fbpx
Wikipedia

Petroqlif

Avqust 01, 2021

Petroqlif (Yunanca Petra – qaya və glyphein – oymaq) — Qaya üzərində yonulmuş, cızılmış və ya boyamaqla düzəldilmiş arxeoloji rəsm sənətinə Petroqraf deyilir. Petroqlif, piktoqrafiya ilə qarışdırılmamalıdır. Petroqlifikaya aid olan ən gözəl nümunələrdən biri də Qobustan dövlət tarixi-bədii qoruğunda olan qayaüstü rəsmləridir.

Petroqlifikaya aid olan Qobustan dövlət tarixi-bədii qoruğunda olan qayaüstü rəsmlər petroqlifikaya aid olan ən gözəl nümunələrdən biridir

Azərbaycan qayaüstü təsvir abidələri arasında ən çox rast gəlinən zoomorf təsvirlərdən biri də öküz rəsmləridir. Qobustan, Abşeron , Kəlbəcər , Gəmiqaya abidələrində xeyli sayda öküz nümunələri var ki, bunlar da dövrlərə, işlənmə texnikasına və çəkilmə məqsədlərinə görə müxtəlifdirlər. Azərbaycan ərazisi ibtidai öküzlərin yaşaması üçün əlvərişli iqlim şəraitinə, zəngin qida ehtiyatına malik olmuşdur. Bunu Abşeron yarmadasının mərkəzində, Binəqədi yaxınlığındakı bitum yataqlarında aparılan qazıntılar zamanı geoloq Ə. S. Məstanzadə tərəfindən aşkarlanan ərazinin florası və faunası haqqında zəngin materiallar təsdiq edir. Binəqədi qır yatağından tapılmış heyvan sümükləri arasında Qobustan qayalarında təsviri olan, "Məstənzadə öküzü" adlanan öküz var. Tədqiqatçıların fikrincə, "Məstənzadə öküzü" buynuzlu heyvanların əcdadı olub, əhilləşdirilmiş bu növ heyvanlar da onun törəməsidir. Ehtimal olunur ki, bir vaxtlar burda şirin su yataqları bol olmuş, vəhşi heyvanlar, həmçinin ibtidai öküzlər bura su içmək üçün gəlmiş, qırlıqda "tələyə" düşüb batıb qalmışlar. Buradan aşkarlanan ibtidai öküz nümunələri vaxtilə Azərbaycan ərazisində çoxlu sayda ibtidai öküzlərin yaşadığına əyani sübutdur. Təbii ki, Qobustanda təsvir olunan öküzlər Binəqədi öküzlərinin yaşından cavandır. Binəqədi faunası dövrü Qobustanda həyatın başlamasından çox-çox öncə olub. Həmçinin qədim Qobustanlılar da ibtidai öküzü görmədən onun təsvirini yarada bilməzdilər. İbtidai öküzlərin nəsli e.ə V–IV min illiklərə kimi davam edib. Rəssamlar mezolit, neolit dövrlərində onları görüb, ovlayıb, müqəddəsləşdirib, təsvirini qayalara həkk ediblər. Qobustanda heyvanların əhilləşdirilməsi öküzləri onların həyatının bir hissəsinə çevirdi. Tədricən öküzlər qayalar arasında saxlanılan balasının yanından getmədiyinə görə insanlardan o qədərdə uzağa qaçmırlar. Qəbilə üzvləri bundan istifadə edib balaları qış vaxtı ot qoymaqla, yedirtməklə özlərinə yaxınlaşdırırdılar, əhilləşdirirlər. Qobustanda digər heyvan təsvirləri içərisində ən qədim və əhəmiyyətliləri öküzlər hesab olunur. Bu təsvirlərə daha çox Böyükdaş, Şonqardağ, Kiçikdaş və qədim insanların daş dövrü düşərgələri yaxınlığında daha çox rast gəlinir. Onlar qayalarda əsasən qazma, cızma üsulu ilə çəkilmişdir. Öküzlər qayalarda çəkilmə səbəbindən , məqsədindən asılı olaraq müxtəlif ölçülərdə təsvir edilmişdilər. Onların nisbətən qədim hesab edilənləri böyük ölçüdə və real təsvir edilmişdilər. Öküz təsvirləri buynuz formaları və ölçüləri ilə fərqlənirlər. Bu təsvirlər sayca çoxdur. Sayın çox olması o dövr insanlarının həyatında tutduğu mühüm mövqe ilə bağlıdır. Qobustandakı iri həcimli öküzlər adətən bu qaydada çəkilmişdir – bir xətlə öküzün buynuzu, başı və qabaqdan birinci ayağı ; ikinci xətlə boyun bel xətti və quyruğu ; üçüncü xətlə bir qabaq və bir dal ayağı, qarınaltı xətti ; dördüncü xətlə axırıncı dal ayağı göstərilir. Öküzün rəsmini belə canlı və real təsvir etmək üçün rəsmin kontur xətti yan yana olmaqla qazılmış nöqtələrlə ayrılmış, sonra onların araları birləşdirilərək xəttə çevrilmiş və içərisi sürtülüb hamarlanmışdır. Öküz rəsmlərinin bu cür texnika ilə çəkildiyini Ovçular mağarasında qazıntı zamanı tapılmış daş üzərində və 159 saylı daş üzərində yarımçıq öküz təsvirlərini də müşahidə etmək olar. Qobustanın öküz təsvirlərində xətlərin əyrintisi buynuzda, beldə , ombada, dirsəklərdə çox real görünür. Başın bədənə, hündürlüyün uzunluğa nisbəti düzgün verilmişdir. Qobustan rəssamlarının belə ustalıqla təsvirlər edə bilmələrindən görünür ki, onlar bu heyvanı uzun müddət müşahidə etmiş, heyvanın xüsusiyyətlərinə yaxından bələd olmuşlar. Şonqardağda daş dövrü düşərgəsinin divarlarında bütün öküz təsvirləri ilə yanaşı 2 yerdə öküzün yalnız başı təsvir edilmişdir. Qobustanda öküzün yalnız baş hissəsinin təsvir edilməsi faktına Ovçular mağarasında da rast gəlmək olur. Əvvəllər bir çox tədqiqatçılar bu təsvirlərin yarımçıq qaldığını güman edirdilər. Lakin Şonqar düşərgəsindəki şəkillərin diqqətli öyrənərkən təsvir olunan daşın böyük olmasına baxmayaraq öküzün yalnız başının təsvir edildiyi aydın olmuşdur. Öküzün tək baş hissəsinin təsvir edilməsinə Kiçikdaş dağında, qayaarası düşərgəsində də təsadüf edilmişdir. Görünür ki, öküzün təkcə baş hissəsinin təsvir edilməsi bilərəkdən belə çəkilmiş və hansısa rəmzi məna daşımışdır. Qobustanda öküz təsvirləri çoxdur. Sözsüz ki, onların çox qədimləri də, sonradan çəkilmişləri də var. Qobustanda öküz təkcə ov obyekti olmayib. Qobustanda bir neçə yerdə öküz təsvirləri qadın təsvirləri ilə birlikdə çəkilmişdir. Böyük daş 29,43,78 saylı daşda və qayaaltı sahəsində 5 saylı daşda bu cür təsvirlər var. Öküzlə qadın rəsmlərinin bir yerdə çəkilməsi qadına pərəstişlə öküzün totem olması onların eyni dövrə aid olmasını və qədimliyini göstərir. Qobustan qayaüstü təsvirlərində süjet xətti müxtəlifliyi qədər də müxtəlif səbəblərdən yaradılmışdır. Onlar insanların dünya görüşləri ilə bağlı və təsərrüfat zərurətləri nəticəsində yaradılmışdır. Öküz təsvirləri bir çox hallarda Qobustanlılarının öz totemlərinə qoyduqları abidə hesab oluna bilər, bəzən isə ov arzularının ifadəsi olmuşdur. Öküz təsvirləri əsasən totemdir. Qobustanlılar əsasən ceyran ovlayırdılar. Bunu Qobustandan tapılmış osteoloji (sümük) materiallar da təsdiq edir. Bəzən isə rəsmin qayada döyülməsi uğurlu ovun qeyd olunması idi. Öküz təsvirlərinin bir qismi yay oxla silahlanmış kişi təsvirlərindən sonra yaranmışdır. Gəmiqayada heyvan rəsmlərinin bir qrupunu öküz təsvirləri təşkil edir. Gəmiqayada ölkəmizdə başqa abidələrdə rast gəlinən öküz təsvirlərindən xeyli dərəcədə fərqlənən bir öküz qeydə alınmışdır. Onun fərqləndirən əsas əlamət onun başının insan başı formasında təsvir olunmasıdır. Məhz belə əlamətinə görə ölkəmizin maddi mədəniyyət abidələrində bu cür təsvirin bənzərinə rast gəlinməmişdir. Tək halda həkk edilmiş öküz rəsmləri sayca çox olmasa da onların hər biri öz müxtəlifliyi ilə seçilir. Bu öküzlərin hər bir buynuzu iri ölçüdə təsvir edilmişdir. Qeyd edilən öküz rəsmləri profildən sağa və sola istiqamətlənmiş vəziyyətdə həkk edilmişlər. Lakin planda təsvir edilmiş, arabalara qoşulmuş öküz rəsmləri də çoxdur. Onlar bir qayda olaraq tək xətlə, sxematik üslubda təsvir edilmiş, buynuzları irəli yönəlmiş, aypara şəklində göstərilmişdir. Burda həmçinin arabaya tək halda qoşulmuş öküz rəsminə də rast gəlinir. Gəmiqaya öküzlərinin ümumi cəhəti onların buynuzlarının əsasən aypara şəklində verilməsidir. 1966 cı ildə ilk dəfə qeydə alınmış Kəlbəcər qayaüstü abidələrində də maraqlı öküz təsvirləri də var. Öküzlər möhkəm bazalt daşlar üzərində təsvir edilmiş, mövzu müxtəlifliyi, orjinal süjet xətti ilə diqqət çəkir. Dəniz səviyyəsindən 3000 m yüksəklikdə qeydə alınan bu rəsmləri Alagöl, Zalxagöl və Qaragölün sahillərində – Ayı çınqılı, Pəri çınqılı, Lülpər, Sarımsaqdağ, Gəlinqaya, Yazyurdu, Taxta adlanan ərazilərdə görmək olur. Burda sal daşların üzərində öküz qoşulmuş iki təkərli araba təsvir edilmişdir. Bu rəsm qonşu Gəmiqayadakı arabaya qoşulmuş öküz təsvirlərinə müəyyən qədər bənzəyir. Buradan aydın olur ki Gəmiqayada olduğu kimi Kəlbəcər ərazisində də öküzlərdən nəqliyyatda geniş istifadə edilmişdir. Burda öküzlərin buynuzu, qövsvari, bir az da içəriyə doğru qatlanmış şəkildə təsvir edilmişdir. Təsvirlər əsasən planda verilmişdir və döymə üsulu ilə çəkilmişdir. Araba qoşulmuş öküz təsvirləri həmçinin maldar tayfaların yeni otlaqlar əldə etməsi üçün yüksək dağlıqlara köç etdiyini söyləməyə imkan verir. Təsvirlər siluet şəklində verilmiş və bütün detallar açıq-aydın görünür. Dəlidağdakı rəsmlərin bir qismi əkinçiliklə bağlıdır. Burda daşların üzərində öküzlərə qoşulmuş ibtidai xışla yerin şumlanması səhnələri verilmişdir. Tədqiqatçı Qüdrət İsmayılzadə bu təsvirlərin eradan əvvəl III minilliklə, eradan əvvəl I minillik arasında çəkildiyini qeyd etməklə Tunc dövr bu ərazilərin təsərrüfatının öyrənilməsində qiymətli mənbələr olduğunu qeyd etmişdir. Abşeron petroqlifləri arasında digər zoomorf təsvirlərlə yanaşı xeyli sayda öküz rəsmləri də var. Abşerondakı öküz təsvirləri Qobustan, Gəmiqaya və Kəlbəcər rəssamlarından fərqli olaraq rəsmlərə həcmlilik , plastiklik vermək üçün təsvirlərin kontur xətlərini dərinləşdirməyə çalışmışdılar. Arxeoloq Q. Aslanovun tədqiq etdiyi bu cür rəsmlər Abşeron yarmadasında – Mərdəkan , Şüvəlan, Türkan, Ramana, Şağan və .s yerlərdə aşkar edilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki buradakı öküz rəsmləri eneolit dövrünün sonlarına aiddir. Movuz ilə bağlı Dübəndi dəniz kənarındakı qayalıqlardakı kiçik bir oyuqda aşkar edilmiş təsvirlər çox maraqlıdır. Burda qayanın mərkəzindəki iki böyük öküz təsvirləri oradakı keçi rəsimlərindən boyunlarının uzunluğu və buynuzlarının əyriliyi ilə fərqlənir. Öküz üstündə bir xətlə cızılmış sxematik, nisbətən kiçik öküz rəsmi də sağda verilmişdir. Tədqiqatçı Q. Aslanov bu öküzün balalı olduğunu ehtimal etmişdir. Burada öküzlər realistik xüsusiyyətdə təsvir edilmiş, ətli canlı, qüvvətli olduğunu göstərir. Burada ətrafda xeyli insan təsvirləri də var . Bunlar isə öküzlərin əhilləşdirilmiş ,təsərrüfat əhəmiyyətli olduğunu göstərir. Öküzlə bağlı yaxın regionların mifologiyasında, folklorundda xeyli nümunələr var. Qədim Misirdə Apis ( bəzən Osirislə eyniləşdirilir) öküzünə sitayiş olunduğu, müasir dövrdə belə bir çox xalqların öküzə ( iri buynuzlu mal qaraya) sitayiş etdikləri məlumdur. Dövrümüzdə bir çox kəndlərdə evin giriş qapısından öküz kəlləsinin asıldığını bunun da inanclarla bağlılığını görmək olar. O gücün, qüdrətin yenidəndoğulmanın, əkinçiliyin, bolluğun rəmzidir. Yerin öküz buynuzları üstündə dayanması haqqında olan mif çoxlarına tanışdır. Onun buynuzlarını tərpətməsi zəlzələnin səbəbi hesab olunurdu. Yunan mifalogiyasında, gənc bir qıza aşiq olan Zevs buğa cildinə girmişdir. Səyyah Tur Heyerdal Vikinqlərin Azərbaycandan olmasını deməsi (Odinin axarıışı ilə kitabında) onalrında baş geyimlərində də öküz buynuzlarının olması da diqqət çəkir. Azərbaycan folklorunda ən qədim nümunalər olan Holavarlarında öküzlərlə bağlı olması təsadüfi deyil. Prof. Azad Nəbiyev isə bu məsələyə fərqli yanaşır. Onun fikrinə görə, "Çin, Hind və Skandinaviya xalqlarının folklorundakı "ho", müqəddəs öküz (inək) toteminin adı olmuşdur. Türk xalqlarının Azərbaycan, Özbək, Uyğur və s. folklorundakı mərasim nəğmələrinin əksəriyyətində "ho"lar, müqəddəs varlıq, xoşbəxtlik rəmzi kimi tərənnüm olunur. "Holavar" müqəddəs varlıq – öküz haqqında mahnı mənasını daşıyır . Sonda belə nəticəyə gəlmək olar ki Azərbaycan abidələrində öküz təsvirləri müxtəlif üsullarla və məqsədlərlə çəkilmişdir. İspaniya, Fransa və digər öləkələrdə olan analoji təsvirlərlə müqaisədə Azərbaycanda rənglə işlənmiş öküz təsvirlərinə rast gəlinmir. Azərbaycan öküz təsvirləri ibtidai öküzlər və təsərrüfat öküzləridir. Öküzlərin insan təsərrüfatında dini inanclarına, incəsənətinə güclü təsirinin nəticəsidir ki, Qobustanda, Gəmiqayada, Kəlbəcərdə və Abşeron qayaüstü abidələrində qədim insanlar onları "əbədiləşdirmişdirlər". Öküz Daş dövründən başlayaraq, sonrakı minilliklərdə də sakinlərin sitayiş obyekti, totemi olşdu. Kəlbəcərdə və Gəmiqayada öküzlər qoşqu vasitəsi kimi göstərilsədə Qobustanda bu müşahidə olunmur. Bəzi təsvirlər təəsüf ki lazımınca qorunmamışdır. Tədqiqatçı İshaq Cəfərzadə müəllifi olduğu Qobustan kitabında Böyükdaş dağı sahəsində 15 saylı daşda 2 ədəd öküzə oxşar heyvanın surətini çap etməklə qeyd edir ki, bu daşda təsvirlər çox olub. Lakin nə zamansa inşaat məqsədi ilə daşı istifadə ediblər. İndi 15 saylı daş yoxdur. Gələcəkdə bu rəsmlərin kompleks tədqiqi Azərbaycanın qədm dövr dini inanclarını, incəsənətini, təsərrüfatını , heyvanat aləmi öyrənilməsi baxımından yeni səhifələr açacaqdır.

İstinadlar

  1. https://worldart2011.wordpress.com/tag/petroqlif/

Avqust 01, 2021
petroqlif, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa,. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz iyul 2021 Petroqlif Yunanca Petra qaya ve glyphein oymaq Qaya uzerinde yonulmus cizilmis ve ya boyamaqla duzeldilmis arxeoloji resm senetine Petroqraf deyilir Petroqlif piktoqrafiya ile qarisdirilmamalidir Petroqlifikaya aid olan en gozel numunelerden biri de Qobustan dovlet tarixi bedii qorugunda olan qayaustu resmleridir Petroqlifikaya aid olan Qobustan dovlet tarixi bedii qorugunda olan qayaustu resmler petroqlifikaya aid olan en gozel numunelerden biridir Azerbaycan qayaustu tesvir abideleri arasinda en cox rast gelinen zoomorf tesvirlerden biri de okuz resmleridir Qobustan Abseron Kelbecer Gemiqaya abidelerinde xeyli sayda okuz numuneleri var ki bunlar da dovrlere islenme texnikasina ve cekilme meqsedlerine gore muxtelifdirler Azerbaycan erazisi ibtidai okuzlerin yasamasi ucun elverisli iqlim seraitine zengin qida ehtiyatina malik olmusdur Bunu Abseron yarmadasinin merkezinde Bineqedi yaxinligindaki bitum yataqlarinda aparilan qazintilar zamani geoloq E S Mestanzade terefinden askarlanan erazinin florasi ve faunasi haqqinda zengin materiallar tesdiq edir Bineqedi qir yatagindan tapilmis heyvan sumukleri arasinda Qobustan qayalarinda tesviri olan Mestenzade okuzu adlanan okuz var Tedqiqatcilarin fikrince Mestenzade okuzu buynuzlu heyvanlarin ecdadi olub ehillesdirilmis bu nov heyvanlar da onun toremesidir Ehtimal olunur ki bir vaxtlar burda sirin su yataqlari bol olmus vehsi heyvanlar hemcinin ibtidai okuzler bura su icmek ucun gelmis qirliqda teleye dusub batib qalmislar Buradan askarlanan ibtidai okuz numuneleri vaxtile Azerbaycan erazisinde coxlu sayda ibtidai okuzlerin yasadigina eyani subutdur Tebii ki Qobustanda tesvir olunan okuzler Bineqedi okuzlerinin yasindan cavandir Bineqedi faunasi dovru Qobustanda heyatin baslamasindan cox cox once olub Hemcinin qedim Qobustanlilar da ibtidai okuzu gormeden onun tesvirini yarada bilmezdiler Ibtidai okuzlerin nesli e e V IV min illiklere kimi davam edib Ressamlar mezolit neolit dovrlerinde onlari gorub ovlayib muqeddeslesdirib tesvirini qayalara hekk edibler Qobustanda heyvanlarin ehillesdirilmesi okuzleri onlarin heyatinin bir hissesine cevirdi Tedricen okuzler qayalar arasinda saxlanilan balasinin yanindan getmediyine gore insanlardan o qederde uzaga qacmirlar Qebile uzvleri bundan istifade edib balalari qis vaxti ot qoymaqla yedirtmekle ozlerine yaxinlasdirirdilar ehillesdirirler Qobustanda diger heyvan tesvirleri icerisinde en qedim ve ehemiyyetlileri okuzler hesab olunur Bu tesvirlere daha cox Boyukdas Sonqardag Kicikdas ve qedim insanlarin das dovru dusergeleri yaxinliginda daha cox rast gelinir Onlar qayalarda esasen qazma cizma usulu ile cekilmisdir Okuzler qayalarda cekilme sebebinden meqsedinden asili olaraq muxtelif olculerde tesvir edilmisdiler Onlarin nisbeten qedim hesab edilenleri boyuk olcude ve real tesvir edilmisdiler Okuz tesvirleri buynuz formalari ve olculeri ile ferqlenirler Bu tesvirler sayca coxdur Sayin cox olmasi o dovr insanlarinin heyatinda tutdugu muhum movqe ile baglidir Qobustandaki iri hecimli okuzler adeten bu qaydada cekilmisdir bir xetle okuzun buynuzu basi ve qabaqdan birinci ayagi ikinci xetle boyun bel xetti ve quyrugu ucuncu xetle bir qabaq ve bir dal ayagi qarinalti xetti dorduncu xetle axirinci dal ayagi gosterilir Okuzun resmini bele canli ve real tesvir etmek ucun resmin kontur xetti yan yana olmaqla qazilmis noqtelerle ayrilmis sonra onlarin aralari birlesdirilerek xette cevrilmis ve icerisi surtulub hamarlanmisdir Okuz resmlerinin bu cur texnika ile cekildiyini Ovcular magarasinda qazinti zamani tapilmis das uzerinde ve 159 sayli das uzerinde yarimciq okuz tesvirlerini de musahide etmek olar Qobustanin okuz tesvirlerinde xetlerin eyrintisi buynuzda belde ombada dirseklerde cox real gorunur Basin bedene hundurluyun uzunluga nisbeti duzgun verilmisdir Qobustan ressamlarinin bele ustaliqla tesvirler ede bilmelerinden gorunur ki onlar bu heyvani uzun muddet musahide etmis heyvanin xususiyyetlerine yaxindan beled olmuslar Sonqardagda das dovru dusergesinin divarlarinda butun okuz tesvirleri ile yanasi 2 yerde okuzun yalniz basi tesvir edilmisdir Qobustanda okuzun yalniz bas hissesinin tesvir edilmesi faktina Ovcular magarasinda da rast gelmek olur Evveller bir cox tedqiqatcilar bu tesvirlerin yarimciq qaldigini guman edirdiler Lakin Sonqar dusergesindeki sekillerin diqqetli oyrenerken tesvir olunan dasin boyuk olmasina baxmayaraq okuzun yalniz basinin tesvir edildiyi aydin olmusdur Okuzun tek bas hissesinin tesvir edilmesine Kicikdas daginda qayaarasi dusergesinde de tesaduf edilmisdir Gorunur ki okuzun tekce bas hissesinin tesvir edilmesi bilerekden bele cekilmis ve hansisa remzi mena dasimisdir Qobustanda okuz tesvirleri coxdur Sozsuz ki onlarin cox qedimleri de sonradan cekilmisleri de var Qobustanda okuz tekce ov obyekti olmayib Qobustanda bir nece yerde okuz tesvirleri qadin tesvirleri ile birlikde cekilmisdir Boyuk das 29 43 78 sayli dasda ve qayaalti sahesinde 5 sayli dasda bu cur tesvirler var Okuzle qadin resmlerinin bir yerde cekilmesi qadina perestisle okuzun totem olmasi onlarin eyni dovre aid olmasini ve qedimliyini gosterir Qobustan qayaustu tesvirlerinde sujet xetti muxtelifliyi qeder de muxtelif sebeblerden yaradilmisdir Onlar insanlarin dunya gorusleri ile bagli ve teserrufat zeruretleri neticesinde yaradilmisdir Okuz tesvirleri bir cox hallarda Qobustanlilarinin oz totemlerine qoyduqlari abide hesab oluna biler bezen ise ov arzularinin ifadesi olmusdur Okuz tesvirleri esasen totemdir Qobustanlilar esasen ceyran ovlayirdilar Bunu Qobustandan tapilmis osteoloji sumuk materiallar da tesdiq edir Bezen ise resmin qayada doyulmesi ugurlu ovun qeyd olunmasi idi Okuz tesvirlerinin bir qismi yay oxla silahlanmis kisi tesvirlerinden sonra yaranmisdir Gemiqayada heyvan resmlerinin bir qrupunu okuz tesvirleri teskil edir Gemiqayada olkemizde basqa abidelerde rast gelinen okuz tesvirlerinden xeyli derecede ferqlenen bir okuz qeyde alinmisdir Onun ferqlendiren esas elamet onun basinin insan basi formasinda tesvir olunmasidir Mehz bele elametine gore olkemizin maddi medeniyyet abidelerinde bu cur tesvirin benzerine rast gelinmemisdir Tek halda hekk edilmis okuz resmleri sayca cox olmasa da onlarin her biri oz muxtelifliyi ile secilir Bu okuzlerin her bir buynuzu iri olcude tesvir edilmisdir Qeyd edilen okuz resmleri profilden saga ve sola istiqametlenmis veziyyetde hekk edilmisler Lakin planda tesvir edilmis arabalara qosulmus okuz resmleri de coxdur Onlar bir qayda olaraq tek xetle sxematik uslubda tesvir edilmis buynuzlari ireli yonelmis aypara seklinde gosterilmisdir Burda hemcinin arabaya tek halda qosulmus okuz resmine de rast gelinir Gemiqaya okuzlerinin umumi ceheti onlarin buynuzlarinin esasen aypara seklinde verilmesidir 1966 ci ilde ilk defe qeyde alinmis Kelbecer qayaustu abidelerinde de maraqli okuz tesvirleri de var Okuzler mohkem bazalt daslar uzerinde tesvir edilmis movzu muxtelifliyi orjinal sujet xetti ile diqqet cekir Deniz seviyyesinden 3000 m yukseklikde qeyde alinan bu resmleri Alagol Zalxagol ve Qaragolun sahillerinde Ayi cinqili Peri cinqili Lulper Sarimsaqdag Gelinqaya Yazyurdu Taxta adlanan erazilerde gormek olur Burda sal daslarin uzerinde okuz qosulmus iki tekerli araba tesvir edilmisdir Bu resm qonsu Gemiqayadaki arabaya qosulmus okuz tesvirlerine mueyyen qeder benzeyir Buradan aydin olur ki Gemiqayada oldugu kimi Kelbecer erazisinde de okuzlerden neqliyyatda genis istifade edilmisdir Burda okuzlerin buynuzu qovsvari bir az da iceriye dogru qatlanmis sekilde tesvir edilmisdir Tesvirler esasen planda verilmisdir ve doyme usulu ile cekilmisdir Araba qosulmus okuz tesvirleri hemcinin maldar tayfalarin yeni otlaqlar elde etmesi ucun yuksek dagliqlara koc etdiyini soylemeye imkan verir Tesvirler siluet seklinde verilmis ve butun detallar aciq aydin gorunur Delidagdaki resmlerin bir qismi ekincilikle baglidir Burda daslarin uzerinde okuzlere qosulmus ibtidai xisla yerin sumlanmasi sehneleri verilmisdir Tedqiqatci Qudret Ismayilzade bu tesvirlerin eradan evvel III minillikle eradan evvel I minillik arasinda cekildiyini qeyd etmekle Tunc dovr bu erazilerin teserrufatinin oyrenilmesinde qiymetli menbeler oldugunu qeyd etmisdir Abseron petroqlifleri arasinda diger zoomorf tesvirlerle yanasi xeyli sayda okuz resmleri de var Abserondaki okuz tesvirleri Qobustan Gemiqaya ve Kelbecer ressamlarindan ferqli olaraq resmlere hecmlilik plastiklik vermek ucun tesvirlerin kontur xetlerini derinlesdirmeye calismisdilar Arxeoloq Q Aslanovun tedqiq etdiyi bu cur resmler Abseron yarmadasinda Merdekan Suvelan Turkan Ramana Sagan ve s yerlerde askar edilmisdir Mueyyen edilmisdir ki buradaki okuz resmleri eneolit dovrunun sonlarina aiddir Movuz ile bagli Dubendi deniz kenarindaki qayaliqlardaki kicik bir oyuqda askar edilmis tesvirler cox maraqlidir Burda qayanin merkezindeki iki boyuk okuz tesvirleri oradaki keci resimlerinden boyunlarinin uzunlugu ve buynuzlarinin eyriliyi ile ferqlenir Okuz ustunde bir xetle cizilmis sxematik nisbeten kicik okuz resmi de sagda verilmisdir Tedqiqatci Q Aslanov bu okuzun balali oldugunu ehtimal etmisdir Burada okuzler realistik xususiyyetde tesvir edilmis etli canli quvvetli oldugunu gosterir Burada etrafda xeyli insan tesvirleri de var Bunlar ise okuzlerin ehillesdirilmis teserrufat ehemiyyetli oldugunu gosterir Okuzle bagli yaxin regionlarin mifologiyasinda folklorundda xeyli numuneler var Qedim Misirde Apis bezen Osirisle eynilesdirilir okuzune sitayis olundugu muasir dovrde bele bir cox xalqlarin okuze iri buynuzlu mal qaraya sitayis etdikleri melumdur Dovrumuzde bir cox kendlerde evin giris qapisindan okuz kellesinin asildigini bunun da inanclarla bagliligini gormek olar O gucun qudretin yenidendogulmanin ekinciliyin bollugun remzidir Yerin okuz buynuzlari ustunde dayanmasi haqqinda olan mif coxlarina tanisdir Onun buynuzlarini terpetmesi zelzelenin sebebi hesab olunurdu Yunan mifalogiyasinda genc bir qiza asiq olan Zevs buga cildine girmisdir Seyyah Tur Heyerdal Vikinqlerin Azerbaycandan olmasini demesi Odinin axariisi ile kitabinda onalrinda bas geyimlerinde de okuz buynuzlarinin olmasi da diqqet cekir Azerbaycan folklorunda en qedim numunaler olan Holavarlarinda okuzlerle bagli olmasi tesadufi deyil Prof Azad Nebiyev ise bu meseleye ferqli yanasir Onun fikrine gore Cin Hind ve Skandinaviya xalqlarinin folklorundaki ho muqeddes okuz inek toteminin adi olmusdur Turk xalqlarinin Azerbaycan Ozbek Uygur ve s folklorundaki merasim negmelerinin ekseriyyetinde ho lar muqeddes varliq xosbextlik remzi kimi terennum olunur Holavar muqeddes varliq okuz haqqinda mahni menasini dasiyir Sonda bele neticeye gelmek olar ki Azerbaycan abidelerinde okuz tesvirleri muxtelif usullarla ve meqsedlerle cekilmisdir Ispaniya Fransa ve diger olekelerde olan analoji tesvirlerle muqaisede Azerbaycanda rengle islenmis okuz tesvirlerine rast gelinmir Azerbaycan okuz tesvirleri ibtidai okuzler ve teserrufat okuzleridir Okuzlerin insan teserrufatinda dini inanclarina incesenetine guclu tesirinin neticesidir ki Qobustanda Gemiqayada Kelbecerde ve Abseron qayaustu abidelerinde qedim insanlar onlari ebedilesdirmisdirler Okuz Das dovrunden baslayaraq sonraki minilliklerde de sakinlerin sitayis obyekti totemi olsdu Kelbecerde ve Gemiqayada okuzler qosqu vasitesi kimi gosterilsede Qobustanda bu musahide olunmur Bezi tesvirler teesuf ki laziminca qorunmamisdir Tedqiqatci Ishaq Ceferzade muellifi oldugu Qobustan kitabinda Boyukdas dagi sahesinde 15 sayli dasda 2 eded okuze oxsar heyvanin suretini cap etmekle qeyd edir ki bu dasda tesvirler cox olub Lakin ne zamansa insaat meqsedi ile dasi istifade edibler Indi 15 sayli das yoxdur Gelecekde bu resmlerin kompleks tedqiqi Azerbaycanin qedm dovr dini inanclarini incesenetini teserrufatini heyvanat alemi oyrenilmesi baximindan yeni sehifeler acacaqdir 1 Istinadlar Redakte https worldart2011 wordpress com tag petroqlif Menbe https az wikipedia org w index php title Petroqlif amp oldid 6036691, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.