil edirdi. III Vasili (1505-1533) 1510-cu ildə Pskov respublikasını, 1514cü ildə Smolenski, 1521-ci ildə Ryazan knyazlıqlarını Moskvaya birləşdirdi.

1533-cü ildə III Vasili öldü, formal olaraq hakimiyyətə üçyaşlı IV İvan (1533-1584) keçdi. Dövləti onun anası Yelena Qlinskaya idarə edirdi. O, feodalların özbaşınalığına son qoymaq və mərkəzi hakimiyyəti gücləndirmək siyasəti yeridir, feodalların imtiyazlarını azaldır, idarə islahatı keçirirdi. 1538-ci ildə Qlinskaya öldü. Böyük knyaz IV İvan 1547-ci ildə özünü çar elan etdi. O, bir sıra islahatlar keçirdi. Çar yaxın köməkçilərindən ibarət Seçmə rada yaratdı. IV İvan 1549-cu ilin fevralında ilk Zemstvo yığıncağını topladı. Burada feodalların müxtəlif təbəqələri təmsil olunurdu,

1550-ci ildə ümumrusiya Qanunnaməsi qəbul olundu. Qanunnaməyə əsasən, mərkəzləşmiş idarə sistemi gücləndirildi. İndi kəndli ildə bir dəfə iş qüvvəsini itirdiyinə görə feodala dəyən ziyanı ödədikdən sonra feodalın yanından gedə bilərdi. 1581-ci ildə «Qadağan (yasaq) illəri» tətbiq edildi, bu isə faktiki olaraq kəndliləri təhkimli halına saldı. Zadəganları boyar məhkəməsi deyil, çar və onun hakimləri mühakimə edə bilərdilər. Əsil-nəcabətə görə vəzifə tutmaq qaydası ləğv edildi. Daimi qoşun növü streles qoşunu yaradıldı. 50-ci illərdə boyar canişin sistemi ləğv edildi. Zadəganlar, posad adamlarının (Rusiya şəhərlərinin ticarət və sənətkarlıqla məşğul olan əhalisi) yuxarı təbəqəsi, kəndin qara camaatı arasından seçilən yerli özünüidarə orqanları yarandı.

Opriçnina, təhkimçiliyin güclənməsi (1565-1572). 1565-ci ildə IV İvan torpaqların xeyli hissəsini xüsusi şəxsi mülkiyyətinə opriçninaya çevirdi. Opriçnina çara müxalifətdə olan boyarların müqavimətini qırmaq üçün yaradılmışdı. 1570-ci ildə IV İvan opriçnina qoşununun başında öz ölkəsinə basqın edib Klin, Tver və digər şəhərləri amansızlıqla qarət etdi. Növqorodda qırğın 40 gün davam etdi. Opriçnina 1572-ci ildə ləğv edildi. Opriçnina on minlərlə kəndlini və sənətkarı müflisləşdirdi, ölkənin təsərrüfatına ziyan vurdu.

XVI əsrin 70-80-ci illərində müharibə, epidemiya və opriçnina nəticəsində kəndlilər, posad adamları öz yerlərini tərk etdilər. Hökumət kəndlilərin «Yuri günü» mülkədarın yanından və şəhərdən çıxıb getmələrinin qadağan edildiyi illər «yasaq illəri» adlanırdı. Bununla da kəndlilərin ildə bir dəfə mülkədarın yanından getməsinə aid hüquq sisteminin yaradılmasına başlandı.

1584-cü ildə IV İvan öldü. Onu kəmağıl və xəstə oğlu Fyodor əvəz etdi. Dövləti isə əslində qaynı Boris Qodunov idarə edirdi. 1598-ci ildə Fyodor öldü, İvan Kalitanın kişi nəsli kəsildi. Zemstvo yığıncağı patriarxın köməyi ilə Boris Qodunovu çar seçdi. O, Rusiyada seçki yolu ilə seçilmiş ilk hökmdar idi.

Bolotnikovun başçılığı ilə kəndli müharibəsi (1606-1607). 1600-cü ildə Boris Qodunov öldü, Vasili Şuyski (1606-1610) hakimiyyətə gəldi. 1606-cı ilin yayında xolop İvan Bolotnikovun başçılığı altında üsyan baş verdi. Üsyanda xoloplar, kəndlilər, şəhərlilər, kazaklar, xırda qulluqçular iştirak edirdilər. Bolotnikov Moskva yaxınlığında Kolomna kəndinə qədər irəlilədi. Lakin üsyana qoşulmuş zadəganlar xəyanət etdilər, üsyançılar döyüşdə məğlub oldular və Moskvadan Kaluqaya çəkildilər. Oradan Tulaya getdilər, lakin 1607-ci ildə məğlub oldular. Bu üsyan təhkimçilik hüququ sisteminin təşəkkül tapmasını bir müddət uzatdı.

1610-cu ildə Şuyski hakimiyyətdən salındı, «Yeddi boyar hakimiyyətə» gəldi. Moskva boyarları milli xəyanət etdilər. Reç Pospolitanın şahzadəsi Vladislavı Rusiya taxt-tacına sahib olmağa dəvət etdilər. Polşa ordusu Moskvaya daxil oldu. 16101612-ci illərdə Kuzma Minin və Dmitri Pojarskinin başçılığı altında xalq hərəkatı nəticəsində Polşa və İsveç müdaxiləsinə son qoyuldu.

Romanovlar sülaləsinin hakimiyyətə gəlməsi. 1649-cu il «Məclis qanunnaməsi». 1613-cü ildə Zemstvo yığıncağı 16-yaşh Mixail Romanovu (1613-1645) çar seçdi və bununla da Romanovlar sülaləsinin əsası qoyuldu (1613-1917).

Rusiya dövlətində qanun külliyyatı — «Məclis qanunnaməsi» hazırlandı və 1649-cu ildə Zemstvo yığıncağında qəbul edildi. Qanunnaməyə görə malikanələr (Pomostye) irsən keçə bilərdi, onların Votçinalarla dəyişdirilməsinə icazə verildi. Qanun kəndliləri qəti olaraq feodallara təhkim etdi. Onlar öz ağasının yanından başqasının yanına gedə bilməzdi. Ağasının yanından qaçan kəndlilərin axtarılması üçün vaxt məhdudlaşdırılmadı. Təhkimçilik irsi vəziyyət aldı, yəni kəndlinin övladları da təhkimli kəndli sayıldı. Kəndlilər müstəqil iddia irəli sürə bilməzdilər. Beləliklə, Rusiyada təhkimçilik hüququnun rəsmiləşdirilməsi bu qanunnamədə başa çatdı.

Rusiya Federasiyası adını 25 dekabr 1991-ci ildə almışdır.Slavyanlar Volqavə Okaçayları arasındakı ərazilərə hələ VIII-IX əsrlərdə gəlmişdilər. Onlar Volqa çayı ilə Rus düzənliyinin yuxarı və aşağı hissələrinə hərəkət edirdilər. Baltik dənizindən Volqa və Dneprçay hövzələrinə gedən çay yollarında ən qədim rus şəhərləri Novqorod, Pskov, Smolensksalınmışdır. IX-XII əsrlərdə qədim rus tayfaları Vyatka, Kama, Şimali Dvina, Peçoraçay hövzələrinə irəliləmişdilər. Bu dövrdə qədim rus şəhərlərinin, Moskvanın, Vladimir, Suzdal, Ryazan, Tver, Yaroslavl, Voloqdanın əsası qoyulmuşdur. Rusiya Federasiyasının dövlət-ərazi inkişafı qədim rus dövləti olan Kiyev Rus dövlətindən başlamışdır. Bu dövlətin tərkibinə müasir Rusiyanın şimal-qərb və mərkəz torpaqları daxil idi. XIII-XIV əsrlərdə Moskva knyazlığıyaranmış və bu da yeni rus dövlətinin formalaşmasının özəyini təşkil etmişdir.

Yeni dövr

XVI əsrinərtalarında Rus dövlətinin tərkibinə Volqaboyunun xalqları məskunlaşan ərazilər qatılmış ( Kazanvə Həştərxanxanlıqları) və burada Simbirsk, Samara, Saratov, Kamışin, Sarıtsin(indiki Volqoqrad) kimi qala-şəhərlər salınmışdır.salamXVI əsrd ə rusların ...XVI əsrdə rusların Şərqi Avropa düzənliyininmeşə-çöl hissəsinə hərəkəti güclənmiş və burada Tambov, Voronejkimi qala-şəhərlər tikilmişdir. Don çayının aşağı axarlarında kazak, Ağ dənizinsahillərində isə pomorların yaşayış məntəqələri yaradılmışdır. Şərqə hərəkət edərək ruslar artıq XVI əsrin axırlarında Ural dağlarını aşmış və Qərbi Sibir düzənliyində məskunlaşmışlar. Burada uzun müddət Sibirin paytaxtı sayılan Tobolsk şəhəri salınmışdır. XVII əsrdə Yenisey və Lena çayları sahilində rus qalaları tikilmiş və həmin əsrdə də ruslar Baykal gölünə çatmışlar. Təxminən yarım əsr vaxt lazım olmuşdur ki, ruslar Ural dağlarından sərt Şimali Asiyanı keçərək Sakit Okeansahillərinə çatsınlar. Rusların şərqə yürüşü XVII əsrdə Kamçatka yarımadasının ələ keçirmələri ilə başa çatmışdır. XVIII-XIX əsrlərdə ruslar Krımda, Mərkəzi Asiya, Qafqazvə Avropadayaşayan bir neçə xalqı özlərinə tabe etdirə bilmişdilər. Beləliklə böyük rus imperiyası yaranmışdır.

XIX əsr

XIX əsrin əvvəllərində Rusiya ictimai-iqtisadi inkişaf baxımından Qərbi Avropa ölkələrindən xeyli geridə idi. 1801-ci ildə Rusiyada saray çevrilişi baş verdi. I Pavelöldürüldü və onun oğlu I Aleksandr taxta çıxarıldı (1801-1825). Kəndli məsələsinin kəskinliyini zəiflətmək üçün 1803-cü ilin fevralında “azad taxılçılar” haqqında fərman verildi. Fərmana görə mülkədarlara icazə verilirdi ki, öz arzularına görə pul alıb kəndliləri torpaqla birlikdə azad etsinlər. 1810-cu ildə yaradılan Dövlət şurası ali idarəetmə orqanı kimi fəaliyyət göstərsə də, çarın yanında məşvərətçi orqan idi. xıx əsrin əvvəllərində Rusiyanın beynəlxalq vəziyyəti son dərəcə mürəkkəb idi. Tilzit sülh müqaviləsindən sonra da Rusiya müstəqil xarici siyasət yeritməkdə davam edirdi. Napoleon üzərində qələbədən sonra Qərbi Avropa həyatı ilə tanış olmuş bəzi mütərəqqi fikirli rus zabitləri Rusiyada dəyişikliklər aparmaq uğrunda mübarizəyə başladılar. Bu zabitlər gizli “Nicat ittifaqı” və “Səadət ittifaqı” adlı cəmiyyətlər yaratdılar. 1825-ci il dekabrın 14-də hərbçilərin üsyanı baş verdi. Bu üsyan tarixə dekabristlər üsyanı kimi daxil oldu.

Dekabristlər üsyanı Rusiyada inqilabi hərəkatın başlanğıcını qoydu. xıx əsrin 50-ci illərinin axırlarında Rusiyanın iqtisadi geriliyinin əsas amili olan təhkimçilik hüququnun ləğv edilməsi və burjua islahatlarının keçirilməsi zərurəti meydana çıxmışdı. 1861-ci il fevralın 19-da II Aleksandr mülkədar kəndlilərinin təhkimçilik hüququnun ləğv edilməsi haqqında “Əsasnamə” imzaladı. Təhkimli kəndlilər şəxsi asılılıqdan azad edilirdilər. Kəndlilərə daşınan və daşınmaz əmlaka malik olmaq, məhkəmədə öz adından çıxış etmək, qanunlar və adətlər üzrə vərəsə olmaq hüququ verilirdi. Kəndlilər azadlıq və pay torpaqları üçün mülkədarlara ödənc verməli idilər. Onlar ödənc məbləğinin 20%-ni dərhal ödəyir, qalan 80%-i isə kəndlilərin əvəzindən mülkədarlara dövlət tərəfindən verilirdi. Dövlətin kəndlilərə verdiyi bu “borc”u onlar 49 il ərzində faizlə qaytarmalı idilər. 1864-cü ildə quberniya və qəza miqyasında seçkili hakimiyyət orqanları olan zemstvo idarələri yaradıldı. Buraya əhalinin bütün təbəqələrinin nümayəndələri daxil idilər. Zemstvolar qəza və quberniya ərazisində ancaq təsərrüfat və mədəniyyət məsələləri ilə məşğul olurdular. 1864-cü ildə məhkəmə islahatı da keçirildi. Məhkəmə islahatı məhkəmənin hökumət orqanlarından asılı olmadığını elan edirdi: hakim hökumət tərəfindən təyin edilsə də, öz vəzifəsindən yalnız məhkəmənin qərarı ilə kənar edilə bilərdi. Məhkəmə iclasları açıq keçirilirdi. Bu islahat 60-70-ci illərin islahatları içərisində daha ardıcıl burjua islahatı idi. xıx əsrin ortalarında Rusiyanın xarici siyasətində əsas məsələ “Şərq məsələsi” idi.

Bu məsələnin mahiyyətini Osmanlı imperiyasının hakimiyyəti altında olan torpaqların bölüşdürülməsi və Yaxın Şərqdə təsir dairəsi uğrunda Avropanın böyük dövlətləri arasındagedən mübarizə təşkil edirdi. Fələstindəki müqəddəs yerlər üstündə mübahisə (Fələstin Osmanlı imperiyasına daxil idi-red.) Rusiyanın Osmanlı imperiyası ilə yeni hərbi toqquşması üçün bəhanə oldu. 1853-cü ilin oktyabrında Krım müharibəsi başlandı. Müharibənin birinci mərhələsində ən mühüm hadisə 1853-cü il noyabrın 18-də Sinop buxtasında dəniz vuruşması idi. Bu, yelkənli hərbi donanma tarixində sonuncu döyüş oldu. Rus donanması döyüşdə qalib gəldi. Bu hadisə İngiltərə və Fransanın müharibəyə qoşulmasını sürətləndirdi. Hər iki dövlət 1854-cü ilin martında Rusiyaya müharibə elan etdi. Prussiya və Avstriya isə Rusiyadan Dunay knyazlıqlarından öz qoşunlarını çıxartmağı tələb etdilər. 1854-cü ilin sentyabrında müttəfiqlərin ordusu Sevastopol üzərinə hücuma keçdi. 1855-ci ilin sentyabrında Sevastopol ələ keçirildi. Krım müharibəsində Rusiya biabırcasına məğlub oldu. Bu müharibədə Rusiyanın məğlubiyyətinin əsas səbəbləri iqtisadi və hərbi-texniki gerilik idi. 1856-cı ilin martında Parisdə müttəfiqlərlə Rusiya arasında sülh müqaviləsi imzalandı. müqaviləyə görə Rusiya Qara dənizdə hərbi donanmaya, sahillərdə isə qalalara sahib olmaq hüququndan məhrum edilirdi. Osmanlı imperiyasının ərazi bütövlüyü təmin edilirdi. Dardanel boğazı və Qara dəniz bütün ölkələrin ticarət gəmiləri üçün açıq elan olunurdu. Krım müharibəsi Rusiyanın xarici siyasət sisteminə zərbə endirdi və onun beynəlxalq nüfuzuna sarsıdıcı zərbə vurdu.

Krım müharibəsində sonra Rusiyanın beynəlxalq vəziyyəti olduqca mürəkkəb idi. 1871-ci ildə Londonda keçirilən beynəlxalq konfransda Rusiya yenidən Qara dəniz sahillərində qalalar tikmək və orada hərbi donanma saxlamaq hüququ aldı. Balkan yarımadasında Rusiyanın işğalçılıq planlarının güclənməsi nəticəsində 1877-1878-ci illərdə yeni Rusiya-Osmanlı müharibəsi baş verdi. Bu müharibə-Osmanlı imperiyasının məğlubiyyəti ilə nəticələndi. Rusiya Osmanlı dövləti ilə 1878-ci ilin martında San-Stefano sülh müqaviləsini imzaladı. Bu sülh müqaviləsinin şərtlərinə görə Bolqarıstanın şimal hissəsi müstəqil dövlət elan edildi. Çernaqoriyanın və Serbiyanın müstəqilliyi Osmanlı dövləti tərəfindən tanındı. Rumıniya müstəqil dövlət oldu və Şimali Dobruca ona verildi. Qars vilayətini və Bessarabiyanı Rusiya ələ keçirdi.xx əsrin əvvəllərində Rusiyada kapitalizmin inkişafı xeyli sürətlənmişdi. Rusiyada sindikatlar sayca üstünlüyə malik idilər. Inhisarlarla sıx əlaqədə olan iri banklar ölkədə həlledici rol oynamağa başlamışdılar. 1904-1905-ci illərdə Rusiya-Yaponiya müharibəsində rus ordusunun ağır məğlubiyyəti ölkədə mövcud quruluşa qarşı narazılığı kəskin surətdə artırmışdı. Bu narazılıq özünün ən kəskin təzahürünü 1905-1907-ci illərdə baş vermiş burjia-demokratik inqilabında tapdı. İnqilabın qarşısında mütləqiyyətin devrilməsi və respublika elan edilməsi, mülkədar torpaq sahibliyinin ləğvi, demokratik hüquq və azadlıqların elan edilməsi, milli zülmün ləğvi və xalqlara öz müqəddəratını təyin etmə hüququnun verilməsi kimi mühüm vəzifələr dururdu.

Ən yeni tarix

1905-ci il yanvarın 9-dan dekabrınadək davam edən inqilabın birinci mərhələsində inqilab özünün ən yüksək pilləsinə qalxmışdı. Həmin ilin iyununda Qara dənizdə “Potyomkin” gəmisinin matroslarının güclü üsyanı baş verdi və amansızlıqla yatırıldı.imerator II Nikolay 1905-ci il oktyabrın 17-də əsas siyasi azadlıqları bəyan edən Manifest imzalamağa məcbur oldu. Inqilabın birinci mərhələsinin zirvəsini Moskva silahlı üsyanı təşkil etmişdi. 1906-1907-ci illərdə fəaliyyət göstərmiş I və II Dövlət Dumalarının islahat tələblərindən hökumət ciddi narahatlıq keçirirdi. Ona görə imperator 1907-ci il iyunun 3-də II Dumanı qovdu. Bu inqilabın sonu demək idi. birinci rus inqilabı öz qarşısına qoymuş olduğu əsas vəzifələrdən heç birini yerinə yetirə bilmədi. Birinci rus inqilabı göstərdi ki, hökumətin kənddə sosial dayağı yoxdur. Icma torpaqlarının qarət edilməsi hesabına qolçomaqları kənddə mütləqiyyətin dayağına çevirmək siyasətinə keçilməsi qərara alındı. Bu siyasət tarixdə Stolıpin aqrar islahatları adını almışdı. 1906-cı ildə Nazirlər Şurasının sədri təyin edilmiş P.A.Stolıpin öz dövrünün böyük islahatçısı idi. Onun keçirdiyi torpaq islahatı Rusiyanın iqtisadi geriliyinin mənbəyi olan kəndli icmalarının aradan qaldırılmasına yönəldilmişdi. II Nikolayın 1906-cı il noyabrın 9-da icmaların dağıdılması haqqında fərmanı 1910-cu il iyun qanunu ilə qüvvəyə mindi. Bu qanunla Rusiya kəndində icmalar məcburi surətdə ləğv edilir və kəndlilər sərbəst surətdə icmanı tərk etmək, öz pay torpağına malik olmaq hüququ əldə edirdilər.

Bu tədbir kənddə sosial təbəqələşmə prosesini gücləndirdi. Birinci dünya müharibəsi ərəfəsində Rusiya yeni sarsıntılar içərisində idi.

1917-ci il Oktyabr inqilabındansonra keçmiş Rusiya imperiyasının ərazisində bir neçə formal respublikalar yaranmışdı. 1922-ci ildə həmin respublikalar Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı(SSRİ) çərçivəsində birləşmişlər.

1991-ci ildə SSRİ dağılmış və onun yerində 15 müstəqil dövlət, o cümlədən müasir sərhədləri ilə Rusiya Federasiyası yaranmışdır. SSRİ dağıldıqdan sonra Rusiya yeni istiqamət olan bazar iqtisadiyyatı cəmiyyətini bərqərar etmək yolunu götürdü. 1991-ci ilin oktyabrında iqtisadi islahat proqramı elan olundu və 1992-ci ilin əvvəlindən həyata keçirilməyə başlandı. İslahat proqramında qiymətlərin liberallaşdırılması, daxili və xarici ticarətin dövlət inhisarından çıxarılması və özəlləşdirilmənin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulurdu. Dekabrda Rusiya özünü SSRİ-nin varisi və qalan qızıl ehtiyatı da daxil olmaqla ərazisindəki bütün mülkiyyətin sahibi olduğunu elan etdi. 1992-ci ilin yayında dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi proqramı təsdiq edildi. Həmin proqramın həyata keçirilməsi nəticəsində 40 min müəssisə özəlləşdirildi. Bankların sayı 2.000-ə, birjaların sayı 303-ə çatdı. Oktyabrın 1-dən bütün rusiyalılara özəlləşdirmə qəbzləri verilməyə başlandı. Bu şəraitdə istehsalın azalması, qiymətlərin yüksəlməsi baş verdi. 1992-ci ildə istehsal sənayedə 16,2%, kənd təsərrüfatında 4% azaldı. 1993-cü ildə 1990-cı ilə nisbətən milli gəlir 57%, sənaye istehsalı 63%, kapital qoyuluşu 43% aşağı düşdü. Cəmiyyətin varlılara və yoxsullara bölünməsi prosesi sürətləndi. İşsizlərin sayı 8 milyona çatdı. Qiymətlərin liberallaşdırılması nəticəsində 1993-cü ildə qiymətlər 100 dəfədən çox artdı, inflyasiya 20-25% təşkil edirdi. Siyasi sistemdə də dəyişikliklər baş verdi. Sovet Kommunist Partiyasının fəaliyyəti dayandırıldı. Ölkədə çoxpartiyalılıq təşəkkül tapmağa başladı. Milli quruculuqda dəyişikliklər yarandı. 1993-cü ilin yayında qəbul olunmuş konstitusiyaya görə Rusiya Federasiyası tərkibinə 21 respublika, 6 diyar, 49 vilayət, 11 muxtar vilayət var idi. Bir sıra milli regionlar, o cümlədən Tatarıstan, Başqırdıstan, Yakutiya, Çeçenistanasanlıqla Federasiyadan çıxmaq xəttini götürdülər. 1992-ci il martın 31-də RF ilə Federasiya subyektləri arasında federativ müqavilələr imzalandı. Tatarıstan və Çeçenistan həmin müqaviləni imzalamaqdan imtina etdilər. Başqırdıstan müəyyən şərtlərə müqaviləni imzaladı.

rusiya, tarixi, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, . Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Rusiya tarixi rus Istoriya Rossii Rusiya tarixi Mundericat 1 Orta esrler 2 Yeni dovr 2 1 XIX esr 3 En yeni tarixOrta esrler RedakteXI esrin axirlari XII esrin evvellerinde Kiyev dovleti genis eraziye malik olsa da mohkem esasli deyildi Onun terkibine qatilmis tayfalar oz xususiyyetlerini qoruyub saxlamisdilar Natural teserrufatin hokm surduyu ayri aryi bolgeler arasinda iqtisadi elaqeler olduqca zeif idi Bununla yanasi dovletin ehemiyyetli derecede mudafie sistemi yaradilmisdi Bele bir seraitde XI XIII esrlerde Kiyev dovleti ucun yeni xususiyyetler meydana cixdi Ayri ayri bolgelerde Novqorod Polotsk Smolensk Suzdal ve Rostov torpaqlarinda feodal aristokratiyasi inkisaf edir ve guclenirdi Butun torpaqlar feodallarin eline kecmisdi Kendlilerin elinden butun torpaqlar cixdigina gore torpaqsizlasaraq feodallardan asili veziyyete dusmusduler Muxtelif bolgelerde cox boyuk torpaga sahib olan knyazlar meydana gelirdi XI esrde Kiyev dovletinde de teserrufat natural xarakter dasidigindan ayri ayri bolgeler arasinda elaqeler cox zeif idi Bu da feodal daginiqliginin ilkin sertlerinden biri idi Kiyev dovletinde de seherlerin meydana gelmesi prosesi baslandi Seherler feodal torpaginda salinirdi ve feodalin hakimiyyeti altinda olurdu Seherlerde senetkarliq ve ticaret inkisaf ederek vilayetlerin iqtisadi ve siyasi merkezlerine cevrilirdiler Seherlerin etrafinda olan torpaqlar boyarlara feodallara ve kilseye mexsus idi Seherlerin erazisi boyudukce ehalisinin sayi artdiqca onlar merkezi hakimiyyete tabe olmaq istemirdiler Yerlerde olan iri feodallar da merkezi hakimiyyetin yox oz knyazlarinin etrafinda birlesirdiler Bununla da Kiyevden cox uzaqlarda yerlesen seherlerde feodallar oz knyazliqlarini yaradirdilar Knyazlar oz hakimiyyetlerini qanunilesdirmek ucun 1097 ci ilde Lubecde yigincaq kecirdiler Burada her kes oz votcinasini qorusun suari ile dovletin ayri ayri musteqil knyazliqlara parcalanmasi resmilesdirildi Kiyev torpaginda Rostov Suzdal Pereyaslavl Vladimir Smolensk Turov Pinsk Polotsk Minks Tmutarakan knyazliqlari Novqorod ve Pskov feodal respublikalari meydana geldi Kiyev dovletinin feodalliqlara parcalanmasinin rus torpagi ucun neticeleri feodallar arasinda olan naraziligi ve edaveti daha da derinlesdirdi knyazliqlar daha kicik hisselere udellere bolundu olkenin mudafie qabiliyyeti daha da zeifledi siyasi cehetden zeifleyen rus torpaginin iqtisadi veziyyetinde de gerileme bas verdi Merkezi hakimiyyeti tanimaqdan imtina eden ve elaqeleri acidan aciga kesen ilk knyazliqlarlan biri Novqorod torpagi idi Artiq XI esrde Novqorod seheri yuksek inkisaf etmis senetkarliga coxsaxeli ticaret elaqelerine zengin adamlara malik Avropa seherlerinden birine cevrilmisdi O dovr menbelerinde uc deniz limani adlandirilan seher bir nece esas ticaret yolunun ayricinda yerlesmisdi ki bu da ona muxtelif olkelerle genis ticaret elaqeleri saxlamaga imkan yaradirdi Ekincilik Novqorod iqtisadiyyatinin esasini teskil edirdi Ekincilikle yanasi maldarliq ovculduq ve ariciliq da mesguliyyet novleri idi Seherde senet ve ticaret ciceklenmekde idi Novqorod demrcileri dulgerleri silah ustalari cekmecileri ile meshur idi Dovlet quurulusuna gore Novqorod boyar respublikasi idi Vece serq slavyanlarinda xalq yigincagi muharibe ve sulh meselelerini hell edir knyazi secir yaxud hakimiyyetden qovur qanunlar qebul edir diger knyazliqlarla muqavile baglayirdi adlandirilan xalq yigincagi ali qanunverici ve mehkeme hakimiyyetini heyata kecirirdi Vece seherin hakimi olan posadniki minbasini Agsaqqallar surasi ni ve knyazi secirdi Basinda arxiyepiskopun dayanigi Agsaqqalar surasi Novqorodun siyasi heyatinda muhum rol oynayirdi Posadnik icra hakimiyyetini heyata kecirir ehalini muhakime edir diplomatik danisiqlar aparirdi Minbasi vergi sistemine ve mudaife islerine rehberlik edirdi Diger knyazliqlardan ferqli olaraq burada knyazliq irsi deyidi o vece terefinden secilir ve ya qovulurdu Knyazin funksiyasi mehdud idi O drujina bascisi kimi seheri dusmen hucumlarindan mudaife edirdi Knyazin dovlet islerine cuzi de olsa mudaxilesi onun qovulmasi ileneticelenirdi Novqorod feodal respublikasi idi Burada real hakimiyyetin adli sanli boyarlara mexsus olmasi Novqorodun dovlet qurulusunun tam demokratik esasda fealiyyet gostremesine mane olurdu Kiyev dovletinde feodalliqlara parcalanma neticesinde olke basini usutunu almis yeni tehlukeden xilas ola bilmedi Monqollarin 1237 1240 ci illerdeki yurusleri neticesinde knyazliqlar isgal edildi Bu eraziler Qizil Ordudan vassal asililigina salindi Onlar Qizil Orduya xerac odemeli oldular Vassal asililigi dovrunde knyazlar arasinda naraziliq artmisdi Boyuk knyaz titulu almaq ugrunda geden mubarize vurusmalarla neticelenirdi Bunun neticesinde seherler dagilir senetkarliq ticaret zeifleyirdi Bir cox senet saheleri siradan cixirdi Cox vaxt yaxsi senetkarlari Qizil Orduya aparirdilar Kend teserrufatinda da gerileme bas vermisdi Butun bunlar rus torpaqlarinin vahid dovlet halinda birlesmesini lengidirdi Rus torpaqlarinin birlesdirilmesi ugrunda mubarize Monqollarin rus torpaqlarina yurusleri dovrunde seherler boyuk ziyan cekmisdiler Senetkarliq ve ticaret zeiflemisdi XIV esrden sonra Rus torpaqlarindan xerac alan Qizil Ordu xanlari daha yurusler teskil etmirdiler Seher heyatinda yeniden dircelis bas verdi qizgin ticaret heyati yeniden berpa olundu Onlar hetta Qizil Ordu seherleri ile de ticaret edirdiler Seherlerin bir qismi Volqa Xezer yolu ile Cenubi Qafqazla hemcinin Azerbaycanin bir cox seherleri ile ticaret elaqesi saxlayirdilar Moskva iri senetkarliq merkezine cevrilmisdi Olkenin ucqarlari ile merkez arasinda elaqeler guclenirdi Moskvanin elverisli strateji movqede yerlesmesi ile elaqedar olaraq bura kocub gelenlerin sayi artmaqda davam edirdi Qizil Ordudan asili olan knyazlar onlara xerac odemeli olurdular Parcalanmis halda olan bu dovletde sakitlik coxdan pozulmusdu Xalq kohnelmis knyaz fermanlari ile razilasmir knyazlar da dovleti idare ede bilmirdiler Knyazlarin bir coxu artiq basa dusurdu ki boyuk knyaz terefinden idare olunan vahid dovlet yaratmagin vaxti gelib catmisdir Feodal cekismelerinden daha cox eziyyet ceken kendliler ve seherliler de basa dusurduler ki merkezlesdirilmis dovlet yaradilarsa feodallarin ozbasinaligina son qoyula biler Senetkarlar tacirler butun seher ehalisi merkezlesdirilmis dovlet arzusunda idiler Teserrufatin inkisafi seherler arasinda elaqe yaradilmasi ticaretin canlanmasi rus torpaqlarinin vahid dovlet halinda birlesmesi ucun serait yaratdi Xarici tehluke de olkenin birlesdirilmesi zeruretini ortaya cixardi Hami basa dusurdu ki asililiqdan xilas olmaq ucun merkezlesdirilmis knyaz hakimiyyetine esaslanan guclu vahid dovlet lazimdir XIV esrin evvellerindeMoskva knyazligiteserrufat senet ve ticaret sahesinde ozunun yukselis dovrunu kecirirdi Qerbi Avropa ve Serq olkeleri ile ticaretde ugurlar qazanan Moskva Qizil Ordu xanlarindan Boyuk knyaz titulu almaq ucun Tver knyazligi ile mubarizeye basladi Moskva knyazi Ivan Kalita rus dilinde pul kisesi demekdir olduqca xesis ve dovletli knyaz II Ivana verilen leqeb hiyele yolu ile oz reqibini aradan qaldirib Qizil Ordu xanindan yarliq aldi Ivan Kalita boyuk knyaz titulunu ele kecirdikden sonra Qizil Ordu xanlari xeyli muddet rus torpaqlarina yurusler etmediler Bu da rus torpaqlarinin dircelmesine Moskvanin varlanib basqa knyazliqlari ozunden asili veziyyete salmasina imkan yaratdi Moskva knyazliginin guclenmesi birlesdirilme ucun ilkin serait yaratdi Artiq Moskva ve basqa knyazliqlar Qizil Ordu ile hesablasmir xeraci vaxtli vaxtinda odemir bezen ise tamamtle imtina edirdiler Kulikovo meglubiyyetinden sonra ise Moskva knyazi Qizil Orduya xerac vermekden tamamile imtina etdi Moskva knyazi III Ivanin dovrunde rus torpaqlarinin Moskva etpafinda birlesdirilmesi cox suretle davam edirdi O Rostov ve Yaroslavl knyazliqlarinin varligina son qoydu Boyuk Novqorod boyarlari ise her vasite ile oz musteqilliklerini qoruyu saxlamaga calisirdilar Onlarin Boyuk Litva knyazindan komek istemesi III Ivanin Novqorod uzerine yurusune sebeb oldu 1471 ci ilde bas vermis Selon doyusunde Moskva knyazi III Ivan qalib geldi 1478 ci ilde Boyuk Novqorod torpagi Moskva terefinden tamamile isgal edildi Moskva knyazligi genis isgallar yolu ile oz erazisini genislendirmek siyaseti yeritmeye basladi Novbeti isgal hedefi simalda ve Volqaboyunda yasayan turk xalqlari oldu Oz musteqilliyini ve istiqlaliyyetini itiren hemin xalqlar ruslasdirma ve xristianlasdirma siyaseti ile uz uze qalmali oldular Moskva knyazligi etpafinda birlesen rus knyazliqlari oz musteqilliklerini tam itirdiler Merkezlesmis dovlet yarandi Merkezi dovletde boyuk knyaz ve boyar dumasiidare edirdi Dumanin terkibi kecmis knyazlardan ve onlarin vaprislerinden ibaret idi Boyuk knyaz 1497 ci ilde tehkimcilik huququnun tetbiq edilmesi ucun ferman verdi Fermana gore kendlinin oz agasinin torpagindan ancaq ilde bir defe Yuri gunu ne bir hefte qalmis yaxud bir hefte sonra cixib getmek huququ var idi Belelikle umumdovlet tehkimclik sistemi yaradilmasinin esasi qoyuldu XVI esrde Rusiyanin daxili ve xarici siyasetinin qarsisinda asagidaki vezifeler dururdu feodal perakendeliyine qarsi mubarize vahid dovlet aparatinin yaradilmasi olkenin erazisini serq ve Pribaltika torpaqlari hesabina genislendirilmesi XVI esrde Rusiyanin xarici siyasetinin esas istiqametini isgalciliq muharibeleri yolu ile erazisini genislendirmek teskil edirdi III Vasili 1505 1533 1510 cu ilde Pskov respublikasini 1514cu ilde Smolenski 1521 ci ilde Ryazan knyazliqlarini Moskvaya birlesdirdi 1533 cu ilde III Vasili oldu formal olaraq hakimiyyete ucyasli IV Ivan 1533 1584 kecdi Dovleti onun anasi Yelena Qlinskaya idare edirdi O feodallarin ozbasinaligina son qoymaq ve merkezi hakimiyyeti guclendirmek siyaseti yeridir feodallarin imtiyazlarini azaldir idare islahati kecirirdi 1538 ci ilde Qlinskaya oldu Boyuk knyaz IV Ivan 1547 ci ilde ozunu car elan etdi O bir sira islahatlar kecirdi Car yaxin komekcilerinden ibaret Secme rada yaratdi IV Ivan 1549 cu ilin fevralinda ilk Zemstvo yigincagini topladi Burada feodallarin muxtelif tebeqeleri temsil olunurdu 1550 ci ilde umumrusiya Qanunnamesi qebul olundu Qanunnameye esasen merkezlesmis idare sistemi guclendirildi Indi kendli ilde bir defe is quvvesini itirdiyine gore feodala deyen ziyani odedikden sonra feodalin yanindan gede bilerdi 1581 ci ilde Qadagan yasaq illeri tetbiq edildi bu ise faktiki olaraq kendlileri tehkimli halina saldi Zadeganlari boyar mehkemesi deyil car ve onun hakimleri muhakime ede bilerdiler Esil necabete gore vezife tutmaq qaydasi legv edildi Daimi qosun novu streles qosunu yaradildi 50 ci illerde boyar canisin sistemi legv edildi Zadeganlar posad adamlarinin Rusiya seherlerinin ticaret ve senetkarliqla mesgul olan ehalisi yuxari tebeqesi kendin qara camaati arasindan secilen yerli ozunuidare orqanlari yarandi Opricnina tehkimciliyin guclenmesi 1565 1572 1565 ci ilde IV Ivan torpaqlarin xeyli hissesini xususi sexsi mulkiyyetine opricninaya cevirdi Opricnina cara muxalifetde olan boyarlarin muqavimetini qirmaq ucun yaradilmisdi 1570 ci ilde IV Ivan opricnina qosununun basinda oz olkesine basqin edib Klin Tver ve diger seherleri amansizliqla qaret etdi Novqorodda qirgin 40 gun davam etdi Opricnina 1572 ci ilde legv edildi Opricnina on minlerle kendlini ve senetkari muflislesdirdi olkenin teserrufatina ziyan vurdu XVI esrin 70 80 ci illerinde muharibe epidemiya ve opricnina neticesinde kendliler posad adamlari oz yerlerini terk etdiler Hokumet kendlilerin Yuri gunu mulkedarin yanindan ve seherden cixib getmelerinin qadagan edildiyi iller yasaq illeri adlanirdi Bununla da kendlilerin ilde bir defe mulkedarin yanindan getmesine aid huquq sisteminin yaradilmasina baslandi 1584 cu ilde IV Ivan oldu Onu kemagil ve xeste oglu Fyodor evez etdi Dovleti ise eslinde qayni Boris Qodunov idare edirdi 1598 ci ilde Fyodor oldu Ivan Kalitanin kisi nesli kesildi Zemstvo yigincagi patriarxin komeyi ile Boris Qodunovu car secdi O Rusiyada secki yolu ile secilmis ilk hokmdar idi Bolotnikovun basciligi ile kendli muharibesi 1606 1607 1600 cu ilde Boris Qodunov oldu Vasili Suyski 1606 1610 hakimiyyete geldi 1606 ci ilin yayinda xolop Ivan Bolotnikovun basciligi altinda usyan bas verdi Usyanda xoloplar kendliler seherliler kazaklar xirda qulluqcular istirak edirdiler Bolotnikov Moskva yaxinliginda Kolomna kendine qeder ireliledi Lakin usyana qosulmus zadeganlar xeyanet etdiler usyancilar doyusde meglub oldular ve Moskvadan Kaluqaya cekildiler Oradan Tulaya getdiler lakin 1607 ci ilde meglub oldular Bu usyan tehkimcilik huququ sisteminin tesekkul tapmasini bir muddet uzatdi 1610 cu ilde Suyski hakimiyyetden salindi Yeddi boyar hakimiyyete geldi Moskva boyarlari milli xeyanet etdiler Rec Pospolitanin sahzadesi Vladislavi Rusiya taxt tacina sahib olmaga devet etdiler Polsa ordusu Moskvaya daxil oldu 16101612 ci illerde Kuzma Minin ve Dmitri Pojarskinin basciligi altinda xalq herekati neticesinde Polsa ve Isvec mudaxilesine son qoyuldu Romanovlar sulalesinin hakimiyyete gelmesi 1649 cu il Meclis qanunnamesi 1613 cu ilde Zemstvo yigincagi 16 yash Mixail Romanovu 1613 1645 car secdi ve bununla da Romanovlar sulalesinin esasi qoyuldu 1613 1917 Rusiya dovletinde qanun kulliyyati Meclis qanunnamesi hazirlandi ve 1649 cu ilde Zemstvo yigincaginda qebul edildi Qanunnameye gore malikaneler Pomostye irsen kece bilerdi onlarin Votcinalarla deyisdirilmesine icaze verildi Qanun kendlileri qeti olaraq feodallara tehkim etdi Onlar oz agasinin yanindan basqasinin yanina gede bilmezdi Agasinin yanindan qacan kendlilerin axtarilmasi ucun vaxt mehdudlasdirilmadi Tehkimcilik irsi veziyyet aldi yeni kendlinin ovladlari da tehkimli kendli sayildi Kendliler musteqil iddia ireli sure bilmezdiler Belelikle Rusiyada tehkimcilik huququnun resmilesdirilmesi bu qanunnamede basa catdi Rusiya Federasiyasi adini 25 dekabr 1991 ci ilde almisdir Slavyanlar Volqave Okacaylari arasindaki erazilere hele VIII IX esrlerde gelmisdiler Onlar Volqa cayi ile Rus duzenliyinin yuxari ve asagi hisselerine hereket edirdiler Baltik denizinden Volqa ve Dneprcay hovzelerine geden cay yollarinda en qedim rus seherleri Novqorod Pskov Smolensksalinmisdir IX XII esrlerde qedim rus tayfalari Vyatka Kama Simali Dvina Pecoracay hovzelerine irelilemisdiler Bu dovrde qedim rus seherlerinin Moskvanin Vladimir Suzdal Ryazan Tver Yaroslavl Voloqdanin esasi qoyulmusdur Rusiya Federasiyasinin dovlet erazi inkisafi qedim rus dovleti olan Kiyev Rus dovletinden baslamisdir Bu dovletin terkibine muasir Rusiyanin simal qerb ve merkez torpaqlari daxil idi XIII XIV esrlerde Moskva knyazligiyaranmis ve bu da yeni rus dovletinin formalasmasinin ozeyini teskil etmisdir Yeni dovr RedakteXVI esrinertalarinda Rus dovletinin terkibine Volqaboyunun xalqlari meskunlasan eraziler qatilmis Kazanve Hesterxanxanliqlari ve burada Simbirsk Samara Saratov Kamisin Saritsin indiki Volqoqrad kimi qala seherler salinmisdir salamXVI esrd e ruslarin XVI esrde ruslarin Serqi Avropa duzenliyininmese col hissesine hereketi guclenmis ve burada Tambov Voronejkimi qala seherler tikilmisdir Don cayinin asagi axarlarinda kazak Ag denizinsahillerinde ise pomorlarin yasayis menteqeleri yaradilmisdir Serqe hereket ederek ruslar artiq XVI esrin axirlarinda Ural daglarini asmis ve Qerbi Sibir duzenliyinde meskunlasmislar Burada uzun muddet Sibirin paytaxti sayilan Tobolsk seheri salinmisdir XVII esrde Yenisey ve Lena caylari sahilinde rus qalalari tikilmis ve hemin esrde de ruslar Baykal golune catmislar Texminen yarim esr vaxt lazim olmusdur ki ruslar Ural daglarindan sert Simali Asiyani kecerek Sakit Okeansahillerine catsinlar Ruslarin serqe yurusu XVII esrde Kamcatka yarimadasinin ele kecirmeleri ile basa catmisdir XVIII XIX esrlerde ruslar Krimda Merkezi Asiya Qafqazve Avropadayasayan bir nece xalqi ozlerine tabe etdire bilmisdiler Belelikle boyuk rus imperiyasi yaranmisdir XIX esr Redakte XIX esrin evvellerinde Rusiya ictimai iqtisadi inkisaf baximindan Qerbi Avropa olkelerinden xeyli geride idi 1801 ci ilde Rusiyada saray cevrilisi bas verdi I Pavelolduruldu ve onun oglu I Aleksandr taxta cixarildi 1801 1825 Kendli meselesinin keskinliyini zeifletmek ucun 1803 cu ilin fevralinda azad taxilcilar haqqinda ferman verildi Fermana gore mulkedarlara icaze verilirdi ki oz arzularina gore pul alib kendlileri torpaqla birlikde azad etsinler 1810 cu ilde yaradilan Dovlet surasi ali idareetme orqani kimi fealiyyet gosterse de carin yaninda mesveretci orqan idi xix esrin evvellerinde Rusiyanin beynelxalq veziyyeti son derece murekkeb idi Tilzit sulh muqavilesinden sonra da Rusiya musteqil xarici siyaset yeritmekde davam edirdi Napoleon uzerinde qelebeden sonra Qerbi Avropa heyati ile tanis olmus bezi mutereqqi fikirli rus zabitleri Rusiyada deyisiklikler aparmaq ugrunda mubarizeye basladilar Bu zabitler gizli Nicat ittifaqi ve Seadet ittifaqi adli cemiyyetler yaratdilar 1825 ci il dekabrin 14 de herbcilerin usyani bas verdi Bu usyan tarixe dekabristler usyani kimi daxil oldu Dekabristler usyani Rusiyada inqilabi herekatin baslangicini qoydu xix esrin 50 ci illerinin axirlarinda Rusiyanin iqtisadi geriliyinin esas amili olan tehkimcilik huququnun legv edilmesi ve burjua islahatlarinin kecirilmesi zerureti meydana cixmisdi 1861 ci il fevralin 19 da II Aleksandr mulkedar kendlilerinin tehkimcilik huququnun legv edilmesi haqqinda Esasname imzaladi Tehkimli kendliler sexsi asililiqdan azad edilirdiler Kendlilere dasinan ve dasinmaz emlaka malik olmaq mehkemede oz adindan cixis etmek qanunlar ve adetler uzre verese olmaq huququ verilirdi Kendliler azadliq ve pay torpaqlari ucun mulkedarlara odenc vermeli idiler Onlar odenc mebleginin 20 ni derhal odeyir qalan 80 i ise kendlilerin evezinden mulkedarlara dovlet terefinden verilirdi Dovletin kendlilere verdiyi bu borc u onlar 49 il erzinde faizle qaytarmali idiler 1864 cu ilde quberniya ve qeza miqyasinda seckili hakimiyyet orqanlari olan zemstvo idareleri yaradildi Buraya ehalinin butun tebeqelerinin numayendeleri daxil idiler Zemstvolar qeza ve quberniya erazisinde ancaq teserrufat ve medeniyyet meseleleri ile mesgul olurdular 1864 cu ilde mehkeme islahati da kecirildi Mehkeme islahati mehkemenin hokumet orqanlarindan asili olmadigini elan edirdi hakim hokumet terefinden teyin edilse de oz vezifesinden yalniz mehkemenin qerari ile kenar edile bilerdi Mehkeme iclaslari aciq kecirilirdi Bu islahat 60 70 ci illerin islahatlari icerisinde daha ardicil burjua islahati idi xix esrin ortalarinda Rusiyanin xarici siyasetinde esas mesele Serq meselesi idi Bu meselenin mahiyyetini Osmanli imperiyasinin hakimiyyeti altinda olan torpaqlarin bolusdurulmesi ve Yaxin Serqde tesir dairesi ugrunda Avropanin boyuk dovletleri arasindageden mubarize teskil edirdi Felestindeki muqeddes yerler ustunde mubahise Felestin Osmanli imperiyasina daxil idi red Rusiyanin Osmanli imperiyasi ile yeni herbi toqqusmasi ucun behane oldu 1853 cu ilin oktyabrinda Krim muharibesi baslandi Muharibenin birinci merhelesinde en muhum hadise 1853 cu il noyabrin 18 de Sinop buxtasinda deniz vurusmasi idi Bu yelkenli herbi donanma tarixinde sonuncu doyus oldu Rus donanmasi doyusde qalib geldi Bu hadise Ingiltere ve Fransanin muharibeye qosulmasini suretlendirdi Her iki dovlet 1854 cu ilin martinda Rusiyaya muharibe elan etdi Prussiya ve Avstriya ise Rusiyadan Dunay knyazliqlarindan oz qosunlarini cixartmagi teleb etdiler 1854 cu ilin sentyabrinda muttefiqlerin ordusu Sevastopol uzerine hucuma kecdi 1855 ci ilin sentyabrinda Sevastopol ele kecirildi Krim muharibesinde Rusiya biabircasina meglub oldu Bu muharibede Rusiyanin meglubiyyetinin esas sebebleri iqtisadi ve herbi texniki gerilik idi 1856 ci ilin martinda Parisde muttefiqlerle Rusiya arasinda sulh muqavilesi imzalandi muqavileye gore Rusiya Qara denizde herbi donanmaya sahillerde ise qalalara sahib olmaq huququndan mehrum edilirdi Osmanli imperiyasinin erazi butovluyu temin edilirdi Dardanel bogazi ve Qara deniz butun olkelerin ticaret gemileri ucun aciq elan olunurdu Krim muharibesi Rusiyanin xarici siyaset sistemine zerbe endirdi ve onun beynelxalq nufuzuna sarsidici zerbe vurdu Krim muharibesinde sonra Rusiyanin beynelxalq veziyyeti olduqca murekkeb idi 1871 ci ilde Londonda kecirilen beynelxalq konfransda Rusiya yeniden Qara deniz sahillerinde qalalar tikmek ve orada herbi donanma saxlamaq huququ aldi Balkan yarimadasinda Rusiyanin isgalciliq planlarinin guclenmesi neticesinde 1877 1878 ci illerde yeni Rusiya Osmanli muharibesi bas verdi Bu muharibe Osmanli imperiyasinin meglubiyyeti ile neticelendi Rusiya Osmanli dovleti ile 1878 ci ilin martinda San Stefano sulh muqavilesini imzaladi Bu sulh muqavilesinin sertlerine gore Bolqaristanin simal hissesi musteqil dovlet elan edildi Cernaqoriyanin ve Serbiyanin musteqilliyi Osmanli dovleti terefinden tanindi Ruminiya musteqil dovlet oldu ve Simali Dobruca ona verildi Qars vilayetini ve Bessarabiyani Rusiya ele kecirdi xx esrin evvellerinde Rusiyada kapitalizmin inkisafi xeyli suretlenmisdi Rusiyada sindikatlar sayca ustunluye malik idiler Inhisarlarla six elaqede olan iri banklar olkede helledici rol oynamaga baslamisdilar 1904 1905 ci illerde Rusiya Yaponiya muharibesinde rus ordusunun agir meglubiyyeti olkede movcud qurulusa qarsi naraziligi keskin suretde artirmisdi Bu naraziliq ozunun en keskin tezahurunu 1905 1907 ci illerde bas vermis burjia demokratik inqilabinda tapdi Inqilabin qarsisinda mutleqiyyetin devrilmesi ve respublika elan edilmesi mulkedar torpaq sahibliyinin legvi demokratik huquq ve azadliqlarin elan edilmesi milli zulmun legvi ve xalqlara oz muqedderatini teyin etme huququnun verilmesi kimi muhum vezifeler dururdu En yeni tarix Redakte1905 ci il yanvarin 9 dan dekabrinadek davam eden inqilabin birinci merhelesinde inqilab ozunun en yuksek pillesine qalxmisdi Hemin ilin iyununda Qara denizde Potyomkin gemisinin matroslarinin guclu usyani bas verdi ve amansizliqla yatirildi imerator II Nikolay 1905 ci il oktyabrin 17 de esas siyasi azadliqlari beyan eden Manifest imzalamaga mecbur oldu Inqilabin birinci merhelesinin zirvesini Moskva silahli usyani teskil etmisdi 1906 1907 ci illerde fealiyyet gostermis I ve II Dovlet Dumalarinin islahat teleblerinden hokumet ciddi narahatliq kecirirdi Ona gore imperator 1907 ci il iyunun 3 de II Dumani qovdu Bu inqilabin sonu demek idi birinci rus inqilabi oz qarsisina qoymus oldugu esas vezifelerden hec birini yerine yetire bilmedi Birinci rus inqilabi gosterdi ki hokumetin kendde sosial dayagi yoxdur Icma torpaqlarinin qaret edilmesi hesabina qolcomaqlari kendde mutleqiyyetin dayagina cevirmek siyasetine kecilmesi qerara alindi Bu siyaset tarixde Stolipin aqrar islahatlari adini almisdi 1906 ci ilde Nazirler Surasinin sedri teyin edilmis P A Stolipin oz dovrunun boyuk islahatcisi idi Onun kecirdiyi torpaq islahati Rusiyanin iqtisadi geriliyinin menbeyi olan kendli icmalarinin aradan qaldirilmasina yoneldilmisdi II Nikolayin 1906 ci il noyabrin 9 da icmalarin dagidilmasi haqqinda fermani 1910 cu il iyun qanunu ile quvveye mindi Bu qanunla Rusiya kendinde icmalar mecburi suretde legv edilir ve kendliler serbest suretde icmani terk etmek oz pay torpagina malik olmaq huququ elde edirdiler Bu tedbir kendde sosial tebeqelesme prosesini guclendirdi Birinci dunya muharibesi erefesinde Rusiya yeni sarsintilar icerisinde idi 1917 ci il Oktyabr inqilabindansonra kecmis Rusiya imperiyasinin erazisinde bir nece formal respublikalar yaranmisdi 1922 ci ilde hemin respublikalar Sovet Sosialist Respublikalari Ittifaqi SSRI cercivesinde birlesmisler 1991 ci ilde SSRI dagilmis ve onun yerinde 15 musteqil dovlet o cumleden muasir serhedleri ile Rusiya Federasiyasi yaranmisdir SSRI dagildiqdan sonra Rusiya yeni istiqamet olan bazar iqtisadiyyati cemiyyetini berqerar etmek yolunu goturdu 1991 ci ilin oktyabrinda iqtisadi islahat proqrami elan olundu ve 1992 ci ilin evvelinden heyata kecirilmeye baslandi Islahat proqraminda qiymetlerin liberallasdirilmasi daxili ve xarici ticaretin dovlet inhisarindan cixarilmasi ve ozellesdirilmenin heyata kecirilmesi nezerde tutulurdu Dekabrda Rusiya ozunu SSRI nin varisi ve qalan qizil ehtiyati da daxil olmaqla erazisindeki butun mulkiyyetin sahibi oldugunu elan etdi 1992 ci ilin yayinda dovlet mulkiyyetinin ozellesdirilmesi proqrami tesdiq edildi Hemin proqramin heyata kecirilmesi neticesinde 40 min muessise ozellesdirildi Banklarin sayi 2 000 e birjalarin sayi 303 e catdi Oktyabrin 1 den butun rusiyalilara ozellesdirme qebzleri verilmeye baslandi Bu seraitde istehsalin azalmasi qiymetlerin yukselmesi bas verdi 1992 ci ilde istehsal senayede 16 2 kend teserrufatinda 4 azaldi 1993 cu ilde 1990 ci ile nisbeten milli gelir 57 senaye istehsali 63 kapital qoyulusu 43 asagi dusdu Cemiyyetin varlilara ve yoxsullara bolunmesi prosesi suretlendi Issizlerin sayi 8 milyona catdi Qiymetlerin liberallasdirilmasi neticesinde 1993 cu ilde qiymetler 100 defeden cox artdi inflyasiya 20 25 teskil edirdi Siyasi sistemde de deyisiklikler bas verdi Sovet Kommunist Partiyasinin fealiyyeti dayandirildi Olkede coxpartiyaliliq tesekkul tapmaga basladi Milli quruculuqda deyisiklikler yarandi 1993 cu ilin yayinda qebul olunmus konstitusiyaya gore Rusiya Federasiyasi terkibine 21 respublika 6 diyar 49 vilayet 11 muxtar vilayet var idi Bir sira milli regionlar o cumleden Tataristan Basqirdistan Yakutiya Cecenistanasanliqla Federasiyadan cixmaq xettini goturduler 1992 ci il martin 31 de RF ile Federasiya subyektleri arasinda federativ muqavileler imzalandi Tataristan ve Cecenistan hemin muqavileni imzalamaqdan imtina etdiler Basqirdistan mueyyen sertlere muqavileni imzaladi Menbe https az wikipedia org w index php title Rusiya tarixi amp oldid 5736237, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.