fbpx
Wikipedia

Qaraqoyunlu eli

May 10, 2023

Qaraqoyunlu Ulusu

a) Qara-Qoyunlu oymağı:

Qara-Qoyunlu ulusunu ətrafında toplayaraq onun özəyini təşkil edən Qara-Qoyunlu oymağı, Türk etnologiyasında çox dəfə göründüyü kimi, idarəçi bir rol oynamaq surəti ilə qəbiləvi mahiyyətini itirmişdir. 15-ci və 16-cı yüzillərdə Anadolunun müxtəlif yerlərindəki Qara-Qoyunlu və Qaraca-Qoyunlu kimi adlar daşıyan oymaqların, bu oymaq ilə əqrəba olduqlarına dair dəlillərə sahib olmadığımız kimi, Gündoğu Anadolu və Azərbaycanda bəzi qalıqları zamanımızadək gələn tayfalar ilə bu tarixi oymaq arasında daha çox siyasi bir münasibətin varlığına işarə edə bilər.

b) Sə’dlü:

Qara-Qoyunlu oymağı ətrafında toplanaraq eyni addakı eli (ulus) meydana gətirən digər təşəkküllərə gəldikdə, bunların başında Sə’dlü oymağı gəlir. Bu oymaq daşıdığı adı 14-cü yüzildə (hər halda ortalarında və ya ikinci yarısının başlarında) onu idarə etmiş olan Sə’d adında bir boy-bəyindən almış olub, bu bəyin Qara-Qoyunlu ailəsi ilə qohumluğu olduğu anlaşılır. Çünki, İranlı müəlliflər Sə’din uşaqlarının Qara-Qoyunlu hökmdarlarının əmioğluları olduqlarını söyləməkdədirlər. Naxçıvan və Sürməli yörəsi (Osmanlı tarixçilərinin Sürməli çuxuru), Hafiz-i Əbrunun qeyd etdiyi kimi, bu oymağın əski yurdu idi. 15-ci yüzildən etibarən tarixlərdə tez-tez keçən və Səfəvilərin İrəvan və adı keçən məntəqələrdən mütəşəkkil bir uc əyaləti olan Çuxur-i Sə’d (Çuxr-i Sə’d) və ya Sə’d (Saat) Çuxuru bu qəbilənin adı və yurdu ilə ilgili olsa gərəkdir. Qara-Qoyunlu bəylərindən Qara-Məhəmməd və oğlu Qara-Yusif ilə bəylik davası üçün mücadilə edən və Misirli tarixçilər tərəfindən Qara-Məhəmmədin qardaşının oğlu olduğu söylənən, Pir yaxud Qara-Həsənin bu oymağın başı olması mümkündür. Bu xüsusiyyət nə olursa olsun Sə’dlü oymağı haqqında bildirilməsi gərəkli xüsusdur, onun Qara-Qoyunlu ulusunu təşkil edən ən qüvvətli iki qəbilədən biri olması və Qara-Qoyunluların siyasi uğurlarında önəmli bir rol oynamış olmasıdır. Qara-Qoyunlu dövlətinin yıxılmasından sonra bu oymaq da digər təşəkküllər kimi, ilk öncə Ağ-Qoyunluların sonra da Səfəvilərin xidmətində bulunmuş, fəqət əski əhəmiyyətini davam etdirə bilməmişdir.

c) Baharlu:

Qara-Qoyunlu dövlətinin əsl dirəyini təşil edən iki oymaqdan digəri də bu təşəkküldür. Bu oymaq adının, Minorskinin irəli sürdüyü kimi, Həmədan civarındakı Bahar qalasından gəlmiş olması çox mümkündür. Çünki, çox yuxarıda da işarə edildiyi kimi, bu oymağın yurdu Həmədan bölgəsində idi. Hətta Qara-Qoyunlulardan sonra Səfəvilər çağında belə bu bölgə Baharlu oymağının ünlü başçısı Əli Şəkər Bəyin adı ilə anılırdı. Baharlu bəyləri qız verib almaq surəti ilə Qara-Qoyunlu xanədanı ilə qudalıq qurmuşlar və bu dövlətin ən böyük əmirlərindən olmuşdurlar. Münəccim-Başı, Qara-Qoyunlu bəylərinin bilavasitə bu oymaqdan çıxdığını yazırsa da, bu, onun Baharlu ilə Baranlu adlarını bir-birinə qarışdırmasından irəli gəlmiş olsa gərəkdir. Qara-Qoyunlu dövlətinin yıxılmasından sonra bu oymağın önəmli bir qismi Ağ-Qoyunlulara tabe olmaq istəməyərək Xorasana getmiş və Teymurlulara sığınmışdır. Oymağın o zaman başında bulunan Əli Şəkər Bəy oğlu Pir Əli, qardaşları Bayram və Yar-Əli və bacısından doğulan Cahan-Şahın nəvəsi İbrahim olduğu halda ilk öncə Sultan Mahmudun sonra da Hüseyin Bayqaranın xidmətinə keçmişdir. Uzun Həsən Bəy bu oymağın fəsad çıxarmasından daima qayğı duyduğundan onun özünə təslim edilməsini çoxca dəfələr Hüseyin Bayqaradan istəmiş, fəqət müsbət bir cavab ala bilməmişdir. Gerçəkdən Uzun Həsən Bəyin Baharlulardan əndişə etməkdə nə qədər haqlı olduğu sonralar anlaşılmışdır. Əli Şəkər Bəyin oğulları çox keçmədən ilk öncə Əbu-Səidin Hisar-i Şadman hakimi Şah Mahmud, sonra digər oğlu Əbu-Bəkir Mirzə ilə birləşmişlər və Xorasanda Teymurlu şahzadələri arasındakı çəkişmələrə qarışmışdırlar. Uzun Həsən Bəyin ölümündən faydalanaraq Qara-Qoyunlu dövlətini diriltmək istəyən Baharlu bəyləri Əbu-Bəkir Mirzə ilə birlikdə hicri 884-cü (1479) ildə Sistan və Bəm yolu ilə Ağ-Qoyunlulara tabe olan Kirmanı istila etmişdirlər. Yanlarında yegənləri olan Cahan-Şahın nəvəsi və Məhəmmədi Mirzənin oğlu İbrahim də vardı. Bunlar Kirmanı asanca ələ keçirdikdən sonra Farsı da almaq istəmişlərsə də Ağ-Qoyunlu hökmdarı Sultan Yaqub tərəfindən üzərlərinə göndərilən ünlü Mosullu Sufi Xəlil Bəyə müqavimət edə bilməyərək Cürcana getmişdirlər. Fəqət orada Hüseyin Bayqara bir basqınla onları ələ keçirmişdir. Hüseyin Bayqara Pir Əli Bəyin gözlərinə mil çəkdirmiş, qardaşı Bayramı da Əbu-Səidin oğlu Əbu-Bəkir Mirzə ilə bərabər öldürtmüş və Cahan-Şahın nəvəsini də həbsə atdırmışdır. Bu olaydan sonra Baharlu oymağı, yenə Xorasanda qalmış və bir qismi Baburun Hindistan səfərinə qatılmışdır. Əkbərin sevimli xan-xananı ünlü Bayram Xan, Əli Şəkər Bəyin nəvələrindən olduğu kimi, 16-cı yüzildə Dekanda Qütbşahilər dövlətini quran Sultan Qulu da Baharlu oymağından idi. Hətta Qütbşahi xanədanı tərəfindən yazdırılmış olan xüsusi tarixlərdə Qara-Qoyunlu oymağına da yer verilmiş olduğu qaynaqlar bəhsində görünmüşdü. Baharlu oymağının Hindistana getməyərək İranda qalan qismi Ağ-Qoyunlu və sonra da Səfəvi xidmətində bulunaraq qəbiləvi varlığını uzun bir sürə qorumuşdur.

d) Duharlu:

Bu oymaq əskidən bəri Ərzurum-Bayburd yörəsində yaşayırdı. Əbu-Bəkr-i Tehraninin bir qeydindən, bu oymağın başçılarından Yusif Bəyin Trabzon İmperatoru ilə etdiyi bir savaşda şəhid düşdüyünü və Ağ-Qoyunlu əmiri Tur Əli Bəyin Trabzon ölkəsinə yürüyərək Yusif Bəyin intiqamını aldığını öyrənirik. Bu hadisə 14-cü yüzilin birinci yarısının sonlarında baş vermiş olsa gərəkdir. Qara-Yusif və İsgəndər Bəy çağlarında Duharlu oymağının başında Pir Əhməd Bəy vardı. Qara-Qoyunlu siyasi fəaliyyətində önəmli bir rol oynayan bu oymaq, özəlliklə Bayburda malik olmuş və sonra Ağ-Qoyunlu xidmətində bulunmuşdur. Bəkir Bəy və Məhəmməd Bəy Duharlu, Ağ-Qoyunlu hökmdarı Sultan Xəlil dövrü bəylərindən olub, Diyarbəkirdə Xəlilə üsyan edərək Təbrizə yürüyən şahzadə Yaquba qatılmışdırlar. Ağ-Qoyunlulardan sonra Duharlu oymağı yenə Ərzurum yörəsində qalmış və bəylərinə Osmanlı dövləti tərəfindən timarlar verilmişdir. Osmanlı əsərlərində bu təşəkkülün adı Tokarlu şəklində yazılmaqdadır.

e) Qaramanlu:

Bu oymağın adını Qara-Yusif ilə çağdaş olan Gəncə və Bərdə hakimi Əmir Qaramandan aldığı anlaşılır. Əmir Qaraman Qara-Yusifin son illərində onun bəylərbəyisi idi. Bəzi əsərlərdə ona sadəcə Qara deyilməkdədir. Əmir Qaraman, Qara-Yusifin ölümündən sonra çox yaşamamış və başında bulunduğu oymaq ilə sahibi olduğu yerləri oğulları idarə etmişdir. Son Qara-Qoyunlu hökmdarı Həsən Əli, Uzun Həsən Bəy tərəfindən darmadağın edildikdən sonra bu oymağın yanına qaçmışdı. Qaramanlu oymağı, güman ki, Ağ-Qoyunlulardan etibar görmədiyi üçün Şeyx Cüneyd və oğullarının tərəfdarları arasına qatılmış və Səfəvi dövlətinin qurulmasında rol oynamışdır. Şah İsmayılın bəylərindən Bayram Bəy başda olmaq üzərə Səfəvi çağında bu təşəkküldən bir çox əmirlər çıxmışdır. Bu gün Quzey Azərbaycanda, özəlliklə Gəncə və Bərdə bölgəsindəki Qaraman və Qaramanlu yer adları, bu oymağa aid xatirələrdir.

f) Alpavut (Alpağut):

Daşıdığı ad, “tək başına düşmana hücum edən” mənasına gələn bu oymaq, Qara-Qoyunlu ulusunun ən önəmli təşəkküllərindən biridir. Qara-Yusif çağında Həmədan bölgəsinin bu oymağın bəylərinin əlində olduğunu görürük, İsgəndər çağında Alpavutların başında Yaqub Bəy vardı ki, sonra Cahan-Şah tərəfinə keçmiş və oğulları da yenə onun zamanında mühüm məmuriyyətlərdə bulunmuşdurlar. Bunlardan biri Cahan-Şahın Bağdad valisi Tavaçı Pir Məhəmməd Bəydir ki, hicri 873-cü (1469) ilin ortalarında vəfat etmişdir. Alpavut oymağı Qara-Qoyunlulardan sonra Ağ-Qoyunlu ulusuna daxil olmuşdur. Pir Məhəmməd Bəy Alpavut, Uzun Həsən Bəy və oğlu Sultan Xəlilin böyük əmirlərindən biri idi. Hacı Bəy adlı digər bir Alpavut bəyi də Fars valisi Əlvənd Mirzənin məiyyətində bulunmuşdur. Səfəvilər çağında Alpavut təşəkkülünün Sə’d-Çuxuru və Şirvan dolaylarında yaşadığını görürük. Alpavutlar, Qaramanlılar kimi, Azərbaycanda, özəlliklə Bərdə ətrafında yerləşmişdirlər.

g) Çəkirlü (Câkirlu):

Bu qəbilənin adı Farsca əsərlərdə Câkirlu, Türkcə əsərlərdə Cəkirlü, Çəkirlü şəklində yazılmaqdadır. Adını Cəlayirli çağı əmirlərindən Əmir Câkirdən aldığı anlaşılır. Əmir Câkir Teymurun İranı fəth etməsi üzərinə onun tabeliyinə keçən əmirlərdən biri idi. Câkir çox keçmədən vəfat etmiş və yerinə oğlu Bistam keçmişdir. Teymur, nəvəsi Ömər Mirzə b. Miranşaha Azərbaycanı həvalə etdiyi zaman Bistam, Çalıq, Tizək kimi Azərbaycan əmirlərini onun məiyyətinə vermişdi. Aşağıda bəhs ediləcəyi üzərə, Qara-Yusif, Teymurun ölümü üzərinə Misirdən Azərbaycana gəlib Əbu-Bəkir Mirzəni yendikdən sonra Bistam Bəy məiyyətində qardaşları Mənsur və Məsum ilə oğlu Əxi Fərəc olduğu halda Qara-Yusifin yanına gəlmiş və onun xidmətinə keçmişdir. Bistam Bəy Qara-Qoyunlu bəyinin Əbu-Bəkirlə etdiyi ikinci savaşda və ondan sonrakı müharibələrdə bulunaraq Qara-Yusifin Azərbaycana qəti olaraq yerləşməsində önəmli xidmətlər göstərmiş və buna mükafat olaraq də əmir ül-üməralıq mövqeyinə nail olmuşdur. Bistam Bəy ailəsi tərəfindən idarə edilən və atası Câkirə nisbətlə Câkirlu deyilən oymaq əskidən bəri Ərdəbil ətrafında yurd tutmuşdu. Bu təşəkkül Ağ-Qoyunlular çağında da varlığını qorumuşdur. Bu dövrdə Câkirlu oymağının başında Bistamın nəvəsi və Bəyazid Bəyin oğlu Ömər Bəy vardı ki, Otluq-Beli savaşında Osmanlı ordusuna əsir düşmüş, fəqət Fateh tərəfindən sərbəst buraxılmışdır. Ömər Bəy, Sultan Yaqub zamanında da öndə gələn əmirlərdən idi. Şah İsmayıl hərəkətə keçdiyi ərəfədə Câkirlüların başında Sultan Əli Bəy bulunurdu. Bu oymaq Səfəvilər çağında da varlığını sürdürmüş, fəqət bütün Qara-Qoyunlu təşəkkülləri kimi, ikinci və ya üçüncü dərəcədə bir mövqeyə sahib olmuşdur. İbn Ərəbşahın sözlərindən Câkirluların Kürd əsilli olduqları anlaşılır.

h) Ayinlü

Bu qəbilənin yaşadığı yerin, bəzi işarələrə görə, Gündoğu Anadoluda olduğu anlaşılırsa da, bu bölgənin harasında bulunduğu bilinə bilmir. İstər Diyarbəkriyyədə, istərsə də ondan nəqlən Əhsən-ül-təvarixdə oymağın adı Âyinlu şəklində yazılmışdır. Qara-Yusif dövründəki böyük əmirlərdən Bəyazid Bəy, bu oymaqdan idi. Cahan-Şah çağında isə Ayinlü təşəkkülünün başında əmir-i divan Ərəbşahın bulunduğunu bilirik. Ayinlülər da Kürd əsilli idilər.

i) Hacılu:

Adı ancaq Diyarbəkriyyədə keçməkdədir. Ağ-Qoyunlu bəyi Qara-Yülük Osman ilə mücadilə etməkdə olan Ərzincan valisi Pir Ömərə Qara-Yusif tərəfindən yardıma göndərilən əmirlər arasında Əmir İlyas-i Hacılu da vardı. Qara-Yusifin demək olar bütün səfərlərində yanında bulunmuş olan İlyas adlı bir əmir tanıyırıq. Hafiz-i Əbru bir yerdə bu Əmir İlyası Düyər boyuna mənsub bir şəkildə göstərir. Bu İlyas-i Hacılu ilə İlyas-i Düyərin eyni şəxs və Hacılu oymağının Düyərlərin bir qolu olması mümkündür. Çünki, Hacılu qəbiləsi Kərkük-Ərbil tərəflərdə yaşamaqda olduğu kimi, Düyərlərdən bir qolun da eyni bölgədə yurd tutmuş olduqlarını bilirik.

j) Ağacəri:

Ağacərilərin 13-cü yüzildə Maraş bölgəsindəki ormanlarda yaşadıqları məlumdur. Bu Türkmən topluluğundan bir qol, hələ Qara-Məhəmməd çağında Qara-Qoyunlular ilə işbirliyi etmiş və iki təşəkkülün başçıları arasında qohumluq yaradılmışdır. Qara-Məhəmmədin Tatar Xatun adını daşıyan bacısı, Ağacəri başçısına verilmişdir ki, bundan Ağacəri başçısının Həsən Bəy adlı oğlu doğulmuşdu. Ağacərilərdən Hüseyin Bəy isə, İsgəndər Mirzənin ən sadiq əmirlərindən olub, onun Əlincək qalasında qətli üzərinə oğlu Qubadı qalada bulunan digər bəylərlə birlikdə Qara-Qoyunlu hökmdarı elan etmişdi. Yenə ağacərilərdən Əli Bəy, Cahan-Şahın əmirləri arasında görünməkdədir. Bu gün İranda Kuh-giluyədə yaşayan və sayları iki min evə çatan Ağacərilər, şübhəsiz bu Qara-Qoyunlu Ağacərilərin nəvələridir.

k) Düyər:

Bu Oğuz boyunun da Qara-Qoyunlu dövlətinin siyasi fəaliyyətinə qatılmış olduğunu görürük. Lakin Düyərlər doğrudan doğruya Qara-Qyunlu ulusuna daxil olmayaraq Suriyada ayrı bir təşəkkül halında qalmışdırlar. Düyərlərin Qara-Qoyunlu siyasi fəaliyyətində oynadıqları rollar, bu boya dair olan məqaləmizdə bəhs edilmişdir.

l) Bayramlu:

Adını Xoy şəhərinə sahib olan Bayram Bəydən almışdır. Bayram Bəy, Qara-Qoyunlu hökmdarı Qara-Yusifin əmirlərindən idi. Özündən sonra oğlu Şəhsuvar Bəy, Cahan-Şahın divan-bəyi olmuşdur. Bu sayılanlardan başqa Azərbaycan, Gündoğu Anadolu və İraq-i Ərəbdəki bəzi şəhər və qalaların hakimləri də özəlliklə Qara-Qoyunlu dövlətinin parlaq çağlarında bu dövlətin əmirləri arasına girmişdirlər. Bunlar, başlıca Urmiya hakimi Cəlaləddin Dizək, aydın, Çalıq, Tanrı-Vermiş, Əli Paşa, İsa Bəy, Əsəd, Busat, Sultan, Qara-Qoç, Dursun, Birsun v.s. idilər. Hafiz-i Əbru yuxarıda adları keçən əmirlərdən Əsəd və Busatın Qara-Yusifin əqrəbasından olduqlarını söyləyir. Bu əmirlərdən əksəriyyəti də Türkmən mənşəli idilər. Lakin bunların başında bulunduqları Türkmən oymaqlarından çoxunun adlarını bilə bilmirik. Burada bu xüsusu da qeyd etmədən keçməyək ki, Qara-Qoyunlu ulusu təşəkkül baxımından Ağ-Qoyunlu ulusuna nəzərən daha sərbəst kimi görünməkdədir. Qara-Qoyunlu ulusunu meydana gətirən oymaqlar arasındakı bağlar, Ağ-Qoyunlulardakı təkin sıx deyildir. Bu sonuncularda imperatorluğun qurulmasından öncə oymaqların çoxu bərabərcə, yəni el halında qışlaq və yaylağa gedərdilər.

m) Qara-Qoyunlu ulusuna tabe Kürd təşəkkülləri:

Qara-Qoyunlu dövlətinə, bəhs edilən Türk oymaqlarından başqa, bir çox Kürd tayfaları da tabe idilər. Bunların başlıcaları Süleymani, Zırki, Mahmudi və b. tayfalarıdır. Bunlardan bəziləri hələ Qara-Məhəmməddən etibarən Qara-Qoyunluların tabeliyində bulunurdular. Qara-Məhəmməd, Gündoğu Anadoludakı dağlarda yaşayan Kürdləri ətrafına toplayaraq onları, Teymurun qüvvələri ilə etdiyi savaşlarda iştirak etdirmişdir.

Qara-Qoyunlular xidmətlərində istifadə etmək üzərə ayrıca Kürd tayfalarından əlli min evlik bir el vücuda gətirmişdirlər ki, buna Qara-Ulus adı verilmişdir. Bu elin daşıdığı qara sifətinin, onun qövmi mənşə və siyasi vəziyyəti ilə əlaqəli olduğunu, yəni bu sifətin tabeliyi ifadə etdiyini böyük ehtimalla düşünməkdəyik. Çünki, Qara-Ulusun bir deyim olaraq məhkum zümrələrə verildiyi, həqir və zəlil mənasında istifadə edildiyi haqqında, başda şəxsən Qara-Ulusa aid məlumatın ilk və ən əski qaynağı olan Diyarbəkriyyədə olmaq üzərə qüvvətli dəlillər vardır. Gerçəkdən də Ziya Gökalp bu dəlillərin bəzilərindən xəbərdar olmadığı halda bu Qara-Ulusun bir tabelik ifadə etdiyini söyləmişdi. Qara-Ulus, Qara-Qoyunlular çağında İraqda yaşayırdı. Əbu-Bəkr-i Tehraninin sözlərinə görə Cahan-Şah, oğlu Bağdad valisi Pir-Budağı cəzalandırmadan öncə onun əmrinə verilmiş olan Qara-Ulusu Azərbaycana köçürmüşdür. Lakin Qara-Ulusun təşəkküllərindən hamısının Azərbaycana getmədiyi və ya sonradan bir qisminin geri döndüyü anlaşılır. 16-cı və 17-ci yüzillərdə Qara-ulus tayfalarından bir qismi Həmədan yörəsində, bir qismi də eyni yüzillərdə İraq və Güneydoğu Anadoluda məskun idi. Bu gün belə, Qara-Ulusun hələ oturaqlaşmamış qalığına İraqda rast gəlinməkdədir.

 
Pedro Teixeira — Qaraqoyunlular-The History of Persia 1610 (1715).png

[Faruk Sumer Karakayunlu Ulusu]

May 10, 2023
qaraqoyunlu, məqaləyə, hansısa, kateqoriya, əlavə, edilməmişdir, məqaləyə, kateqoriyalar, əlavə, edərək, töhfə, verə, bilərsiz, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, qaraqoyunlu. Bu meqaleye hansisa kateqoriya elave edilmemisdir Meqaleye kateqoriyalar elave ederek tohfe vere bilersiz Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Qaraqoyunlu Ulusu Redaktea Qara Qoyunlu oymagi Qara Qoyunlu ulusunu etrafinda toplayaraq onun ozeyini teskil eden Qara Qoyunlu oymagi Turk etnologiyasinda cox defe gorunduyu kimi idareci bir rol oynamaq sureti ile qebilevi mahiyyetini itirmisdir 15 ci ve 16 ci yuzillerde Anadolunun muxtelif yerlerindeki Qara Qoyunlu ve Qaraca Qoyunlu kimi adlar dasiyan oymaqlarin bu oymaq ile eqreba olduqlarina dair delillere sahib olmadigimiz kimi Gundogu Anadolu ve Azerbaycanda bezi qaliqlari zamanimizadek gelen tayfalar ile bu tarixi oymaq arasinda daha cox siyasi bir munasibetin varligina isare ede biler b Se dlu Qara Qoyunlu oymagi etrafinda toplanaraq eyni addaki eli ulus meydana getiren diger tesekkullere geldikde bunlarin basinda Se dlu oymagi gelir Bu oymaq dasidigi adi 14 cu yuzilde her halda ortalarinda ve ya ikinci yarisinin baslarinda onu idare etmis olan Se d adinda bir boy beyinden almis olub bu beyin Qara Qoyunlu ailesi ile qohumlugu oldugu anlasilir Cunki Iranli muellifler Se din usaqlarinin Qara Qoyunlu hokmdarlarinin emioglulari olduqlarini soylemekdedirler Naxcivan ve Surmeli yoresi Osmanli tarixcilerinin Surmeli cuxuru Hafiz i Ebrunun qeyd etdiyi kimi bu oymagin eski yurdu idi 15 ci yuzilden etibaren tarixlerde tez tez kecen ve Sefevilerin Irevan ve adi kecen menteqelerden mutesekkil bir uc eyaleti olan Cuxur i Se d Cuxr i Se d ve ya Se d Saat Cuxuru bu qebilenin adi ve yurdu ile ilgili olsa gerekdir Qara Qoyunlu beylerinden Qara Mehemmed ve oglu Qara Yusif ile beylik davasi ucun mucadile eden ve Misirli tarixciler terefinden Qara Mehemmedin qardasinin oglu oldugu soylenen Pir yaxud Qara Hesenin bu oymagin basi olmasi mumkundur Bu xususiyyet ne olursa olsun Se dlu oymagi haqqinda bildirilmesi gerekli xususdur onun Qara Qoyunlu ulusunu teskil eden en quvvetli iki qebileden biri olmasi ve Qara Qoyunlularin siyasi ugurlarinda onemli bir rol oynamis olmasidir Qara Qoyunlu dovletinin yixilmasindan sonra bu oymaq da diger tesekkuller kimi ilk once Ag Qoyunlularin sonra da Sefevilerin xidmetinde bulunmus feqet eski ehemiyyetini davam etdire bilmemisdir c Baharlu Qara Qoyunlu dovletinin esl direyini tesil eden iki oymaqdan digeri de bu tesekkuldur Bu oymaq adinin Minorskinin ireli surduyu kimi Hemedan civarindaki Bahar qalasindan gelmis olmasi cox mumkundur Cunki cox yuxarida da isare edildiyi kimi bu oymagin yurdu Hemedan bolgesinde idi Hetta Qara Qoyunlulardan sonra Sefeviler caginda bele bu bolge Baharlu oymaginin unlu bascisi Eli Seker Beyin adi ile anilirdi Baharlu beyleri qiz verib almaq sureti ile Qara Qoyunlu xanedani ile qudaliq qurmuslar ve bu dovletin en boyuk emirlerinden olmusdurlar Muneccim Basi Qara Qoyunlu beylerinin bilavasite bu oymaqdan cixdigini yazirsa da bu onun Baharlu ile Baranlu adlarini bir birine qarisdirmasindan ireli gelmis olsa gerekdir Qara Qoyunlu dovletinin yixilmasindan sonra bu oymagin onemli bir qismi Ag Qoyunlulara tabe olmaq istemeyerek Xorasana getmis ve Teymurlulara siginmisdir Oymagin o zaman basinda bulunan Eli Seker Bey oglu Pir Eli qardaslari Bayram ve Yar Eli ve bacisindan dogulan Cahan Sahin nevesi Ibrahim oldugu halda ilk once Sultan Mahmudun sonra da Huseyin Bayqaranin xidmetine kecmisdir Uzun Hesen Bey bu oymagin fesad cixarmasindan daima qaygi duydugundan onun ozune teslim edilmesini coxca defeler Huseyin Bayqaradan istemis feqet musbet bir cavab ala bilmemisdir Gercekden Uzun Hesen Beyin Baharlulardan endise etmekde ne qeder haqli oldugu sonralar anlasilmisdir Eli Seker Beyin ogullari cox kecmeden ilk once Ebu Seidin Hisar i Sadman hakimi Sah Mahmud sonra diger oglu Ebu Bekir Mirze ile birlesmisler ve Xorasanda Teymurlu sahzadeleri arasindaki cekismelere qarismisdirlar Uzun Hesen Beyin olumunden faydalanaraq Qara Qoyunlu dovletini diriltmek isteyen Baharlu beyleri Ebu Bekir Mirze ile birlikde hicri 884 cu 1479 ilde Sistan ve Bem yolu ile Ag Qoyunlulara tabe olan Kirmani istila etmisdirler Yanlarinda yegenleri olan Cahan Sahin nevesi ve Mehemmedi Mirzenin oglu Ibrahim de vardi Bunlar Kirmani asanca ele kecirdikden sonra Farsi da almaq istemislerse de Ag Qoyunlu hokmdari Sultan Yaqub terefinden uzerlerine gonderilen unlu Mosullu Sufi Xelil Beye muqavimet ede bilmeyerek Curcana getmisdirler Feqet orada Huseyin Bayqara bir basqinla onlari ele kecirmisdir Huseyin Bayqara Pir Eli Beyin gozlerine mil cekdirmis qardasi Bayrami da Ebu Seidin oglu Ebu Bekir Mirze ile beraber oldurtmus ve Cahan Sahin nevesini de hebse atdirmisdir Bu olaydan sonra Baharlu oymagi yene Xorasanda qalmis ve bir qismi Baburun Hindistan seferine qatilmisdir Ekberin sevimli xan xanani unlu Bayram Xan Eli Seker Beyin nevelerinden oldugu kimi 16 ci yuzilde Dekanda Qutbsahiler dovletini quran Sultan Qulu da Baharlu oymagindan idi Hetta Qutbsahi xanedani terefinden yazdirilmis olan xususi tarixlerde Qara Qoyunlu oymagina da yer verilmis oldugu qaynaqlar behsinde gorunmusdu Baharlu oymaginin Hindistana getmeyerek Iranda qalan qismi Ag Qoyunlu ve sonra da Sefevi xidmetinde bulunaraq qebilevi varligini uzun bir sure qorumusdur d Duharlu Bu oymaq eskiden beri Erzurum Bayburd yoresinde yasayirdi Ebu Bekr i Tehraninin bir qeydinden bu oymagin bascilarindan Yusif Beyin Trabzon Imperatoru ile etdiyi bir savasda sehid dusduyunu ve Ag Qoyunlu emiri Tur Eli Beyin Trabzon olkesine yuruyerek Yusif Beyin intiqamini aldigini oyrenirik Bu hadise 14 cu yuzilin birinci yarisinin sonlarinda bas vermis olsa gerekdir Qara Yusif ve Isgender Bey caglarinda Duharlu oymaginin basinda Pir Ehmed Bey vardi Qara Qoyunlu siyasi fealiyyetinde onemli bir rol oynayan bu oymaq ozellikle Bayburda malik olmus ve sonra Ag Qoyunlu xidmetinde bulunmusdur Bekir Bey ve Mehemmed Bey Duharlu Ag Qoyunlu hokmdari Sultan Xelil dovru beylerinden olub Diyarbekirde Xelile usyan ederek Tebrize yuruyen sahzade Yaquba qatilmisdirlar Ag Qoyunlulardan sonra Duharlu oymagi yene Erzurum yoresinde qalmis ve beylerine Osmanli dovleti terefinden timarlar verilmisdir Osmanli eserlerinde bu tesekkulun adi Tokarlu seklinde yazilmaqdadir e Qaramanlu Bu oymagin adini Qara Yusif ile cagdas olan Gence ve Berde hakimi Emir Qaramandan aldigi anlasilir Emir Qaraman Qara Yusifin son illerinde onun beylerbeyisi idi Bezi eserlerde ona sadece Qara deyilmekdedir Emir Qaraman Qara Yusifin olumunden sonra cox yasamamis ve basinda bulundugu oymaq ile sahibi oldugu yerleri ogullari idare etmisdir Son Qara Qoyunlu hokmdari Hesen Eli Uzun Hesen Bey terefinden darmadagin edildikden sonra bu oymagin yanina qacmisdi Qaramanlu oymagi guman ki Ag Qoyunlulardan etibar gormediyi ucun Seyx Cuneyd ve ogullarinin terefdarlari arasina qatilmis ve Sefevi dovletinin qurulmasinda rol oynamisdir Sah Ismayilin beylerinden Bayram Bey basda olmaq uzere Sefevi caginda bu tesekkulden bir cox emirler cixmisdir Bu gun Quzey Azerbaycanda ozellikle Gence ve Berde bolgesindeki Qaraman ve Qaramanlu yer adlari bu oymaga aid xatirelerdir f Alpavut Alpagut Dasidigi ad tek basina dusmana hucum eden menasina gelen bu oymaq Qara Qoyunlu ulusunun en onemli tesekkullerinden biridir Qara Yusif caginda Hemedan bolgesinin bu oymagin beylerinin elinde oldugunu goruruk Isgender caginda Alpavutlarin basinda Yaqub Bey vardi ki sonra Cahan Sah terefine kecmis ve ogullari da yene onun zamaninda muhum memuriyyetlerde bulunmusdurlar Bunlardan biri Cahan Sahin Bagdad valisi Tavaci Pir Mehemmed Beydir ki hicri 873 cu 1469 ilin ortalarinda vefat etmisdir Alpavut oymagi Qara Qoyunlulardan sonra Ag Qoyunlu ulusuna daxil olmusdur Pir Mehemmed Bey Alpavut Uzun Hesen Bey ve oglu Sultan Xelilin boyuk emirlerinden biri idi Haci Bey adli diger bir Alpavut beyi de Fars valisi Elvend Mirzenin meiyyetinde bulunmusdur Sefeviler caginda Alpavut tesekkulunun Se d Cuxuru ve Sirvan dolaylarinda yasadigini goruruk Alpavutlar Qaramanlilar kimi Azerbaycanda ozellikle Berde etrafinda yerlesmisdirler g Cekirlu Cakirlu Bu qebilenin adi Farsca eserlerde Cakirlu Turkce eserlerde Cekirlu Cekirlu seklinde yazilmaqdadir Adini Celayirli cagi emirlerinden Emir Cakirden aldigi anlasilir Emir Cakir Teymurun Irani feth etmesi uzerine onun tabeliyine kecen emirlerden biri idi Cakir cox kecmeden vefat etmis ve yerine oglu Bistam kecmisdir Teymur nevesi Omer Mirze b Miransaha Azerbaycani hevale etdiyi zaman Bistam Caliq Tizek kimi Azerbaycan emirlerini onun meiyyetine vermisdi Asagida behs edileceyi uzere Qara Yusif Teymurun olumu uzerine Misirden Azerbaycana gelib Ebu Bekir Mirzeni yendikden sonra Bistam Bey meiyyetinde qardaslari Mensur ve Mesum ile oglu Exi Ferec oldugu halda Qara Yusifin yanina gelmis ve onun xidmetine kecmisdir Bistam Bey Qara Qoyunlu beyinin Ebu Bekirle etdiyi ikinci savasda ve ondan sonraki muharibelerde bulunaraq Qara Yusifin Azerbaycana qeti olaraq yerlesmesinde onemli xidmetler gostermis ve buna mukafat olaraq de emir ul umeraliq movqeyine nail olmusdur Bistam Bey ailesi terefinden idare edilen ve atasi Cakire nisbetle Cakirlu deyilen oymaq eskiden beri Erdebil etrafinda yurd tutmusdu Bu tesekkul Ag Qoyunlular caginda da varligini qorumusdur Bu dovrde Cakirlu oymaginin basinda Bistamin nevesi ve Beyazid Beyin oglu Omer Bey vardi ki Otluq Beli savasinda Osmanli ordusuna esir dusmus feqet Fateh terefinden serbest buraxilmisdir Omer Bey Sultan Yaqub zamaninda da onde gelen emirlerden idi Sah Ismayil herekete kecdiyi erefede Cakirlularin basinda Sultan Eli Bey bulunurdu Bu oymaq Sefeviler caginda da varligini surdurmus feqet butun Qara Qoyunlu tesekkulleri kimi ikinci ve ya ucuncu derecede bir movqeye sahib olmusdur Ibn Erebsahin sozlerinden Cakirlularin Kurd esilli olduqlari anlasilir h AyinluBu qebilenin yasadigi yerin bezi isarelere gore Gundogu Anadoluda oldugu anlasilirsa da bu bolgenin harasinda bulundugu biline bilmir Ister Diyarbekriyyede isterse de ondan neqlen Ehsen ul tevarixde oymagin adi Ayinlu seklinde yazilmisdir Qara Yusif dovrundeki boyuk emirlerden Beyazid Bey bu oymaqdan idi Cahan Sah caginda ise Ayinlu tesekkulunun basinda emir i divan Erebsahin bulundugunu bilirik Ayinluler da Kurd esilli idiler i Hacilu Adi ancaq Diyarbekriyyede kecmekdedir Ag Qoyunlu beyi Qara Yuluk Osman ile mucadile etmekde olan Erzincan valisi Pir Omere Qara Yusif terefinden yardima gonderilen emirler arasinda Emir Ilyas i Hacilu da vardi Qara Yusifin demek olar butun seferlerinde yaninda bulunmus olan Ilyas adli bir emir taniyiriq Hafiz i Ebru bir yerde bu Emir Ilyasi Duyer boyuna mensub bir sekilde gosterir Bu Ilyas i Hacilu ile Ilyas i Duyerin eyni sexs ve Hacilu oymaginin Duyerlerin bir qolu olmasi mumkundur Cunki Hacilu qebilesi Kerkuk Erbil tereflerde yasamaqda oldugu kimi Duyerlerden bir qolun da eyni bolgede yurd tutmus olduqlarini bilirik j Agaceri Agacerilerin 13 cu yuzilde Maras bolgesindeki ormanlarda yasadiqlari melumdur Bu Turkmen toplulugundan bir qol hele Qara Mehemmed caginda Qara Qoyunlular ile isbirliyi etmis ve iki tesekkulun bascilari arasinda qohumluq yaradilmisdir Qara Mehemmedin Tatar Xatun adini dasiyan bacisi Agaceri bascisina verilmisdir ki bundan Agaceri bascisinin Hesen Bey adli oglu dogulmusdu Agacerilerden Huseyin Bey ise Isgender Mirzenin en sadiq emirlerinden olub onun Elincek qalasinda qetli uzerine oglu Qubadi qalada bulunan diger beylerle birlikde Qara Qoyunlu hokmdari elan etmisdi Yene agacerilerden Eli Bey Cahan Sahin emirleri arasinda gorunmekdedir Bu gun Iranda Kuh giluyede yasayan ve saylari iki min eve catan Agaceriler subhesiz bu Qara Qoyunlu Agacerilerin neveleridir k Duyer Bu Oguz boyunun da Qara Qoyunlu dovletinin siyasi fealiyyetine qatilmis oldugunu goruruk Lakin Duyerler dogrudan dogruya Qara Qyunlu ulusuna daxil olmayaraq Suriyada ayri bir tesekkul halinda qalmisdirlar Duyerlerin Qara Qoyunlu siyasi fealiyyetinde oynadiqlari rollar bu boya dair olan meqalemizde behs edilmisdir l Bayramlu Adini Xoy seherine sahib olan Bayram Beyden almisdir Bayram Bey Qara Qoyunlu hokmdari Qara Yusifin emirlerinden idi Ozunden sonra oglu Sehsuvar Bey Cahan Sahin divan beyi olmusdur Bu sayilanlardan basqa Azerbaycan Gundogu Anadolu ve Iraq i Erebdeki bezi seher ve qalalarin hakimleri de ozellikle Qara Qoyunlu dovletinin parlaq caglarinda bu dovletin emirleri arasina girmisdirler Bunlar baslica Urmiya hakimi Celaleddin Dizek aydin Caliq Tanri Vermis Eli Pasa Isa Bey Esed Busat Sultan Qara Qoc Dursun Birsun v s idiler Hafiz i Ebru yuxarida adlari kecen emirlerden Esed ve Busatin Qara Yusifin eqrebasindan olduqlarini soyleyir Bu emirlerden ekseriyyeti de Turkmen menseli idiler Lakin bunlarin basinda bulunduqlari Turkmen oymaqlarindan coxunun adlarini bile bilmirik Burada bu xususu da qeyd etmeden kecmeyek ki Qara Qoyunlu ulusu tesekkul baximindan Ag Qoyunlu ulusuna nezeren daha serbest kimi gorunmekdedir Qara Qoyunlu ulusunu meydana getiren oymaqlar arasindaki baglar Ag Qoyunlulardaki tekin six deyildir Bu sonuncularda imperatorlugun qurulmasindan once oymaqlarin coxu beraberce yeni el halinda qislaq ve yaylaga gederdiler m Qara Qoyunlu ulusuna tabe Kurd tesekkulleri Qara Qoyunlu dovletine behs edilen Turk oymaqlarindan basqa bir cox Kurd tayfalari da tabe idiler Bunlarin baslicalari Suleymani Zirki Mahmudi ve b tayfalaridir Bunlardan bezileri hele Qara Mehemmedden etibaren Qara Qoyunlularin tabeliyinde bulunurdular Qara Mehemmed Gundogu Anadoludaki daglarda yasayan Kurdleri etrafina toplayaraq onlari Teymurun quvveleri ile etdiyi savaslarda istirak etdirmisdir Qara Qoyunlular xidmetlerinde istifade etmek uzere ayrica Kurd tayfalarindan elli min evlik bir el vucuda getirmisdirler ki buna Qara Ulus adi verilmisdir Bu elin dasidigi qara sifetinin onun qovmi mense ve siyasi veziyyeti ile elaqeli oldugunu yeni bu sifetin tabeliyi ifade etdiyini boyuk ehtimalla dusunmekdeyik Cunki Qara Ulusun bir deyim olaraq mehkum zumrelere verildiyi heqir ve zelil menasinda istifade edildiyi haqqinda basda sexsen Qara Ulusa aid melumatin ilk ve en eski qaynagi olan Diyarbekriyyede olmaq uzere quvvetli deliller vardir Gercekden de Ziya Gokalp bu delillerin bezilerinden xeberdar olmadigi halda bu Qara Ulusun bir tabelik ifade etdiyini soylemisdi Qara Ulus Qara Qoyunlular caginda Iraqda yasayirdi Ebu Bekr i Tehraninin sozlerine gore Cahan Sah oglu Bagdad valisi Pir Budagi cezalandirmadan once onun emrine verilmis olan Qara Ulusu Azerbaycana kocurmusdur Lakin Qara Ulusun tesekkullerinden hamisinin Azerbaycana getmediyi ve ya sonradan bir qisminin geri donduyu anlasilir 16 ci ve 17 ci yuzillerde Qara ulus tayfalarindan bir qismi Hemedan yoresinde bir qismi de eyni yuzillerde Iraq ve Guneydogu Anadoluda meskun idi Bu gun bele Qara Ulusun hele oturaqlasmamis qaligina Iraqda rast gelinmekdedir Pedro Teixeira Qaraqoyunlular The History of Persia 1610 1715 png Faruk Sumer Karakayunlu Ulusu Menbe https az wikipedia org w index php title Qaraqoyunlu eli amp oldid 6937651, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.