fbpx
Wikipedia

Molla Nəfəs

Oktyabr 07, 2021

Molla Nəfəs (Tanrıverdi; 1810-1862) – şair. "Zöhrə-Tahif", "Baba Rövşən", "Gülüstan" adlı əsərlərin müəllifi.

Molla Nəfəs
türkm. Mollanepes
Doğum tarixi 1810
Doğum yeri
Vəfat tarixi 1862
Fəaliyyəti yazıçı, şair
Janr poeziya
Molla Nəfəs Vikimənbədə

Həyatı

Molla Nəfəs 1810-cu ildə Türkmənistanın( horasanin)Serahs ilcesinde (Saragt ilcesinde) dunyaya geliyor... Bu uşaq ilk təhsilini dövrünün ziyalı sənətkarlarından olan atası Qədirverdinin evində açdığı məktəbdə alır. Sonra Mәrvdә məşhur pedaqoq kimi tanınan Molla Məmmədsalihin yanında təhsilini davam etdirir..

Oranı bitirdikdə isə atası onu o dövrün məşhur təhsil ocaqlarından olan Buxara və Xivə mədrəsələrində oxumağa göndərir. Gələcəyin şairi bu şəhərlərdəki mədrəsələrdə tanınmış alimlərdən dərs alır, Türk, ərəb və fars dillərini öyrənməklə yanaşı həmin dövrdə tədris olunan elmləri, o cümlədən ilahiyyat, riyaziyyat, hesab, həndəsə, nücum, kimya, dil, ədəbiyyat, tarix, coğrafiya fənlərinin də sahəsində dərin bilik əldə edir..

Ədəbiyyata xüsusi maraq duyan gənc şair Buxarada və Xivədə klassik Şərq poeziyasının Xoca Əhməd Yəsəvi, Füzuli, Nəsimi, Nəvai, Nizami, Sədi, Hafiz, Cami kimi nümayəndələrinin əsərlərini, habelə şifahi xalq ədəbiyyatını, dastan və nağılları diqqətlə öyrənir. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi, bədii ifadə vasitələri, ədəbi janrlar, bir sözlə, Şərq poetik sistemi haqqında dərin bilik qazanır. Mәrvdәn Tanrıverdi kimi gedən uşaq illər sonra vətəninə mükəmməl təhsil görmüş ziyalı və heca vəznində şeirlər yazan şair Molla Nəfəs kimi qayıdır.

Şair kimin formalaşması

Şairin şeirlərindən anlaşılır ki, o, gəncliyində Durduxal adlı bir qıza aşiq olur. Lakin sevdiyi qıza qovuşa bilmir. Bundan təsirlənən şair ilk sevdasını unuda bilmir və ömrü boyu onu xatırlayaraq şeirlər yazır. Beləcə Durduxal şairin ilham pərisinə çevrilir. Şair onu xatırlayaraq deyir:

Nəfəs deyər, yara belim bağlaram,

Gecə-gündüz dərya kimi çağlaram,

Ta ölüncə Durduxal der ağlaram,

Gözlərimdən axar iki çay indi.

Molla Nəfəs aşıq və el şair kimi Türküstanı və Qafqazı gəzərək toylar və məclislər yola salır. Onun şeirlərində Türküstanın onlarla şəhər və qəsəbəsinin adı ilə yanaşı, Kabil, Herat, Astarabad, Həmədan, İsfahan, Xorasan, Tehran, Qəzvin, Şam, Bağdad şəhərlərinin, hətta Misir, İraq, Rum, Firəng ölkələrinin də adı çəkilir. Təbii ki, bu coğrafi məkanların bir qisminin adı ənənədən gələn poetik ehtiyaca görə çəkilir. Lakin onun Azərbaycanda olduğu heç bir şübhə doğurmur. Şair şeirində birində belə yazır:

Təvriz diyarında olmuşam səyyad,

Həzirbaycan şəhrin gəzdim adbaad.

Bu günün özündə də türküstanın bəzi bölgələrində Azərbaycana Həzirbaycan deyilir. Türkmən şairi Molla Nəfəs Azərbaycan . şəhərlərini adbaad gəzdiyindən söz açır. Buradan aydın olur ki, şairi Azərbaycanla bağlayan sıx tellər varmış. Bunu onun şeirlərinin ruhundan aydın seçmək olur.

Molla Nəfəs, hər şeydən əvvəl, lirik şairdir. Onun məhəbbət şeirləri saf və göz yaşı kimi dumduru bir çeşməni andırır. Bu əsərlər sadə, incə, həzin və səmimidir, mayasını və qidasını xalq yaradıcılığından, doğma türkmən folklorundan alır. Şərq poeziyasına xas olan epitet və bənzətmələr, məcazlar sistemi ümumən onlara hakim olsa da, şairin deyim tərzi bir çox hallarda olduqca original və yenidir. Xüsusilə onun gəraylı, qoşma və müxəmməsləri öz lirizmi ilə insanı heyrətləndirir. Məsələn:

Dilbər, yazım vəsfini,

Yandım ki fərağından.

Mən təşnəni yandırma,

Busə ver dodağından.

Və yaxud :

Tiği-peykanından bağrım dəlindi,

Razıyam, öldürüb canım al indi,

Qara zülfün üzdə yüz-yüz bölündü,

Hər zülfün üzündə yüz para könlüm.

Şairin qismən irihəcmli məhəbbət şeirləri də həm məzmununa, həm də formasına görə fərqlənir. Onun “Bu məkana gəlmişəm” adlı poeması isə öz orijinallığına görə dünya poeziyasında misli-bərabəri olmayan bir şedevrdir. Bütün peyğəmbərlərin, hətta Allahın da surəti yaradılan bu əsərdə eşq ən yüksək poetik səviyyədə ülviləşdirilmiş, hətta ilahiləşdirilmişdir. Bunu başqa heç bir şairin yaradıcılığında görə bilmirik. Sözlərimizin haqlı olduğunu anlamaq üçün əsərin son parçasına diqqət yetirmək kifayətdir .:

Çəkdi sünbül saçların nazlı dilbər üzündən,

Gün tutulub, bu aləm şölə aldı gözündən,

Mövlam taqət gətirməz, getdi şol dəm özündən,

Dedi yarım: «Həqq aşiq dönə bilməz sözündən,

Vətənin müdafiəsinə qalxmış şair

Molla Nəfəsin vətəndaşlıq, vətənpərvərlik şeirləri də öz milli ruhuna görə seçilir. 19-cu yüzildə Türkistanı işğal etmək istəyən çar Rusiyasına bölgəyə ardı-arxası kəsilmədən əsgəri qüvvələr göndərirdi. Nizami və dövrünə görə çox yaxşı silahlanmış Rus əskəri birlikləri qarşısında pərakəndə dəstələr şəklində döyüşən və silah təchizatı olmayan türkmən, özbək, qazax, qırğız, qaraqalpaq, tacik vətənpərvərləri duruş gətirə bilmirdilər. Rus hərbçiləri xalqın gözünü qorxutmaq üçün işğal etdikləri şəhər və kəndlərdə ağlasığmaz qəddarlıqlarla insanları məhv edirdilər. Qacarlar xanәdanı da bölgədə nüfuzlarını itirmək istəmirdilər. Bir sözlə Türküstan döyüş meydanına çevrilmişdi. Molla Nəfəsin vətəninin cəsur övladlarını yalnız şeirlərilə ruhlandırmırdı, özü də döyüşlərdə fəal iştirak edirdi. Yaşı 50-i keçsədə vətəninin müdafiəsinə qatılan şair döyüşlərin birində ağır yaralanır və aldığı yaradan 52 yaşında dünyasını dəyişir. O, şəhid olsa da vətəni qoruyan türkmən sərkərdələrinin, xanlarının, bəylərinin rəşadətini tərənnüm etmiş, döyüşçüləri qələbəyə ruhlandıran şeirləri yaşayır. Şairin Qaraoğlan, Qacarbay, Övəzmurad xan, Mir Məmməd xan və digər adlı-sanlı el qəhrəmanlarının şəninə həsr etdiyi 20-dən artıq şeir, milləti birliyə səsləyən qoşmalar qadağa və təqiblərə baxmayaraq günümüzədək dillər əzbəri olaraq yaşamışdı..

Represiya olan Soyu və yaradıcılığı

Çox təəssüf ki, Molla Nəfəsin şeirlərinin böyük əksəriyyəti bizə gəlib çatmamışdı. Xüsusilə ötən əsrin 20-30-cu illərində keçmiş Sovet İttifaqında Türk xalqlarının ziyalılarına qarşı yürüdülən qanlı repressiyalar, Türk tarixinə, mədəni irsə vurulan ağır yaralar bir sıra sənətkarlarımız kimi Molla Nəfəsin də sovet-bolşevik ideologoyası ilə ziddiyyət təşkil edən əsərlərinin toplanmasına, oxunmasına, nəşr edilməməsinə icazə verməmişdi.

Elə bu səbəbə görə də Molla Nəfəsin ictimai-siyasi lirikasının, dini, milli azadlıq və vətənpərvərlik mövzusunda yazdığı əsərlərinin üstündən sovet dövründə sükutla keçilmişdi. Molla Nəfəsin zəngin irsində “Zöhrə-Tahir” dastanı xüsusi yer tutur. Türk xalqları, xüsusən oğuz qrupu türklər arasında geniş yayılmış bu əsər Molla Nəfəs tərəfindən tamamilə yenidən işlənmişdir. Şair “Zöhrə-Tahir” poemasını türkmən həyatının, ruhunun, mədəniyyətinin və etnoqrafiyasının ensiklopediyası səviyyəsinə çatdırılmışdı. Şairin Molla Rəsul və Molla Rəhim adlı iki oğlu olsa da Sovet dövründəki repressiyalar şairin nəslinin kəsilməsinə gətirib çıxarmışdır..

Türkmənistan Prezidentinin 6 noyabr 2009-cu ildə imzalanmış xüsusi fərmanı ilə 2009-cu ildə Türkmənistanın «Miras» Milli Mədəniyyət Mərkəzi şairin “Zöhrə-Tahir” dastanını nəfis şəkildə nəşr etmiş və 2010-cu ildə isə ölkədə Molla Nəfəsin anadan olmasının 200 illiyini böyük təntənə ilə qeyd etmişdirlər.

İstinadlar

  1. Anar. Min beş yüz ilin oğuz şeri. Antologiya, I kitab (az.). Bakı: "Azərbaycan". 1999. 2017-07-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2017-07-08.
  2. Molla Nəfəs
  3. [1][ölü keçid]
  4. elibrary.az [ölü keçid]
  5. trt-world.com
  6. www.anl.az
  Vikimənbədə Müəllif:Molla Nəfəs ilə əlaqəli məlumatlar var.

Oktyabr 07, 2021
molla, nəfəs, tanrıverdi, 1810, 1862, şair, zöhrə, tahif, baba, rövşən, gülüstan, adlı, əsərlərin, müəllifi, türkm, mollanepesdoğum, tarixi, 1810doğum, yeri, türkmənistanvəfat, tarixi, 1862fəaliyyəti, yazıçı, şairjanr, poeziya, vikimənbədə, mündəricat, həyatı,. Molla Nefes Tanriverdi 1810 1862 sair Zohre Tahif Baba Rovsen Gulustan adli eserlerin muellifi 1 Molla Nefesturkm MollanepesDogum tarixi 1810Dogum yeri TurkmenistanVefat tarixi 1862Fealiyyeti yazici sairJanr poeziyaMolla Nefes Vikimenbede Mundericat 1 Heyati 2 Sair kimin formalasmasi 3 Vetenin mudafiesine qalxmis sair 4 Represiya olan Soyu ve yaradiciligi 5 IstinadlarHeyati RedakteMolla Nefes 1810 cu ilde Turkmenistanin horasanin Serahs ilcesinde Saragt ilcesinde dunyaya geliyor Bu usaq ilk tehsilini dovrunun ziyali senetkarlarindan olan atasi Qedirverdinin evinde acdigi mektebde alir Sonra Mәrvdә meshur pedaqoq kimi taninan Molla Memmedsalihin yaninda tehsilini davam etdirir Orani bitirdikde ise atasi onu o dovrun meshur tehsil ocaqlarindan olan Buxara ve Xive medreselerinde oxumaga gonderir Geleceyin sairi bu seherlerdeki medreselerde taninmis alimlerden ders alir Turk ereb ve fars dillerini oyrenmekle yanasi hemin dovrde tedris olunan elmleri o cumleden ilahiyyat riyaziyyat hesab hendese nucum kimya dil edebiyyat tarix cografiya fenlerinin de sahesinde derin bilik elde edir 2 Edebiyyata xususi maraq duyan genc sair Buxarada ve Xivede klassik Serq poeziyasinin Xoca Ehmed Yesevi Fuzuli Nesimi Nevai Nizami Sedi Hafiz Cami kimi numayendelerinin eserlerini habele sifahi xalq edebiyyatini dastan ve nagillari diqqetle oyrenir Edebiyyat nezeriyyesi bedii ifade vasiteleri edebi janrlar bir sozle Serq poetik sistemi haqqinda derin bilik qazanir Mәrvdәn Tanriverdi kimi geden usaq iller sonra vetenine mukemmel tehsil gormus ziyali ve heca vezninde seirler yazan sair Molla Nefes kimi qayidir Sair kimin formalasmasi RedakteSairin seirlerinden anlasilir ki o gencliyinde Durduxal adli bir qiza asiq olur Lakin sevdiyi qiza qovusa bilmir Bundan tesirlenen sair ilk sevdasini unuda bilmir ve omru boyu onu xatirlayaraq seirler yazir Belece Durduxal sairin ilham perisine cevrilir Sair onu xatirlayaraq deyir Nefes deyer yara belim baglaram Gece gunduz derya kimi caglaram Ta olunce Durduxal der aglaram Gozlerimden axar iki cay indi Molla Nefes asiq ve el sair kimi Turkustani ve Qafqazi gezerek toylar ve meclisler yola salir Onun seirlerinde Turkustanin onlarla seher ve qesebesinin adi ile yanasi Kabil Herat Astarabad Hemedan Isfahan Xorasan Tehran Qezvin Sam Bagdad seherlerinin hetta Misir Iraq Rum Fireng olkelerinin de adi cekilir Tebii ki bu cografi mekanlarin bir qisminin adi eneneden gelen poetik ehtiyaca gore cekilir Lakin onun Azerbaycanda oldugu hec bir subhe dogurmur Sair seirinde birinde bele yazir Tevriz diyarinda olmusam seyyad Hezirbaycan sehrin gezdim adbaad Bu gunun ozunde de turkustanin bezi bolgelerinde Azerbaycana Hezirbaycan deyilir Turkmen sairi Molla Nefes Azerbaycan 3 seherlerini adbaad gezdiyinden soz acir Buradan aydin olur ki sairi Azerbaycanla baglayan six teller varmis Bunu onun seirlerinin ruhundan aydin secmek olur Molla Nefes her seyden evvel lirik sairdir Onun mehebbet seirleri saf ve goz yasi kimi dumduru bir cesmeni andirir Bu eserler sade ince hezin ve semimidir mayasini ve qidasini xalq yaradiciligindan dogma turkmen folklorundan alir Serq poeziyasina xas olan epitet ve benzetmeler mecazlar sistemi umumen onlara hakim olsa da sairin deyim terzi bir cox hallarda olduqca original ve yenidir Xususile onun gerayli qosma ve muxemmesleri oz lirizmi ile insani heyretlendirir Meselen Dilber yazim vesfini Yandim ki feragindan Men tesneni yandirma Buse ver dodagindan Ve yaxud Tigi peykanindan bagrim delindi Raziyam oldurub canim al indi Qara zulfun uzde yuz yuz bolundu Her zulfun uzunde yuz para konlum Sairin qismen irihecmli mehebbet seirleri de hem mezmununa hem de formasina gore ferqlenir Onun Bu mekana gelmisem adli poemasi ise oz orijinalligina gore dunya poeziyasinda misli beraberi olmayan bir sedevrdir Butun peygemberlerin hetta Allahin da sureti yaradilan bu eserde esq en yuksek poetik seviyyede ulvilesdirilmis hetta ilahilesdirilmisdir Bunu basqa hec bir sairin yaradiciliginda gore bilmirik Sozlerimizin haqli oldugunu anlamaq ucun eserin son parcasina diqqet yetirmek kifayetdir 4 Cekdi sunbul saclarin nazli dilber uzunden Gun tutulub bu alem sole aldi gozunden Movlam taqet getirmez getdi sol dem ozunden Dedi yarim Heqq asiq done bilmez sozunden Vetenin mudafiesine qalxmis sair RedakteMolla Nefesin vetendasliq vetenperverlik seirleri de oz milli ruhuna gore secilir 19 cu yuzilde Turkistani isgal etmek isteyen car Rusiyasina bolgeye ardi arxasi kesilmeden esgeri quvveler gonderirdi Nizami ve dovrune gore cox yaxsi silahlanmis Rus eskeri birlikleri qarsisinda perakende desteler seklinde doyusen ve silah techizati olmayan turkmen ozbek qazax qirgiz qaraqalpaq tacik vetenperverleri durus getire bilmirdiler Rus herbcileri xalqin gozunu qorxutmaq ucun isgal etdikleri seher ve kendlerde aglasigmaz qeddarliqlarla insanlari mehv edirdiler Qacarlar xanәdani da bolgede nufuzlarini itirmek istemirdiler Bir sozle Turkustan doyus meydanina cevrilmisdi Molla Nefesin veteninin cesur ovladlarini yalniz seirlerile ruhlandirmirdi ozu de doyuslerde feal istirak edirdi Yasi 50 i kecsede veteninin mudafiesine qatilan sair doyuslerin birinde agir yaralanir ve aldigi yaradan 52 yasinda dunyasini deyisir O sehid olsa da veteni qoruyan turkmen serkerdelerinin xanlarinin beylerinin resadetini terennum etmis doyusculeri qelebeye ruhlandiran seirleri yasayir Sairin Qaraoglan Qacarbay Ovezmurad xan Mir Memmed xan ve diger adli sanli el qehremanlarinin senine hesr etdiyi 20 den artiq seir milleti birliye sesleyen qosmalar qadaga ve teqiblere baxmayaraq gunumuzedek diller ezberi olaraq yasamisdi 5 Represiya olan Soyu ve yaradiciligi RedakteCox teessuf ki Molla Nefesin seirlerinin boyuk ekseriyyeti bize gelib catmamisdi Xususile oten esrin 20 30 cu illerinde kecmis Sovet Ittifaqinda Turk xalqlarinin ziyalilarina qarsi yurudulen qanli repressiyalar Turk tarixine medeni irse vurulan agir yaralar bir sira senetkarlarimiz kimi Molla Nefesin de sovet bolsevik ideologoyasi ile ziddiyyet teskil eden eserlerinin toplanmasina oxunmasina nesr edilmemesine icaze vermemisdi Ele bu sebebe gore de Molla Nefesin ictimai siyasi lirikasinin dini milli azadliq ve vetenperverlik movzusunda yazdigi eserlerinin ustunden sovet dovrunde sukutla kecilmisdi Molla Nefesin zengin irsinde Zohre Tahir dastani xususi yer tutur Turk xalqlari xususen oguz qrupu turkler arasinda genis yayilmis bu eser Molla Nefes terefinden tamamile yeniden islenmisdir Sair Zohre Tahir poemasini turkmen heyatinin ruhunun medeniyyetinin ve etnoqrafiyasinin ensiklopediyasi seviyyesine catdirilmisdi Sairin Molla Resul ve Molla Rehim adli iki oglu olsa da Sovet dovrundeki repressiyalar sairin neslinin kesilmesine getirib cixarmisdir 6 Turkmenistan Prezidentinin 6 noyabr 2009 cu ilde imzalanmis xususi fermani ile 2009 cu ilde Turkmenistanin Miras Milli Medeniyyet Merkezi sairin Zohre Tahir dastanini nefis sekilde nesr etmis ve 2010 cu ilde ise olkede Molla Nefesin anadan olmasinin 200 illiyini boyuk tentene ile qeyd etmisdirler Istinadlar Redakte Anar Min bes yuz ilin oguz seri Antologiya I kitab az Baki Azerbaycan 1999 2017 07 08 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2017 07 08 Molla Nefes 1 olu kecid elibrary az olu kecid trt world com www anl az Vikimenbede Muellif Molla Nefes ile elaqeli melumatlar var Menbe https az wikipedia org w index php title Molla Nefes amp oldid 5735170, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.