fbpx
Wikipedia

Qız qalası (Bakı)

Qız qalasıBakının, eləcə də Abşeronun ən möhtəşəm və sirli memarlıq abidəsidir. Qala qədim qala divarlarının cənub-şərq hissəsində, dənizkənarı parkın (bulvar) yaxınlığında yerləşən müdafiə məqsədli tarixi abidədir. Uca qüllə şəkilli bu nadir abidənin açılmamış tarixi-memarlıq problemləri çoxdur. Hündürlüyü 28 m, diametri birinci mərtəbədə 16,5 m-dir. Birinci mərtəbədə divarın qalınlığı 5 m-ə çatır. Qalanın daxili hissəsi 8 mərtəbəyə bölünür. Hər mərtəbə yonma daşlarla tikilmiş, günbəz formalı tavanla örtülmüşdür. Qala 1964-cü ildən muzey kimi fəaliyyət göstərməyə başlamış, 2000-ci ildə UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına salınmışdır.

Qız qalası
Qala
40°21′58″ şm. e. 49°50′14″ ş. u.
Ölkə Azərbaycan Azərbaycan
Şəhər Bakı Bakı
Yerləşir Asəf Zeynallı küçəsi, Bakı şəhəri
Aidiyyatı İçərişəhər Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu
Memar Məsud Davud İbn Hüseyn ibn Qara (Məsud Məsudovich - ?! Davudoğlu)
Tikilmə tarixi XII əsr (e.ə. VII-VI əsrlərə aid tikilinin yerində inşa olunub)
Üslubu Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbi
Hündürlüyü 29,5 m
Vəziyyəti muzey
Rəsmi adı: Walled City of Baku with the Shirvanshah's Palace and Maiden Tower
TipiMədəni
Kriteriyavi
Təyin edilib2000
İstinad nöm.958
Dövlət Azərbaycan
RegionAvropaAsiya
İstinad nöm.2.2
KateqoriyaEv
ƏhəmiyyətiDünya əhəmiyyətli
Qız qalası
Qız qalası

Daşdan hörülmüş bu tavanların ortasında dairəvi deşiklər vardır. Deşiklər şaquli xətt istiqamətindədir. Belə ki, VIII mərtəbənin tavanının ortasında olan dairəvi deşikdən baxdıqda birinci mərtəbənin döşəməsini görmək mümkündür. Qalaya yeganə giriş yolu onun qərb tərəfində, yerin əvvəlki səthindən 2 m hündürlükdə və 1,1 m enində olan tağlı qapı yeridir.

Azərbaycanın emblemlərindən biri olan Qız qalası Azərbaycan pul əskinaslarının üstündə də dəfələrlə təsvir edilmişdir.

Son illərdə Qız qalasında və onun ətrafındakı meydanda hər il Novruz bayramı şənliklərinin keçirilməsi ənənəsi yaranmışdır.

Tarixi

Qala divarları üzərindəki bir kitabədə ərəb dilində bu sözlər yazılmışdır: "Davudun oğlu Məsudun qülləsi". Bəzi tədqiqatçılar bu şəxsin Qız qalasını tikdirən feodal hakim olduğunu ehtimal edirlər. Lakin bu cür lokanik məzmunlu kitabələrdə adətən memarların adının qeyd edildiyi nəzərə alınsa, "Davudun oğlu Məsud"un Qız qalasını inşa edən memar olduğunu söyləmək mümkündür. Kitabənin yazı üslubu və xətti XII əsr yazısına yaxın olduğuna görə Qız qalasının məhz bu dövrdə tikildiyi ehtimal edilir. Digər tərəfdən bir çox alimlərin fikrinə görə Kufi yazılarından X–XII əsrlərdə istifadə olunduğu üçün Qala (üst qatı) həmin əsrlərdə inşa olunub. Lakin, bəzi alimlər bu fikirlərin səhv olduğunu iddia edirlər. Daşların qatışıq məhlulundan – əhəng qarışığından istifadə olunmasından İlyas Babayev, Qara Əhmədov kimi arxeoloqlarımız müəyyən nəticəyə gəliblər. Onlar Qəbələdəki birinci minilliyin ilk əsrlərinə aid edilən abidəni əsas götürüblər. Orada da abidə eynən belə əhəng qarışığı ilə tikildiyindən, Qız Qalasını da antik dövrə aid ediblər. Bu fikri Sara xanım Aşurbəyli də təsdiq edib.

Funksiyası

Qız qalasının tikilmə tarixi kimi funksiyası barədə də irəli sürülən mülahizələrin bir çoxu inandırıcı arqumentlərə arxalandığı halda, fərziyyə və uydurmadan irəli getməyəni də var. SSRİ dövrü mətbuatında yayılan Qız qalasının guya Roma imperatoru Domisianın (I əsr) şərəfinə ucaldılmış "Kesar məbədi" olması haqqında yayılan informasiya bu cür, heç bir tarixi, elmi əsası olmayan, tendensiyalı uydurmadır.

Funksiyaca Qız qalasının zikkuratın Abşeron variantı, atəşpərəstlik məbədi, sükut qülləsi, göz qülləsi, rəsədxana, passiv müdafiə tikilisi və s. olması haqqında ziddiyyətli fikirlər irəli sürülmüşdür. Professor Cəfər Qiyasi qeyd edir ki,

"Qız qalasının əvvələr hansı məqsədlə inşa edilməsi üzərində dayanmadan demək olar ki, abidədə uzunmüddətli passiv müdafiə üçün tikilmiş qüllə tipli qalaların səciyyəvi cəhətləri var: divarları çox qalındır (aşağıda 5 m, yuxarıda 4 m) , qülləyə basqını çətinləşdirmək üçün birinci və ikinci mərtəbə arasında pilləkən quraşdırılmayıb, divarın içərisində ağzı üçüncü mərtəbəyə açılan su quyusu qurulub, gövdəsinə bitişik bürclü qala divarı gedir və s. Ən başlıcası isə iç məkan quruluşu baxımından Qız qalası Abşeron qəsrlərinin dairəvi qüllələri ilə bir olub, onlardan kəmiyyətcə – böyük hündürlüyü və mərtəbələrinin çoxluğu ilə seçilir."

 
Qız qalasının 1870-ci ildə çəkilmiş fotosu

Abidənin quruluşuna əsaslanaraq onun tarixini qədim dövrlərə çəkib aparan tədqiqatçılar Qalanın Zərdüşt dövrü – Zərdüşt daxması, atəşpərəstlik məbədi olduğunu bildirmişdirlər. Bu tədqiqatçıların ehtimalına görə atəşgah məbədi olan Qız qalası e.ə. VIII–VII əsrlərdə KaspianaMidiyanın bürclü məbədlərinin təsirilə Xəzər dənizi sahilində, təbii yanan atəşlərin arasında məhz qədim od şəhəri "Atəşi Baquan"da tikilə bilərdi.

Bir çox alimlərin fikirlərinə görə, Qız qalasının Çıraqqala müdafiə qalasına bənzərliyini əsas götürüb onun Gilgilçay müdafiə sisteminə aid olduğunu da söyləmək olar. Qız Qalasının Şimal-Şərqi Albaniyanın müdafiə qalalarındakı memarlıq elementləri ilə oxşarlığını qeyd edərək onu eramızın V–VI əsrlərinə də aid edən mütəxəssislər də vardır. Tarixdən məlumdur ki, Qafqaz Albaniyasının cənub şəhərlərindən sayılan Bakı, Sasanilərin təsiri altında idi. Ehtimal etmək olar ki, Qız qalası Sasani imperiyasının, şimaldakı mərzbanlığında, məhz Albaniya ərazisində tikdirdikləri müdafiə sisteminə daxil idi.

Əsrlər boyu müxtəlif döyüşlərdə zərər görmüş Qız qalası tədricən bərpa edilərək orta əsrlərdə, Bakı Qala divarı ilə bərabər şəhərin müdafiə işinə xidmət etmişdir. Bunu abidənin tikinti quruluşundakı dəyişikliklər də sübut edir. Qala elə bir formadadır ki, şəhər düşmən tərəfindən fəth edildikdə dövrün hökmdarı və ya ona yaxın olan adamlar qalanın qapılarını bağlayaraq uzun müddət müqavimət göstərə bilsinlər. Bütün bunlar müdafiə əhəmiyyətli qalalar üçün xarakterik olduğuna görə hər hansı məbəd, gözətçi qülləsi və ya rəsədxana üçün belə müdafiə tədbirlərinin tətbiqi zərurət təşkil edə bilməz. Əlbəttə abidədən öz dövrünə görə məqsədyönlü istifadə edilməsi təkzib edilmir. Qız qalasının Abşerondakı müdafiə tipli möhtəşəm qalalara (Mərdəkan, Ramana, Şüvəlan, Nardaran qalaları) bənzərliyini qeyd etmək olar.

Memarlıq xüsusiyyətləri

 
Azərbaycan SSR-in buraxmış olduğu poçt markasının üzərində təsvir edilmiş Qız qalası rəsmi
 
Müstəqil Azərbaycanın buraxmış olduğu poçt markasının üzərində təsvir edilmiş Qız qalası rəsmi
 
Qız qalasının kənardan görünüşü
 
Qız qalasının planı. Dəniz göy rənglə qeyd olunmuşdur.

Ucalığı və bayır görkəmi ilə Abşeronun, eləcə də bütün Azərbaycanın müdafiə qüllələri içərisində tayı olmayan Qız qalası, daha çox planının bənzərsiz forması ilə diqqəti cəlb edir. Bu bənzərsizliyi dairəvi qülləyə bitişik çıxıntı əmələ gətirmişdir. Çıxıntını tədqiqatçılar gah kontrfors – dayaq divarı, gah dalğaqıran, gah da gizli xəzinə yeri saymışlar. C. Qiyasi qeyd edir ki, funksiyası dəqiqəşdirilməyən bu ayrıntının üstü qala müdafiəçiləri üçün əlavə döyüş yeri də ola bilərdi. Abşeron qalalarının bütün müdafiə gücü onların damlarında yığılırdı və qalaya edilən basqınlara müqavimət başlıca olaraq qüllələrin yastı damlarından aparılırdı. Qız qalasında çıxıntının dairəvi qüllə ucalığında qalxması, onların üst meydançaları arasında vaxtilə birbaşa bağlılığın olduğunu göstərir. Çıxıntı həm də qalaya ən çox hücum gözlənən şərq tərəfdən qoyulmuşdur. Azərbaycan memarlığında, qala tikintisində müdafiəni gücləndirmək üçün irəli çıxarılmış qurğuların varlığına başqa nümunə olaraq Cavanşir qalasını göstərmək olar.

Abşeron qəsrlərinin qüllələrində olduğu kimi Qız qalasında da uca silindrik tutum bayırda aşağıdan yuxarıya doğru yüngülcə daraldığı halda, içəridə əksinə mərtəbələr yuxarı qalxdıqca genişlənir (birinci mərtəbədə iç diametr 6,25 m, sonuncu mərtəbədə 7,0 m). Bu yolla qalanın mühəndis və baxış dayanıqlığı gücləndirilir.

Qız qalası nəhəng qaya üzərində tikilmişdir. Ən uca tutum-hündürlüyü 30 metrə çatan dairəvi qüllə enişli sal qayanın yuxarısında yerləşir. Qüllədən ayrılan çıxıntı bir az alçaqdır. Çıxıntının uca və qalın daş kütləsi qüllənin çevrəsinə toxunandır. Sanki çıxıntı burularaq qüllə silindrinə çevrilir. Kənardan və yuxarıdan baxdıqda isə bu doqquz görüntüsü yaradaraq binanın "9" şəklində tikilməsi effektini verir.

Qüllə çıxıntısının üst hissələrinin qabarıq üfüqi daşı sıraları ilə plastik üzlənməsi (bu sıralar arası çökəkliklər ilkin dövrlərdə ağ əhəng kütləsi ilə dolu olub.) səthlərdə özümlü bədiilik, spiralvari əlavə hərəkət yaradır. Qız qalasının görkəmində dinclik və gərginlik üzvi şəkildə birləşərək yenilməzlik, alınmazlıq rəmzi yaratmışdır. Bakı Qız qalası dahi sənətkar bacarığının güclü bədiilik dərəcəsinə yüksəltdiyi, əzəmət simvoluna çevirdiyi sadəlik nümunəsidir.

Qalanın birinci mərtəbəsinin hündürlüyü 3, digər mərtəbələrin hündürlüyü isə orta hesabla 2,5 m-dir. Mərtəbələrarası əlaqə qalanın cənub-şərq divarının içərisində düzəldilmiş pilləkənlər vasitəsilə saxlanılır. Birinci mərtəbə ilə ikinci mərtəbə arasında əlaqə yaratmaq yalnız tavanda olan dairəvi deşikdən nərdivan və ya ip vasitəsilə mümkündür. Qalanın qapısı keçmişdə bir neçə qatdan ibarət olmuşdur. Uzunluğu qala divarının eni qədər olan qapı yerinin tağlı tavanında qalmış tikinti qalıqları bunu sübut edir. Bundan əlavə, qapının ağzında keçmişdə bir neçə quyu da mövcud olmuşdur. Beləliklə, Qız qalasına orta əsrlərdə daxil olmaq istəyən hər kəs həmin quyuların yanından ehtiyatla keçərək, nərdivan vasitəsilə qapıya qalxmalı, giriş yolu üzərində olan qapılardan keçməli və nəhayət birinci mərtəbəyə çatmali idi. Ortadakı deşikdən yuxarı mərtəbələrə qalxmaq üçün ip nərdivandan istifadə olunurdu.

Qalanın cənub və cənub-şərq tərəflərini, xüsusilə dənizi nəzarət altında saxlamaq üçün mazğallar düzəldilmişdir. Bunlar qalanın içərisinə təmiz hava daxil olmaq işinə də xidmət etmişdir. 1962–1963-cü illərdə qalanın birinci mərtəbəsinin döşəməsində arxeoloji qazıntı işləri aparılmışdır. 5 m dərinliyə qədər davam etdirilən həmin qazıntı nəticəsində məlum olmuşdur ki, abidənin bünövrəsi dəniz tərəfə enişli olan nəhəng bir qayanın üzərində tikilmişdir. Buradan belə bir nəticəyə gəlmək olur ki, abidəyə dəniz tərəfdən bitişik olan kontrfors həmin enişin qarşısında qalaya əsas dayaq rolunu oynamışdır.

1964-cü ildə qalada tədqiqat işləri aparılan zaman bünövrədən 14 m hündürlükdə içəriyə doğru uzanan böyük ağac tirlərin olduğu müəyyən olunmuşdur. Onların nə məqsədlə istifadə edilməsi məlum deyil. Ola bilsin bu tirlər kontrforsun içində gizli bir tikinti ilə əlaqədardır və ya zəlzələyə qarşı amortizasiya rolunu oynamışdır. Dəqiq hesablama əsasında müəyyən edilmişdir ki, qalanın divarının eni bünövrə hissədə 5 metrdirsə, yuxarı hissəsində təqribən 4,5 mertdir.

Qız qalasının tikinti quruluşunda maraqlı cəhətlərdən biri də onun içərisində qayadan ovulub düzəldilmiş su quyusudur. Diametri 0,7 m olan bu quyu qalanın cənub-şərq divarının içindədir. Su quyusunda qazıntı işləri aparılmışdır. Quyudan tapılan maddi-mədəniyyət qalıqları buradan XII əsrdən başlayaraq istifadə olunduğunu göstərir. Hesablamalar nəticəsində məlum olmuşdur ki, quyunun dəniz suyunun səviyyəsi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Quyunun suyu kimyəvi analiz olunmuş, onun içmək üçün tam yararlı olması müəyyənləşdirilmişdir. Quyunun ağız hissəsi Qalanın üçüncü mərtəbəsinin döşəməsi səviyyəsindən başlayıb divar boyu aşağıya doğru 13 m davam edir. Quyunun təhlükəsizliyini təmin etmək üçün onu qala divarı içərisində gizlətmişlər. Onun şimalcənub divarında enib qalxmaq üçün 10–12 sm dərinlikdə ayaq yerləri vardır. Quyunun 12 m dərinliyində divar genişlənir. Qız qalası və Şirvanşahlar Sarayı arasında gizli yeraltı yolun məhz su quyusunun aşağı hissəsindən başlanması ehtimal olunur. 1982-ci ildə İçəri Şəhərin şərq tərəfində aparılan genişmiqyaslı arxeoloji qazıntılar nəticəsində aşkar edilən ilk yeraltı yol orta əsrlərdə Bakının mərkəzi ticarət küçəsi sayılan Şamaxı Qala qapısından başlayıb Salyan darvazasına doğru gedən baş küçənin şərq tərəfində şimal-cənub istiqamətində yerləşir. Maraqlıdır ki, yolun xətti XIV əsrdə tikilmiş Multani karvansarasının altından keçərək Qız qalasına doğru gedir.

Qalanın cənub-qərb tərəfindəki divarı daxilində ikinci mərtəbədən başlayaraq yeddinci mərtəbəyə qədər daşdan səliqə ilə hörülmüş, quyu formasında şırım (oyuq) vardır. Hər mərtəbədə həmin şırım olan yerdə yarımdairə şəklində taxça açılmışdır. Şırımın içərisinə uzunluğu 40–45 sm, diametri 25–30 sm, divarının qalınlığı isə 2,2 sm olan saxsı tünklər yuxarıdan aşağıya doğru bir-birinin içərisinə geydirilməklə yerləşdirilmişdir. Tünklərin bir-birinə geydirilmiş hissələri (çöl tərəfi və divarının xarici) əhəng məhlulu ilə möhkəmləndirilmişdir. Birinci mərtəbədən başlayaraq qalanın özül hissəsinə qədər gedən tünkləri 22 x 18 sm ölçüdə dördkünc formalı saxsı novçalar əvəz edir. Həmin novçalar divarın içərisi ilə bayıra yönəlir. Saxsı tünklər və novçalar üzərində dulus çarxının izləri aydın görünür.

Tədqiqi

 
Qalada təşkil edilmiş muzeydə Azərbaycan xalqının etnoqrafiyasını əks etdirən eksponatlar
 
Qız Qalasının daxili interyeri, daş döşəməli mərtəbə qatı

Qız qalasının arxeoloji tədqiqinə keçən əsrin 20-ci illərinin əvvəllərində başlanılmışdır. Professor Zummerin rəhbərliyi altında bir qrup tələbə Qız qalasında arxeoloji qazıntılar aparmışdır.

Tarixi və funksiyası məsələlərində bu qədər çaşğınlığın yaranmasının başlıca səbəbi Qız qalasının yazılı qaynaqlarda birbaşa anılmamasıdır. Orta əsr müəllifləri içərisində Bakı abidələrinin təsvirinə mühüm diqqət ayırmış Arif Ərdəbilinin "Bakı qəbristanlığında elə bir günbəd var ki, onu hər kim görsə heyrətdən əl çalar" kimi dəqiq ünvanı olmayan, yayğın məlumatlar isə bu məsələlərə heç bir işıq salmır.

Qız qalasının bayır səthində yerdən 14 m ucalıqda olan kiçik bir kitabə də araşdırmaçılar arasındak mübahisəni kəsə bilməmişdir. Birincisi ona görə ki, kitabə Dairəvi Mərdəkan qalasıNardaran qalasında olduğu sayaq üzlük hörgüyə üzvi daxil edilməmişdir və bu səbəbdən də mütəxəssislərin əksəriyyəti onun sonradan divara quraşdırıldığını qəbul edirlər. İkincisi analogiyası olmadığından kitabənin mətni – "Məsud Davud oğlunun qübbəsi" (başqa bir oxunuşa görə qülləsi) çətin izah olunur. Belə ki, Abşeron qalalarının sahibləri – sifarişçiləri çox varlı, nüfuzlu, başlıca olaraq yüksək vəzifəli dövlət adamları olduğundan kitabələrdə özlərinin dəbdəbəli titullarını sayıb "tikdirmişdir", "tikməyi əmr etmişdir" ifadələri ilə tikintidəki rollarını konkret göstərirlər. Belə kitabələr arabir, məsələn Dairəvi Mərdəkan qalasında olduğu kimi "sahib" sözüylə başlıyır.

 
Qız qalasının yeganə giriş qapısı
 
Poçt markası (2010).

Qalaların müəlliflərinə gəldikdə çox yığcam kitabələrdə onların adları önündə "əməlidir", "ustad", "memar" sözləri yazılırdı. Qız qalasının kitabəsinin Abşeronun monumental xəttatlıq ənənələrində bənzəri tapılmadığından Məsud Davud oğlunu araşdırmaçıların bir qismi XII yüzildə yaşamış Səlcuq bəyi ilə eyniləşdirir, bəziləri isə bakılı memar hesab edirlər.

Kitabənin xətti üslubca XII yüzilə aid edilsə də, Qız qalasının həmin çağda tikilməsi fikrini bir çox mütəxəssislər qəbul etmirlər. Çünki başqa Abşeron qalalarında tikinti zamanı hakimiyyətdə olan Şirvanşah böyük təntənə və dəbdəbə ilə kitabələrdə göstərildiyi halda, Abşeronun ən möhtəşəm abidəsində belə kitabə göstəricisi yoxdur. Bu səbəbdən Qız qalasının Şirvanşahlar çağında ucaldılması fikri birmənaı olaraq rədd edilmişdir. Şirvanşahlar olsa-olsa XII yüzildə bu qədim abidədə bərpa və yenidənqurma işləri aparmışlar. Qız qalasının ilkin olaraq hansı məqsədlərlə inşa edilməsi məsələsi müəyyən edilməsə də, abidənin XII yüzildən Bakının müdafiə sisteminə daxil olduğu və Şirvanşahların ən möhkəm qalalarından olan Bakı qalasının baş qülləsi rolunu oynadığı mütəxəssislər tərəfindən qəbul edilmişdir.

İçərişəhərin şimal-şərq küncündə yerləşən qalanın miflərəfsanələrlə əhatə olunmuş tarixi müxtəlif sivilizasiyalar və xalqlarla əlaqələndirilir. Lakin bununla belə ərazidə ilk insan məskunlaşmasının Paleolit dövrünə təsadüf etməsi sübut edilmişdir.

Bakının tarixi və memarlıq abidələri haqqında geniş tədqiqatların müəllifi olan prof. Sara xanım Aşurbəyli qalanın özülünün qayanın 15 m dərinliyinə qədər getdiyini qeyd etməklə yanaşı, onun IV – VI əsrlərdə inşa edilməsi ehtimalını da irəli sürmüşdür. Tanınmış alim akademik Bretanski də qalanın V – VI əsrlərdə inşa edilməsi ehtimalını qeyd etmişdir.

Arxeoloji qazıntılar

Belə bir fikir söylənilmişdir ki, Qız qalası Abşeronun başqa müdafiə tikintiləri kimi qala rolunu oynamış, şəhərin müdafiəsi üçün istifadə edilmişdir. Həmin abidənin dini səciyyə daşıması haqqında da fikirlər var. Başqa bir fərziyyə isə Qız qalasının rəsədxana kimi istifadə olunmasını irəli sürür.

Qız qalası ətrafında aparılan qazıntılar zamanı üzə çıxarılmış monumental binanın zirzəmisinin tədqiqi də maraqlı tapıntılardan olub, şəhər memarlığının bəzi mübahisəli məsələlərinə aydınlıq gətirmək üçün mühüm elmi əhəmiyyət kəsb edir.

Dini xarakterli tikili qalıqları da 1998-ci ildə Qız qalası ətrafında aparılmış arxeoloji qazıntı zamanı üzə çıxarılmışdır. Qız qalasının ətrafında aparılan qazıntı zamanı Bakının qədim memarlıq abidələrindən biri, X əsrə aid edilən məscidin qalıqları üzə çıxarılmışdır.

Bərpası

Abidədə müxtəlif dövrlərdə və müxtəlif səviyyələrdə bərpa işləri aparılmışdır. İlk bərpa işlərinin Şirvanşahlar dövləti zamanında aparıldığı güman olunur. Daha sonra Bakı xanlığı dövründə qalanın möhkəmləndirilməsi məqsədiylə bərpa işlərinin aparılması müəyyən edilmişdir. Abidədə geniş bərpa və tədqiqat işləri Azərbaycan SSR qurulduqdan sonra aparılmışdır. 1963–1965-ci illərdə qala ətraflı tədqiq edilmiş, prof. Əhmədov tərəfindən birinci mərtəbədə və qalanın ətrafında arxeoloji qazıntılar aparılmış, qala divarının içində yerləşən su quyusu kəşf edilmişdir. 2000-ci ildə İçərişəhər Bakı qalası və Qız qalasıyla birgə UNESCO-nun Ümumdünya İrsi siyahısına salınmışdır. Elə həmin il Bakıda baş verən zəlzələdən sonra qala 2004–2009-cu illərdə abidə Təhlükədə olan Ümumdünya İrsi abidələri siyahısına salınmışdır. Bundan sonra abidənin bərpası və qorunmasıyla bağlı əlavə tədbirlər keçirilmiş və UNESCO-nun 1 fevral 2010-cu il tarixində keçirilən sessiyasında qala təhlükədə olan abidələr siyahısından çıxarılmışdır.

Mədəniyyətdə

 
Qız qalası baletinin premyerası zamanı Q. Almaszadə Gülyanaq, və K. Bataşov isə Polad rolunda

Qız qalasıyla bağlı əfsanə Azərbaycanda bir çox poema və teatr tamaşalarının mövzusu olmuşdur. 1940-cı ildə böyük bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəyli həmin əfsanənin motivləri əsasında ilk Azərbaycan baleti olan Qız qalası baletini yazmışdır. Balet ilk dəfə Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında səhnələşdirilmişdir.

 
Qız qalasının gecə işıqlandırılması

Qız qalası 1992–2006-cı illərdə 1 və 250 manatlıq, 2006-cı ildən 10 manatlıq və 5 qəpiklik pul əskinaslarında təsvir edilmişdir.

2010-cu ildən etibarən, hər il Qız Qalasının yaxınlığında Heydər Əliyev Fondunun, "Qız Qalası" Bədii Qalereyasının, Bakı Müasir İncəsənət Muzeyinin"İçəri şəhər" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğunun təşkilatçılığı ilə beynəlxalq "Qız Qalası" Beynəlxalq incəsənət festivalı keçirilir.

Xaricdə tanınması

 
Yaponiyanın Hokkaydo adasında rəsmi açılışı olan 66-cı Sapporo qar fiqurları festivalında Azərbaycanın qardan düzəldilmiş Qız qalası fiquru

2015-ci ilin fevral ayında Yaponiyanın Hokkaydo adasında rəsmi açılışı olan 66-cı Sapporo qar fiqurları festivalında Azərbaycan qardan düzəldilmiş Qız qalası və milli geyimli insan fiqurları ilə iştirak etmişdir. Sapporo şəhərinin mərkəzində yerləşən Odori parkında təşkil edilmiş festivalda qar və buzdan düzəldilmiş müxtəlif ölçülü 207 heykəl nümayiş etdirilir. Onlar dünyanın müxtəlif ölkələrindən gəlmiş heykəltəraşlar tərəfindən düzəldilib.

Azərbaycan festivalda ilk dəfə Hokkaydo Universiteti Xarici Tələbələr Assosiasiyasının prezidenti Əlibəy Məmmədovun təşəbbüsü ilə düzəldilmiş Qız qalası və milli geyimli insan fiqurları təmsil edilmişdir. Festival yalnız Yaponiyada deyil, bütün dünyada populyarlığı ilə seçilən qış tədbirlərindəndir. Hər il bu festivalı yerli sakinlərlə yanaşı, xarici ölkələrdən gəlmiş iki milyondan çox insan ziyarət edir.

Qalereya

Azərbaycan manatında Qız qalası təsvirləri

1992-ci ildə buraxılmış əskinazlar

1993-cü ildə buraxılmış əskinazlar

İstinadlar

  1. "Walled City of Baku with the Shirvanshah's Palace and Maiden Tower" (ingilis). ISESCO-nun rəsmi saytı. 2000. 2012-03-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-02.
  2. http://whc.unesco.org/en/list
  3. "АЗЕРБАЙДЖАН IV–XVIII веков" Л. С. Бретаницкий, Б.В. Веймарн Издательство "ИСKУССТВО ", Москва, 1976
  4. "Walled City of Baku with the Shirvanshah's Palace and Maiden Tower". Unesco.org. İstifadə tarixi: November 25, 2010.
  5. "Baku (Azerbaijan); Evaluation Report" (pdf). Unesco.org. İstifadə tarixi: November 25, 2010.
  6. . 2012-03-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-06.
  7. http://www.azadliq.org/content/article/2182488.html Qız Qalasının əslində neçə yaşı var? (Azadlıq radiosu)
  8. C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 162
  9. C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 163
  10. Geheimnis des Jungfrauenturm soll gelöst werden
  11. Mythisches Bauwerk, mit Laser durchleuchtet
  12. Qız qalası
  13. Blair, Sheila (1992). The monumental inscriptions from early Islamic Iran and Transoxiana. BRILL. səh. 155. ISBN 9004093672. İstifadə tarixi: November 27, 2010.
  14. Ibrahimov, Dr. Kamil. "The Mystery of the Maiden Tower". Visions of Azerbaijan. 22–26. İstifadə tarixi: November 28, 2010.
  15. Karoly Gink, Ilona Turansky: Aserbaidschan. Paläste – Türme – Moscheen. Dausien Werner Verlag, Juli 1997. ISBN 3-7684-1955-X.
  16. C.Гусейнова 1992, стр. 119
  17. C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 164
  18. Lonely Planet 1000 Ultimate Experiences. Lonely Planet. 2009. səh. 191. ISBN 1741799457.
  19. S. Aşurbəyli – Bakı şəhərinin tarixi, Bakı, 2007, səh 154
  20. O.Ш.Исмизаде, 1964; 1965; 1968
  21. М.Халилoв, 1997, стр. 296–297
  22. Р.М.Гиршман, 1978, стр. 37–41
  23. Д.А.Ахундов, 1974, стр. 14–25
  24. Г.Ахмедов, 1997, стр. 179–191
  25. K.Fərhadoğlu, 2006, səh. 60.
  26. F.Ə.İbrahimov, 1999
  27. "Decision – 27COM 7B.59 – Walled City of Baku with the Shirvanshah's Palace and Maiden Tower (Azerbaijan)". Unesco.org.
  28. "Decision – 28COM 15A.29". Unesco.org.
  29. "Decides to retain the Walled City of Baku with the Shirvanshah's Palace and Maiden Tower (Azerbaijan) on the List of World Heritage in Danger". Unesco.org.
  30. Əfrasiyab Bədəlbəylinin yaradıcılığının xronologiyası
  31. Central Bank of Azerbaijan. National currency: 1, 5, 10, 50, 100 and 250 manat. – Retrieved on 25 February 2010.
  32. Central Bank of Azerbaijan. National currency: 10 manat. – Retrieved on 25 February 2010.
  33. Central Bank of Azerbaijan. National currency: New generation coins. – Retrieved on 25 February 2010.
  34. В Баку появились красочные Девичьи башни.  (rus.)
  35. http://www.science.gov.az/pages/istoricheskie-zdaniya
  36. http://azertag.az/xeber/830085

Xarici keçidlər

  • Qız Qalası haqqında ətraflı məlumat[ölü keçid]
  • Qız qalası  (ing.)
  • Secrets of the Maiden Tower. Azerbaijan International (Autumn 2006)
  • Baku's Maiden Tower from Azerbaijan International
  • Maiden Tower a Hindu Temple for the Fire God Agni? 2011-05-15 at the Wayback Machine
  • Qalanın 3D modeli
  • Bakının tarixi rəmzi

qız, qalası, bakı, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, qız, qalası, dəqiqləşdirmə, qız, qalası, bakının, eləcə, abşeronun, möhtəşəm, sirli, memarlıq, abidəsidir, qala, qədim, qala, divarlarının, cənub, şərq, hissəsində, dənizkənarı, parkın, bulvar, yaxınlı. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qiz qalasi deqiqlesdirme Qiz qalasi Bakinin elece de Abseronun en mohtesem ve sirli memarliq abidesidir Qala qedim qala divarlarinin cenub serq hissesinde denizkenari parkin bulvar yaxinliginda yerlesen mudafie meqsedli tarixi abidedir Uca qulle sekilli bu nadir abidenin acilmamis tarixi memarliq problemleri coxdur Hundurluyu 28 m diametri birinci mertebede 16 5 m dir Birinci mertebede divarin qalinligi 5 m e catir Qalanin daxili hissesi 8 mertebeye bolunur Her mertebe yonma daslarla tikilmis gunbez formali tavanla ortulmusdur Qala 1964 cu ilden muzey kimi fealiyyet gostermeye baslamis 2000 ci ilde UNESCO nun Umumdunya irsi siyahisina salinmisdir 2 Qiz qalasiQala40 21 58 sm e 49 50 14 s u Olke Azerbaycan AzerbaycanSeher Baki BakiYerlesir Asef Zeynalli kucesi Baki seheriAidiyyati Iceriseher Dovlet Tarix Memarliq QoruguMemar Mesud Davud Ibn Huseyn ibn Qara Mesud Mesudovich Davudoglu Tikilme tarixi XII esr e e VII VI esrlere aid tikilinin yerinde insa olunub 1 Uslubu Sirvan Abseron memarliq mektebiHundurluyu 29 5 mVeziyyeti muzeyUNESCO Umumdunya IrsiResmi adi Walled City of Baku with the Shirvanshah s Palace and Maiden TowerTipiMedeniKriteriyaviTeyin edilib2000Istinad nom 958DovletAzerbaycanRegionAvropa ve AsiyaAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 2 2KateqoriyaEvEhemiyyetiDunya ehemiyyetliQiz qalasiQiz qalasiDasdan horulmus bu tavanlarin ortasinda dairevi desikler vardir Desikler saquli xett istiqametindedir Bele ki VIII mertebenin tavaninin ortasinda olan dairevi desikden baxdiqda birinci mertebenin dosemesini gormek mumkundur Qalaya yegane giris yolu onun qerb terefinde yerin evvelki sethinden 2 m hundurlukde ve 1 1 m eninde olan tagli qapi yeridir 3 Azerbaycanin emblemlerinden biri olan Qiz qalasi Azerbaycan pul eskinaslarinin ustunde de defelerle tesvir edilmisdir 4 5 Son illerde Qiz qalasinda ve onun etrafindaki meydanda her il Novruz bayrami senliklerinin kecirilmesi enenesi yaranmisdir 5 Mundericat 1 Tarixi 2 Funksiyasi 3 Memarliq xususiyyetleri 4 Tedqiqi 5 Arxeoloji qazintilar 6 Berpasi 7 Medeniyyetde 8 Xaricde taninmasi 9 Qalereya 9 1 Azerbaycan manatinda Qiz qalasi tesvirleri 9 1 1 1992 ci ilde buraxilmis eskinazlar 9 1 2 1993 cu ilde buraxilmis eskinazlar 10 Istinadlar 11 Xarici kecidlerTarixi RedakteQala divarlari uzerindeki bir kitabede ereb dilinde bu sozler yazilmisdir Davudun oglu Mesudun qullesi Bezi tedqiqatcilar bu sexsin Qiz qalasini tikdiren feodal hakim oldugunu ehtimal edirler Lakin bu cur lokanik mezmunlu kitabelerde adeten memarlarin adinin qeyd edildiyi nezere alinsa Davudun oglu Mesud un Qiz qalasini insa eden memar oldugunu soylemek mumkundur 6 Kitabenin yazi uslubu ve xetti XII esr yazisina yaxin olduguna gore Qiz qalasinin mehz bu dovrde tikildiyi ehtimal edilir Diger terefden bir cox alimlerin fikrine gore Kufi yazilarindan X XII esrlerde istifade olundugu ucun Qala ust qati hemin esrlerde insa olunub Lakin bezi alimler bu fikirlerin sehv oldugunu iddia edirler Daslarin qatisiq mehlulundan eheng qarisigindan istifade olunmasindan Ilyas Babayev Qara Ehmedov kimi arxeoloqlarimiz mueyyen neticeye gelibler Onlar Qebeledeki birinci minilliyin ilk esrlerine aid edilen abideni esas goturubler Orada da abide eynen bele eheng qarisigi ile tikildiyinden Qiz Qalasini da antik dovre aid edibler Bu fikri Sara xanim Asurbeyli de tesdiq edib 7 Funksiyasi RedakteQiz qalasinin tikilme tarixi kimi funksiyasi barede de ireli surulen mulahizelerin bir coxu inandirici arqumentlere arxalandigi halda ferziyye ve uydurmadan ireli getmeyeni de var SSRI dovru metbuatinda yayilan Qiz qalasinin guya Roma imperatoru Domisianin I esr serefine ucaldilmis Kesar mebedi olmasi haqqinda yayilan informasiya bu cur hec bir tarixi elmi esasi olmayan tendensiyali uydurmadir 8 Funksiyaca Qiz qalasinin zikkuratin Abseron varianti atesperestlik mebedi sukut qullesi goz qullesi resedxana passiv mudafie tikilisi ve s olmasi haqqinda ziddiyyetli fikirler ireli surulmusdur Professor Cefer Qiyasi qeyd edir ki Qiz qalasinin evveler hansi meqsedle insa edilmesi uzerinde dayanmadan demek olar ki abidede uzunmuddetli passiv mudafie ucun tikilmis qulle tipli qalalarin seciyyevi cehetleri var divarlari cox qalindir asagida 5 m yuxarida 4 m qulleye basqini cetinlesdirmek ucun birinci ve ikinci mertebe arasinda pilleken qurasdirilmayib divarin icerisinde agzi ucuncu mertebeye acilan su quyusu qurulub govdesine bitisik burclu qala divari gedir ve s En baslicasi ise ic mekan qurulusu baximindan Qiz qalasi Abseron qesrlerinin dairevi qulleleri ile bir olub onlardan kemiyyetce boyuk hundurluyu ve mertebelerinin coxlugu ile secilir 9 Qiz qalasinin 1870 ci ilde cekilmis fotosu Abidenin qurulusuna esaslanaraq onun tarixini qedim dovrlere cekib aparan tedqiqatcilar Qalanin Zerdust dovru Zerdust daxmasi atesperestlik mebedi oldugunu bildirmisdirler Bu tedqiqatcilarin ehtimalina gore atesgah mebedi olan Qiz qalasi e e VIII VII esrlerde Kaspiana ve Midiyanin burclu mebedlerinin tesirile Xezer denizi sahilinde tebii yanan ateslerin arasinda mehz qedim od seheri Atesi Baquan da tikile bilerdi Bir cox alimlerin fikirlerine gore Qiz qalasinin Ciraqqala mudafie qalasina benzerliyini esas goturub onun Gilgilcay mudafie sistemine aid oldugunu da soylemek olar Qiz Qalasinin Simal Serqi Albaniyanin mudafie qalalarindaki memarliq elementleri ile oxsarligini qeyd ederek onu eramizin V VI esrlerine de aid eden mutexessisler de vardir Tarixden melumdur ki Qafqaz Albaniyasinin cenub seherlerinden sayilan Baki Sasanilerin tesiri altinda idi Ehtimal etmek olar ki Qiz qalasi Sasani imperiyasinin simaldaki merzbanliginda mehz Albaniya erazisinde tikdirdikleri mudafie sistemine daxil idi Esrler boyu muxtelif doyuslerde zerer gormus Qiz qalasi tedricen berpa edilerek orta esrlerde Baki Qala divari ile beraber seherin mudafie isine xidmet etmisdir Bunu abidenin tikinti qurulusundaki deyisiklikler de subut edir Qala ele bir formadadir ki seher dusmen terefinden feth edildikde dovrun hokmdari ve ya ona yaxin olan adamlar qalanin qapilarini baglayaraq uzun muddet muqavimet gostere bilsinler Butun bunlar mudafie ehemiyyetli qalalar ucun xarakterik olduguna gore her hansi mebed gozetci qullesi ve ya resedxana ucun bele mudafie tedbirlerinin tetbiqi zeruret teskil ede bilmez 10 Elbette abideden oz dovrune gore meqsedyonlu istifade edilmesi tekzib edilmir Qiz qalasinin Abserondaki mudafie tipli mohtesem qalalara Merdekan Ramana Suvelan Nardaran qalalari benzerliyini qeyd etmek olar 11 Memarliq xususiyyetleri Redakte Azerbaycan SSR in buraxmis oldugu poct markasinin uzerinde tesvir edilmis Qiz qalasi resmi Musteqil Azerbaycanin buraxmis oldugu poct markasinin uzerinde tesvir edilmis Qiz qalasi resmi Qiz qalasinin kenardan gorunusu Qiz qalasinin plani Deniz goy rengle qeyd olunmusdur Ucaligi ve bayir gorkemi ile Abseronun elece de butun Azerbaycanin mudafie qulleleri icerisinde tayi olmayan Qiz qalasi daha cox planinin benzersiz formasi ile diqqeti celb edir Bu benzersizliyi dairevi qulleye bitisik cixinti emele getirmisdir Cixintini tedqiqatcilar gah kontrfors dayaq divari gah dalgaqiran gah da gizli xezine yeri saymislar C Qiyasi qeyd edir ki funksiyasi deqiqesdirilmeyen bu ayrintinin ustu qala mudafiecileri ucun elave doyus yeri de ola bilerdi 9 Abseron qalalarinin butun mudafie gucu onlarin damlarinda yigilirdi ve qalaya edilen basqinlara muqavimet baslica olaraq qullelerin yasti damlarindan aparilirdi Qiz qalasinda cixintinin dairevi qulle ucaliginda qalxmasi onlarin ust meydancalari arasinda vaxtile birbasa bagliligin oldugunu gosterir Cixinti hem de qalaya en cox hucum gozlenen serq terefden qoyulmusdur Azerbaycan memarliginda qala tikintisinde mudafieni guclendirmek ucun ireli cixarilmis qurgularin varligina basqa numune olaraq Cavansir qalasini gostermek olar Abseron qesrlerinin qullelerinde oldugu kimi Qiz qalasinda da uca silindrik tutum bayirda asagidan yuxariya dogru yungulce daraldigi halda iceride eksine mertebeler yuxari qalxdiqca genislenir birinci mertebede ic diametr 6 25 m sonuncu mertebede 7 0 m Bu yolla qalanin muhendis ve baxis dayaniqligi guclendirilir Qiz qalasi neheng qaya uzerinde tikilmisdir En uca tutum hundurluyu 30 metre catan dairevi qulle enisli sal qayanin yuxarisinda yerlesir Qulleden ayrilan cixinti bir az alcaqdir Cixintinin uca ve qalin das kutlesi qullenin cevresine toxunandir Sanki cixinti burularaq qulle silindrine cevrilir Kenardan ve yuxaridan baxdiqda ise bu doqquz goruntusu yaradaraq binanin 9 seklinde tikilmesi effektini verir Qulle cixintisinin ust hisselerinin qabariq ufuqi dasi siralari ile plastik uzlenmesi bu siralar arasi cokeklikler ilkin dovrlerde ag eheng kutlesi ile dolu olub sethlerde ozumlu bediilik spiralvari elave hereket yaradir Qiz qalasinin gorkeminde dinclik ve gerginlik uzvi sekilde birleserek yenilmezlik alinmazliq remzi yaratmisdir Baki Qiz qalasi dahi senetkar bacariginin guclu bediilik derecesine yukseltdiyi ezemet simvoluna cevirdiyi sadelik numunesidir Qalanin birinci mertebesinin hundurluyu 3 diger mertebelerin hundurluyu ise orta hesabla 2 5 m dir Mertebelerarasi elaqe qalanin cenub serq divarinin icerisinde duzeldilmis pillekenler vasitesile saxlanilir Birinci mertebe ile ikinci mertebe arasinda elaqe yaratmaq yalniz tavanda olan dairevi desikden nerdivan ve ya ip vasitesile mumkundur Qalanin qapisi kecmisde bir nece qatdan ibaret olmusdur Uzunlugu qala divarinin eni qeder olan qapi yerinin tagli tavaninda qalmis tikinti qaliqlari bunu subut edir Bundan elave qapinin agzinda kecmisde bir nece quyu da movcud olmusdur Belelikle Qiz qalasina orta esrlerde daxil olmaq isteyen her kes hemin quyularin yanindan ehtiyatla kecerek nerdivan vasitesile qapiya qalxmali giris yolu uzerinde olan qapilardan kecmeli ve nehayet birinci mertebeye catmali idi Ortadaki desikden yuxari mertebelere qalxmaq ucun ip nerdivandan istifade olunurdu 12 Qalanin cenub ve cenub serq tereflerini xususile denizi nezaret altinda saxlamaq ucun mazgallar duzeldilmisdir Bunlar qalanin icerisine temiz hava daxil olmaq isine de xidmet etmisdir 1962 1963 cu illerde qalanin birinci mertebesinin dosemesinde arxeoloji qazinti isleri aparilmisdir 5 m derinliye qeder davam etdirilen hemin qazinti neticesinde melum olmusdur ki abidenin bunovresi deniz terefe enisli olan neheng bir qayanin uzerinde tikilmisdir Buradan bele bir neticeye gelmek olur ki abideye deniz terefden bitisik olan kontrfors hemin enisin qarsisinda qalaya esas dayaq rolunu oynamisdir 13 1964 cu ilde qalada tedqiqat isleri aparilan zaman bunovreden 14 m hundurlukde iceriye dogru uzanan boyuk agac tirlerin oldugu mueyyen olunmusdur Onlarin ne meqsedle istifade edilmesi melum deyil Ola bilsin bu tirler kontrforsun icinde gizli bir tikinti ile elaqedardir ve ya zelzeleye qarsi amortizasiya rolunu oynamisdir Deqiq hesablama esasinda mueyyen edilmisdir ki qalanin divarinin eni bunovre hissede 5 metrdirse yuxari hissesinde teqriben 4 5 mertdir Qiz qalasinin tikinti qurulusunda maraqli cehetlerden biri de onun icerisinde qayadan ovulub duzeldilmis su quyusudur Diametri 0 7 m olan bu quyu qalanin cenub serq divarinin icindedir Su quyusunda qazinti isleri aparilmisdir Quyudan tapilan maddi medeniyyet qaliqlari buradan XII esrden baslayaraq istifade olundugunu gosterir Hesablamalar neticesinde melum olmusdur ki quyunun deniz suyunun seviyyesi ile hec bir elaqesi yoxdur Quyunun suyu kimyevi analiz olunmus onun icmek ucun tam yararli olmasi mueyyenlesdirilmisdir Quyunun agiz hissesi Qalanin ucuncu mertebesinin dosemesi seviyyesinden baslayib divar boyu asagiya dogru 13 m davam edir Quyunun tehlukesizliyini temin etmek ucun onu qala divari icerisinde gizletmisler Onun simal ve cenub divarinda enib qalxmaq ucun 10 12 sm derinlikde ayaq yerleri vardir Quyunun 12 m derinliyinde divar genislenir Qiz qalasi ve Sirvansahlar Sarayi arasinda gizli yeralti yolun mehz su quyusunun asagi hissesinden baslanmasi ehtimal olunur 14 1982 ci ilde Iceri Seherin serq terefinde aparilan genismiqyasli arxeoloji qazintilar neticesinde askar edilen ilk yeralti yol orta esrlerde Bakinin merkezi ticaret kucesi sayilan Samaxi Qala qapisindan baslayib Salyan darvazasina dogru geden bas kucenin serq terefinde simal cenub istiqametinde yerlesir Maraqlidir ki yolun xetti XIV esrde tikilmis Multani karvansarasinin altindan kecerek Qiz qalasina dogru gedir Qalanin cenub qerb terefindeki divari daxilinde ikinci mertebeden baslayaraq yeddinci mertebeye qeder dasdan seliqe ile horulmus quyu formasinda sirim oyuq vardir Her mertebede hemin sirim olan yerde yarimdaire seklinde taxca acilmisdir Sirimin icerisine uzunlugu 40 45 sm diametri 25 30 sm divarinin qalinligi ise 2 2 sm olan saxsi tunkler yuxaridan asagiya dogru bir birinin icerisine geydirilmekle yerlesdirilmisdir Tunklerin bir birine geydirilmis hisseleri col terefi ve divarinin xarici eheng mehlulu ile mohkemlendirilmisdir Birinci mertebeden baslayaraq qalanin ozul hissesine qeder geden tunkleri 22 x 18 sm olcude dordkunc formali saxsi novcalar evez edir Hemin novcalar divarin icerisi ile bayira yonelir Saxsi tunkler ve novcalar uzerinde dulus carxinin izleri aydin gorunur 15 Tedqiqi Redakte Qalada teskil edilmis muzeyde Azerbaycan xalqinin etnoqrafiyasini eks etdiren eksponatlar Qiz Qalasinin daxili interyeri das dosemeli mertebe qati Qiz qalasinin arxeoloji tedqiqine kecen esrin 20 ci illerinin evvellerinde baslanilmisdir Professor Zummerin rehberliyi altinda bir qrup telebe Qiz qalasinda arxeoloji qazintilar aparmisdir 16 Tarixi ve funksiyasi meselelerinde bu qeder casginligin yaranmasinin baslica sebebi Qiz qalasinin yazili qaynaqlarda birbasa anilmamasidir Orta esr muellifleri icerisinde Baki abidelerinin tesvirine muhum diqqet ayirmis Arif Erdebilinin Baki qebristanliginda ele bir gunbed var ki onu her kim gorse heyretden el calar kimi deqiq unvani olmayan yaygin melumatlar ise bu meselelere hec bir isiq salmir Qiz qalasinin bayir sethinde yerden 14 m ucaliqda olan kicik bir kitabe de arasdirmacilar arasindak mubahiseni kese bilmemisdir Birincisi ona gore ki kitabe Dairevi Merdekan qalasi ve Nardaran qalasinda oldugu sayaq uzluk horguye uzvi daxil edilmemisdir ve bu sebebden de mutexessislerin ekseriyyeti onun sonradan divara qurasdirildigini qebul edirler Ikincisi analogiyasi olmadigindan kitabenin metni Mesud Davud oglunun qubbesi basqa bir oxunusa gore qullesi cetin izah olunur Bele ki Abseron qalalarinin sahibleri sifariscileri cox varli nufuzlu baslica olaraq yuksek vezifeli dovlet adamlari oldugundan kitabelerde ozlerinin debdebeli titullarini sayib tikdirmisdir tikmeyi emr etmisdir ifadeleri ile tikintideki rollarini konkret gosterirler Bele kitabeler arabir meselen Dairevi Merdekan qalasinda oldugu kimi sahib sozuyle basliyir Qiz qalasinin yegane giris qapisi Poct markasi 2010 Qalalarin muelliflerine geldikde cox yigcam kitabelerde onlarin adlari onunde emelidir ustad memar sozleri yazilirdi Qiz qalasinin kitabesinin Abseronun monumental xettatliq enenelerinde benzeri tapilmadigindan Mesud Davud oglunu arasdirmacilarin bir qismi XII yuzilde yasamis Selcuq beyi ile eynilesdirir bezileri ise bakili memar hesab edirler Kitabenin xetti uslubca XII yuzile aid edilse de Qiz qalasinin hemin cagda tikilmesi fikrini bir cox mutexessisler qebul etmirler Cunki basqa Abseron qalalarinda tikinti zamani hakimiyyetde olan Sirvansah boyuk tentene ve debdebe ile kitabelerde gosterildiyi halda Abseronun en mohtesem abidesinde bele kitabe gostericisi yoxdur Bu sebebden Qiz qalasinin Sirvansahlar caginda ucaldilmasi fikri birmenai olaraq redd edilmisdir 17 Sirvansahlar olsa olsa XII yuzilde bu qedim abidede berpa ve yenidenqurma isleri aparmislar Qiz qalasinin ilkin olaraq hansi meqsedlerle insa edilmesi meselesi mueyyen edilmese de abidenin XII yuzilden Bakinin mudafie sistemine daxil oldugu ve Sirvansahlarin en mohkem qalalarindan olan Baki qalasinin bas qullesi rolunu oynadigi mutexessisler terefinden qebul edilmisdir Iceriseherin simal serq kuncunde yerlesen qalanin mifler ve efsanelerle ehate olunmus tarixi muxtelif sivilizasiyalar ve xalqlarla elaqelendirilir Lakin bununla bele erazide ilk insan meskunlasmasinin Paleolit dovrune tesaduf etmesi subut edilmisdir 18 Bakinin tarixi ve memarliq abideleri haqqinda genis tedqiqatlarin muellifi olan prof Sara xanim Asurbeyli qalanin ozulunun qayanin 15 m derinliyine qeder getdiyini qeyd etmekle yanasi onun IV VI esrlerde insa edilmesi ehtimalini da ireli surmusdur 19 Taninmis alim akademik Bretanski de qalanin V VI esrlerde insa edilmesi ehtimalini qeyd etmisdir 14 Arxeoloji qazintilar RedakteBele bir fikir soylenilmisdir ki Qiz qalasi Abseronun basqa mudafie tikintileri kimi qala rolunu oynamis seherin mudafiesi ucun istifade edilmisdir 20 21 Hemin abidenin dini seciyye dasimasi haqqinda da fikirler var 22 23 Basqa bir ferziyye ise Qiz qalasinin resedxana kimi istifade olunmasini ireli surur 24 Qiz qalasi etrafinda aparilan qazintilar zamani uze cixarilmis monumental binanin zirzemisinin tedqiqi de maraqli tapintilardan olub seher memarliginin bezi mubahiseli meselelerine aydinliq getirmek ucun muhum elmi ehemiyyet kesb edir 25 Dini xarakterli tikili qaliqlari da 1998 ci ilde Qiz qalasi etrafinda aparilmis arxeoloji qazinti zamani uze cixarilmisdir Qiz qalasinin etrafinda aparilan qazinti zamani Bakinin qedim memarliq abidelerinden biri X esre aid edilen mescidin qaliqlari uze cixarilmisdir 26 Berpasi RedakteAbidede muxtelif dovrlerde ve muxtelif seviyyelerde berpa isleri aparilmisdir Ilk berpa islerinin Sirvansahlar dovleti zamaninda aparildigi guman olunur Daha sonra Baki xanligi dovrunde qalanin mohkemlendirilmesi meqsediyle berpa islerinin aparilmasi mueyyen edilmisdir Abidede genis berpa ve tedqiqat isleri Azerbaycan SSR qurulduqdan sonra aparilmisdir 1963 1965 ci illerde qala etrafli tedqiq edilmis prof Ehmedov terefinden birinci mertebede ve qalanin etrafinda arxeoloji qazintilar aparilmis qala divarinin icinde yerlesen su quyusu kesf edilmisdir 2000 ci ilde Iceriseher Baki qalasi ve Qiz qalasiyla birge UNESCO nun Umumdunya Irsi siyahisina salinmisdir Ele hemin il Bakida bas veren zelzeleden sonra qala 2004 2009 cu illerde abide Tehlukede olan Umumdunya Irsi abideleri siyahisina salinmisdir Bundan sonra abidenin berpasi ve qorunmasiyla bagli elave tedbirler kecirilmis ve UNESCO nun 1 fevral 2010 cu il tarixinde kecirilen sessiyasinda qala tehlukede olan abideler siyahisindan cixarilmisdir 27 28 29 Medeniyyetde Redakte Qiz qalasi baletinin premyerasi zamani Q Almaszade Gulyanaq ve K Batasov ise Polad rolunda Qiz qalasiyla bagli efsane Azerbaycanda bir cox poema ve teatr tamasalarinin movzusu olmusdur 1940 ci ilde boyuk bestekar Efrasiyab Bedelbeyli hemin efsanenin motivleri esasinda ilk Azerbaycan baleti olan Qiz qalasi baletini yazmisdir 30 Balet ilk defe Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinda sehnelesdirilmisdir Qiz qalasinin gece isiqlandirilmasi Qiz qalasi 1992 2006 ci illerde 1 ve 250 manatliq 31 2006 ci ilden 10 manatliq 32 ve 5 qepiklik 33 pul eskinaslarinda tesvir edilmisdir 2010 cu ilden etibaren her il Qiz Qalasinin yaxinliginda Heyder Eliyev Fondunun Qiz Qalasi Bedii Qalereyasinin Baki Muasir Incesenet Muzeyinin ve Iceri seher Dovlet Tarix Memarliq Qorugunun teskilatciligi ile beynelxalq Qiz Qalasi Beynelxalq incesenet festivali kecirilir 34 Xaricde taninmasi Redakte Yaponiyanin Hokkaydo adasinda resmi acilisi olan 66 ci Sapporo qar fiqurlari festivalinda Azerbaycanin qardan duzeldilmis Qiz qalasi fiquru 2015 ci ilin fevral ayinda Yaponiyanin Hokkaydo adasinda resmi acilisi olan 66 ci Sapporo qar fiqurlari festivalinda Azerbaycan qardan duzeldilmis Qiz qalasi ve milli geyimli insan fiqurlari ile istirak etmisdir Sapporo seherinin merkezinde yerlesen Odori parkinda teskil edilmis festivalda qar ve buzdan duzeldilmis muxtelif olculu 207 heykel numayis etdirilir Onlar dunyanin muxtelif olkelerinden gelmis heykelteraslar terefinden duzeldilib 35 Azerbaycan festivalda ilk defe Hokkaydo Universiteti Xarici Telebeler Assosiasiyasinin prezidenti Elibey Memmedovun tesebbusu ile duzeldilmis Qiz qalasi ve milli geyimli insan fiqurlari temsil edilmisdir Festival yalniz Yaponiyada deyil butun dunyada populyarligi ile secilen qis tedbirlerindendir Her il bu festivali yerli sakinlerle yanasi xarici olkelerden gelmis iki milyondan cox insan ziyaret edir 36 Qalereya RedakteAzerbaycan manatinda Qiz qalasi tesvirleri Redakte 1992 ci ilde buraxilmis eskinazlar Redakte 1992 ci ilde buraxilmis 1 manatliq esginas 1992 ci ilde buraxilmis 10 manatliq esginas 1992 ci ilde buraxilmis 250 manatliq esginas 1993 cu ilde buraxilmis eskinazlar Redakte 1993 cu ilde buraxilmis 1 manatliq esginas 1993 cu ilde buraxilmis 5 manatliq esginas 1993 cu ilde buraxilmis 10 manatliq esginas 1993 cu ilde buraxilmis 50 manatliq esginas 1993 cu ilde buraxilmis 100 manatliq esginasIstinadlar Redakte Walled City of Baku with the Shirvanshah s Palace and Maiden Tower ingilis ISESCO nun resmi sayti 2000 2012 03 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 12 02 http whc unesco org en list AZERBAJDZhAN IV XVIII vekov L S Bretanickij B V Vejmarn Izdatelstvo ISKUSSTVO Moskva 1976 Walled City of Baku with the Shirvanshah s Palace and Maiden Tower Unesco org Istifade tarixi November 25 2010 1 2 Baku Azerbaijan Evaluation Report pdf Unesco org Istifade tarixi November 25 2010 Qiz qalasi 2012 03 02 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 12 06 http www azadliq org content article 2182488 html Qiz Qalasinin eslinde nece yasi var Azadliq radiosu C Qiyasi Nizami dovrunun memarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati 1991 seh 162 1 2 C Qiyasi Nizami dovrunun memarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati 1991 seh 163 Geheimnis des Jungfrauenturm soll gelost werden Mythisches Bauwerk mit Laser durchleuchtet Qiz qalasi Blair Sheila 1992 The monumental inscriptions from early Islamic Iran and Transoxiana BRILL seh 155 ISBN 9004093672 Istifade tarixi November 27 2010 1 2 Ibrahimov Dr Kamil The Mystery of the Maiden Tower Visions of Azerbaijan 22 26 Istifade tarixi November 28 2010 Karoly Gink Ilona Turansky Aserbaidschan Palaste Turme Moscheen Dausien Werner Verlag Juli 1997 ISBN 3 7684 1955 X C Gusejnova 1992 str 119 C Qiyasi Nizami dovrunun memarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati 1991 seh 164 Lonely Planet 1000 Ultimate Experiences Lonely Planet 2009 seh 191 ISBN 1741799457 S Asurbeyli Baki seherinin tarixi Baki 2007 seh 154 O Sh Ismizade 1964 1965 1968 M Halilov 1997 str 296 297 R M Girshman 1978 str 37 41 D A Ahundov 1974 str 14 25 G Ahmedov 1997 str 179 191 K Ferhadoglu 2006 seh 60 F E Ibrahimov 1999 Decision 27COM 7B 59 Walled City of Baku with the Shirvanshah s Palace and Maiden Tower Azerbaijan Unesco org Decision 28COM 15A 29 Unesco org Decides to retain the Walled City of Baku with the Shirvanshah s Palace and Maiden Tower Azerbaijan on the List of World Heritage in Danger Unesco org Efrasiyab Bedelbeylinin yaradiciliginin xronologiyasi Central Bank of Azerbaijan National currency 1 5 10 50 100 and 250 manat Retrieved on 25 February 2010 Central Bank of Azerbaijan National currency 10 manat Retrieved on 25 February 2010 Central Bank of Azerbaijan National currency New generation coins Retrieved on 25 February 2010 V Baku poyavilis krasochnye Devichi bashni rus http www science gov az pages istoricheskie zdaniya http azertag az xeber 830085Xarici kecidler Redakte Baki portaliQiz Qalasi haqqinda etrafli melumat olu kecid Qiz qalasi ing Secrets of the Maiden Tower Azerbaijan International Autumn 2006 Baku s Maiden Tower from Azerbaijan International Maiden Tower a Hindu Temple for the Fire God Agni Arxivlesdirilib 2011 05 15 at the Wayback Machine Qalanin 3D modeli Bakinin tarixi remziMenbe https az wikipedia org w index php title Qiz qalasi Baki amp oldid 6020891, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.