fbpx
Wikipedia

Moskva müqaviləsi (1921)

Avqust 05, 2021

Moskva müqaviləsi — 16 mart 1921-ci ildə RSFSR ilə Türkiyə arasında imzalanmış "dostluq və qardaşlıq" haqqında müqavilə. Müqavilə 16 maddə və 3 əlavədən ibarətdir.

Sovet Rusiyası  ilə  Türkiyə arasında   növbəti rəsmi  görüş  1921-ci il  fevralın  26-da başladı. Moskva danışıqlarında  Sovet  Rusiyasını Q.Çiçerin  və  C.Qorxmazov təmsil  edirdi. Konfransı  açan Q.Çiçerin  ilk  nitqində bildirdi  ki, konfransın  əsas  məqsədi  Sovet Rusiyası  ilə  Türkiyə arasında  ötən  il ana  xətləri  cızılmış bir  dostluq  müqaviləsini imzalamaqdır.

Sovet Rusiyası  Moskva  danışıqlarına Azərbaycan, Gürcüstan  və  Ermənistanın da  qatılmasını  israr edirdi. Rus  diplomatiyası  bununla Cənubi  Qafqaz  respublikalarının  xarici siyasətlərini  öz  əlində  cəmləşdirmək  və  bunları Türkiyəyə  qarşı  qoymaq niyyətində  idi. Lakin  Türkiyə nümayəndə  heyəti  Cənubi Qafqaz  respublikaları  ilə danışıqlar  aparmaq  üçün  səlahiyyətli  olmadığını bildirib  qəti  olaraq bu  təklifə  qarşı çıxdı.

Əslində Moskva  konfransında  Azərbaycanla bağlı  məsələlər  müzakirə mövzusu  idi  və bu  məsələlər  Batum məsələsindən  sonra  daha çox  müzakirələrə  səbəb olmuşdu. Azərbaycanla  bağlı  məsələlər ölkə  üçün  həyati önəmə  sahib  məsələlər idi  ki,  bunlardan biri  Naxçıvan, digəri  isə  Azərbaycanın  müstəqilliyi məsələsi  idi.

Moskva danışıqlarında  Naxçıvanla  bağlı  əsas  məsələlər konfransın  10, 12  və 14  mart  tarixli iclaslarında  gərgin  müzakirə olundu. Türk  heyəti  Naxçıvanın Türkiyənin  himayəsində  qalmasını istəyirdi. Lakin  Sovet  Rusiyası tərəfi  bunu  qətiyyətlə rədd  edirdi. İ.Stalin  türk heyəti  ilə  Naxçıvan məsələsini  müzakirə  etdi.  

Martın 10-da  keçirilən  iclasda  Türkiyə  nümayəndələri  belə bir  mövqedən  çıxış edirdilər  ki, Naxçıvan  bölgəsi əhalisinin  türk  qoşunlarını dəvət  və  qəbul etməsi   faktı  onun Türkiyənin  himayəsi  altında olduğunu  göstərir.  Naxçıvanın Türkiyənin  himayəsində  qalması ilə  bağlı  təklif qəbul  olunmadıqda, türk  heyəti təklif  etdi  ki, Naxçıvan Türkiyə  ilə  Azərbaycanın müştərək  himayəsi  altında müstəqil  bir  dövlət olsun. Lakin  Sovet  Rusiyası tərəfi  bu  təklifi də  qəbul  etmədi. Belə olan  təqdirdə  türk heyəti  bildirdi  ki, Türkiyə bölgə  üzərindəki  bu himayəni  Azərbaycanın  üçüncü bir  dövlətə  güzəştə getməyəcəyinə  dair  öhdəlik götürdüyü  təqdirdə  ona verməyə  hazırdır.

Rusiya  nümayəndələri  sadəcə Azərbaycanın  himayəsi  altında Naxçıvanın  muxtariyyəti  məsələsinin qoyulmasını  və  sərhədlərin müəyyənləşdirilməsini  təklif  edirdilər.

Konfransın  martın  12-də  keçirilən iclasında  əsasən  Naxçıvan və  Ermənistan  arasında müəyyənləşdirilən  sərhədlər  ətrafında mübahisələr  getdi. Sovet  Rusiyası tərəfi  bildirdi  ki, ekspertlərin  müəyyənləşdirdiyi  sərhəd xətti  Azərbaycanın  maksimum tələblərini  də  ötüb keçir, çünki  o, heç  vaxt İrəvan  qəzasının  hər hansı  bir  hissəsinə himayəçiliyə  iddia  etməmişdir.

Konfransın 1921-ci  il  martın 14-də  keçirilən  iclasında Naxçıvanın  statusu  tam olaraq  müəyyənləşdirildi. Beləliklə, danışıqlarda  yaranmış  gərginliklərə baxmayaraq, türk diplomatiyasının  göstərdiyi  ciddi səyləri  sayəsində  Moskva konfransında  Azərbaycanın  ərazi bütövlüyünün  qismən  də olsa, qorunmasına  nail  oldu, Naxçıvanın  heç bir  dövlətə  güzəştə gedilməməsi  şərtilə  Azərbaycanın tərkibində  saxlanılması  razılaşdırıldı.

1921-ci ilin fevralında Ankara hökumətinin xarici işlər naziri Yusif Kamal bəyin başçılığı ilə Əli Fuad Cebesoy və doktor Riza Nurdan ibarət diplomatik nümayəndə heyəti Moskvaya gəldikdən sonra danışıqlara başlanmışdır. RSFSR tərəfdən müqaviləni Xarici işlər üzrə xalq komissarı Georgi Çiçerin və Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin üzvü Cəlaləddin Qorxmazov, Türkiyə tərəfdən isə TBMM Xarici işlər vəkili Yusuf Kemal bəy, türk deleqasiyasının üzvü Rza Nur bəy və TBMM-in Rusiyadakı səfiri Əli Fuad paşa imzaladılar. Danışıqlarda Azərbaycanın Türkiyədəki səlahiyyətli nümayəndəsi Behbud ağa Şahtaxtinskidə iştirak etmişdir.

Müqavilənin  giriş  hissəsində   RSFSR  və   Türkiyə   Böyük Millət  Məclisi   hökümətlərinin   millətlərin  qardaşlığı  və   xalqların  öz   müqəddəratını    özləri  təyin   etmək   prinsiplərinə   şərik  çıxdıqları,  hər  iki  tərəfin   qarşılıqlı  maraqlarına   əsaslanan , öz   aralarında daimi  olaraq  qarşılıqlı münasibət  və   qırılmaz  həqiqi   dostluğun   yaradılması  arzusunda   olduqları   qeyd olunmuşdur.

Müqavilənin  birinci   maddəsində    RSFSR  hökümətinin   Türkiyəyə  aid  olan   və   Böyük Millət  Məclisində   təmsil  olunan   Türkiyə   milli  höküməti   tərəfindən   tanınmayan  heç   bir  beynəlxalq  müqaviləni   tanımadığı   qeyd  olunmuşdur. 

Müqavilənin ikinci   maddəsində   Türkiyənin  Batum  şəhəri  və  liman  üzərindəki   suverenliyini   Gürcüstana  güzəştə   getməyə  razı olduğu   əks  olunmuşdur. Bir  şərtlə  ki, bu  ərazilərə   geniş  muxtariyyətin   verilməsi   və  Türkiyədən   gələn  və Türkiyəyə  gedən   hər   cür malların   sərbəst  tranzitinə  imkan  veriləcək.

Müqavilənin  üçüncü   maddəsində    hər  iki   tərəfin   Naxçıvan  əyalətini   Azərbaycanın   himayəsi  altında   muxtar  ərazi  təşkil  etməsinə  razı olduğu   öz  əksini tapmışdır.  O  şərtlə ki,  Azərbaycan  bu  himayə  haqqını   heç bir  zaman  üçüncü  bir  dövlətə  güzəştə  getməyəcəkdir.

Müqavilənin dördüncü  maddəsində   xalqların öz  azadlıqlarına  uyğun idarə  formasını  seçməsi qeyd  olunmuşdur . 

Müqavilənin  beşinci  maddəsində    boğazlardan  azad ticarət   edilməsi öz  əksini tapmışdır.

Müqavilənin  altıncı maddəsində   bu   vaxta  kimi   hər   iki  tərəf  arasında  imzalanmış  qeyri-bərabər  müqavilələrin   ləğv  edilməsi  qeyd  olunmuşdur.

Müqavilənin   yeddinci maddəsində   Sovet  Rusiyası və  Türkiyə  kapitulyasiya   rejiminin  ləğv  olunması   barəsində razılığa  gəlir.

Müqavilənin   səkkizinci maddəsində  hər  iki  tərəfin  öz  ərazilərində  digər ölkənin  höküməti  roluna və  ya  onun  ərazisinin  bir hissəsinə  iddia  edən  təşkilat  və ya  qrupların  yerləşməsinə yol  verməməyi  öz  öhdələrinə  götürür.

Müqavilənin doqquzuncu  müqaviləsində  razılığa gələn  tərəflər  hər iki  ölkə   arasında əlaqələrin  fasiləsizliyini  təmin etmək  məqsədilə  qarşılıqlı razılıq  üzrə  dəmir yol, teleqraf  və  digər  əlaqə vasitələrini  saxlamaq  və mümkün  olduqca  inkişaf etdirmək, həmçinin  iki  tərəf arasında  adamların  və malların  azad  və maneəsiz  hərəkətini  təmin etmək  üçün  lazım olan  bütün  tədbirləri görməyi  öz  öhdələrinə götürdükləri  əks  olunmuşdur.

Müqavilənin onuncu  maddəsində  hər iki  tərəfin  ərazisində olan  vətəndaşlarına  ölkənin qanunlarından  irəli  gələn bütün  hüquq  və azadlıqların  şamil  olunması qeyd  edilmişdir.

Müqavilənin on  birinci  maddəsində razılığa  gələn  hər iki  tərəflərdən  hər birinin  digər  tərəfin ərazisində  olan  vətəndaşlarına  daha  əlverişli  şərait prinsipinin  tətbiq  etməyə razı  olduğu   göstərilmişdir.

Müqavilənin on  ikinci  maddəsində 1918-ci  ilədək  Rusiyanın tərkib  hissəsi  olan bu  müqavilə  ilə Türkiyənin  suverenliyi  altında olan   və  RSFSR hökümətinin  tanıdığı  ərazilərin  hər  bir  sakininin öz  əşyaları  və  əmlakı  ilə birlikdə  Türkiyəni  sərbəst tərk  etmək  hüququnun olduğu  qeyd  olunmuşdur.

Müqavilənin  on  üçüncü maddəsində  isə   əsirlərin  qaytarılması   məsələsi   öz  əksini   tapmışdır.

Müqavilənin on  dördüncü  maddəsində konsulluq  məsələsinin  həll edilməsi  bildirdilmişdir.

Müqavilənin sonuncu-on  altıncı   maddəsində  isə  müqavilənin  ratifikasiya olunmalı  olduğu  əks olunmuşdur.  Müqaviləyə  əsasən Sovet   Rusiyası   Türkiyəyə təmənnasız   olaraq   silah və   hərbi  sursat, həmçinin   10 min  rubl (qızılla)  verirdi.

16  mart  müqaviləsinin      I (C)   əlavəsində  Naxçıvanın sərhədləri  aşağıdakı  kimi müəyyənləşdirildi: “Ararat stansiyası- Saray  Bulaq  dağı- Kömürlü dağı- Sayat  dağ- Kürd-qulaq  dağı- Həməsur dağı-Küküdağ  və  keçmiş Naxçıvan  qəzasının  şərq inzibati  sərhədi”.

Moskva danışıqlarında  Azərbaycanla  bağlı digər  bir  məsələ isə  TBMM  hökümətinin Azərbaycanla  ayrı  bir müqavilə  imzalamaq  cəhdidir. Lakin  Sovet Rusiyası  Türkiyənin  Cənubi Qafqaz  respublikaları  ilə ayrı-ayrılıqda  müqavilə  imzalamasını istəmirdi, çünki  Sovetlərin  siyasəti “sosialist  mərkəzçiliyə” yönəlmişdi.

Bölgənin sərhədləri belə müəyyənləşdirilirdi: Ararat stansiyası-Sarıbulaq dağları-Kömürlüdağ-Sayatdağ-Qurdqulaq kəndi-Həməsür dağı-8022-ci yüksəklik-Küküdağ və keçmiş Naxçıvan qəzasının şərq inzibati sərhədi.

Türkiyə nümayəndə heyəti Naxçıvanı Türkiyənin himayəsinə ala bilmədisə də,regionun türklərin əlində qalması təmin edilmişdi,Naxçıvan Azərbaycanın himayəsinə verildi. Naxçıvan müsəlmanları bir daha soyqırımına məruz qalcağı halda türk ordusunun buna biganə qalmayacağı rəsmi olaraq sənədləşdirildi.

Müqavilədə Naxçıvan Azərbaycanın ərazisi kimi təsdiqlənir və Türkiyə onun qarantı kimi çıxış edirdi. Moskva müqaviləsini RSFSR MİK (20 mart 1921) və Türkiyə Böyük Millət Məclisi(21 iyul 1921) tərəfindən təsdiqləmişdir. Moskva müqaviləsinin 3-cü maddəsində qeyd olunmuşdur: "Türkiyə, Azərbaycan və Ermənistan nümayəndələrindən ibarət Komissiya tərəfindən dəqiqləşdiriləcəkdir". Moskva müqaviləsinin müddəaları əsasında 1921-ci il oktyabrın 13-də Qars müqaviləsi (Rusiya, Türkiyə, Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan) imzalandı".

2016-cı ildə bəzi rus deputatların müqavilənin ləğvi ilə bağlı tələbləri KİV-də gündəmə gəlmişdir.

İstinadlar

  1. ↑ Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (2002). Naxçıvan Ensiklopediyası. Bakı. səh. 325.
  2. . 2016-02-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-08.

Həmçinin bax

  1. Vasif Qafarov "Rusiya-Türkiyə münasibətlərində Naxçıvan məsələsi" Bakı, 455 s
  2. M.Lebedev "SSRİ dünya siyasətində (1917-1982)" 233 s

Xarici keçidlər

  • Moskva müqaviləsinin rusca tam mətni
  • Moskva müqaviləsinin türkcə tam mətni — Vikimənbə
  • Moskva müqaviləsinin azərbaycanca tam mətni

Avqust 05, 2021
moskva, müqaviləsi, 1921, moskva, müqaviləsi, mart, 1921, ildə, rsfsr, ilə, türkiyə, arasında, imzalanmış, dostluq, qardaşlıq, haqqında, müqavilə, müqavilə, maddə, əlavədən, ibarətdir, sovet, rusiyası, ilə, türkiyə, arasında, növbəti, rəsmi, görüş, 1921, fevra. Moskva muqavilesi 16 mart 1921 ci ilde RSFSR ile Turkiye arasinda imzalanmis dostluq ve qardasliq haqqinda muqavile Muqavile 16 madde ve 3 elaveden ibaretdir Sovet Rusiyasi ile Turkiye arasinda novbeti resmi gorus 1921 ci il fevralin 26 da basladi Moskva danisiqlarinda Sovet Rusiyasini Q Cicerin ve C Qorxmazov temsil edirdi Konfransi acan Q Cicerin ilk nitqinde bildirdi ki konfransin esas meqsedi Sovet Rusiyasi ile Turkiye arasinda oten il ana xetleri cizilmis bir dostluq muqavilesini imzalamaqdir Sovet Rusiyasi Moskva danisiqlarina Azerbaycan Gurcustan ve Ermenistanin da qatilmasini israr edirdi Rus diplomatiyasi bununla Cenubi Qafqaz respublikalarinin xarici siyasetlerini oz elinde cemlesdirmek ve bunlari Turkiyeye qarsi qoymaq niyyetinde idi Lakin Turkiye numayende heyeti Cenubi Qafqaz respublikalari ile danisiqlar aparmaq ucun selahiyyetli olmadigini bildirib qeti olaraq bu teklife qarsi cixdi Eslinde Moskva konfransinda Azerbaycanla bagli meseleler muzakire movzusu idi ve bu meseleler Batum meselesinden sonra daha cox muzakirelere sebeb olmusdu Azerbaycanla bagli meseleler olke ucun heyati oneme sahib meseleler idi ki bunlardan biri Naxcivan digeri ise Azerbaycanin musteqilliyi meselesi idi Moskva danisiqlarinda Naxcivanla bagli esas meseleler konfransin 10 12 ve 14 mart tarixli iclaslarinda gergin muzakire olundu Turk heyeti Naxcivanin Turkiyenin himayesinde qalmasini isteyirdi Lakin Sovet Rusiyasi terefi bunu qetiyyetle redd edirdi I Stalin turk heyeti ile Naxcivan meselesini muzakire etdi Martin 10 da kecirilen iclasda Turkiye numayendeleri bele bir movqeden cixis edirdiler ki Naxcivan bolgesi ehalisinin turk qosunlarini devet ve qebul etmesi fakti onun Turkiyenin himayesi altinda oldugunu gosterir Naxcivanin Turkiyenin himayesinde qalmasi ile bagli teklif qebul olunmadiqda turk heyeti teklif etdi ki Naxcivan Turkiye ile Azerbaycanin musterek himayesi altinda musteqil bir dovlet olsun Lakin Sovet Rusiyasi terefi bu teklifi de qebul etmedi Bele olan teqdirde turk heyeti bildirdi ki Turkiye bolge uzerindeki bu himayeni Azerbaycanin ucuncu bir dovlete guzeste getmeyeceyine dair ohdelik goturduyu teqdirde ona vermeye hazirdir Rusiya numayendeleri sadece Azerbaycanin himayesi altinda Naxcivanin muxtariyyeti meselesinin qoyulmasini ve serhedlerin mueyyenlesdirilmesini teklif edirdiler Konfransin martin 12 de kecirilen iclasinda esasen Naxcivan ve Ermenistan arasinda mueyyenlesdirilen serhedler etrafinda mubahiseler getdi Sovet Rusiyasi terefi bildirdi ki ekspertlerin mueyyenlesdirdiyi serhed xetti Azerbaycanin maksimum teleblerini de otub kecir cunki o hec vaxt Irevan qezasinin her hansi bir hissesine himayeciliye iddia etmemisdir Konfransin 1921 ci il martin 14 de kecirilen iclasinda Naxcivanin statusu tam olaraq mueyyenlesdirildi Belelikle danisiqlarda yaranmis gerginliklere baxmayaraq turk diplomatiyasinin gosterdiyi ciddi seyleri sayesinde Moskva konfransinda Azerbaycanin erazi butovluyunun qismen de olsa qorunmasina nail oldu Naxcivanin hec bir dovlete guzeste gedilmemesi sertile Azerbaycanin terkibinde saxlanilmasi razilasdirildi 1921 ci ilin fevralinda Ankara hokumetinin xarici isler naziri Yusif Kamal beyin basciligi ile Eli Fuad Cebesoy ve doktor Riza Nurdan ibaret diplomatik numayende heyeti Moskvaya geldikden sonra danisiqlara baslanmisdir RSFSR terefden muqavileni Xarici isler uzre xalq komissari Georgi Cicerin ve Umumrusiya Merkezi Icraiyye Komitesinin uzvu Celaleddin Qorxmazov Turkiye terefden ise TBMM Xarici isler vekili Yusuf Kemal bey turk deleqasiyasinin uzvu Rza Nur bey ve TBMM in Rusiyadaki sefiri Eli Fuad pasa imzaladilar Danisiqlarda Azerbaycanin Turkiyedeki selahiyyetli numayendesi Behbud aga Sahtaxtinskide istirak etmisdir Muqavilenin giris hissesinde RSFSR ve Turkiye Boyuk Millet Meclisi hokumetlerinin milletlerin qardasligi ve xalqlarin oz muqedderatini ozleri teyin etmek prinsiplerine serik cixdiqlari her iki terefin qarsiliqli maraqlarina esaslanan oz aralarinda daimi olaraq qarsiliqli munasibet ve qirilmaz heqiqi dostlugun yaradilmasi arzusunda olduqlari qeyd olunmusdur Muqavilenin birinci maddesinde RSFSR hokumetinin Turkiyeye aid olan ve Boyuk Millet Meclisinde temsil olunan Turkiye milli hokumeti terefinden taninmayan hec bir beynelxalq muqavileni tanimadigi qeyd olunmusdur Muqavilenin ikinci maddesinde Turkiyenin Batum seheri ve liman uzerindeki suverenliyini Gurcustana guzeste getmeye razi oldugu eks olunmusdur Bir sertle ki bu erazilere genis muxtariyyetin verilmesi ve Turkiyeden gelen ve Turkiyeye geden her cur mallarin serbest tranzitine imkan verilecek Muqavilenin ucuncu maddesinde her iki terefin Naxcivan eyaletini Azerbaycanin himayesi altinda muxtar erazi teskil etmesine razi oldugu oz eksini tapmisdir O sertle ki Azerbaycan bu himaye haqqini hec bir zaman ucuncu bir dovlete guzeste getmeyecekdir Muqavilenin dorduncu maddesinde xalqlarin oz azadliqlarina uygun idare formasini secmesi qeyd olunmusdur Muqavilenin besinci maddesinde bogazlardan azad ticaret edilmesi oz eksini tapmisdir Muqavilenin altinci maddesinde bu vaxta kimi her iki teref arasinda imzalanmis qeyri beraber muqavilelerin legv edilmesi qeyd olunmusdur Muqavilenin yeddinci maddesinde Sovet Rusiyasi ve Turkiye kapitulyasiya rejiminin legv olunmasi baresinde raziliga gelir Muqavilenin sekkizinci maddesinde her iki terefin oz erazilerinde diger olkenin hokumeti roluna ve ya onun erazisinin bir hissesine iddia eden teskilat ve ya qruplarin yerlesmesine yol vermemeyi oz ohdelerine goturur Muqavilenin doqquzuncu muqavilesinde raziliga gelen terefler her iki olke arasinda elaqelerin fasilesizliyini temin etmek meqsedile qarsiliqli raziliq uzre demir yol teleqraf ve diger elaqe vasitelerini saxlamaq ve mumkun olduqca inkisaf etdirmek hemcinin iki teref arasinda adamlarin ve mallarin azad ve maneesiz hereketini temin etmek ucun lazim olan butun tedbirleri gormeyi oz ohdelerine goturdukleri eks olunmusdur Muqavilenin onuncu maddesinde her iki terefin erazisinde olan vetendaslarina olkenin qanunlarindan ireli gelen butun huquq ve azadliqlarin samil olunmasi qeyd edilmisdir Muqavilenin on birinci maddesinde raziliga gelen her iki tereflerden her birinin diger terefin erazisinde olan vetendaslarina daha elverisli serait prinsipinin tetbiq etmeye razi oldugu gosterilmisdir Muqavilenin on ikinci maddesinde 1918 ci iledek Rusiyanin terkib hissesi olan bu muqavile ile Turkiyenin suverenliyi altinda olan ve RSFSR hokumetinin tanidigi erazilerin her bir sakininin oz esyalari ve emlaki ile birlikde Turkiyeni serbest terk etmek huququnun oldugu qeyd olunmusdur Muqavilenin on ucuncu maddesinde ise esirlerin qaytarilmasi meselesi oz eksini tapmisdir Muqavilenin on dorduncu maddesinde konsulluq meselesinin hell edilmesi bildirdilmisdir Muqavilenin sonuncu on altinci maddesinde ise muqavilenin ratifikasiya olunmali oldugu eks olunmusdur Muqavileye esasen Sovet Rusiyasi Turkiyeye temennasiz olaraq silah ve herbi sursat hemcinin 10 min rubl qizilla verirdi 16 mart muqavilesinin I C elavesinde Naxcivanin serhedleri asagidaki kimi mueyyenlesdirildi Ararat stansiyasi Saray Bulaq dagi Komurlu dagi Sayat dag Kurd qulaq dagi Hemesur dagi Kukudag ve kecmis Naxcivan qezasinin serq inzibati serhedi Moskva danisiqlarinda Azerbaycanla bagli diger bir mesele ise TBMM hokumetinin Azerbaycanla ayri bir muqavile imzalamaq cehdidir Lakin Sovet Rusiyasi Turkiyenin Cenubi Qafqaz respublikalari ile ayri ayriliqda muqavile imzalamasini istemirdi cunki Sovetlerin siyaseti sosialist merkezciliye yonelmisdi Bolgenin serhedleri bele mueyyenlesdirilirdi Ararat stansiyasi Saribulaq daglari Komurludag Sayatdag Qurdqulaq kendi Hemesur dagi 8022 ci yukseklik Kukudag ve kecmis Naxcivan qezasinin serq inzibati serhedi 1 Turkiye numayende heyeti Naxcivani Turkiyenin himayesine ala bilmedise de regionun turklerin elinde qalmasi temin edilmisdi Naxcivan Azerbaycanin himayesine verildi Naxcivan muselmanlari bir daha soyqirimina meruz qalcagi halda turk ordusunun buna bigane qalmayacagi resmi olaraq senedlesdirildi 1 Muqavilede Naxcivan Azerbaycanin erazisi kimi tesdiqlenir ve Turkiye onun qaranti kimi cixis edirdi Moskva muqavilesini RSFSR MIK 20 mart 1921 ve Turkiye Boyuk Millet Meclisi 21 iyul 1921 terefinden tesdiqlemisdir Moskva muqavilesinin 3 cu maddesinde qeyd olunmusdur Turkiye Azerbaycan ve Ermenistan numayendelerinden ibaret Komissiya terefinden deqiqlesdirilecekdir Moskva muqavilesinin muddealari esasinda 1921 ci il oktyabrin 13 de Qars muqavilesi Rusiya Turkiye Azerbaycan Ermenistan ve Gurcustan imzalandi 1 2016 ci ilde bezi rus deputatlarin muqavilenin legvi ile bagli telebleri KIV de gundeme gelmisdir 2 Istinadlar Redakte 1 2 3 Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi 2002 Naxcivan Ensiklopediyasi Baki seh 325 Rusiyadan sok iddia Naxcivan tehlukede 2016 02 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 02 08 Hemcinin bax RedakteVasif Qafarov Rusiya Turkiye munasibetlerinde Naxcivan meselesi Baki 455 s M Lebedev SSRI dunya siyasetinde 1917 1982 233 sXarici kecidler RedakteMoskva muqavilesinin rusca tam metni Moskva muqavilesinin turkce tam metni Vikimenbe Moskva muqavilesinin azerbaycanca tam metniMenbe https az wikipedia org w index php title Moskva muqavilesi 1921 amp oldid 6046047, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.