fbpx
Wikipedia

Qarabağda azərbaycanlılara qarşı soyqırımlar (1917-1920)

Avqust 08, 2021

Qarabağda azərbaycanlılara qarşı soyqırımlar — erməni-daşnak quldur dəstələrinin Qarabağın Şuşa, Cavanşir və Cəbrayıl qəzalarında azərbaycanlılara qarşı törətdikləri soyqırımı və talanlar.

Baş vermiş hadisələr

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökuməti tərəfindən yaradılmış Fövqəladə Təhqiqat Komissiyası bu vəhşilikləri dərindən araşdırmış, bu haqda çoxlu şahid ifadələri, baxış protokolları, məruzələr, faktik məlumatlar toplamışdır. Sovet Rusiyasının Birinci dünya müharibəsi (1914-18) cəbhələrində hərbi əməliyyatların dayandırmasından əvvəl erməni əsgərləri kütləvi surətdə fərarilik edərək, cəbhədən qaçır və özləri ilə çoxlu oğurluq tüfəng, pulemyot və digər hərbi sursatlar aparırdılar. Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının üzvü N.Mixaylovun toplanmış faktlar əsasında hazırladığı məruzədə deyilirdi ki, Cavanşir qəzasının müsəlman əhalisi qonşuları ermənilərə çox sadəlövhcəsinə inanır və həmin silahların gələcəkdə onlara qarşı yönəldiləcəyini təsəvvürlərinə belə gətirmirdilər. Buna görə də onlar həmin silahların gətirilməsinin qarşısını almaq üçün heç bir tədbir görmürdülər. Rusiyada Oktyabr çevrilişindən sonra isə Yuxarı Qarabağa, o cümlədən Cavanşir qəzasının erməni kəndlərinə silah və sursat, demək olar ki, açıq şəkildə gətirilməyə başladı. N.Mixaylovun məruzəsində göstərilirdi ki, 1917-ci ilin dekabrından başlayaraq, erməni-daşnak quldur dəstələri Kolanı icmasının azərbaycanlı kəndlərinə basqın edir və onlardan hələ yer üzərində mövcud olmayan Ermənistan Respublikasının tanımağı tələb edir və guya öz dövlətləri üçün azərbaycanlılardan zorla vergi yığırdılar. Erməni təqiblərindən bezmiş Cavanşir qəzasının bir neçə kəndinin, o cümlədən İmarət-Qərvənd kəndinin əhalisi və Umudlu kəndi əhalisinin bir hissəsi payız aylarında böyük tələfatla Murovdağı aşaraq, Cavanşir qəzasının aran kəndlərinə üz tutur və orada məskunlaşırlar. N.Mixaylovun 1919-cu il mayın 9-da Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasına təqdim etdiyi məruzədə göstərilirdi ki, axır vaxtlar vəziyyət bir qədər yüngülləşsə də, Cavanşir qəzasındakı ermənilər buradakı azərbaycanlıların torpaqlarını Ermənistan Respublikasının ərazisi elan edərək, Azərbaycan Respublikasının hakimiyyətini tanımaq belə istəmir və öz zorakılıq hərəkətlərini əvvəlki kimi davam etdirirlər. Ona görə də Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının üzvləri erməni kəndlərindən keçərək, qəzanın dağətəyi hissəsində dağıdılmış azərbaycanlı kəndlərinə baxış keçirə bilmirdilər. Qarabağ bölgəsində 1918-ci il və 1919-cu ilin əvvəllərində ermənilərin törətdikləri soyqırımlarına daha çox məruz qalan qəzalardan biri də Cəbrayıl qəzası idi. Qəza 12 azərbaycanlı və 3 erməni kənd icmasından ibarət idi. Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının topladığı materiala və dindirilmiş şahidlərin ifadələrinə görə, qəza əhalisi Qarabağın başqa qəzalarında ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri vəhşiliklər haqqında deyilənləri əvvəllər ağıllarına belə sığışdıra bilmirdilər.

1918-ci il dekabrın ilk günlərindən ermənilər qəzanın azərbaycanlı əhalisinə qarşı silahlı təxribatlara başladılar. Ermənilər, əvvəlcə, tək-tək qətllər törədir, basqın edərək, azərbaycanlılara məxsus mal-heyvanı sürüb aparırdılar. Getdikcə daha da mütəşəkkilləşən erməni quldur dəstələri azərbaycanlı kəndlərinə açıq silahlı hücumlar etməyə başlayırlar. Buna baxmayaraq, Fövqəladə Təhqiqat Komissiyası üzvlərinin dindirdikləri şahidlərin ifadələrində və Cəbrayıl qəza rəisinin 1919-cu il fevralın 17-də Qarabağ general-qubernatoru Xosrov Paşa bəy Sultanova raportunda bildirilirdi ki:

  qəzanın bu cür hadisələri böyük təəssüf hissi ilə qarşılayan müsəlman əhalisi heç bir fəal mübarizə yoluna keçməyərək, yalnız özlərini və öz əmlaklarını erməni hücumlarından qorumaq üçün müdafiə mövqeyi tutmuş və ermənilərə qarşı heç bir qanunsuz hərəkətə yol verməmişlər. Buna da sübut odur ki, bütün bu müddət ərzində erməni kəndlərindən heç biri müsəlmanlar tərəfindən zərər görməmişdir.  

Məruzədə 1918-ci ilin sonu - 1919-cu ilin əvvəllərində Cəbrayıl qəzasında erməni silahlı quldur dəstələrinin azərbaycanlılar yaşayan Eyvazlı, Dolanlar, Şıxlar, Məlikü və digər kəndlərə hücum edərək, azərbaycanlı əhalinin əmlakını qarət edib yandırdıqları, mal-heyvanlarının isə sürüb apardıqları haqda çoxlu faktlar sadalanır. Qarabağda ermənilərin azərbaycanlılara vurduğu ən böyük ziyan isə Şuşa qəzasının ərazisi və həmişə ələ keçirməyə can atdıqları Şuşa şəhəri idi. Oktyabr çevrilişindən (1917) sonra onsuz da hədsiz sursat ələ keçirmiş ermənilər daha sürətlə silahlanmağa başladılar. Silahlı erməni quldur dəstələri cəbhələrdən qaçan fərari erməni əsgər və zabitlərinin hesabına getdikcə daha da çoxalırdı. Şuşa-Qaryagin (Cəbrayıl) və Şuşa-Əsgəran yollarının tamamilə nəzarət altına alan ermənilər həmin yollarla gedib-gələn azərbaycanlıları qarət edir, silahlarını əllərindən alır və bu keçidləri tədricən bütünlüklə azərbaycanlıların üzünə bağlayırdılar. Bu quldur dəstələri getdikcə daha mütəşəkkil hərbi birləşmələrə çevrilirdilər. Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının məruzəsində göstərilirdi ki, Şuşa şəhərindəki və ətraf kəndlərdəki erməni əhalisi Azərbaycanın hakimiyyətini tanımayıb, bu günə qədər də tanımaq istəmirlər. Onlar Azərbaycan Hökumətinə vergi verməkdən və hər hansı mükəlləfiyyətləri yerinə yetirməkdən imtina edirlər. Şahidlərin ifadələrinə görə, 1918-ci ilin dekabrında ermənilər Qoqo kəndinin azərbaycanlılar yaşayan 55 evini dağıtmış və yandırmışlar. Mülkədar Cavanşirin də malikanəsini viran edərək, ailə başçısı Əsəd ağa Cavanşiri, oğlu Soltan ağanı, qızı İranə bəyimi, qardaşı qızı Fatma bəyimi, evin qulluqçusu və nökərlərini vəhşicəsinə qətlə yetirmiş, bütün avadanlıq, mal-qara və kənd təsərrüfatı alətlərini qarət edib aparmışdılar. Ermənilər Tuğ kəndinin azərbaycanlılara məxsus hissəsini də dağıtmışlar. 33 evden ibarət Salakətin kəndini, Şıxımlı, Gövşadlı, Divanlılar və Çərəküz kəndlərini tamamilə dağıdaraq yandırmış, əmlaklarını qarət etmişdilər. Şahid ifadələrini ümumiləşdirən komissiya qeyd edirdi ki, təkcə Şuşa qəzasında dağıdılmış, yandırılmış, talan edilmiş azərbaycanlı kəndlərində öldürülənlərin sayı 100 nəfərdən çox idi. Öldürülənlər üzərində ağlagəlməz vəhşiliklər edilmişdi. Qəzanın azərbaycanlı əhalisi 100 milyon manatdan çox zərər çəkmişdir.

AXC ilə münasibətlər

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökuməti Bakıdakı ingilis komandanlığı ilə razılaşdıraraq, 1919-cu ilin yanvarında Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi olan Cavanşir, Şuşa, Cəbrayıl və Zəngəzur qəzaları ərazisində ermənilərin törətdikləri soyqırımlarının qarşısını almaq üçün müvəqqəti general-qubernatorluq yaratdı. Buna baxmayaraq, Şuşa şəhərində və ətraf kəndlərdəki ermənilər general-qubernatorun hakimiyyətini tanımır, Şuşadakı erməni milli şurasının bütün tapşırıqlarını danışıqsız yerinə yetirirdilər. Şuşa-Gorus, Şuşa-Cəbrayıl yollarını tam nəzarətdə saxlayan ermənilər bu yollarla Şuşa ermənilərinə gizli yardım, silah-sursat və s. gətirirdilər. 1919-cu il iyunun 1-də çoxlu sayda silahlı ermənilərin gizli yolla şəhərə daxil olması barədə məlumat alan Şuşadakı Azərbaycan hakimiyyət orqanları azərbaycanlılara məxsus Üçtığ yüksəkliyində gözətçilərin sayını artırdı. İyunun 4-də Üçtığ yüksəkliyi tərəfdən gözlənilmədən başlayan atışma tezliklə bütün şəhəri bürüdü. 50 nəfərə yaxm silahlı erməni qulduru azərbaycanlı əsgərlərin səngərlərinə hücum etdi. Nəticədə, 3 nəfər azərbaycanlı əsgər qətlə yetirilmiş, ermənilərdən isə hücuma rəhbərlik edən Arzumanov və digərləri məhv edilmişdi. Azərbaycanın yüzlərlə kəndini yerlə yeksan edən, əhalisinə qarşı tarixdə görünməmiş vəhşiliklər törədən ermənilər bütün bu faktları saxtalaşdırır, özlərini "zərərçəkən" kimi qələmə verir, azərbaycanlılara və Azərbaycan Hökumətinə qarşı təbliğat aparır, bütün dünyaya haray-həşir salırdılar.

Ermənilərin bütün pozuculuq hərəkətlərinə baxmayaraq, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökumətinin ciddi səyləri nəticəsində 1919-cu il avqustun sonlarında Azərbaycan Hökuməti ilə erməni milli şurası arasında bəyannamə imzalanmışdı. Bu bəyannamə ilə Qarabağ erməniləri Azərbaycan Hökumətinin hakimiyyətini tanıyır, Azərbaycan Hökuməti isə onlara mədəni-milli muxtariyyət hüququ verirdi. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, Qarabağ erməniləri, gizli olaraq, yeni təxribatlara hazırlaşırdılar. Belə təxribatlardan biri 1920-ci il martın 22-də -Azərbaycan xalqının Novruz bayramı günü törədilmişdi. Martın 23-də bütün günü Şuşada atışma getmiş və günbatana yaxın qiyamçılar Azərbaycan ordu hissələrinin qarşısında duruş gətirə bilməyərək, şəhəri tərk etmişdilər. Şuşa şəhəri və Şuşa qəzası kəndləri ilə yanaşı, Qarabağın Cavanşir və Zəngəzur qəzalarının erməni əhalisi də qiyam qaldırıb Azərbaycan əhalisi və Azərbaycan əsgərləri üzərinə hücum etmişdilər. Lakin hər yerdə erməni-daşnak quldur birləşmələrinə ağır zərbələr endirilmiş, onların hücumları dəf edilmişdi. Ermənilərin gizli şəkildə hazırladıqları hücum planları puça çıxmışdı. Aprel işğalınadək (1920) Qarabağ erməniləri öz iddialarından əl çəkməmişdilər. İki cəbhəyə işləməyi məharətlə bacaran ermənilər, bir tərəfdən, Dağlıq Qarabağı Ermənistana birləşdirməyə çalışmış, digər tərəfdən də bolşevik ordusunun Azərbaycana müdaxiləsini asanlaşdırmaq məqsədilə Sovet Rusiyası ilə əlaqəyə girərək 1920-ci ilin yazında Moskvanın sifarişi ilə qiyam qaldırmış, Azərbaycan ordusunun əsas qüvvələrinin başını Dağlıq Qarabağda qatmışlar. Bununla da, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökuməti öz hərbi qüvvələrini ölkəni şimal sərhədlərini keçmiş bolşeviklərə qarşı yönəldə bilməmişdi.

Həmçinin bax

Ədəbiyyat

  • Paşayev A., Açılmamış səhifələrin izi ilə, B., 2001
  • Erməni terror və quldur birləşmələrinin bəşəriyyətə qarşı cinayətləri (XIX-Xl əsrlər). Müxtəsər xronoloji ensiklopediya, B., 2003
  • Претупления армянских террористических и бандитских формирований против челоечества (XIX-XX вв.) Креткая хронологическая энциклопедия, Б., 2002

İstinadlar

  1. ↑ "Qarabağda azərbaycanlılara qarşı soyqırımlar". Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II. Bakı: "Lider". 2005. səh. 136. ISBN 9952-417-44-4.

Avqust 08, 2021
qarabağda, azərbaycanlılara, qarşı, soyqırımlar, 1917, 1920, qarabağda, azərbaycanlılara, qarşı, soyqırımlar, erməni, daşnak, quldur, dəstələrinin, qarabağın, şuşa, cavanşir, cəbrayıl, qəzalarında, azərbaycanlılara, qarşı, törətdikləri, soyqırımı, talanlar, mü. Qarabagda azerbaycanlilara qarsi soyqirimlar ermeni dasnak quldur destelerinin Qarabagin Susa Cavansir ve Cebrayil qezalarinda azerbaycanlilara qarsi toretdikleri soyqirimi ve talanlar 1 Mundericat 1 Bas vermis hadiseler 2 AXC ile munasibetler 3 Hemcinin bax 4 Edebiyyat 5 IstinadlarBas vermis hadiseler RedakteAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumeti terefinden yaradilmis Fovqelade Tehqiqat Komissiyasi bu vehsilikleri derinden arasdirmis bu haqda coxlu sahid ifadeleri baxis protokollari meruzeler faktik melumatlar toplamisdir Sovet Rusiyasinin Birinci dunya muharibesi 1914 18 cebhelerinde herbi emeliyyatlarin dayandirmasindan evvel ermeni esgerleri kutlevi suretde ferarilik ederek cebheden qacir ve ozleri ile coxlu ogurluq tufeng pulemyot ve diger herbi sursatlar aparirdilar Fovqelade Tehqiqat Komissiyasinin uzvu N Mixaylovun toplanmis faktlar esasinda hazirladigi meruzede deyilirdi ki Cavansir qezasinin muselman ehalisi qonsulari ermenilere cox sadelovhcesine inanir ve hemin silahlarin gelecekde onlara qarsi yoneldileceyini tesevvurlerine bele getirmirdiler Buna gore de onlar hemin silahlarin getirilmesinin qarsisini almaq ucun hec bir tedbir gormurduler Rusiyada Oktyabr cevrilisinden sonra ise Yuxari Qarabaga o cumleden Cavansir qezasinin ermeni kendlerine silah ve sursat demek olar ki aciq sekilde getirilmeye basladi N Mixaylovun meruzesinde gosterilirdi ki 1917 ci ilin dekabrindan baslayaraq ermeni dasnak quldur desteleri Kolani icmasinin azerbaycanli kendlerine basqin edir ve onlardan hele yer uzerinde movcud olmayan Ermenistan Respublikasinin tanimagi teleb edir ve guya oz dovletleri ucun azerbaycanlilardan zorla vergi yigirdilar Ermeni teqiblerinden bezmis Cavansir qezasinin bir nece kendinin o cumleden Imaret Qervend kendinin ehalisi ve Umudlu kendi ehalisinin bir hissesi payiz aylarinda boyuk telefatla Murovdagi asaraq Cavansir qezasinin aran kendlerine uz tutur ve orada meskunlasirlar N Mixaylovun 1919 cu il mayin 9 da Fovqelade Tehqiqat Komissiyasina teqdim etdiyi meruzede gosterilirdi ki axir vaxtlar veziyyet bir qeder yungullesse de Cavansir qezasindaki ermeniler buradaki azerbaycanlilarin torpaqlarini Ermenistan Respublikasinin erazisi elan ederek Azerbaycan Respublikasinin hakimiyyetini tanimaq bele istemir ve oz zorakiliq hereketlerini evvelki kimi davam etdirirler Ona gore de Fovqelade Tehqiqat Komissiyasinin uzvleri ermeni kendlerinden kecerek qezanin dageteyi hissesinde dagidilmis azerbaycanli kendlerine baxis kecire bilmirdiler Qarabag bolgesinde 1918 ci il ve 1919 cu ilin evvellerinde ermenilerin toretdikleri soyqirimlarina daha cox meruz qalan qezalardan biri de Cebrayil qezasi idi Qeza 12 azerbaycanli ve 3 ermeni kend icmasindan ibaret idi Fovqelade Tehqiqat Komissiyasinin topladigi materiala ve dindirilmis sahidlerin ifadelerine gore qeza ehalisi Qarabagin basqa qezalarinda ermenilerin azerbaycanlilara qarsi toretdikleri vehsilikler haqqinda deyilenleri evveller agillarina bele sigisdira bilmirdiler 1 1918 ci il dekabrin ilk gunlerinden ermeniler qezanin azerbaycanli ehalisine qarsi silahli texribatlara basladilar Ermeniler evvelce tek tek qetller toredir basqin ederek azerbaycanlilara mexsus mal heyvani surub aparirdilar Getdikce daha da mutesekkillesen ermeni quldur desteleri azerbaycanli kendlerine aciq silahli hucumlar etmeye baslayirlar Buna baxmayaraq Fovqelade Tehqiqat Komissiyasi uzvlerinin dindirdikleri sahidlerin ifadelerinde ve Cebrayil qeza reisinin 1919 cu il fevralin 17 de Qarabag general qubernatoru Xosrov Pasa bey Sultanova raportunda bildirilirdi ki 1 qezanin bu cur hadiseleri boyuk teessuf hissi ile qarsilayan muselman ehalisi hec bir feal mubarize yoluna kecmeyerek yalniz ozlerini ve oz emlaklarini ermeni hucumlarindan qorumaq ucun mudafie movqeyi tutmus ve ermenilere qarsi hec bir qanunsuz herekete yol vermemisler Buna da subut odur ki butun bu muddet erzinde ermeni kendlerinden hec biri muselmanlar terefinden zerer gormemisdir Meruzede 1918 ci ilin sonu 1919 cu ilin evvellerinde Cebrayil qezasinda ermeni silahli quldur destelerinin azerbaycanlilar yasayan Eyvazli Dolanlar Sixlar Meliku ve diger kendlere hucum ederek azerbaycanli ehalinin emlakini qaret edib yandirdiqlari mal heyvanlarinin ise surub apardiqlari haqda coxlu faktlar sadalanir Qarabagda ermenilerin azerbaycanlilara vurdugu en boyuk ziyan ise Susa qezasinin erazisi ve hemise ele kecirmeye can atdiqlari Susa seheri idi Oktyabr cevrilisinden 1917 sonra onsuz da hedsiz sursat ele kecirmis ermeniler daha suretle silahlanmaga basladilar Silahli ermeni quldur desteleri cebhelerden qacan ferari ermeni esger ve zabitlerinin hesabina getdikce daha da coxalirdi Susa Qaryagin Cebrayil ve Susa Esgeran yollarinin tamamile nezaret altina alan ermeniler hemin yollarla gedib gelen azerbaycanlilari qaret edir silahlarini ellerinden alir ve bu kecidleri tedricen butunlukle azerbaycanlilarin uzune baglayirdilar Bu quldur desteleri getdikce daha mutesekkil herbi birlesmelere cevrilirdiler Fovqelade Tehqiqat Komissiyasinin meruzesinde gosterilirdi ki Susa seherindeki ve etraf kendlerdeki ermeni ehalisi Azerbaycanin hakimiyyetini tanimayib bu gune qeder de tanimaq istemirler Onlar Azerbaycan Hokumetine vergi vermekden ve her hansi mukellefiyyetleri yerine yetirmekden imtina edirler Sahidlerin ifadelerine gore 1918 ci ilin dekabrinda ermeniler Qoqo kendinin azerbaycanlilar yasayan 55 evini dagitmis ve yandirmislar Mulkedar Cavansirin de malikanesini viran ederek aile bascisi Esed aga Cavansiri oglu Soltan agani qizi Irane beyimi qardasi qizi Fatma beyimi evin qulluqcusu ve nokerlerini vehsicesine qetle yetirmis butun avadanliq mal qara ve kend teserrufati aletlerini qaret edib aparmisdilar Ermeniler Tug kendinin azerbaycanlilara mexsus hissesini de dagitmislar 33 evden ibaret Salaketin kendini Siximli Govsadli Divanlilar ve Cerekuz kendlerini tamamile dagidaraq yandirmis emlaklarini qaret etmisdiler Sahid ifadelerini umumilesdiren komissiya qeyd edirdi ki tekce Susa qezasinda dagidilmis yandirilmis talan edilmis azerbaycanli kendlerinde oldurulenlerin sayi 100 neferden cox idi Oldurulenler uzerinde aglagelmez vehsilikler edilmisdi Qezanin azerbaycanli ehalisi 100 milyon manatdan cox zerer cekmisdir 1 AXC ile munasibetler RedakteAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumeti Bakidaki ingilis komandanligi ile razilasdiraraq 1919 cu ilin yanvarinda Azerbaycanin ayrilmaz hissesi olan Cavansir Susa Cebrayil ve Zengezur qezalari erazisinde ermenilerin toretdikleri soyqirimlarinin qarsisini almaq ucun muveqqeti general qubernatorluq yaratdi Buna baxmayaraq Susa seherinde ve etraf kendlerdeki ermeniler general qubernatorun hakimiyyetini tanimir Susadaki ermeni milli surasinin butun tapsiriqlarini danisiqsiz yerine yetirirdiler Susa Gorus Susa Cebrayil yollarini tam nezaretde saxlayan ermeniler bu yollarla Susa ermenilerine gizli yardim silah sursat ve s getirirdiler 1919 cu il iyunun 1 de coxlu sayda silahli ermenilerin gizli yolla sehere daxil olmasi barede melumat alan Susadaki Azerbaycan hakimiyyet orqanlari azerbaycanlilara mexsus Uctig yuksekliyinde gozetcilerin sayini artirdi Iyunun 4 de Uctig yuksekliyi terefden gozlenilmeden baslayan atisma tezlikle butun seheri burudu 50 nefere yaxm silahli ermeni qulduru azerbaycanli esgerlerin sengerlerine hucum etdi Neticede 3 nefer azerbaycanli esger qetle yetirilmis ermenilerden ise hucuma rehberlik eden Arzumanov ve digerleri mehv edilmisdi Azerbaycanin yuzlerle kendini yerle yeksan eden ehalisine qarsi tarixde gorunmemis vehsilikler toreden ermeniler butun bu faktlari saxtalasdirir ozlerini zererceken kimi qeleme verir azerbaycanlilara ve Azerbaycan Hokumetine qarsi tebligat aparir butun dunyaya haray hesir salirdilar Ermenilerin butun pozuculuq hereketlerine baxmayaraq Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumetinin ciddi seyleri neticesinde 1919 cu il avqustun sonlarinda Azerbaycan Hokumeti ile ermeni milli surasi arasinda beyanname imzalanmisdi Bu beyanname ile Qarabag ermenileri Azerbaycan Hokumetinin hakimiyyetini taniyir Azerbaycan Hokumeti ise onlara medeni milli muxtariyyet huququ verirdi Lakin butun bunlara baxmayaraq Qarabag ermenileri gizli olaraq yeni texribatlara hazirlasirdilar Bele texribatlardan biri 1920 ci il martin 22 de Azerbaycan xalqinin Novruz bayrami gunu toredilmisdi Martin 23 de butun gunu Susada atisma getmis ve gunbatana yaxin qiyamcilar Azerbaycan ordu hisselerinin qarsisinda durus getire bilmeyerek seheri terk etmisdiler Susa seheri ve Susa qezasi kendleri ile yanasi Qarabagin Cavansir ve Zengezur qezalarinin ermeni ehalisi de qiyam qaldirib Azerbaycan ehalisi ve Azerbaycan esgerleri uzerine hucum etmisdiler Lakin her yerde ermeni dasnak quldur birlesmelerine agir zerbeler endirilmis onlarin hucumlari def edilmisdi Ermenilerin gizli sekilde hazirladiqlari hucum planlari puca cixmisdi Aprel isgalinadek 1920 Qarabag ermenileri oz iddialarindan el cekmemisdiler Iki cebheye islemeyi meharetle bacaran ermeniler bir terefden Dagliq Qarabagi Ermenistana birlesdirmeye calismis diger terefden de bolsevik ordusunun Azerbaycana mudaxilesini asanlasdirmaq meqsedile Sovet Rusiyasi ile elaqeye girerek 1920 ci ilin yazinda Moskvanin sifarisi ile qiyam qaldirmis Azerbaycan ordusunun esas quvvelerinin basini Dagliq Qarabagda qatmislar Bununla da Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumeti oz herbi quvvelerini olkeni simal serhedlerini kecmis bolseviklere qarsi yonelde bilmemisdi 1 Hemcinin bax RedakteQarabag general qubernatorlugu Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Fovqelade Tehqiqat KomissiyasiEdebiyyat RedaktePasayev A Acilmamis sehifelerin izi ile B 2001 Ermeni terror ve quldur birlesmelerinin beseriyyete qarsi cinayetleri XIX Xl esrler Muxteser xronoloji ensiklopediya B 2003 Pretupleniya armyanskih terroristicheskih i banditskih formirovanij protiv cheloechestva XIX XX vv Kretkaya hronologicheskaya enciklopediya B 2002Istinadlar Redakte 1 2 3 4 5 Qarabagda azerbaycanlilara qarsi soyqirimlar Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi II Baki Lider 2005 seh 136 ISBN 9952 417 44 4 Menbe https az wikipedia org w index php title Qarabagda azerbaycanlilara qarsi soyqirimlar 1917 1920 amp oldid 5887769, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.