Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Beynəlxalq münasibətlərdə qütblülük beynəlxalq sistem daxilində hakimiyyətin bölüşdürülməsinin müxtəlif yollarından hər hansı biridir. O, hər hansı bir zaman çərçivəsində beynəlxalq sistemin xarakterini təsvir edir. Ümumilikdə, üç sistem növü ayırd edilir: birqütblülük, ikiqütblülük və üç və ya daha çox güc mərkəzini bildirən çoxqütblülük. Sistemin növü dövlətlərin biləvasitə regionda və ya qlobal miqyasda güc və təsir bölgüsündən asılıdır.
Alimlər arasında ikiqütblülük və ya birqütblülüyün sabit və sülhsevər nəticələrə səbəb olub-olmaması ilə bağlı fikir ayrılıqları var. Kennet Vals və Con Mirşaymer ikiqütblülüyün nisbətən daha çox sabitlik yaratmağa meylli olduğunu iddia edənlər arasındadır. Əksinə, Con Aykenberri və Vilyam Volfors birqütblülüyün sabitləşdirici təsirini müdafiə edənlər arasındadır. Karl Doyç və David Singer kimi bəzi alimlər çoxqütblülüyün ən sabit struktur olduğunu müdafiə edirlər.
Soyuq müharibə dövrü ABŞ və SSRİ kimi dünyanın iki fövqəldövlətin simasında ikiqütblülük dövrü kimi geniş şəkildə başa düşülür. Soyuq müharibənin sonu - 1990-2000-ci illər dünyanın yeganə supergücü kimi ABŞ-ın simasında birqütblülüyə gətirib çıxardı. Alimlər hazırkı beynəlxalq sistemin necə xarakterizə olunacağını isə müzakirə edirlər.
Birqütblülük
Birqütblülük beynəlxalq anarxiya şəraitində bir dövlətin güc üstünlüyünə malik olması və heç bir rəqib dövlətlə üzləşməməsi şərtidir. Vilyam Volforsa görə, "birqütblü sistem əks tarazlığın mümkün olmadığı sistemdir. Qarşılıqlı tarazlıq mümkün olduqda, sistem birqütblü deyil". Birqütblü dövlət bütün digər dövlətlərin davranışlarına nəzarət edə bilən imperiya və ya hegemon ilə eyni deyil.
Amerikan üstünlüyü
Çoxsaylı mütəfəkkirlər, o cümlədən Vilyam Qladston, Mişel Şevalier,Kang Kuvey, Georges Vacher de Lapouge,H.G.Uells və Villiam Tomas Stid XX əsrdən sonra ABŞ-ın üstünlüyünü proqnozlaşdırdılar,
Liberal institusionalist Con Aykenberri bir sıra nüfuzlu əsərlərinə ABŞ-ın Dünya müharibəsinin bitməsindən sonra ABŞ-ın üstünlüyünü qoruyan beynəlxalq nizamı qəsdən qurduğunu iddia edir. Onun fikrincə, güclərin tarazlaşdırılması ilə bağlı realist proqnozlar öz bəhrəsini vermədi, çünki ABŞ İkinci Dünya müharibəsindən sonra strateji təmkinliliklə məşğul oldu və bununla da zəif dövlətləri onun hökmranlıqdan daha çox əməkdaşlıqda maraqlı olduğuna inandırdı. ABŞ-ın strateji təmkinliliyi zəif ölkələrə müharibədən sonrakı dünya nizamının formalaşmasında iştirak etməyə imkan verdi ki, bu da Birləşmiş Ştatların ümumi güc üstünlüklərindən istifadə etmək imkanlarını məhdudlaşdırdı. Aykenberry qeyd edir ki, Birləşmiş Ştatlar birtərəfli qaydada maneəsiz güc proqnozu ilə məşğul ola bilsə də, o, davamlı institusional nizam yaratmaqla öz üstünlüyünü zenitdən uzun müddət sonra "bağlamaq" əvəzinə, zəif ölkələrə söz verdi, böyük güc qeyri-müəyyənliyini azaldıb və təhlükəsizlik dilemmasızəiflədi. Aykenberry izah edir ki, ABŞ hegemonluğunun liberal əsası - şəffaf demokratik siyasi sistem - digər ölkələrin müharibədən sonrakı nizamı qəbul etməsini asanlaşdırıb. “Amerika hegemonluğu istəksiz, açıq və yüksək dərəcədə institusionallaşmışdır – və ya bir sözlə, liberaldır” və “böyük miqyaslı müharibə və ya qlobal iqtisadi böhrandan qısa bir müddət sonra, Amerika hegemon quruluşu hegemon rəqiblərə qarşı immunitetlidir”.
Bipolyarlıq
İkiqütblülük iki dövlətin üstünlük təşkil etdiyi güc bölgüsüdür. İkiqütblülükdə hər bir qütbün ətrafında tez-tez təsir dairələri və ittifaq sistemləri inkişaf etmişdir. Məsələn, 1947-1991-ci illərin Soyuq Müharibəsində əksər Qərb və kapitalist dövlətləri ABŞ-ın, əksər kommunist dövlətləri isə SSRİ- nin təsiri altına düşəcəkdi. Wohlforth və Brooks'a görə, Soyuq Müharibə dövründə "dünya danılmaz şəkildə bipolyar idi".
İstinadlar
- Jiang, Shiwei. "Is Bipolarity a sound recipe for world order–as compared to other historically known alternatives. In ICD Annual Conference on Cultural Diplomacy in the USA Options on the Table," Soft Power, Intercultural Dialogue & the Future of US Foreign Policy. 2013" (PDF). 2019-04-12 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-11-26.
- Waltz, Kenneth Neal. Theory of International Politics (ingilis). McGraw-Hill. 1979. 170–171. ISBN .
- Mearsheimer, John. The Tragedy of Great Power Politics. W.W. Norton. 2001. 44–45.
- Ikenberry, G. John. After Victory: Institutions, Strategic Restraint, and the Rebuilding of Order After Major Wars (ingilis). Princeton University Press. 2001. ISBN . 2023-04-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-26.
- Deutsch, Karl W.; Singer, J. David. "Multipolar Power Systems and International Stability". World Politics. 16 (3). 1964: 390–406. doi:10.2307/2009578. ISSN 0043-8871. JSTOR 2009578. 2023-06-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-26.
- "Did the Unipolar Moment Ever End?". Foreign Affairs (ingilis). 2023-05-23. ISSN 0015-7120. 2023-07-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-26.
- Brooks, Stephen G.; Wohlforth, William C. "The Myth of Multipolarity". Foreign Affairs (ingilis) (May/June 2023). 2023-04-18. ISSN 0015-7120. 2023-11-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-26.
- Wohlforth, William C. "The Stability of a Unipolar World". International Security. 24 (1). 1999: 5–41. ISSN 0162-2889. 2021-08-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-26.
- Wohlforth, William C. "The Stability of a Unipolar World". International Security. 24 (1). 1999: 5–41. ISSN 0162-2889. 2021-08-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-26.
- Jervis, Robert. "Unipolarity: A Structural Perspective". World Politics. 61 (1). 2009: 188–231, p. 190. doi:10.1353/wp.0.0031. 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-26.
unipolarity implies the existence of many juridically equal nation-states, something that an empire denies
- Cited in , “The US and Western Europe: A New Era of Understanding,” Orbis, 6/1, (1962): p 17.
- Michel Chevalier, ‘La Guerre et la Crise Européenne’, Revue des Deux Mondes, (1 June 1866), p. 784–785, https://fr.wikisource.org/wiki/La_Guerre_et_la_Crise_europ%C3%A9enne Arxivləşdirilib 2023-11-26 at the Wayback Machine
- , (1885): The One World Philosophy, (tr. Thompson, Lawrence G., London, 1958, pp. 79-85).
- , L`Aryen: Son Role Social, (Nantes, 1899: chapter "L`Avenir des Aryens," pp. XXXI-XXXII).
- , p 107.
- Ikenberry, G. John. After Victory: Institutions, Strategic Restraint, and the Rebuilding of Order After Major Wars (ingilis). Princeton University Press. 2001. ISBN . 2023-04-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-26.
- Ikenberry, G. John. After Victory: Institutions, Strategic Restraint, and the Rebuilding of Order After Major Wars (ingilis). Princeton University Press. 2001. ISBN . 2023-04-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-26.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Beynelxalq munasibetlerde qutbluluk beynelxalq sistem daxilinde hakimiyyetin bolusdurulmesinin muxtelif yollarindan her hansi biridir O her hansi bir zaman cercivesinde beynelxalq sistemin xarakterini tesvir edir Umumilikde uc sistem novu ayird edilir birqutbluluk ikiqutbluluk ve uc ve ya daha cox guc merkezini bildiren coxqutbluluk Sistemin novu dovletlerin bilevasite regionda ve ya qlobal miqyasda guc ve tesir bolgusunden asilidir Alimler arasinda ikiqutbluluk ve ya birqutbluluyun sabit ve sulhsever neticelere sebeb olub olmamasi ile bagli fikir ayriliqlari var Kennet Vals ve Con Mirsaymer ikiqutbluluyun nisbeten daha cox sabitlik yaratmaga meylli oldugunu iddia edenler arasindadir Eksine Con Aykenberri ve Vilyam Volfors birqutbluluyun sabitlesdirici tesirini mudafie edenler arasindadir Karl Doyc ve David Singer kimi bezi alimler coxqutbluluyun en sabit struktur oldugunu mudafie edirler Soyuq muharibe dovru ABS ve SSRI kimi dunyanin iki fovqeldovletin simasinda ikiqutbluluk dovru kimi genis sekilde basa dusulur Soyuq muharibenin sonu 1990 2000 ci iller dunyanin yegane supergucu kimi ABS in simasinda birqutbluluye getirib cixardi Alimler hazirki beynelxalq sistemin nece xarakterize olunacagini ise muzakire edirler BirqutblulukBirqutbluluk beynelxalq anarxiya seraitinde bir dovletin guc ustunluyune malik olmasi ve hec bir reqib dovletle uzlesmemesi sertidir Vilyam Volforsa gore birqutblu sistem eks tarazligin mumkun olmadigi sistemdir Qarsiliqli tarazliq mumkun olduqda sistem birqutblu deyil Birqutblu dovlet butun diger dovletlerin davranislarina nezaret ede bilen imperiya ve ya hegemon ile eyni deyil Amerikan ustunluyu Coxsayli mutefekkirler o cumleden Vilyam Qladston Misel Sevalier Kang Kuvey Georges Vacher de Lapouge H G Uells ve Villiam Tomas Stid XX esrden sonra ABS in ustunluyunu proqnozlasdirdilar Liberal institusionalist Con Aykenberri bir sira nufuzlu eserlerine ABS in Dunya muharibesinin bitmesinden sonra ABS in ustunluyunu qoruyan beynelxalq nizami qesden qurdugunu iddia edir Onun fikrince guclerin tarazlasdirilmasi ile bagli realist proqnozlar oz behresini vermedi cunki ABS Ikinci Dunya muharibesinden sonra strateji temkinlilikle mesgul oldu ve bununla da zeif dovletleri onun hokmranliqdan daha cox emekdasliqda maraqli olduguna inandirdi ABS in strateji temkinliliyi zeif olkelere muharibeden sonraki dunya nizaminin formalasmasinda istirak etmeye imkan verdi ki bu da Birlesmis Statlarin umumi guc ustunluklerinden istifade etmek imkanlarini mehdudlasdirdi Aykenberry qeyd edir ki Birlesmis Statlar birterefli qaydada maneesiz guc proqnozu ile mesgul ola bilse de o davamli institusional nizam yaratmaqla oz ustunluyunu zenitden uzun muddet sonra baglamaq evezine zeif olkelere soz verdi boyuk guc qeyri mueyyenliyini azaldib ve tehlukesizlik dilemmasizeifledi Aykenberry izah edir ki ABS hegemonlugunun liberal esasi seffaf demokratik siyasi sistem diger olkelerin muharibeden sonraki nizami qebul etmesini asanlasdirib Amerika hegemonlugu isteksiz aciq ve yuksek derecede institusionallasmisdir ve ya bir sozle liberaldir ve boyuk miqyasli muharibe ve ya qlobal iqtisadi bohrandan qisa bir muddet sonra Amerika hegemon qurulusu hegemon reqiblere qarsi immunitetlidir BipolyarliqIkiqutbluluk iki dovletin ustunluk teskil etdiyi guc bolgusudur Ikiqutblulukde her bir qutbun etrafinda tez tez tesir daireleri ve ittifaq sistemleri inkisaf etmisdir Meselen 1947 1991 ci illerin Soyuq Muharibesinde ekser Qerb ve kapitalist dovletleri ABS in ekser kommunist dovletleri ise SSRI nin tesiri altina dusecekdi Wohlforth ve Brooks a gore Soyuq Muharibe dovrunde dunya danilmaz sekilde bipolyar idi IstinadlarJiang Shiwei Is Bipolarity a sound recipe for world order as compared to other historically known alternatives In ICD Annual Conference on Cultural Diplomacy in the USA Options on the Table Soft Power Intercultural Dialogue amp the Future of US Foreign Policy 2013 PDF 2019 04 12 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2023 11 26 Waltz Kenneth Neal Theory of International Politics ingilis McGraw Hill 1979 170 171 ISBN 978 0 07 554852 2 Mearsheimer John The Tragedy of Great Power Politics W W Norton 2001 44 45 Ikenberry G John After Victory Institutions Strategic Restraint and the Rebuilding of Order After Major Wars ingilis Princeton University Press 2001 ISBN 978 0 691 05091 1 2023 04 04 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 26 Deutsch Karl W Singer J David Multipolar Power Systems and International Stability World Politics 16 3 1964 390 406 doi 10 2307 2009578 ISSN 0043 8871 JSTOR 2009578 2023 06 30 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 26 Did the Unipolar Moment Ever End Foreign Affairs ingilis 2023 05 23 ISSN 0015 7120 2023 07 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 26 Brooks Stephen G Wohlforth William C The Myth of Multipolarity Foreign Affairs ingilis May June 2023 2023 04 18 ISSN 0015 7120 2023 11 28 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 26 Wohlforth William C The Stability of a Unipolar World International Security 24 1 1999 5 41 ISSN 0162 2889 2021 08 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 26 Wohlforth William C The Stability of a Unipolar World International Security 24 1 1999 5 41 ISSN 0162 2889 2021 08 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 26 Jervis Robert Unipolarity A Structural Perspective World Politics 61 1 2009 188 231 p 190 doi 10 1353 wp 0 0031 2016 03 04 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 26 unipolarity implies the existence of many juridically equal nation states something that an empire denies Cited in The US and Western Europe A New Era of Understanding Orbis 6 1 1962 p 17 Michel Chevalier La Guerre et la Crise Europeenne Revue des Deux Mondes 1 June 1866 p 784 785 https fr wikisource org wiki La Guerre et la Crise europ C3 A9enne Arxivlesdirilib 2023 11 26 at the Wayback Machine 1885 The One World Philosophy tr Thompson Lawrence G London 1958 pp 79 85 L Aryen Son Role Social Nantes 1899 chapter L Avenir des Aryens pp XXXI XXXII p 107 Ikenberry G John After Victory Institutions Strategic Restraint and the Rebuilding of Order After Major Wars ingilis Princeton University Press 2001 ISBN 978 0 691 05091 1 2023 04 04 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 26 Ikenberry G John After Victory Institutions Strategic Restraint and the Rebuilding of Order After Major Wars ingilis Princeton University Press 2001 ISBN 978 0 691 05091 1 2023 04 04 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 26