Murdarçayabənzər çaytikanı (lat.Hippophae rhamnoides), iydəkimilər fəsiləsinin çaytikanı) cinsinə mənsubdur. Məlum olan 3 növündən biri Azərbaycanda bitir. Çaytikanı Orta Asiyada, Sibirdə, Qafqazda və Rusiyanın avropa hissəsində çay vadilərində, çəmənliklərdə, meşə yaxınlıqlarında, hündür dağlarda təsadüf edilir. Azərbaycanın Samur çayı vadisində, Quba-Xaçmaz, Şəki-Zaqatala, Naxçıvan, Lənkəran zonalarında dəniz səthindən 2000 m hündürlüyə qədər yerlərdə kolluqlar və ağac şəklində bitir.
Çaytikanı meyvəsi giləmeyvəyə oxşayır. Sentyabr – oktyabr aylarında yetişir. Meyvə saplağı möhkəm olduğu üçün yetişmiş meyvələri bütün qış fəslində [mart – aprel ayına kimi] ağacda qala bilir. Meyvələri qızılı – sarı və ya çəhrayı – qırmızı rəngdə olur, dadı turşməzədir. Meyvəsi bir toxumludur.
Çaytikanı aprel-may aylarında çiçəkləyir. Çiçəkləri xırda, ətirli və sarı olur. Meyvələri avqust-sentyabr aylarında yetişir, fevral-mart aylarına kimi kolun üstündə qalır. Meyvəsi şirəli sarımtıl-narıncı və qırmızı rəngdədir. Meyvələri, əsasən girdə, oval və uzunsov formada olub, 0,5–1 sm uzunluğunda və 0,3–0,5 sm enindədir. Dadı şirin, turş, acıtəhər-turş, turşməzə və ananas ətirli olur. Toxumu tünd qəhvəyi və parlaqdır.
Çaytikanı meyvəsi olduqca qidalıdır. Meyvəsinin tərkibində 3,5% şəkər, 3,2% üzvi turşu, 6%-ə qədər zülali maddə, 9% yağ vardır. Toxumunda isə yağın miqdarı 12,5%-ə çatır. Çaytikanı itburnu kimi vitamin mənbəyidir. Çaytikanının tərkibində 16,9–272,5 mq% C, 75–100 mq% P, 0,016–0,055 mq% B1, 0,037–0,066 mq% B2, 0,79 mq% B6, 8 mq% E, 1,1–10,9 mq% karotin (provitamin A), 0,79 mq% fol turşusu (vitamin Bc) və 1,2 mq% K vitamin vardır. Toxumunda 0,28 mq% B1, 0,38 mq% B2, 14,3 mq% E vitamin vardır. Toxumundan alınan yağın tərkibində 250 mq% karotinoidlər, 165 mq% E vitamini və polidoymamış yağ turşuları (F vitamini aktivliyində) vardır.
Çaytikanının meyvəsindən müalicə əhəmiyyəti olan müxtəlif şirə, dadlı və ətirli kompot, kisel, mürəbbə, cem, jele, püre, povidlo, marmelad, vitaminli çay, spirtli içki, nastoyka və likör hazırlanır. Dondurulmuş halda yaxşı saxlanıla bilər. Çaytikanından müalicəvi məqsədlə qədimdən istifadə edirlər. Müasir dövrdə onun meyvəsindən bir çox xəstəliklərə qarşı, o cümlədən avitaminoz, göz, diabet, qaraciyər, hipertoniya və qanazlığında geniş istifadə olunur. Meyvəsinin yağı yaraların sağalmasını sürətləndirir, dərini şüa zədələdikdə sağaldıcı təsir göstərir. Çaytikanı çox qiymətli bitki olduğu üçün onun tədarükünə və istifadəsinə ciddi fikir verilməlidir.
Tibbi əhəmiyyəti
Çaytikanı Azərbaycanın dağ – meşə rayonlarında [Quba, Qusar, Qonaqkənd, Şuşa, Zaqatala və s.] geniş yayılmışdır. Lakin çox təssüf ki, bu qiymətli bitkinin meyvələrindən lazımcasına istifadə edilmir və tədarük olunmur. Çaytikanı meyvələrinin toxumları da qiymətlidir. Onların tərkibində 10 %-ə qədər piyli yağ vardır. Bu yağın son dərəcə mühüm tibbi əhəmiyyəti vardır. Ona görə son illərdə çaytikanı meyvələrindən və toxumlarındanxüsusi press altında saxlamaqla əla keyfiyyətli piyli yağ istehsal olunur və bu yağ "oblepixovoye maslo" adı ilə təbabətdə geniş istifadə edilir. Bu yağ çəhrayı rəngdə qatı maye halda olub, xüsusi aramatik iyə və dada malikdir. Çaytikanı bitkisinin meyvələrində 3 %-ə qədər şəkər, 2,5 – 3,2 % üzvi turşular [alma, lumu], B1 vitamini və 500 mq % C vitamini vardır. Yağının tərkibində isə 100 mq %-ə qədər karotin və 250 mq %-ə qədər provitamin "A" adlanan karotinoidlər müəyyən edilmişdir. Buna görə də çaytikanı meyvəsinin yağı ən zəngin "A" vitamini mənbəi hesab olunur.
Çaytikanı yağında eyni zamanda 110 – 165 mq % "E" və maddələr mübadiləsini tənzim edən "E" vitamini də müəyyən edilmişdir. Hazırda çaytikanı yağından bir sıra dəri xəstəliklərinin müalicəsində, xüsusən şüadan zədələnmiş dəri və selik qişası xəstəliklərində, mamalıqda və eləcə də mədə və yemək borusunun xorasında yarasağaldıcı dərman kimi geniş istifadə olunur. Çaytikanı yağını ağzı möhkəm bağlanan şüşələrdə, qaranlıq və sərin yerdə saxlamaq lazımdır.
İstinadlar
Ə-C.İ.Əhmədov, N.T.Əliyev. Meyvə və tərəvəzin əmtəəşünaslığı (Dərslik). — Bakı, 2009.
Avqust 10, 2021
murdarçayabənzər, çaytikanı, hippophae, rhamnoides, iydəkimilər, fəsiləsinin, çaytikanı, cinsinə, mənsubdur, məlum, olan, növündən, biri, azərbaycanda, bitir, çaytikanı, orta, asiyada, sibirdə, qafqazda, rusiyanın, avropa, hissəsində, çay, vadilərində, çəmənli. Murdarcayabenzer caytikani lat Hippophae rhamnoides iydekimiler fesilesinin caytikani cinsine mensubdur Melum olan 3 novunden biri Azerbaycanda bitir Caytikani Orta Asiyada Sibirde Qafqazda ve Rusiyanin avropa hissesinde cay vadilerinde cemenliklerde mese yaxinliqlarinda hundur daglarda tesaduf edilir Azerbaycanin Samur cayi vadisinde Quba Xacmaz Seki Zaqatala Naxcivan Lenkeran zonalarinda deniz sethinden 2000 m hundurluye qeder yerlerde kolluqlar ve agac seklinde bitir Murdarcayabenzer caytikaniHippophae rhamnoidesElmi tesnifatAlemi BitkilerSobe OrtulutoxumlularSinif IkilepelilerYarimsinif RozidlerSira GulciceklilerFesile IydekimilerCins CaytikaniNov Murdarcayabenzer caytikaniElmi adiHippophae rhamnoidesVikinovlerdesistematikaSekilaxtarisiITIS 503044NCBI 193516GRIN 19177IPNI 323851 1TPL Caytikani meyvesi gilemeyveye oxsayir Sentyabr oktyabr aylarinda yetisir Meyve saplagi mohkem oldugu ucun yetismis meyveleri butun qis feslinde mart aprel ayina kimi agacda qala bilir Meyveleri qizili sari ve ya cehrayi qirmizi rengde olur dadi tursmezedir Meyvesi bir toxumludur Caytikani aprel may aylarinda cicekleyir Cicekleri xirda etirli ve sari olur Meyveleri avqust sentyabr aylarinda yetisir fevral mart aylarina kimi kolun ustunde qalir Meyvesi sireli sarimtil narinci ve qirmizi rengdedir Meyveleri esasen girde oval ve uzunsov formada olub 0 5 1 sm uzunlugunda ve 0 3 0 5 sm enindedir Dadi sirin turs aciteher turs tursmeze ve ananas etirli olur Toxumu tund qehveyi ve parlaqdir Caytikani meyvesi olduqca qidalidir Meyvesinin terkibinde 3 5 seker 3 2 uzvi tursu 6 e qeder zulali madde 9 yag vardir Toxumunda ise yagin miqdari 12 5 e catir Caytikani itburnu kimi vitamin menbeyidir Caytikaninin terkibinde 16 9 272 5 mq C 75 100 mq P 0 016 0 055 mq B1 0 037 0 066 mq B2 0 79 mq B6 8 mq E 1 1 10 9 mq karotin provitamin A 0 79 mq fol tursusu vitamin Bc ve 1 2 mq K vitamin vardir Toxumunda 0 28 mq B1 0 38 mq B2 14 3 mq E vitamin vardir Toxumundan alinan yagin terkibinde 250 mq karotinoidler 165 mq E vitamini ve polidoymamis yag tursulari F vitamini aktivliyinde vardir Caytikaninin meyvesinden mualice ehemiyyeti olan muxtelif sire dadli ve etirli kompot kisel murebbe cem jele pure povidlo marmelad vitaminli cay spirtli icki nastoyka ve likor hazirlanir Dondurulmus halda yaxsi saxlanila biler Caytikanindan mualicevi meqsedle qedimden istifade edirler Muasir dovrde onun meyvesinden bir cox xesteliklere qarsi o cumleden avitaminoz goz diabet qaraciyer hipertoniya ve qanazliginda genis istifade olunur Meyvesinin yagi yaralarin sagalmasini suretlendirir derini sua zedeledikde sagaldici tesir gosterir Caytikani cox qiymetli bitki oldugu ucun onun tedarukune ve istifadesine ciddi fikir verilmelidir 1 Tibbi ehemiyyeti RedakteCaytikani Azerbaycanin dag mese rayonlarinda Quba Qusar Qonaqkend Susa Zaqatala ve s genis yayilmisdir Lakin cox tessuf ki bu qiymetli bitkinin meyvelerinden lazimcasina istifade edilmir ve tedaruk olunmur Caytikani meyvelerinin toxumlari da qiymetlidir Onlarin terkibinde 10 e qeder piyli yag vardir Bu yagin son derece muhum tibbi ehemiyyeti vardir Ona gore son illerde caytikani meyvelerinden ve toxumlarindanxususi press altinda saxlamaqla ela keyfiyyetli piyli yag istehsal olunur ve bu yag oblepixovoye maslo adi ile tebabetde genis istifade edilir Bu yag cehrayi rengde qati maye halda olub xususi aramatik iye ve dada malikdir Caytikani bitkisinin meyvelerinde 3 e qeder seker 2 5 3 2 uzvi tursular alma lumu B1 vitamini ve 500 mq C vitamini vardir Yaginin terkibinde ise 100 mq e qeder karotin ve 250 mq e qeder provitamin A adlanan karotinoidler mueyyen edilmisdir Buna gore de caytikani meyvesinin yagi en zengin A vitamini menbei hesab olunur Caytikani yaginda eyni zamanda 110 165 mq E ve maddeler mubadilesini tenzim eden E vitamini de mueyyen edilmisdir Hazirda caytikani yagindan bir sira deri xesteliklerinin mualicesinde xususen suadan zedelenmis deri ve selik qisasi xesteliklerinde mamaliqda ve elece de mede ve yemek borusunun xorasinda yarasagaldici derman kimi genis istifade olunur Caytikani yagini agzi mohkem baglanan suselerde qaranliq ve serin yerde saxlamaq lazimdir Istinadlar Redakte E C I Ehmedov N T Eliyev Meyve ve terevezin emteesunasligi Derslik Baki 2009 Menbe https az wikipedia org w index php title Murdarcayabenzer caytikani amp oldid 6046610, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
.JPG.html){kind=link}