Maarifçi realizm – XVII—XVIII əsrlərdə Avropa cəmiyyətində əsasını realizm təşkil edən mənəvi inkişaf.
Tarixi
Romantiklər öz tarixilik duyğularına və həyatı tarixi baxımdan göstərməyə meyllərinə görə bir-birindən fərqlənirdilər. Ona görə romantizm epoxasının özündə yazıcılar iki cəbhəyə ayrılırdılar. Onların bir hissəsi həyata fəlsəfi yüksəklikdən baxırdı. Digər hissəsi isə konkret həyat faktlarına, tarixiliyə daha artıq meyl edirdilər. Birincilər romantiklər, ikincilər isə maarifçi realistlər sayıla bilər. Lakin bu bölgü çox şərtidir.
Maarifçi realizm termini sovet elmində 60-70-ci illərdə daha ətraflı əsaslandırılmışdır. Bu maarifçilik epoxasına marağın artması və maarifçi ədəbiyyatın spesifik tarixi mərhələ kimi təqdimi ilə bağlı idi. Bu realizmin əsas xüsusiyyətləri XVIII əsr maarifçilərinin Volter, Didro kimi müəlliflərin nəsrində özünü göstərmişdir. Lakin maarifçilər teatr və dramaturgiyaya da əsas sosial tərbiyə janrları kimi baxırdılar. Azərbaycan maarifçiliyinin də əsas janrı dramaturgiya olmuşdur.
Bu realizmin əsas əlaməti onun müsbət, şüurlu insanı tərbiyənin və təhsilin məhsulu kimi anlamasıdır. Elə buradan da maarifçi realizm termininə yaxın olan pedaqoji roman anlayışı yaranmışdır. Maarifçi yazıçılar öz əsərlərində düzgün tərbiyə sistemini və onun nəticəsi olan şüurlu vətəndaşların obrazlarını yaratmağa çalışırdılar.
İlkin maarifçilik mərhələsində hələ Burjua cəmiyyətinin qəddar və yırtıcı təbiəti ortaya çıxmamışdı. Onu görə sosial ədalətsizliyin azalmasında düzgün tərbiyə amilinə xüsusi əhəmiyyət verilirdi. Maarifçi realizm üçün cəmiyyətin ziddiyyətlərini, insanların qüsurlarını tərbiyəsizliyin, savadsızlığın nəticəsi kimi təqdim olunması səciyyəvi idi. Azərbaycan ədəbiyyatında maarifçi realizmin ən bariz nümayəndəsi A.A.Bakıxanov və M.F.Axundov idi. Sonuncunun pyeslərinin finalında Çar üsul idarəsinin jandarmları gəlib konfliktə müdaxilə edir və yerli əhalidən daha Maarifli qüvvə kimi ədaləti bərpa edirlər, qanunsuz hərəkətlərin qırçısını alırlar.
Beləliklə, sivilizasiyalı adam daha ədalətli hesab olunur. Bu xalis maarifçi təsəvvür idi, ədalət problemini birbaşa savad və tərbiyə ilə bağlayırdı. M.F.Axundov pyeslərində Çar məmurları həm də birmənalı mütərəqqi qüvvədirlər. Böyük ədib inanırdı ki, Rusiya tərkibinə daxil olmaq Azərbaycan xalqının sürətli tərəqqisinə xidmət edəcək.
Müsəlman şərqində maarifçi realizm
Müsəlman şərqində maarifçilik dünyagörüşünün ayrılmaz tərəfi Qərb xalqlarının siyasi, mədəni və iqtisadi tərəqqi yoluna nümunə kimi baxmaq, Avropa sənaye inqilabları istiqamətində inkişafın qaçılmazlığına inam idi. Sovet hakimiyyəti qurulana qədər Azərbaycanda bu qərbçi maarifçilik üstünlük təşkil edirdi. Lakin islami maarifçilik də var idi.
Azərbaycanda maarifçi realizm
Sovetləşmədən sonra Azərbaycanda marksist maarifçilik yayılmağa başladı. Terminoloji fərqlərə baxmayaraq marksist maarifçilik də Avropanın ateist maarifçiliyinin bir forması idi. Birmənalılıq, ümumiyyətlə, maarifçi realist qəhrəman konsepsiyasının mühüm əlaməti idi. Maarifçi realizmdə romantiklərdə olduğu kimi mənfi surətlər canlı adamdan çox müəyyən əxlaqi qüsurların birmənalı timsalıdırlar. Hacı Qara xəsislik rəmzidir. Maarifçi qəhrəmanlarda mənfi sifətlər müəyyən şəxsi motivlərlə deyil, mütləq bir keyfiyyət kimi, mütləq ideyanın timsalı kimi mövcuddur. Kapitalist cəmiyyəti inkişaf etdikcə, Burjua inqilabları qanlı proses kimi davam etdikcə maarifçi müsbət qəhrəmanların məhdudluğu ortaya çıxdı. Aydın oldu ki, maarif sosial tərəqqiyə də, sosial şərə də xidmət edə bilər. Rusiyada və sonradan Azərbaycanda marksizmin yayılması mütərəqqi hadisə idi. Amma marksist maarifçiliyin hər iki ölkədə qanlı nəticələri də oldu.
Ona görə maarif və düzgün tərbiyə sosial tərəqqi yaradan mühüm prosesdir. Lakin maarifin çiçəklənməsi birbaşa cəmiyyətdə sosial ədalətin artmasına səbəb olmur. Maarifçiliyin böhranı insanın və cəmiyyətin inkişaf mexanizmi barədə belə sadəlövh təsəvvürlərin dağılmasının nəticəsioldu. Şər işlər görməkdə savadlı adamların savadsızlardan daha təhlükəli olduğu aydınlaşdı.
Azərbaycan ədəbiyyatında maarifçi realizmin prinsipləri C.Məmmədquluzadə, N.Nərimanov, N.B.Vəzirov kimi ədiblərin də yaradıcılığında özünü göstərmişdir. Yalnız Birinci Dünya müharibəsi başlanandan sonra cəbhələrdə milyonlarla adamlar qırıldı və bu, müsəlman maarifçilərin gözündə Avropa sivilizasiyasının müsbət obrazını məhv etdi. Avropa tərəqqi yoluna inam sarsıldı və maarifçi dünyagörüşü az-az aradan çıxdı.
Mənbə
Rəhim Əliyev. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi. Bakı, 2008,
September 18, 2021
maarifçi, realizm, xvii, xviii, əsrlərdə, avropa, cəmiyyətində, əsasını, realizm, təşkil, edən, mənəvi, inkişaf, mündəricat, tarixi, müsəlman, şərqində, maarifçi, realizm, azərbaycanda, maarifçi, realizm, mənbətarixi, redaktəromantiklər, tarixilik, duyğularına. Maarifci realizm XVII XVIII esrlerde Avropa cemiyyetinde esasini realizm teskil eden menevi inkisaf Mundericat 1 Tarixi 2 Muselman serqinde maarifci realizm 3 Azerbaycanda maarifci realizm 4 MenbeTarixi RedakteRomantikler oz tarixilik duygularina ve heyati tarixi baximdan gostermeye meyllerine gore bir birinden ferqlenirdiler Ona gore romantizm epoxasinin ozunde yazicilar iki cebheye ayrilirdilar Onlarin bir hissesi heyata felsefi yukseklikden baxirdi Diger hissesi ise konkret heyat faktlarina tarixiliye daha artiq meyl edirdiler Birinciler romantikler ikinciler ise maarifci realistler sayila biler Lakin bu bolgu cox sertidir Maarifci realizm termini sovet elminde 60 70 ci illerde daha etrafli esaslandirilmisdir Bu maarifcilik epoxasina maragin artmasi ve maarifci edebiyyatin spesifik tarixi merhele kimi teqdimi ile bagli idi Bu realizmin esas xususiyyetleri XVIII esr maarifcilerinin Volter Didro kimi muelliflerin nesrinde ozunu gostermisdir Lakin maarifciler teatr ve dramaturgiyaya da esas sosial terbiye janrlari kimi baxirdilar Azerbaycan maarifciliyinin de esas janri dramaturgiya olmusdur Bu realizmin esas elameti onun musbet suurlu insani terbiyenin ve tehsilin mehsulu kimi anlamasidir Ele buradan da maarifci realizm terminine yaxin olan pedaqoji roman anlayisi yaranmisdir Maarifci yazicilar oz eserlerinde duzgun terbiye sistemini ve onun neticesi olan suurlu vetendaslarin obrazlarini yaratmaga calisirdilar Ilkin maarifcilik merhelesinde hele Burjua cemiyyetinin qeddar ve yirtici tebieti ortaya cixmamisdi Onu gore sosial edaletsizliyin azalmasinda duzgun terbiye amiline xususi ehemiyyet verilirdi Maarifci realizm ucun cemiyyetin ziddiyyetlerini insanlarin qusurlarini terbiyesizliyin savadsizligin neticesi kimi teqdim olunmasi seciyyevi idi Azerbaycan edebiyyatinda maarifci realizmin en bariz numayendesi A A Bakixanov ve M F Axundov idi Sonuncunun pyeslerinin finalinda Car usul idaresinin jandarmlari gelib konflikte mudaxile edir ve yerli ehaliden daha Maarifli quvve kimi edaleti berpa edirler qanunsuz hereketlerin qircisini alirlar Belelikle sivilizasiyali adam daha edaletli hesab olunur Bu xalis maarifci tesevvur idi edalet problemini birbasa savad ve terbiye ile baglayirdi M F Axundov pyeslerinde Car memurlari hem de birmenali mutereqqi quvvedirler Boyuk edib inanirdi ki Rusiya terkibine daxil olmaq Azerbaycan xalqinin suretli tereqqisine xidmet edecek Muselman serqinde maarifci realizm RedakteMuselman serqinde maarifcilik dunyagorusunun ayrilmaz terefi Qerb xalqlarinin siyasi medeni ve iqtisadi tereqqi yoluna numune kimi baxmaq Avropa senaye inqilablari istiqametinde inkisafin qacilmazligina inam idi Sovet hakimiyyeti qurulana qeder Azerbaycanda bu qerbci maarifcilik ustunluk teskil edirdi Lakin islami maarifcilik de var idi Azerbaycanda maarifci realizm RedakteSovetlesmeden sonra Azerbaycanda marksist maarifcilik yayilmaga basladi Terminoloji ferqlere baxmayaraq marksist maarifcilik de Avropanin ateist maarifciliyinin bir formasi idi Birmenaliliq umumiyyetle maarifci realist qehreman konsepsiyasinin muhum elameti idi Maarifci realizmde romantiklerde oldugu kimi menfi suretler canli adamdan cox mueyyen exlaqi qusurlarin birmenali timsalidirlar Haci Qara xesislik remzidir Maarifci qehremanlarda menfi sifetler mueyyen sexsi motivlerle deyil mutleq bir keyfiyyet kimi mutleq ideyanin timsali kimi movcuddur Kapitalist cemiyyeti inkisaf etdikce Burjua inqilablari qanli proses kimi davam etdikce maarifci musbet qehremanlarin mehdudlugu ortaya cixdi Aydin oldu ki maarif sosial tereqqiye de sosial sere de xidmet ede biler Rusiyada ve sonradan Azerbaycanda marksizmin yayilmasi mutereqqi hadise idi Amma marksist maarifciliyin her iki olkede qanli neticeleri de oldu Ona gore maarif ve duzgun terbiye sosial tereqqi yaradan muhum prosesdir Lakin maarifin ciceklenmesi birbasa cemiyyetde sosial edaletin artmasina sebeb olmur Maarifciliyin bohrani insanin ve cemiyyetin inkisaf mexanizmi barede bele sadelovh tesevvurlerin dagilmasinin neticesioldu Ser isler gormekde savadli adamlarin savadsizlardan daha tehlukeli oldugu aydinlasdi Azerbaycan edebiyyatinda maarifci realizmin prinsipleri C Memmedquluzade N Nerimanov N B Vezirov kimi ediblerin de yaradiciliginda ozunu gostermisdir Yalniz Birinci Dunya muharibesi baslanandan sonra cebhelerde milyonlarla adamlar qirildi ve bu muselman maarifcilerin gozunde Avropa sivilizasiyasinin musbet obrazini mehv etdi Avropa tereqqi yoluna inam sarsildi ve maarifci dunyagorusu az az aradan cixdi Menbe RedakteRehim Eliyev Edebiyyat nezeriyyesi Baki 2008 Menbe https az wikipedia org w index php title Maarifci realizm amp oldid 4970294, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
