fbpx
Wikipedia

Neokeynsçilik

Noyabr 24, 2023

Neokeynsçilik — keynsçilikin müharibədən sonrakı dövrdə inkişaf şəraitində bazar təsərüffatın dövlət tənzimləməsi konsepsiyasını əsaslandıran modifikasiya.

Yaranması redaktə

Neokeynsçilik 1950-ci illərin birinci yarısında qərarlaşmış və 1970-ci illərin axırlarına qədər Qərbin inkişaf etmiş ölkələrinin iqtisadi siyasətinin əsas konsepsiyalarının biri kimi mövcud olmuşdur.

Mahiyyəti redaktə

Neokeynsçiliyin ən tanınmış nümayəndələri R.Harrod, E.Hansen, Y.Domar, C.Robinson, N.Kaldor və başqalarıdır. Müharibədən sonrakı ilk onilliklərdə başlanmış elmi-texniki inqilab (ETİ) və həmin dövrdə təsərüfatın inkişafında sanballı dinamizm nümayiş etdirən sosialist ölkələri ilə kəskin rəqabət şəraitində Qərbin inkişaf etmiş ölkələrinin iqtisadi siyasətində davamlı iqtisadi artımın təmini vəzifəsi ön plana keçmişdir. Lakin Keynsin nəzəriyyəsi bütövlükdə iqtisadiyyata qısamüddətli iqtisadi təhlil çərçivəsində statik yanaşma ilə fərqlənirdi. Bu yanaşmada əsasmakroiqtisadi parametrlər dəyişməz qalırdı. Neokeynsçilik isə əsas diqqəti iqtisadi dinamikaya və iqtisadi tsikl nəzəriyyəsinə yönəlirdi.

Neokeynsçilik metodologiyası məcmu tələb, məcmu təklif, yığımlar, investisiyalar, milli gəlir və milli iqtisadiyyatın fəaliyyətinin əsas keyfiyyət asılılıqlarını fərqləndirməyə imkan verən başqa məcmu xalq təsərüfatı kəmiyyətlərindən istifadə edən, Keyns tərəfindən işlənib hazırlanan makroiqtisadi yanaşmaya əsaslanır. Lakin neokeynsçilik statik yanaşmanı tənqid etmiş və uzunmüddətli dinamika elementlərinə əsaslanmışdır.

1950-1960-cı illərdən ETİ ilə yanaşı neokeynsçilik də Qərbin inkişaf etmiş ölkələrinin iqtisadiyyatının demək olar ki, böhransız, davamlı inkişafının mühüm mənbəyinə çevrilmişdir. Lakin 1970-ci illərdə neokeynsçilik dərin böhran vəziyyətə düşdü və həmin onilliyin sonunda neokonservativ nəzəriyyələr tərəfindən sıxışdırıldı. Bu, ilk növbədə, artımın dövlət tərəfindən stimullaşdırılması barədə Keynsin reseptlərinin səmərəsinin tükənməsi ilə bağlı idi. Səmərəli tələbi idarə etmək cəhdləri iqtisadiyyatı durğunluq vəziyyətindən çıxarmır, yüksək inflasiyaya səbəb olurdu. Bu hadisə staqflyasiya adlanır.

Son onilliklərin «monetar inqilabı» şəraitində neokeynsçiliyin müstəqil sol təmayülü güclənmiş və postkeynsçilik adı almışdır (Robinson, Koldar, Sraffa və başqaları). Postkeynsçilik neoklassik ənənəni kəskin tənqid edir, bazar iqtisadiyyatında qeyri-müəyyənliyin, inhisarların qeyri-mükəmməl rəqabətinin və başqa amillərin rolunu vurğulayır, bölgü sferasını balanslaşdırmaq məqsədilə dövlət tərəfindən «gəlirlər siyasəti» yeridilməsinin zəruri olmasını israr edir.

Neoklassik nəzəriyyə beynəlxalq ticarət haqqında klassik nə­zəriyyə əsasında inkişaf etmişdir. Belə ki, onun tərkib ünsürlərindən biri D.Rikardonun beynəlxalq ticarət-də müqayisəli üstünlük prinsipidir. Ingiltərə iqtisadiyyatının klassiklərindən olan C.S.Mill bu prinsiplərə əsaslanaraq XIX əsrdə dünyada birinci dəfə ölkələr arasında kapitalın hərəkəti məsələlərini təhlil etməyə başlamışdır. O, D.Rikardodan sonra qeyd edirdi ki, ölkələr arasında kapitalın hərəkətinin səbəbi mənfəət normalarındakı müxtəliflikdir. XIX əsrin axırları, XX əsrin əvvəllərində yaşamış ingilis iqti­sad­çıları C.A.Hobson və C.Keyns, J.B.Seyin is-tehsal amilləri haqqında kon­sepsiyasından istifadə edərək, onu beynəlxalq iqtisadi münasibət­lərin (o cümlədən kapita-lın hərəkəti) üzərinə "keçirmişlər". C.Keyns bey­nəlxalq tica-rətlə istehsal amillərinin hərəkətinin alternativliyi haq­qında sübutsuz müddəanı formalaşdırmışdır. Bu, o deməkdir ki, müəy­yən şəraitdə istehsal amillərinin miqrasiyası beynəlxalq ticarəti əvəz edə bi­lər. Bu isə həmin nəzəriyyənin tərəfdar-larının marjinalizmin baniləri K. Mengerin, U. Cevonsun, Y. Bem-Baverkin əsərlərində işlənib hazır­lanmış istehsal amillərinin son məhsuldarlığı məsələlərinə olan mara­ğının səbəbini araşdırmağa əsas verir.

Kapitalın beynəlxalq miqyasda hərəkətinə dair neo-klassik nə­zəriyyə son olaraq XX əsrin ilk onilliklərində E. Xekşer və B. Olin, R. Nurkse və K. Iversen tərəfindən bir sıra müddəalarla zəngin­ləşdi­ril­mişdir. Belə ki, E. Xekşer son faydalılıq nəzəriyyəsinə özünün konsep­siyası çərçivəsində istehsal amilləri qiymətlərinin beynəlxalq miqyasda taraz-laşması meylləri haqqında tezisi formalaşdırmışdır. Bu meyllər özünə istər beynəlxalq ticarət, istərsə də istehsal amillərinin beynəlxalq miqyasda hərəkəti vasitəsilə yol açır.

B.Olin özünün beynəlxalq ticarət konsepsiyasında göstərirdi ki, istehsal amillərinin hərəkəti ayrı-ayrı ölkələrdə onlara olan tələbin müx­tə­lifliyi ilə əlaqədardır. Belə ki, istehsal amilləri adətən son məhsuldar­lı­ğı az olan yerlərdən məhsuldarlıq daha yüksək olan yerlərə doğru hə­rə­kət edir. Kapital üçün son məhsuldarlıq isə birinci növbədə faiz dərəcəsi ilə müəyyən edilir. Lakin B.Olin bunlarla yanaşı, kapitalın beynəlxalq miqyasda hərəkətinə təsir göstərən digər məqamları da aşkara çıxar­mış­dır. Bunlara gömrüklə əlaqədar maneələr, firmaların kapital qoyulu­şu­nu genişləndirməyə cəhd göstərmələri, ölkələr arasında siyasi ixtilaflar və s. misal ola bilər.

R. Nurkse kapitalın beynəlxalq miqyasda hərəkətinə dair müx­təlif modellər yaratmış və belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, əmtəə ixracının sürətlə artdığı ölkələrdə kapitala olan tələb də artır. Bu isə kapitalın idxal olunmasını zəruri edir. Əksinə, əmtəə ixracı azaldıqda kapitala olan tələb və onun idxalı da azalır.

K.İversen də neoklassik nəzəriyyəni bir sıra yeni müddəalarla zənginləşdirmişdir. Belə ki, o, kapitalın beynəl-xalq miqyasdaki hərəkə­tini iki yerə bölmüşdür. Bunlardan birini real, digərini isə tarazlaşdırıcı, yəni tədiyə balansını tənzimləmək üçün lazım olan kapital adlandır­mışdır. O. həmçinin göstərmişdir ki, kapitalın müxtəlif növləri beynəl­xalq miqyasda müxtəlif sürətlə hərəkət etmək qabiliyyətinə malikdir və eyni bir ölkənin, kapitalı həm ixrac, həm də idxal etməsi məhz bununla əlaqədardır.

Neokeynsçilik nəzəriyyəsində əsas diqqət kapitalın hərəkəti ilə ölkənin tədiyə balansı arasındakı əlaqəyə yönəldilir. C.Keynsin özü ka­pitalın hərəkətini ayrı-ayrı ölkə-lərin tədiyə balansınadıkı qeyri-bəra­bər­liklə əlaqələndirirdi. O, B.Olinlə mübahisədə qeyd edirdi ki, kapital ix­racı o vaxt həyata keçirilir ki, əmtəə və xidmətlərin ixracı onların idxa­lından çox olsun. Bu qayda pozulduqda isə dövlətin işə qa­rışmasına eh­tiyac duyulur.

R. Xarrod özünün "Iqtisadi dinamika" modelində göstərirdi ki, kapital ilə zəngin olan ölkədə iqtisadi artım sürəti nə qədər aşağı olursa, kapital ixracına meyl də bir o qədər güclü olur. Y.Domar qeyd edirdi ki, kapital ona görə ixrac edilir ki, xaricdə qoyulan investisiyalara görə əldə edi-lən gəlirin artım sürəti, ölkə daxilində qoyulan investisi-yalara görə əldə edilən gəlirin artım sürətindən yüksək olur. Neokeynsçilik nəzəriyyəsi bazar iqtisadiyyatının yüksək dərə­cədə inkişaf etdiyi ölkələrin Afrika, Asiya və Latın Amerikası ölkə­lə­ri­nin inkişafına yardım etmələrinə dair yeritdikləri siyasətin əsas­larından biri olmuşdur.

Kapital ixracı ilə əlaqədar marksist nəzəriyyə də diqqəti cəlb edir. K.Marks ölkədən kapital ixracını onun artıqlığı ilə izah edirdi. O da klassiklər kimi kapital artıqlığı dedikdə ölkə daxilində tətbiq olun­duqda mənfəət norma-sının aşağı düşməsinə gətirib çıxaran kapitalı nəzərdə tutur-du. K.Marksın fikrincə kapital artıqlığı üç formada – əm­təə, məhsuldar (artıq istehsal gücləri və iş qüvvəsi) və pul formasında – olur. Əmtəə və pul formasında olan bu artıq kapital (real və ya müm­kün olan) xaricə göndərilir. Iqtisadi nəzəriyyədə transmilli korporasiyalara xüsu-si diqqət yetirilir. Bu, digər amillərlə yanaşı, həm də XX əsrin II yarısında on­la­rın çox sürətlə artması ilə əlaqədardır. Transmilli korporasiyalar əvvəl­cə firmalar səviyyəsində, sonra isə müstəqil konsepsiya kimi öy­rənil­mişdir. Bunların əsasında amerika iqtisadçıları S. Xaymer, R.Kou­za və R. Vernonun ideyaları durur. S. Xaymerin fikrincə firma xaric-də bir­ba­şa investisiyaları həyata keçirdikdə yerli rəqiblərlə müqayisədə üstünlü­yə malik olmalıdır. R. Kouzanın ideya-sının mahiyyəti ondan iba­rətdir ki, iri korporasiyanın daxi-lində spesifik bazar olmalıdır. R. Ver­non isə özünün məhsu-lun həyat dövrü konsepsiyasında transmilli korporasiya fenomenini – birinci növbədə milli inhisarların xarici rə­qib­­lərinə xəbər­darlıq zərbəsi endirmələrinə cəhd göstərmələri ideyasını irəli sürmüşdür.

Transmilli korporasiyaların başlıca cəhətləri onların xaricdə əmtəə və xidmətlərin istehsalı ilə məşğul olmaları, yəni birbaşa inves­tisiya qoymalarıdır.

Həmçinin bax redaktə

Ədəbiyyat redaktə

  • Böyük İqtisadi Ensiklopediyası, Zyad Səmədzadə, Bakı, 2012

İstinadlar redaktə

  1. Böyük İqtisadi Ensiklopediyası, Zyad Səmədzadə, Bakı, 2012
  2. ↑ Dünya təsərrüfatının tarixən birinci mərhələsi dünya kapitalist təsərrüfatının meydana gəlməsi[ölü keçid]

Xarici keçidlər redaktə

Noyabr 24, 2023
neokeynsçilik, keynsçilikin, müharibədən, sonrakı, dövrdə, inkişaf, şəraitində, bazar, təsərüffatın, dövlət, tənzimləməsi, konsepsiyasını, əsaslandıran, modifikasiya, mündəricat, yaranması, mahiyyəti, həmçinin, ədəbiyyat, istinadlar, xarici, keçidləryaranması,. Neokeynscilik keynscilikin muharibeden sonraki dovrde inkisaf seraitinde bazar teseruffatin dovlet tenzimlemesi konsepsiyasini esaslandiran modifikasiya Mundericat 1 Yaranmasi 2 Mahiyyeti 3 Hemcinin bax 4 Edebiyyat 5 Istinadlar 6 Xarici kecidlerYaranmasi redakteNeokeynscilik 1950 ci illerin birinci yarisinda qerarlasmis ve 1970 ci illerin axirlarina qeder Qerbin inkisaf etmis olkelerinin iqtisadi siyasetinin esas konsepsiyalarinin biri kimi movcud olmusdur Mahiyyeti redakteNeokeynsciliyin en taninmis numayendeleri R Harrod E Hansen Y Domar C Robinson N Kaldor ve basqalaridir Muharibeden sonraki ilk onilliklerde baslanmis elmi texniki inqilab ETI ve hemin dovrde teserufatin inkisafinda sanballi dinamizm numayis etdiren sosialist olkeleri ile keskin reqabet seraitinde Qerbin inkisaf etmis olkelerinin iqtisadi siyasetinde davamli iqtisadi artimin temini vezifesi on plana kecmisdir Lakin Keynsin nezeriyyesi butovlukde iqtisadiyyata qisamuddetli iqtisadi tehlil cercivesinde statik yanasma ile ferqlenirdi Bu yanasmada esasmakroiqtisadi parametrler deyismez qalirdi Neokeynscilik ise esas diqqeti iqtisadi dinamikaya ve iqtisadi tsikl nezeriyyesine yonelirdi Neokeynscilik metodologiyasi mecmu teleb mecmu teklif yigimlar investisiyalar milli gelir ve milli iqtisadiyyatin fealiyyetinin esas keyfiyyet asililiqlarini ferqlendirmeye imkan veren basqa mecmu xalq teserufati kemiyyetlerinden istifade eden Keyns terefinden islenib hazirlanan makroiqtisadi yanasmaya esaslanir Lakin neokeynscilik statik yanasmani tenqid etmis ve uzunmuddetli dinamika elementlerine esaslanmisdir 1950 1960 ci illerden ETI ile yanasi neokeynscilik de Qerbin inkisaf etmis olkelerinin iqtisadiyyatinin demek olar ki bohransiz davamli inkisafinin muhum menbeyine cevrilmisdir Lakin 1970 ci illerde neokeynscilik derin bohran veziyyete dusdu ve hemin onilliyin sonunda neokonservativ nezeriyyeler terefinden sixisdirildi Bu ilk novbede artimin dovlet terefinden stimullasdirilmasi barede Keynsin reseptlerinin semeresinin tukenmesi ile bagli idi Semereli telebi idare etmek cehdleri iqtisadiyyati durgunluq veziyyetinden cixarmir yuksek inflasiyaya sebeb olurdu Bu hadise staqflyasiya adlanir Son onilliklerin monetar inqilabi seraitinde neokeynsciliyin musteqil sol temayulu guclenmis ve postkeynscilik adi almisdir Robinson Koldar Sraffa ve basqalari Postkeynscilik neoklassik eneneni keskin tenqid edir bazar iqtisadiyyatinda qeyri mueyyenliyin inhisarlarin qeyri mukemmel reqabetinin ve basqa amillerin rolunu vurgulayir bolgu sferasini balanslasdirmaq meqsedile dovlet terefinden gelirler siyaseti yeridilmesinin zeruri olmasini israr edir 1 Neoklassik nezeriyye beynelxalq ticaret haqqinda klassik ne zeriyye esasinda inkisaf etmisdir Bele ki onun terkib unsurlerinden biri D Rikardonun beynelxalq ticaret de muqayiseli ustunluk prinsipidir Ingiltere iqtisadiyyatinin klassiklerinden olan C S Mill bu prinsiplere esaslanaraq XIX esrde dunyada birinci defe olkeler arasinda kapitalin hereketi meselelerini tehlil etmeye baslamisdir O D Rikardodan sonra qeyd edirdi ki olkeler arasinda kapitalin hereketinin sebebi menfeet normalarindaki muxteliflikdir XIX esrin axirlari XX esrin evvellerinde yasamis ingilis iqti sad cilari C A Hobson ve C Keyns J B Seyin is tehsal amilleri haqqinda kon sepsiyasindan istifade ederek onu beynelxalq iqtisadi munasibet lerin o cumleden kapita lin hereketi uzerine kecirmisler C Keyns bey nelxalq tica retle istehsal amillerinin hereketinin alternativliyi haq qinda subutsuz muddeani formalasdirmisdir Bu o demekdir ki muey yen seraitde istehsal amillerinin miqrasiyasi beynelxalq ticareti evez ede bi ler Bu ise hemin nezeriyyenin terefdar larinin marjinalizmin banileri K Mengerin U Cevonsun Y Bem Baverkin eserlerinde islenib hazir lanmis istehsal amillerinin son mehsuldarligi meselelerine olan mara ginin sebebini arasdirmaga esas verir 2 Kapitalin beynelxalq miqyasda hereketine dair neo klassik ne zeriyye son olaraq XX esrin ilk onilliklerinde E Xekser ve B Olin R Nurkse ve K Iversen terefinden bir sira muddealarla zengin lesdi ril misdir Bele ki E Xekser son faydaliliq nezeriyyesine ozunun konsep siyasi cercivesinde istehsal amilleri qiymetlerinin beynelxalq miqyasda taraz lasmasi meylleri haqqinda tezisi formalasdirmisdir Bu meyller ozune ister beynelxalq ticaret isterse de istehsal amillerinin beynelxalq miqyasda hereketi vasitesile yol acir B Olin ozunun beynelxalq ticaret konsepsiyasinda gosterirdi ki istehsal amillerinin hereketi ayri ayri olkelerde onlara olan telebin mux te lifliyi ile elaqedardir Bele ki istehsal amilleri adeten son mehsuldar li gi az olan yerlerden mehsuldarliq daha yuksek olan yerlere dogru he re ket edir Kapital ucun son mehsuldarliq ise birinci novbede faiz derecesi ile mueyyen edilir Lakin B Olin bunlarla yanasi kapitalin beynelxalq miqyasda hereketine tesir gosteren diger meqamlari da askara cixar mis dir Bunlara gomrukle elaqedar maneeler firmalarin kapital qoyulu su nu genislendirmeye cehd gostermeleri olkeler arasinda siyasi ixtilaflar ve s misal ola biler R Nurkse kapitalin beynelxalq miqyasda hereketine dair mux telif modeller yaratmis ve bele bir neticeye gelmisdir ki emtee ixracinin suretle artdigi olkelerde kapitala olan teleb de artir Bu ise kapitalin idxal olunmasini zeruri edir Eksine emtee ixraci azaldiqda kapitala olan teleb ve onun idxali da azalir 2 K Iversen de neoklassik nezeriyyeni bir sira yeni muddealarla zenginlesdirmisdir Bele ki o kapitalin beynel xalq miqyasdaki hereke tini iki yere bolmusdur Bunlardan birini real digerini ise tarazlasdirici yeni tediye balansini tenzimlemek ucun lazim olan kapital adlandir misdir O hemcinin gostermisdir ki kapitalin muxtelif novleri beynel xalq miqyasda muxtelif suretle hereket etmek qabiliyyetine malikdir ve eyni bir olkenin kapitali hem ixrac hem de idxal etmesi mehz bununla elaqedardir Neokeynscilik nezeriyyesinde esas diqqet kapitalin hereketi ile olkenin tediye balansi arasindaki elaqeye yoneldilir C Keynsin ozu ka pitalin hereketini ayri ayri olke lerin tediye balansinadiki qeyri bera ber likle elaqelendirirdi O B Olinle mubahisede qeyd edirdi ki kapital ix raci o vaxt heyata kecirilir ki emtee ve xidmetlerin ixraci onlarin idxa lindan cox olsun Bu qayda pozulduqda ise dovletin ise qa rismasina eh tiyac duyulur R Xarrod ozunun Iqtisadi dinamika modelinde gosterirdi ki kapital ile zengin olan olkede iqtisadi artim sureti ne qeder asagi olursa kapital ixracina meyl de bir o qeder guclu olur Y Domar qeyd edirdi ki kapital ona gore ixrac edilir ki xaricde qoyulan investisiyalara gore elde edi len gelirin artim sureti olke daxilinde qoyulan investisi yalara gore elde edilen gelirin artim suretinden yuksek olur Neokeynscilik nezeriyyesi bazar iqtisadiyyatinin yuksek dere cede inkisaf etdiyi olkelerin Afrika Asiya ve Latin Amerikasi olke le ri nin inkisafina yardim etmelerine dair yeritdikleri siyasetin esas larindan biri olmusdur 2 Kapital ixraci ile elaqedar marksist nezeriyye de diqqeti celb edir K Marks olkeden kapital ixracini onun artiqligi ile izah edirdi O da klassikler kimi kapital artiqligi dedikde olke daxilinde tetbiq olun duqda menfeet norma sinin asagi dusmesine getirib cixaran kapitali nezerde tutur du K Marksin fikrince kapital artiqligi uc formada em tee mehsuldar artiq istehsal gucleri ve is quvvesi ve pul formasinda olur Emtee ve pul formasinda olan bu artiq kapital real ve ya mum kun olan xarice gonderilir Iqtisadi nezeriyyede transmilli korporasiyalara xusu si diqqet yetirilir Bu diger amillerle yanasi hem de XX esrin II yarisinda on la rin cox suretle artmasi ile elaqedardir Transmilli korporasiyalar evvel ce firmalar seviyyesinde sonra ise musteqil konsepsiya kimi oy renil misdir Bunlarin esasinda amerika iqtisadcilari S Xaymer R Kou za ve R Vernonun ideyalari durur S Xaymerin fikrince firma xaric de bir ba sa investisiyalari heyata kecirdikde yerli reqiblerle muqayisede ustunlu ye malik olmalidir R Kouzanin ideya sinin mahiyyeti ondan iba retdir ki iri korporasiyanin daxi linde spesifik bazar olmalidir R Ver non ise ozunun mehsu lun heyat dovru konsepsiyasinda transmilli korporasiya fenomenini birinci novbede milli inhisarlarin xarici re qib lerine xeber darliq zerbesi endirmelerine cehd gostermeleri ideyasini ireli surmusdur Transmilli korporasiyalarin baslica cehetleri onlarin xaricde emtee ve xidmetlerin istehsali ile mesgul olmalari yeni birbasa inves tisiya qoymalaridir 2 Hemcinin bax redakteIqtisadiyyat Iqtisadiyyatin sollugu sagligi indeksiEdebiyyat redakteBoyuk Iqtisadi Ensiklopediyasi Zyad Semedzade Baki 2012Istinadlar redakte Boyuk Iqtisadi Ensiklopediyasi Zyad Semedzade Baki 2012 1 2 3 4 Dunya teserrufatinin tarixen birinci merhelesi dunya kapitalist teserrufatinin meydana gelmesi olu kecid Xarici kecidler redakteDovletin sosial siyaseti Arxivlesdirilib 2018 09 09 at the Wayback Machine Iqtisadi Nezeriyye Arxivlesdirilib 2018 11 23 at the Wayback Machine Menbe https az wikipedia org w index php title Neokeynscilik amp oldid 6279996, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.