fbpx
Wikipedia

Osman Həbibullayev

September 18, 2021

Osman Həbibulla oğlu Həbibullayev (28 sentyabr 1913(1913-09-28), Bağçasaray, Tavriya quberniyası[d] – 9 sentyabr 1970(1970-09-09)) — Azərbaycan arxeoloqu.

Osman Həbibullayev
Doğum tarixi 28 sentyabr 1913(1913-09-28)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 9 sentyabr 1970(1970-09-09) (56 yaşında)
Vətəndaşlığı
Elm sahəsi arxeologiya
Elmi dərəcəsi tarix elmləri namizədi[d]
İş yeri
Təhsili

Həyatı

Osman Həbibulla oğlu Həbibullayev 28 sentyabr 1913-cü ildə Krım vilayətinin Bağçasaray şəhərində doğulmuşdu. Atası kənddə müəllimlik etmiş, ailəsini dolandırmışdı. Osman körpə ikən valideynlərini itirmiş və uşaq evinə verilmişdi. İbtidai təhsilini o, uşaq evində almışdı. Burada da mütaliəni sevmiş, ömrünün axırınadək kitabları özünə ən yaxın sirdaş bilmişdi. Bağçasarayın əfsanələrlə dolu sirli aləminə də onu ilk dəfə aparan kitablar olmuşdu. Boş vaxtlarında o, həmişə Bağçasarayın qədim xarabalıqlarına tələsmiş, burada dalğın-dalğın gəzərək həyatın keşməkeşli, enişli-yoxuşlu yolunu düşünmüşdü. O, bu xarabalıqlarda böyük Puşkinin bədii təxəyyülündən doğan zəhmli Gireyxanın məhəbbət alovu içərisində çəkdiyi iztirablarının, gözəl Zaremanın qısqanclıq əzablarının, məsum Mariyanın vətən həsrətinin fikrən şahidi olmuşdu.

Bağçasarayda ibtidai təhsilini başa vurduqdan sonra, o, Simferopolda yaşayan, uzaq qohumlarının yanına getmiş və orada orta məktəbi qurtarmışdı. Orta təhsilli Osman atasının nəcib işini davam etdirməyə səy göstərərək bir müddət uzaq kəndlərdən birində müəllim işləmişdi. Lakin təhsilinin natamam olması tezliklə onu bu sevimli işdən məhrum etmiş və fəhləliyə gətirib çıxarmışdı. Az vaxt içərisində o, müxtəlif peşələrə yiyələnərək, çilingər, maşınçı və s. işlərdə çalışmışdı. Belə iş taleyin onu Naxçıvana gətirib çıxaracağına kimi davam etmişdi. Müharibə ərəfəsində Osman Həbibullayev Naxçıvana gələrək öz həyatını həmişəlik onunla bağlamışdı. Naxçıvan öz füsunkar dağları, gözəl təbiəti və zəngin abidələrilə ilk gündən onu özünə heyran etmişdi. Naxçıvanda o, əvvəlcə vilayət partiya komitəsində texniki katib vəzifəsində işləmiş, sonra isə komitənin kitabxanasına rəhbərlik etmişdi. Eyni vaxtda o, müəllimlər kursunda təhsilini də davam etdirmişdi. Müəllimlər kursunu qurtardıqdan sonra dağ kəndi Basqala müəllim təgyin edilmiş, yenidən sevimli işinə qayıtmışdı. Lakin Basqal kəndində o, uzun müddət müəllimlik edə bilməmişdi. Tezliklə müharibə onu da sevimli işindən ayırmışdı. Osman müəllim cəbhəyə yola düşmüşdü. Onun cəbhədə keçdiyi yol da qəribə olmuşdu. Bir müddət o, Şimali Qafqazda vuruşmuş, az vaxtdan sonra isə cəbhə yolları onu doğma Krım torpağına gətirib çıxar-mışdı. O, ata-anasının yurdu olan bu torpağın faşistlərdən azad edilməsində iştirak etmişdi. Cəbhədə üç dəfə yaralanmış, axırıncı ən ağır yaranı yenə də öz uşaqlıq yurdunda almışdı. Ömrünün ən gözəl çağında o, əlil olmuş cəbhədən tərxis edilmişdi. Müharibədən qayıtdıqdan sonra Osman Həbibullayev Azərbaycan Dövlət Univer-sitetinin şərqşünaslıq fakültəsinə daxil olmuş və onu müvəffəqiyyətlə başa çatdırmışdı. Hələ universitetdə oxuyarkən Osman Həbibullayev Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Tarix institutuna işə qəbul olunmuşdu. Burada o, apxeologiya şöbəsinə daxil olaraq həyatını həmişəlik Azərbaycanın qədim maddi mədəniyyət abidələrini, zəngin keçmişini öyrənməyə həsr etmək qərarına gəlmişdi. Bununla onun əmək fəaliyyəti yeni yola istiqamət almışdı.

Arxeologiya şöbəsində o, əvvəlcə kiçik laborant vəzifəsində işləmiş və bu elmin bütün incəliklərinə yiyələnmişdi. Yalnız bundan sonra ona elmi işçi vəzifəsi tapşırılmış və çöl tədqiqatı işlərində iştirak etmək hüququ verilmişdi. Az vaxt içərisində o, Qo-bustan, Mingəçevir, Örənqala arxeoloji ekspedisiyalarında fəal iştirak mışdır Nəinki Azərbaycanda, hətta bütün Qafqazda uzaq mis dövrünə aid yaşayış yerinin qalıqları ilk dəfə Osman Həbibullayev tərəfindən Kültəpədə aşkar edilmişdi. Elə buna görə də Qafqazda mis dövrünün ilk tədqiqi bilavasitə Azərbaycan arxeologu Osman Həbibullaevin adı ilə bağlıdır. Yeddi min yaşı olan bu yaşayış yerindən o, ən qədim əkinçi babalarımıza məxsus yüzlərcə əmək alətləri, gildən düzəldilmiş qablar, ən qədim mis əşyalar, silah və bəzək nümunələri tapmışdı. Onun burada açdığı tikintilər də çox böyük maraq doğurmuşdu. Çiy kərpiclərdən və möhrədən dairəvi şəkildə inşa edilmiş tikintilər Azərbaycan ərazisində üzə çıxarılan ən qədim yaşayış evləri olmuşdu. Osman Həbibullayev Kultəpə abidəsində 21 metr qalınlığında mədəni təbəqə müəyyənləşdirmiş, mis-tunc dövrünə aid bu təbəqənin dərin laylarından küllü miqdarda qədim maddi mədəniyyət nümunələri əldə etmişdi.

Osman Həbibullayev Kultəpə abidəsində 21 metr qalınlığında mədəni təbəqə müəyyənləşdirmiş, mis-tunc dövrünə aid bu təbəqənin dərin laylarından küllü miqdarda qədim maddi mədəniyyət nümunələri əldə etmişdi.

Əhəmiyyətlidir ki, Osman Həbibullayevin Kültəpədə aşkar etdiyi qiymətli tapıntıların ikinci hissəsi Cənubi Qafqaz arxeologiyasında mühüm yer tutan «Kür-Araz (ilk tunc dövrü) mədəniyyətinə» aid olmuşdu. Abidədə təkcə bu mədəniyyətə məxsus 9 metr qalınlığında mədəni təbəqə qazılmış və həmin təbəqədən eramızdan əvvəl IV minilliyin II yarısı, IV-III minilliklərə aid çoxlu məişət-təsərrüfat tikintiləri, əkinçilik və maldarlıqla bağlı əmək alətləri, gil qablar, kiçik ölçülü heykəllər, tunc əşyalar və sairə üzə çıxarılmışdı. Kültəpədən tuncun istehsalı ilə bağlı çoxlu əmək alətlərinin tapılması böyük elmi əhəmiyyət kəsb etmiş, Azərbaycan ərazisində hələ 5 min il əvvəl yerli zəmin əsasında metallurgiyanın və metal işləmə sənətinin yarandığını göstərmişdi.

Kültəpə tədqiqatları əsasında Osman Həbibullayev onlarca elmi əsərlər yazmış və bu əsərlərdə Azərbaycanın qədim tarixinin bir sıra qaranlıq məsələlərini işıqlandırmışdı. Bu əsərlər islər ölkəmizdə, istərsə də xaricdə tədqiqatçıların böyük diqqətinə səbəb olmuşdu. Osman Həbibullayev öz namizədlik dissertasiyasını da Kültəpə abidəsinə həsr etmiş və 1959-cu ildə müvəffəqiyyətlə müdafiə etmişdi. Həmin dissertasiyada Azərbaycan ərazisində yaşamış qədim qəbilə və tayfaların iqtisadi və ictimai həyatı, mədəni nailiyyətləri, qədim şərq ilə iqtisadi-mədəni əlaqələri böyük elmi əsaslarla öyrənilmişdi.

Osman Həbibullayevin Naxçıvan ərazisindəki tədqiqatları təkcə Kültəpə abidəsi və onun qazıntıları ilə məhdudlaşmamışdı. Bu qazıntılarla yanaşı o, Muxtar respublikanın ərazisində daim kəşfiyyat axtarışları aparmış və belə işlə onlarca qiymətli tarixi abidə üzə çıxarmışdı. 1969-cu ildə Osman Həbibullayev tərəfindən Qızıl-vəngdə tunc dövrünə aid böyük bir yaşayış yerinin qalıqları zahirə çıxarılmışdı. Eyni vaxtda o, Naxçıvan ərazisində yeni bir abidənin, II Kültəpənin tədqiqinə başlamışdı. Bütün bunlar ona «Naxçıvan MSSR ərazisində eneolit və tunc dövrləri» adlı ümimiləşdirilmiş yeni bir əsəri başlamağa imkan vermişdi. Bu əsərdə o, uzun illərdən bəri topladığı zəngin maddi mədəniyyət nümunələri əsasında Azərbaycan torpağının ayrılmaz hissəsi olan Naxçıvanın qədim mədəni-tarixi inkişafını əks etdirməyi nəzərdə tutmuşdu. Yeddi böyük fəsildən ibarət olan bu əsərini o, ölümündən azca qabaq müvəffəqiyyətlə başa çatdırmışdı. Təəssüf ki, ona bu əsərin çap nəşrini görmək müyəssər olmamışdı. Əsər yalnız 1982-ci ildə, istedadlı alimin ölümündən çox sonra işıq üzü gördü.

Osman Həbibullayev 1970-ci ilin sentyabr ayının 9-da, 57 il qabaq dünyaya göz açdığı həmin ayda vəfat etmişdi.

Əsərləri

  • Раскопки холма Кюль-тапа // Краткие сообщения ИИМК. — 1953. — Вып. 51. — С. 36—45.
  • К изучению холма Кюльтепе // Труды Института истории и философии АН Азерб. ССР. — 1956. — Т. IX. — С. 5-25.
  • Первые итоги раскопок Кюльтепе (Нахичеванск. АССР) // Труды Музея истории Азербайджана. — Б., 1957. — Т. II.
  • Археологические раскопки холма Кюльтепе. (Поселение конца неолита — начала железа). Автореф. канд. дисс. (АГУ им. С. М. Кирова). — Б.: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР, 1959. — 17 с.
  • Археологические раскопки в Кюльтепе. — Б.: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР, 1959. — 128 с. (азерб.)
  • Раскопки холма Кюльтепе близ Нахичевани в 1955 г. // Материалы и исследования по археологии СССР. — 1959. — № 67.
  • Поселение Кюль-Тепе // МИА. — 1959. — № 67.
  • Энеолитическая культура Азербайджана (по материалам Кюльтепе) // МАД. — 1961. — № 2.
  • Материалы Шахтахтинского погребения // Известия АН Азерб ССР. — 1961. — № 5. — С. 27-37.
  • Некоторые итоги изучения холма Кюль-Тепе в Азербайджане // Советская археология. — 1963. — № 3. — С. 157-168.
  • Погребальные памятники из поселения Кюль-Тепе в Азербайджане // *Археологические исследования в Азербайджане. — Б., 1965. — С. 24—44.
  • К вопросу о древней металлургии Азербайджана (по материалам поселения Кюльтепе) // МИА СССР. — 1965. — № 125.
  • Остатки жилищ во втором слое поселения Кюль-тепе около Нахичевана // МИА. — 1965. — № 125.
  • Памятники эпохи бронзы Нахичеванской АССР // МВСПИАЭИ. — 1969. (совместно с В. Алиевым)
  • Новые археологические находки из Нахичевани // Доклады АН АзССР. — 1969. — № 8. (совместно с В. Алиевым) (азерб.)
  • Об энеолитической расписной керамике Азербайджана // Материальная культура Азербайджана. — Б., 1976. — Т. VIII. — С. 5—14. (совместно с В. Алиевым) (азерб.)
  • Энеолит и бронза на территории Нахичеванской АССР. — Б.: Элм, 1982.

İstinadlar

Həmçinin bax

September 18, 2021
osman, həbibullayev, osman, həbibulla, oğlu, həbibullayev, sentyabr, 1913, 1913, bağçasaray, tavriya, quberniyası, sentyabr, 1970, 1970, azərbaycan, arxeoloqu, doğum, tarixi, sentyabr, 1913, 1913, doğum, yeri, bağçasaray, simferopol, qəzası, tavriya, quberniya. Osman Hebibulla oglu Hebibullayev 28 sentyabr 1913 1913 09 28 Bagcasaray Tavriya quberniyasi d 9 sentyabr 1970 1970 09 09 Azerbaycan arxeoloqu Osman HebibullayevDogum tarixi 28 sentyabr 1913 1913 09 28 Dogum yeri Bagcasaray Simferopol qezasi d Tavriya quberniyasi d Rusiya imperiyasiVefat tarixi 9 sentyabr 1970 1970 09 09 56 yasinda Vetendasligi SSRIElm sahesi arxeologiyaElmi derecesi tarix elmleri namizedi d Is yeri AMEA Tarix InstitutuTehsili BDU Mundericat 1 Heyati 2 Eserleri 3 Istinadlar 4 Hemcinin baxHeyati RedakteOsman Hebibulla oglu Hebibullayev 28 sentyabr 1913 cu ilde Krim vilayetinin Bagcasaray seherinde dogulmusdu Atasi kendde muellimlik etmis ailesini dolandirmisdi Osman korpe iken valideynlerini itirmis ve usaq evine verilmisdi Ibtidai tehsilini o usaq evinde almisdi Burada da mutalieni sevmis omrunun axirinadek kitablari ozune en yaxin sirdas bilmisdi Bagcasarayin efsanelerle dolu sirli alemine de onu ilk defe aparan kitablar olmusdu Bos vaxtlarinda o hemise Bagcasarayin qedim xarabaliqlarina telesmis burada dalgin dalgin gezerek heyatin kesmekesli enisli yoxuslu yolunu dusunmusdu O bu xarabaliqlarda boyuk Puskinin bedii texeyyulunden dogan zehmli Gireyxanin mehebbet alovu icerisinde cekdiyi iztirablarinin gozel Zaremanin qisqancliq ezablarinin mesum Mariyanin veten hesretinin fikren sahidi olmusdu Bagcasarayda ibtidai tehsilini basa vurduqdan sonra o Simferopolda yasayan uzaq qohumlarinin yanina getmis ve orada orta mektebi qurtarmisdi Orta tehsilli Osman atasinin necib isini davam etdirmeye sey gostererek bir muddet uzaq kendlerden birinde muellim islemisdi Lakin tehsilinin natamam olmasi tezlikle onu bu sevimli isden mehrum etmis ve fehleliye getirib cixarmisdi Az vaxt icerisinde o muxtelif peselere yiyelenerek cilinger masinci ve s islerde calismisdi Bele is taleyin onu Naxcivana getirib cixaracagina kimi davam etmisdi Muharibe erefesinde Osman Hebibullayev Naxcivana gelerek oz heyatini hemiselik onunla baglamisdi Naxcivan oz fusunkar daglari gozel tebieti ve zengin abidelerile ilk gunden onu ozune heyran etmisdi Naxcivanda o evvelce vilayet partiya komitesinde texniki katib vezifesinde islemis sonra ise komitenin kitabxanasina rehberlik etmisdi Eyni vaxtda o muellimler kursunda tehsilini de davam etdirmisdi Muellimler kursunu qurtardiqdan sonra dag kendi Basqala muellim tegyin edilmis yeniden sevimli isine qayitmisdi Lakin Basqal kendinde o uzun muddet muellimlik ede bilmemisdi Tezlikle muharibe onu da sevimli isinden ayirmisdi Osman muellim cebheye yola dusmusdu Onun cebhede kecdiyi yol da qeribe olmusdu Bir muddet o Simali Qafqazda vurusmus az vaxtdan sonra ise cebhe yollari onu dogma Krim torpagina getirib cixar misdi O ata anasinin yurdu olan bu torpagin fasistlerden azad edilmesinde istirak etmisdi Cebhede uc defe yaralanmis axirinci en agir yarani yene de oz usaqliq yurdunda almisdi Omrunun en gozel caginda o elil olmus cebheden terxis edilmisdi Muharibeden qayitdiqdan sonra Osman Hebibullayev Azerbaycan Dovlet Univer sitetinin serqsunasliq fakultesine daxil olmus ve onu muveffeqiyyetle basa catdirmisdi Hele universitetde oxuyarken Osman Hebibullayev Azerbaycan SSR Elmler Akademiyasinin Tarix institutuna ise qebul olunmusdu Burada o apxeologiya sobesine daxil olaraq heyatini hemiselik Azerbaycanin qedim maddi medeniyyet abidelerini zengin kecmisini oyrenmeye hesr etmek qerarina gelmisdi Bununla onun emek fealiyyeti yeni yola istiqamet almisdi Arxeologiya sobesinde o evvelce kicik laborant vezifesinde islemis ve bu elmin butun inceliklerine yiyelenmisdi Yalniz bundan sonra ona elmi isci vezifesi tapsirilmis ve col tedqiqati islerinde istirak etmek huququ verilmisdi Az vaxt icerisinde o Qo bustan Mingecevir Orenqala arxeoloji ekspedisiyalarinda feal istirak misdir Neinki Azerbaycanda hetta butun Qafqazda uzaq mis dovrune aid yasayis yerinin qaliqlari ilk defe Osman Hebibullayev terefinden Kultepede askar edilmisdi Ele buna gore de Qafqazda mis dovrunun ilk tedqiqi bilavasite Azerbaycan arxeologu Osman Hebibullaevin adi ile baglidir Yeddi min yasi olan bu yasayis yerinden o en qedim ekinci babalarimiza mexsus yuzlerce emek aletleri gilden duzeldilmis qablar en qedim mis esyalar silah ve bezek numuneleri tapmisdi Onun burada acdigi tikintiler de cox boyuk maraq dogurmusdu Ciy kerpiclerden ve mohreden dairevi sekilde insa edilmis tikintiler Azerbaycan erazisinde uze cixarilan en qedim yasayis evleri olmusdu Osman Hebibullayev Kultepe abidesinde 21 metr qalinliginda medeni tebeqe mueyyenlesdirmis mis tunc dovrune aid bu tebeqenin derin laylarindan kullu miqdarda qedim maddi medeniyyet numuneleri elde etmisdi Osman Hebibullayev Kultepe abidesinde 21 metr qalinliginda medeni tebeqe mueyyenlesdirmis mis tunc dovrune aid bu tebeqenin derin laylarindan kullu miqdarda qedim maddi medeniyyet numuneleri elde etmisdi Ehemiyyetlidir ki Osman Hebibullayevin Kultepede askar etdiyi qiymetli tapintilarin ikinci hissesi Cenubi Qafqaz arxeologiyasinda muhum yer tutan Kur Araz ilk tunc dovru medeniyyetine aid olmusdu Abidede tekce bu medeniyyete mexsus 9 metr qalinliginda medeni tebeqe qazilmis ve hemin tebeqeden eramizdan evvel IV minilliyin II yarisi IV III minilliklere aid coxlu meiset teserrufat tikintileri ekincilik ve maldarliqla bagli emek aletleri gil qablar kicik olculu heykeller tunc esyalar ve saire uze cixarilmisdi Kultepeden tuncun istehsali ile bagli coxlu emek aletlerinin tapilmasi boyuk elmi ehemiyyet kesb etmis Azerbaycan erazisinde hele 5 min il evvel yerli zemin esasinda metallurgiyanin ve metal isleme senetinin yarandigini gostermisdi Kultepe tedqiqatlari esasinda Osman Hebibullayev onlarca elmi eserler yazmis ve bu eserlerde Azerbaycanin qedim tarixinin bir sira qaranliq meselelerini isiqlandirmisdi Bu eserler isler olkemizde isterse de xaricde tedqiqatcilarin boyuk diqqetine sebeb olmusdu Osman Hebibullayev oz namizedlik dissertasiyasini da Kultepe abidesine hesr etmis ve 1959 cu ilde muveffeqiyyetle mudafie etmisdi Hemin dissertasiyada Azerbaycan erazisinde yasamis qedim qebile ve tayfalarin iqtisadi ve ictimai heyati medeni nailiyyetleri qedim serq ile iqtisadi medeni elaqeleri boyuk elmi esaslarla oyrenilmisdi Osman Hebibullayevin Naxcivan erazisindeki tedqiqatlari tekce Kultepe abidesi ve onun qazintilari ile mehdudlasmamisdi Bu qazintilarla yanasi o Muxtar respublikanin erazisinde daim kesfiyyat axtarislari aparmis ve bele isle onlarca qiymetli tarixi abide uze cixarmisdi 1969 cu ilde Osman Hebibullayev terefinden Qizil vengde tunc dovrune aid boyuk bir yasayis yerinin qaliqlari zahire cixarilmisdi Eyni vaxtda o Naxcivan erazisinde yeni bir abidenin II Kultepenin tedqiqine baslamisdi Butun bunlar ona Naxcivan MSSR erazisinde eneolit ve tunc dovrleri adli umimilesdirilmis yeni bir eseri baslamaga imkan vermisdi Bu eserde o uzun illerden beri topladigi zengin maddi medeniyyet numuneleri esasinda Azerbaycan torpaginin ayrilmaz hissesi olan Naxcivanin qedim medeni tarixi inkisafini eks etdirmeyi nezerde tutmusdu Yeddi boyuk fesilden ibaret olan bu eserini o olumunden azca qabaq muveffeqiyyetle basa catdirmisdi Teessuf ki ona bu eserin cap nesrini gormek muyesser olmamisdi Eser yalniz 1982 ci ilde istedadli alimin olumunden cox sonra isiq uzu gordu Osman Hebibullayev 1970 ci ilin sentyabr ayinin 9 da 57 il qabaq dunyaya goz acdigi hemin ayda vefat etmisdi Eserleri RedakteRaskopki holma Kyul tapa Kratkie soobsheniya IIMK 1953 Vyp 51 S 36 45 K izucheniyu holma Kyultepe Trudy Instituta istorii i filosofii AN Azerb SSR 1956 T IX S 5 25 Pervye itogi raskopok Kyultepe Nahichevansk ASSR Trudy Muzeya istorii Azerbajdzhana B 1957 T II Arheologicheskie raskopki holma Kyultepe Poselenie konca neolita nachala zheleza Avtoref kand diss AGU im S M Kirova B Izdatelstvo Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR 1959 17 s Arheologicheskie raskopki v Kyultepe B Izdatelstvo Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR 1959 128 s azerb Raskopki holma Kyultepe bliz Nahichevani v 1955 g Materialy i issledovaniya po arheologii SSSR 1959 67 Poselenie Kyul Tepe MIA 1959 67 Eneoliticheskaya kultura Azerbajdzhana po materialam Kyultepe MAD 1961 2 Materialy Shahtahtinskogo pogrebeniya Izvestiya AN Azerb SSR 1961 5 S 27 37 Nekotorye itogi izucheniya holma Kyul Tepe v Azerbajdzhane Sovetskaya arheologiya 1963 3 S 157 168 Pogrebalnye pamyatniki iz poseleniya Kyul Tepe v Azerbajdzhane Arheologicheskie issledovaniya v Azerbajdzhane B 1965 S 24 44 K voprosu o drevnej metallurgii Azerbajdzhana po materialam poseleniya Kyultepe MIA SSSR 1965 125 Ostatki zhilish vo vtorom sloe poseleniya Kyul tepe okolo Nahichevana MIA 1965 125 Pamyatniki epohi bronzy Nahichevanskoj ASSR MVSPIAEI 1969 sovmestno s V Alievym Novye arheologicheskie nahodki iz Nahichevani Doklady AN AzSSR 1969 8 sovmestno s V Alievym azerb Ob eneoliticheskoj raspisnoj keramike Azerbajdzhana Materialnaya kultura Azerbajdzhana B 1976 T VIII S 5 14 sovmestno s V Alievym azerb Eneolit i bronza na territorii Nahichevanskoj ASSR B Elm 1982 Istinadlar RedakteHemcinin bax RedakteNaxcivan medeniyyeti arxeologiya Sortepe nekropolu Qizilveng qebiristanligiMenbe https az wikipedia org w index php title Osman Hebibullayev amp oldid 5602220, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.