fbpx
Wikipedia

Nəzir Törəqulov

Avqust 04, 2021

Nəzir Törəqulov (1892, Kokand, Fərqanə vilayəti – 3 oktyabr 1937(1937-10-03), Moskva)—Qazax diplomatı.

Nəzir Törəqulov
Şəxsi məlumatlar
Partiya
Doğum tarixi 1892
Doğum yeri
Vəfat tarixi 3 oktyabr 1937(1937-10-03)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
  • Kommunarka poliqonu[d]
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

1892-ci ildə Kokand şəhərində doğulmuş Nəzir Törəqulov ilk təhsilini mədrəsədə alır. Sonra atası onu Kokandda Rus müstəmləkəçilərinin işğal etdikləri yerlərdə kiçik məmurlar hazırlamaq məqsədilə açdığı Rus Tuzem məktəbinə göndərir. Bu tip məktəblərə Azərbaycanda Rus tatar məktəbləri deyirdilər.

1905-ci ildə Rus tatar məktəblərini bitirən Nəzir Kokanddakı ticarət kadrları hazırlayan texniki peşə məktəbinə daxil olur. Oranı bitirdikdən sonra müxtəlif sahələrdə çalışır. 1913-cü ildə isə Moskvaya gedərək İqtisad İnstitutuna qəbul olunur. Qazax və Rus dillərini mükəmməl bilən, ərəb və fars dillərindən, islam dini və tarixindən, türk ləhcələrindən xəbərdar olan Nəzir təhsil illərində fransız və alman dillərini öyrənir.

Rusiyada baş verən qarışıqlıq Türküstana da öz təsirini göstərir. Vətəninin ağır durumda olduğunu görən Nəzir təhsilini yarımçıq qoyaraq 1916-cı ildə Kokanda qayıdır.

Nəzir Törəqulov millətinin alçaldılmasına və kölə halına salınmasına dözə bilmir. Xalqını azad və xoşbəxt görmək üçün yollar axtarır. Rusiya Sosial Demokratlarının irəli sürdüyü şüarlar, dünyanı dəyişmək istəkləri ona çox şirin gəlir. "Azad torpaq" adlı dərnək qurur.

1917-ci ilin fevralında çar II Nikolayın hakimiyyətdən uzaqlaşdırılması, oktyabrın 25-də bolşeviklərin zor gücünə hakimiyyəti ələ keçirib ölkəni vətəndaş mühribəsinə sürükləməsi Türküstanda da vəziyyəti ağırlaşdırır. Əsarət altına düşmüş qazax, qırğız, özbək, türkmən və b. xalqların bir qrup öndə gedəni vəziyyətdən istifadə edərək müstəqil dövlətlərini qurmağa can atırlar. Sosial ədalət şüarının şirinliyinə aldanmışlar isə bolşeviklərlə əlbir olmaqla xalqlarının yenidən Rusiya müstəmləkəsinə çevrilməsinə şərait yaradırlar. Onlardan biri də gənc Nəzir Törəqulov idi. O. Kokandda "Xalq" adlı qəzet çıxarır. Az sonra onun redaktorluğu ilə "İnqilab", "Həqiqət", "Elm ocağı", "Türkmən Yurdu" v.ə b jurnallar çap olunaraq Türküstanın hər yerinə yayılmağa başlayır.

1920-ci ldə Türküstanda Rusiya tərəfindən müvəqqəti idarə komitəsi qurulur. Nəzir Törəqulov da baş katib seçilir. Bununla da o, bir çox məsələlərə müdaxilə edə biləcək nüfuzlu bir siyasətçiyə çevrilir.

Törəqulov siyasi fəaliyyəti ilə yanaşı, jurnalistlik fəaliyyətinə də davam edir. Xalqın kasıb təbəqələrini iqtisadi sıxıntıdan, yoxsulluqdan qurtarmaq üçün yollar axtarır. Bolşeviklərin fitvasına uyaraq Fərqanə vadisinin varlılarını və ağıllı adamlarını kütləvi surətdə həbs etdirir. Kasıb və yoxsullar onun bu hərəkətini sevinclə qarşılayır, onu qəhrəman kimi alqışlayırlar.

Amma vəziyyət getdikcə gərginləşir. İdarəçilik bacarığı olmayan yoxsullar varlılardan alınıb onlara verilmiş təsərrüfatları idarə edə bilmirlər, əllərindən var-dövləti alınmışlar isə hökumətdən narazı qalır.

Nəzir Törəqulov kasıb və yoxsulların övladlarını oxutmağa, savadsızlığın aradan qaldırılmasına ciddi diqqət yetirir. Əhalinin böyük əksəriyyətinin savadsız olmasının səbəbini iqtisadi çətinlikdə, çar Rusiyasının yeritdiyi siyasətdə deyil ərəb əlifbasında görür.

Rusiya Kommunist Partiyası Orta Asiya bürosunun, Türküstan Hərbi İnqilab Komitəsinin üzvü olarkən ərəb əlifbasının latın əlifbası ilə əvəzlənməsi üçün əlindən gələni əsirgəmir. Hətta bir müddət əlifba komitəsinə də rəbərlik edir.

1926-cı ildə Bakıda I Türkoloji qurultaydakı nitqində deyir ki, Əlifbamızı dəyişdirmək dünyanın sonu gəldi demək deyil. Hamınızın gördüyünüz kimi, yeni hərflər gündən-günə geniş yayılır və ozünə çoxlu tərəfdar tapır. Bizim ruhumuza uyğun, ehtiyaclarımızı qarşılayacaq yazı ərəb hərfləri deyil. Ehtiyaclara cavab verə biləcək, çağdaş, mədəni, texniki olaraq hadisələrə cavab verə biləcək Latın əsaslı Türk yazısıdır. Qərbin elm və texnologiyasını qəbul etməkdə bizə köməklik göstərəcək bu yazı, bizim əski yazını dəyişdirmək istəməmizin ən önəmli səbəblərindədir.

Nəzir Törəqulovun vətənsevərliyi, millətinin savadlanması və təşkilatlanması üçün bir çox işlər görməsi müstəmləkəçilərin xoşuna gəlmir. Bolşeviklər hakimiyyətlərini mökəmlədənə kimi bu tip kadrları özlərindən narazı salmamağa çalışırdılar. Onlardan bacarıqla da istifadə etdilər. Sonra isə onları "rəhbər vəzifəyə irəli çəlirik" adı altında vətəndən uzaqlaşdırdılar. 1922-ci ildə Nəzir Törəqulovu Moskvaya gətirərək Sovet Xalqları Mərkəzi Mətbəəsinə müdür təyin edirlər. O, beş il mətbəəyə rəhbərlik etdiyi müddətdə milli dillərdə dərsliklər, elmi kitablar, jurnallar və s. çap etdirir.

1927-ci ildə ata-babası müsəlman olan, özü də gəncliyində islami dəyərlərə sadiq, mədrəsə təhsilli Nəzir Törəqulovu Səudiyyə Ərəbistanına səfir göndərirlər. Bu təyinatın birbaşa Stalinin tərəfindən verilməsinə baxmayaraq, onun Səidiyyə Ərəbistanına gəlişi 8 aya yaxın çəkir.

Heç bir diplomatik təcrübəsi və bu sahədə təhsili belə olmayan Nəzir Törəqulov az vaxt içərisində Səudiyyə Ərəbistanının kralı Əziz Abdunun və övladlarının məhəbbətini qazanır. Kral Əziz Abdunun yanında böyük nüfuza malik Türkiyə səfiri Seni bəy ölkəsinə qayıtdıqdan sonra onun yerini Nəzir Törəqulov tutur.

Diplomat şəxsi nüfuzundan istifadə edərək Rusiya ilə Səudiyyə Ərəbistanı arasındakı ticarət əlaqələrini inkişaf etdirir və canlandırır. O, Moskvaya göndəriyi məktublarda Qırmızı dəniz ətrafındakı ölkələrlə ticarətin vacibliyini dəfələrlə vurğulayır. İxtisasca iqtisadçı olan Nəzir Törəqulovun iqtisadi məsələlərə belə önəm verməsi Moskvada əyləşənlərin heç də xoşuna gəlmir. Onlar siyasi məsələlərə önəm verməsini, az qala ondan Səudiyyə Ərəbistanı ateist bir dövlətə çevirməsini istəyirlər.

Nəzir Törəqulov dəfələrlə şəxsi nüfuzundan istifadə edərək SSRİ ilə Səudiyyə Ərəbistanı arasında gərginləşən münasibətləri yoluna qoya bilir. Lakin SSRİ Xarici İşlər nazirinin müavini L.Qarahanın Türkiyəyə səfir göndərilməsilə Nəzir Törəqulovun vəziyyəti pisləşir. Qarahan bölgədəki dövlətlərin siyasətinə Sovetlərin təsirini artırmaq üçün zora və təzyiqlərə üstünlük verir. Bu metodlarla işləmək istəməyən səfirlərin geri çağrılmasına nail olur.

1934–35-ci illərdə Nəzir Törəqulov Səudiyyə Ərəbistanında səfirlik etdiyi halda, demək olar ki, heç bir iş görə bilmir. Nəhayət, 1935-ci ilin sonlarında Nəzir Törəqulovu "başqa işə təyin edilməsi" adıyla Moskvaya çağırırlar.

Sovet İttifaqı ciddi cəhdlə İkinci Dünya Savaşına hazırlaşdığından ölkə daxilindəki etibarsız saydığı, müxalif gördüyü insanlardan xilas olma planları hazırlayır. Beləcə kütləvi həbslər başlanır. Həbsə alınanlar arasında bir neçə xarici dil bilən, mədrəsə təhsili görmüş, müsəlmanların dini mərkəzi – Məkkənin yerləşdiyi ölkədə səfir olmuş, dərin zəkalı və millətsevər Nəzir Törəqulovun həbsdən xilas ola bilməsi mümkünsüz olur.

Uzun-uzadı istintaqdan sonra onu xarici ölkələrə casusluqdan tutmuş Trotskiçi qrupun üzvu olduğuna və Türkçü terrorist qrupun başçıları və üzvləri ilə sıx əlaqə qurmağa kimi müxtəlif cinayətlərdə suçlayaraq 1937-ci ilin noyabrında güllələyirlər. Onun edamından sonra qohum-əqrabası sürgün edilir, arvadı Nina Aleksandrovna Törəqulovaya 5 il həbs cəzacı verirlər.

Nəzir Törəqulovun ölümündən iyrimi il sonra, yəni Sov.İKP-nin 20. qurultayından sonra onun suçsuz olduğu elan edilir. Xalqına işıqlı gələcək vermək üçün kommunistlərə qoşulan insanın ömrü beləcə faciə ilə başa catır.

İstinadlar

  1. ↑ Faceted Application of Subject Terminology
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3294867"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P2163"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q846596"></a>

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

  • Тюрякулов Назир Тюрякулович Люди и судьбы. Биобиблиографический словарь востоковедов — жертв политического террора в советский период (1917–1991)
  • Бердалы Оспан. "Рисунки репрессированного дипломата". Новое поколение. İstifadə tarixi: 2010-3-19. (#parameter_ignored)
  • История Казахстана в новых названиях улиц и проспектов Алма-Аты 2011-05-24 at the Wayback Machine
  • Москва: в серии ЖЗЛ вышла книга о дипломате-казахе
  • Агентство КАЗИНФОРМ. ТОРЕКУЛОВ НАЗИР
  • Сообщение Посольства РК в РФ
  • И это все о нем. Галина Галкина 2016-03-04 at the Wayback Machine
  • Рисунки репрессированного дипломата
  • Анель, дочь посла 2011-03-19 at the Wayback Machine
  • Газета Егемен Қазақстан. КОРОЛЬ АРХИВІНДЕГІ БЕС СУРЕТ
  • Руководители Узбекистана (на узб. языке)
  • Тюрякулов, Назир Тюрякулович (на узб. языке)
  • ТАЛАНТ ДИПЛОМАТА, ПОТРЯСЕНИЕ КОРОЛЯ АЛЬ-САУДА[ölü keçid]
  • Таир МАНСУРОВ, доктор политических наук: Как советский посол Н.Тюрякулов покорял арабских принцев (история)
  • Памяти Назира Тюрякулова. Павел Густерин — научный сотрудник Института востоковедения РАН
  • И. Барахов. Итоги 1-го Всесоюзного Тюркологического съезда
  • Материалы по вопросу о латинизации русской письменности (1930)
  • Системы латиницы для нужд русского языка[ölü keçid]

Avqust 04, 2021
nəzir, törəqulov, 1892, kokand, fərqanə, vilayəti, oktyabr, 1937, 1937, moskva, qazax, diplomatı, şəxsi, məlumatlarpartiya, ikpdoğum, tarixi, 1892, doğum, yeri, kokand, kokand, qəzası, fərqanə, vilayəti, rusiya, imperiyasıvəfat, tarixi, oktyabr, 1937, 1937, və. Nezir Torequlov 1892 1 Kokand Ferqane vilayeti 3 oktyabr 1937 1937 10 03 Moskva Qazax diplomati Nezir TorequlovSexsi melumatlarPartiya Sov IKPDogum tarixi 1892 1 Dogum yeri Kokand Kokand qezasi d Ferqane vilayeti Rusiya ImperiyasiVefat tarixi 3 oktyabr 1937 1937 10 03 Vefat yeri Moskva RSFSR SSRIDefn yeri Kommunarka poliqonu d Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Heyati 2 Istinadlar 3 Hemcinin bax 4 Xarici kecidlerHeyati Redakte1892 ci ilde Kokand seherinde dogulmus Nezir Torequlov ilk tehsilini medresede alir Sonra atasi onu Kokandda Rus mustemlekecilerinin isgal etdikleri yerlerde kicik memurlar hazirlamaq meqsedile acdigi Rus Tuzem mektebine gonderir Bu tip mekteblere Azerbaycanda Rus tatar mektebleri deyirdiler 1905 ci ilde Rus tatar mekteblerini bitiren Nezir Kokanddaki ticaret kadrlari hazirlayan texniki pese mektebine daxil olur Orani bitirdikden sonra muxtelif sahelerde calisir 1913 cu ilde ise Moskvaya gederek Iqtisad Institutuna qebul olunur Qazax ve Rus dillerini mukemmel bilen ereb ve fars dillerinden islam dini ve tarixinden turk lehcelerinden xeberdar olan Nezir tehsil illerinde fransiz ve alman dillerini oyrenir Rusiyada bas veren qarisiqliq Turkustana da oz tesirini gosterir Veteninin agir durumda oldugunu goren Nezir tehsilini yarimciq qoyaraq 1916 ci ilde Kokanda qayidir Nezir Torequlov milletinin alcaldilmasina ve kole halina salinmasina doze bilmir Xalqini azad ve xosbext gormek ucun yollar axtarir Rusiya Sosial Demokratlarinin ireli surduyu suarlar dunyani deyismek istekleri ona cox sirin gelir Azad torpaq adli dernek qurur 1917 ci ilin fevralinda car II Nikolayin hakimiyyetden uzaqlasdirilmasi oktyabrin 25 de bolseviklerin zor gucune hakimiyyeti ele kecirib olkeni vetendas muhribesine suruklemesi Turkustanda da veziyyeti agirlasdirir Esaret altina dusmus qazax qirgiz ozbek turkmen ve b xalqlarin bir qrup onde gedeni veziyyetden istifade ederek musteqil dovletlerini qurmaga can atirlar Sosial edalet suarinin sirinliyine aldanmislar ise bolseviklerle elbir olmaqla xalqlarinin yeniden Rusiya mustemlekesine cevrilmesine serait yaradirlar Onlardan biri de genc Nezir Torequlov idi O Kokandda Xalq adli qezet cixarir Az sonra onun redaktorlugu ile Inqilab Heqiqet Elm ocagi Turkmen Yurdu v e b jurnallar cap olunaraq Turkustanin her yerine yayilmaga baslayir 1920 ci lde Turkustanda Rusiya terefinden muveqqeti idare komitesi qurulur Nezir Torequlov da bas katib secilir Bununla da o bir cox meselelere mudaxile ede bilecek nufuzlu bir siyasetciye cevrilir Torequlov siyasi fealiyyeti ile yanasi jurnalistlik fealiyyetine de davam edir Xalqin kasib tebeqelerini iqtisadi sixintidan yoxsulluqdan qurtarmaq ucun yollar axtarir Bolseviklerin fitvasina uyaraq Ferqane vadisinin varlilarini ve agilli adamlarini kutlevi suretde hebs etdirir Kasib ve yoxsullar onun bu hereketini sevincle qarsilayir onu qehreman kimi alqislayirlar Amma veziyyet getdikce gerginlesir Idarecilik bacarigi olmayan yoxsullar varlilardan alinib onlara verilmis teserrufatlari idare ede bilmirler ellerinden var dovleti alinmislar ise hokumetden narazi qalir Nezir Torequlov kasib ve yoxsullarin ovladlarini oxutmaga savadsizligin aradan qaldirilmasina ciddi diqqet yetirir Ehalinin boyuk ekseriyyetinin savadsiz olmasinin sebebini iqtisadi cetinlikde car Rusiyasinin yeritdiyi siyasetde deyil ereb elifbasinda gorur Rusiya Kommunist Partiyasi Orta Asiya burosunun Turkustan Herbi Inqilab Komitesinin uzvu olarken ereb elifbasinin latin elifbasi ile evezlenmesi ucun elinden geleni esirgemir Hetta bir muddet elifba komitesine de reberlik edir 1926 ci ilde Bakida I Turkoloji qurultaydaki nitqinde deyir ki Elifbamizi deyisdirmek dunyanin sonu geldi demek deyil Haminizin gorduyunuz kimi yeni herfler gunden gune genis yayilir ve ozune coxlu terefdar tapir Bizim ruhumuza uygun ehtiyaclarimizi qarsilayacaq yazi ereb herfleri deyil Ehtiyaclara cavab vere bilecek cagdas medeni texniki olaraq hadiselere cavab vere bilecek Latin esasli Turk yazisidir Qerbin elm ve texnologiyasini qebul etmekde bize komeklik gosterecek bu yazi bizim eski yazini deyisdirmek istememizin en onemli sebeblerindedir Nezir Torequlovun vetenseverliyi milletinin savadlanmasi ve teskilatlanmasi ucun bir cox isler gormesi mustemlekecilerin xosuna gelmir Bolsevikler hakimiyyetlerini mokemledene kimi bu tip kadrlari ozlerinden narazi salmamaga calisirdilar Onlardan bacariqla da istifade etdiler Sonra ise onlari rehber vezifeye ireli celirik adi altinda vetenden uzaqlasdirdilar 1922 ci ilde Nezir Torequlovu Moskvaya getirerek Sovet Xalqlari Merkezi Metbeesine mudur teyin edirler O bes il metbeeye rehberlik etdiyi muddetde milli dillerde derslikler elmi kitablar jurnallar ve s cap etdirir 1927 ci ilde ata babasi muselman olan ozu de gencliyinde islami deyerlere sadiq medrese tehsilli Nezir Torequlovu Seudiyye Erebistanina sefir gonderirler Bu teyinatin birbasa Stalinin terefinden verilmesine baxmayaraq onun Seidiyye Erebistanina gelisi 8 aya yaxin cekir Hec bir diplomatik tecrubesi ve bu sahede tehsili bele olmayan Nezir Torequlov az vaxt icerisinde Seudiyye Erebistaninin krali Eziz Abdunun ve ovladlarinin mehebbetini qazanir Kral Eziz Abdunun yaninda boyuk nufuza malik Turkiye sefiri Seni bey olkesine qayitdiqdan sonra onun yerini Nezir Torequlov tutur Diplomat sexsi nufuzundan istifade ederek Rusiya ile Seudiyye Erebistani arasindaki ticaret elaqelerini inkisaf etdirir ve canlandirir O Moskvaya gonderiyi mektublarda Qirmizi deniz etrafindaki olkelerle ticaretin vacibliyini defelerle vurgulayir Ixtisasca iqtisadci olan Nezir Torequlovun iqtisadi meselelere bele onem vermesi Moskvada eylesenlerin hec de xosuna gelmir Onlar siyasi meselelere onem vermesini az qala ondan Seudiyye Erebistani ateist bir dovlete cevirmesini isteyirler Nezir Torequlov defelerle sexsi nufuzundan istifade ederek SSRI ile Seudiyye Erebistani arasinda gerginlesen munasibetleri yoluna qoya bilir Lakin SSRI Xarici Isler nazirinin muavini L Qarahanin Turkiyeye sefir gonderilmesile Nezir Torequlovun veziyyeti pislesir Qarahan bolgedeki dovletlerin siyasetine Sovetlerin tesirini artirmaq ucun zora ve tezyiqlere ustunluk verir Bu metodlarla islemek istemeyen sefirlerin geri cagrilmasina nail olur 1934 35 ci illerde Nezir Torequlov Seudiyye Erebistaninda sefirlik etdiyi halda demek olar ki hec bir is gore bilmir Nehayet 1935 ci ilin sonlarinda Nezir Torequlovu basqa ise teyin edilmesi adiyla Moskvaya cagirirlar Sovet Ittifaqi ciddi cehdle Ikinci Dunya Savasina hazirlasdigindan olke daxilindeki etibarsiz saydigi muxalif gorduyu insanlardan xilas olma planlari hazirlayir Belece kutlevi hebsler baslanir Hebse alinanlar arasinda bir nece xarici dil bilen medrese tehsili gormus muselmanlarin dini merkezi Mekkenin yerlesdiyi olkede sefir olmus derin zekali ve milletsever Nezir Torequlovun hebsden xilas ola bilmesi mumkunsuz olur Uzun uzadi istintaqdan sonra onu xarici olkelere casusluqdan tutmus Trotskici qrupun uzvu olduguna ve Turkcu terrorist qrupun bascilari ve uzvleri ile six elaqe qurmaga kimi muxtelif cinayetlerde suclayaraq 1937 ci ilin noyabrinda gulleleyirler Onun edamindan sonra qohum eqrabasi surgun edilir arvadi Nina Aleksandrovna Torequlovaya 5 il hebs cezaci verirler Nezir Torequlovun olumunden iyrimi il sonra yeni Sov IKP nin 20 qurultayindan sonra onun sucsuz oldugu elan edilir Xalqina isiqli gelecek vermek ucun kommunistlere qosulan insanin omru belece facie ile basa catir Istinadlar Redakte 1 2 3 Faceted Application of Subject Terminology lt a href https wikidata org wiki Track Q3294867 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P2163 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q846596 gt lt a gt Hemcinin bax RedakteXarici kecidler RedakteTyuryakulov Nazir Tyuryakulovich Lyudi i sudby Biobibliograficheskij slovar vostokovedov zhertv politicheskogo terrora v sovetskij period 1917 1991 Berdaly Ospan Risunki repressirovannogo diplomata Novoe pokolenie Istifade tarixi 2010 3 19 parameter ignored Istoriya Kazahstana v novyh nazvaniyah ulic i prospektov Alma Aty Arxivlesdirilib 2011 05 24 at the Wayback Machine Moskva v serii ZhZL vyshla kniga o diplomate kazahe Agentstvo KAZINFORM TOREKULOV NAZIR Soobshenie Posolstva RK v RF I eto vse o nem Galina Galkina Arxivlesdirilib 2016 03 04 at the Wayback Machine Risunki repressirovannogo diplomata Anel doch posla Arxivlesdirilib 2011 03 19 at the Wayback Machine Gazeta Egemen Қazakstan KOROL ARHIVINDEGI BES SURET Rukovoditeli Uzbekistana na uzb yazyke Tyuryakulov Nazir Tyuryakulovich na uzb yazyke TALANT DIPLOMATA POTRYaSENIE KOROLYa AL SAUDA olu kecid Tair MANSUROV doktor politicheskih nauk Kak sovetskij posol N Tyuryakulov pokoryal arabskih princev istoriya Pamyati Nazira Tyuryakulova Pavel Gusterin nauchnyj sotrudnik Instituta vostokovedeniya RAN I Barahov Itogi 1 go Vsesoyuznogo Tyurkologicheskogo sezda Materialy po voprosu o latinizacii russkoj pismennosti 1930 Sistemy latinicy dlya nuzhd russkogo yazyka olu kecid Yazykovaya politika SSSR v 20 30 e godyMenbe https az wikipedia org w index php title Nezir Torequlov amp oldid 5935057, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.