Məhəmməd Balayev

Məhəmməd Alı oğlu Balayev (31 dekabr 1938(1938-12-31), Musaköy, Qazax rayonu – 2 mart 2020(2020-03-02)) — ADPU Pedaqoqika və psixologiya fakültəsinin qiyabi şöbəsinin dekan müavini (1990-1993), ADPU-nun Fəlsəfə kafedrasının müdiri (?-2020); fəlsəfə üzrə elmlər doktoru (1992), professor (2004), Əməkdar müəllim (2012), "İlin alimi" (2012), Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin "Azərbaycan Respublikasının Qabaqcıl Təhsil işçisi" döş nişanı ilə təltif olunub.

Məhəmməd Balayev
Məhəmməd Alı oğlu Balayev
Doğum tarixi	31 dekabr 1938(1938-12-31)
Doğum yeri	Musaköy, Qazax rayonu, Azərbaycan SSR, SSRİ
Vəfat tarixi	2 mart 2020(2020-03-02) (81 yaşında)
Vətəndaşlığı	SSRİ→ Azərbaycan
Milliyyəti	azərbaycanlı
Elmi dərəcəsi	fəlsəfə elmləri doktoru
İş yeri	Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
Təhsili	Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
Mükafatları	2012

Həyatı

Məhəmməd Balayev 31 dekabr 1938-ci ildə Qazax rayonunun Xanlıqlar kəndində anadan olub. 1947-ci ildə Xanlıqlar kənd orta məktəbinin birinci sinfinə gedib. 1953-cü ildə həmin məktəbin 7-ci sinfini bitirərək, Qazax şəhər 1 saylı orta məktəbinin səkkizinci sinfinə daxil olmuş, 1955-ci ildə məktəbi bitirmişdir.

Təhsilimi davam etdirərək 1956-cı ildə V.İ.Lenin adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin tarix-filologiya fakültəsinə daxil olmuşdur. 1961-ci ildə universiteti bitirib.

1961-1962-ci illərdə Yardımlı rayonunun Arus kənd orta məktəbində tarix, dil, ədəbiyyat müəllimi işləmişdir.

1962-1963-cü illərdə Bakı şəhəri, Nərimanov rayonunun 1, 82, 115 saylı orta məktəblərində müəllim işləyib.

1964-1967-ci illər Azərbaycan AMEA Fəlsəfə və Hüquq İnstitutunun aspiranturasında təhsil alıb.

1967-1973-ci illər AMEA Fəlsəfə və Hüquq İnstitutunda kiçik elmi işçi vəzifəsində çalışmışıb. 1970-ci ildə namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək fəlsəfə elmləri namizədi elmi dərəcəsi alıb.

1968-ci ildən 1974-cü ilə kimi M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət Dillər İnstitutunda Fəlsəfə müəllimi vəzifəsində işləyib. 1973-cü ildə müsabiqə yolu ilə V.İ.Lenin adına ADPU-nun Fəlsəfə kafedrasında fəlsəfə elmləri namizədi, baş müəllim vəzifəsini tutub. 1973-1977-ci illərdə ADPU-nun Fəlsəfə kafedrasında baş müəllim vəzifəsini icra edib. 1973-1999-cu illərdə ADPU-da Partiya Maarifinin rəhbəri vəzifəsində çalışıb. 1977-ci ildə kafedrada dosent vəzifəsinə seçilib və 1992-ci ilə kimi bu vəzifəni icra edib.

1982-1991-ci illərdə Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Təbliğat və Təşviqat Şöbəsinin ştatdan kənar mühazirəçisi vəzifəsində çalışıb.

1992-ci ildə “İslam: mənşəyi, təkamülü və ictimai həyatda rolu (problemin siyasi aspekti)” doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək, fəlsəfə elmləri doktoru elmi dərəcəsi adını alıb.

1990-1994-cü illərdə Respublika və Bakı şəhəri “Bilik” cəmiyyətinin mühazirəçisi olub.

1990-1994-cü illərdə ADPU-nun Pedaqogika və psixologiya fakültəsinin qiyabi şöbəsində dekan müavini işləyib.

1994-1999-cu illər ADPU Fəlsəfə kafedrasının müdiri vəzifəsində işləyib.

2004-cü ildə professor elmi adını alıb.

2008-ci ildən ADPU-nun Böyük Elmi Şurasının üzvüdür, 100 elmi məqalənin, 3 metodik vəsaitin, 2 monoqrafiya, 3 kitabça, 19 proqramın müəllifidir.

Təltifləri

2007-ci ildə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin, Azərbaycan Respublikasının Qabaqcıl Təhsil işçisi döş nişanı ilə təltif olunub.

2007-ci ildə yenidən Fəlsəfə kafedrasının müdiri seçilib. 2008-ci ildə də Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin Azərbaycan Respublikasının Qabaqcıl Təhsil işçisi döş nişanı ilə təltif olunub.

2012-ci ildə ona "Əməkdar müəllim" adı verilib və "İlin alimi" adını alıb.

Ailəsi

Ailəli idi, 1 qızı, 1 oğlu və 4 nəvəsi vardır.

Kitabları

1. “Müqəddəslər”ə pərəstiş - keçmişin zərərli qalığıdır. Azərnəşr, Bakı, 1971. 51 s.
2. İslam və onun ictimai-siyasi həyatda rolu Monoqrafiya Bakı, Azərnəşr, 1991, 151 s.
3. İslam, əxlaq və siyasət. Metodik vəsait. N.Tusi adına ADPU-nun nəşri, Bakı, 1994, 36 s.
4. Azərbaycanda milli hərəkat ideyalarının yaranması və tarixi təkamülü (XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəlləri). Metodik vəsait. N.Tusi adına ADPU-nun nəşri, Bakı, 1994, 83 s. Ə.Tağıyev, A.Mustafayev
5. İncəsənətin növləri. Metodik vəsait. N.Tusi adına ADPU-nun nəşri, Bakı, 1997, 65 s. R.Məhərrəmov, T.Şərifov
6. Azərbaycanda İslam dininin öyrənilməsi (1950-2000-ci illər). Kitab, “Şur” nəşriyyatı, Bakı, 2005, 60 s.
7. Heydər Əliyev və Azərbaycanda elmin, təhsilin inkişafı. Kitab, Bakı, 2007, 23 s. V.Balayeva
8. Görkəmli alim və ictimai xadim. Monoqrafiya. Bakı, 2009, 118 s.

Proqramlar

1. Dinşünaslıq kursunun proqramı. Proqram, N.Tusi adına ADPU-nun nəşri, Bakı, 1996 19 s. R. Məhərrəmov, Z. Zülalova
2. Etika kursu üzrə proqram. Proqram. N.Tusi adına ADPU-nun nəşri, Bakı, 1996 17 s. T. Şərifov, İ. Şəmsizadə
3. Fəlsəfə tarixi proqramı. Proqram, N.Tusi adına ADPU-nun nəşri, Bakı, 1997,28 s. Ş. Hacıyev
4. Pedaqoji Universitet və institutlarda bakalavr hazırlığı üçün proqram. Fəlsəfə. Proqram. N.Tusi adına ADPU-nun nəşriyyatı, Bakı, 1998, 37 s. H.İmanov
5. Pedaqoji Universitet və institutlarda bakalavr hazırlığı üçün proqram. Mədəniyyətşünaslıq. Proqram. N.Tusi adına ADPU-nun nəşriyyatı, Bakı, 1998,20 s. Y.Qaraməmmədli
6. Pedaqoji Universitet və institutlarda bakalavr hazırlığı üçün proqram. Mədəniyyətşünaslıq. Proqram Bakı, ADPU-nun nəşri, 2002 15 s. Y.Qaraməmmədli
7. Fəlsəfə proqramı. Proqram, Universitetlərdə bakalavr hazırlığı üçün. Bakı, ABU 2003, 60 s.
8. İslamşünaslıq. Proqram, Bakalavr hazırlığı üçün Bakı, ABU 2003, 43 s. Prof. Ş.İ.Şirəliyev
9. İslam tarixi fənninin proqramı. Proqram. Universitetlərdə bakalavr hazırlığı üçün. Bakı, ABU 2003, 28 s. (Prof. Ş. İ. Şirəliyev)
10. Məntiq proqramı. Proqram, Universitetlərdə bakalavr hazırlığı üçün. Bakı, ABU 2003,19 s.
11. Dünya dinləri. Proqram. Bakalavr hazırlığı üçün Bakı, ABU 2003 16 s. Prof. Ş.İ.Şirəliyev, M.A. Balayev
12. Fəlsəfə. Proqram, ADPU-nun nəşri. Bakı, 2007,22 s.
13. Davamlı insan inkişafı. Proqram, ADPU-nun nəşri. Bakı, 2007, 30 s.
14. “İslamşünaslıq” fənni üzrə proqram. Universitetlərdə bakalavr hazırlığı üçün. Proqram, Bakı, 2009, 20 s.
15. Fəlsəfə. Pedaqoji universitet və institutlarda bakalavr hazırlığı üçün. Proqram, Bakı, 2010, 39 s. Y.Qaraməmmədli
16. Universitetlərdə və İnstitutlarda bakalavr hazırlığı üçün məntiq fənnindən proqram. Proqram. Bakı, 2011, 20 s.
17. Heydər Əliyevin dövlət idarəçilik təcrübəsi. Proqram. Magistr hazırlığı üçün proqram. Bakı, 2012, 31 s., şərikli
18. Qaçqınlar və məcburi köçkünlərlə sosial iş fənni üzrə proqram. Proqram, Bakı, 2012, 38 s. şərikli
19. Dünya dinləri. Proqram. ADPU-nun nəşri. Bakı, 2014, 20 s.

Məqalələr

1. Seyidlik və müasir dövrdə onun qalıqlarının təzahür formaları // S.M.Kirov adına BDU-nun elmi əsərləri, 1968, №6, s.54-60.
2. “Müqəddəslərə” inam niyə yaşayır // “Azərbaycan qadını” jurnalı, 1968, №8, s.7-8
3. Uydurulmuş həqiqət // “Təşviqatçı” jurnalı, 1969, №11, s.23-25.
4. Ateist tərbiyəsi // “Gənc fəhlə” jurnalı, 1970, №3, s.16-17.
5. “Müqəddəslər”ə pərəstişin yaranmasına dair. Gənc alimlərin elmi-nəzəri konfransının materialları, Bakı, “Elm” nəşriyyatı, 1970, s.134-137.
6. “Müqəddəslər”ə pərəstiş qalıqlarının xarakteri və təzahür formaları // Ateizm məsələləri, “Elm” nəşriyyatı, Bakı, 1975, s.162-167
7. Azərbaycanda yerli pir və ocaqların islamlaşdırılmasının bəzi məsələləri // S.M.Kirov adına BDU-nun elmi əsərləri, 1975, №7, s.73-78
8. V.İ. Lenin ateizm tərbiyəsi haqqında // V.İ. Lenin adına APİ-nin elmi əsərləri, Bakı, 1978, №6, s. 28-33
9. Kommunist əxlaqı və antipodlar // “Elm və həyat” jurnalı, Bakı, 1979, № 1, s.18-19
10. Klerikal antikommunizmin mahiyyəti // Ateizm məsələləri, “Elm” nəşriyyatı, Bakı, 1980, s.160-175
11. İslam və antikommunizm // V.İ.Lenin adına APİ-nin elmi əsərləri, Bakı, 1981, s. 49-51
12. Din və vicdan azadlığı // “Kənd həyatı” jurnalı, Bakı, 1982, №8, s.130-137
13. V.İ.Lenin sinifli cəmiyyətdə din və siyasətin əlaqəsi haqqında // Azərbaycan SSR EA-nın Xəbərləri, Bakı, 1989, №2 s. 91-98
14. İslam dini təşkilatlarının fəaliyyət istiqamətləri // V.İ.Lenin adına APİ-nin elmi əsərləri, Bakı, 1990, s.68-69
15. Din və vicdan azadlığı // N.Tusi adına ADPU-nun Elmi əsərləri, hum.elm.seriyası, I cild, Bakı, 1994, s.162-169
16. İslam: din və siyasət // N.Tusi adına ADPU-nun Elmi əsərləri, hum.elm.seriyası, II cild, Bakı, 1994, s.180-183
17. Qadının mədəni səviyyəsinin yüksəldilməsində asudə vaxtın rolu // “Azərbaycan qadını” jurnalı, №3-4, 1994, s. 30-32 N. Davlenidze
18. Müasir dövr və islam təşkilatları // N.Tusi adına ADPU-nun Xəbərləri, Bakı, 1995, №1, s.1-7
19. Sufizmin meydana gəlməsinin ictimai-iqtisadi və siyasi şəraiti // N.Tusi adına ADPU-nun Xəbərləri, Bakı, 1995, №1, s.174-181
20. Ali məktəbdə fəlsəfə elminin tədrisinin bəzi məsələləri // N.Tusi adına ADPU-nun Xəbərləri, hum.elm.seriyası, Bakı, 1996, №1, s.75-77
21. Cəmaləddin Əl-Əfqaninin dini, ictimai və siyasi görüşləri // N.Tusi adına ADPU-nun Xəbərləri, hum.elm.seriyası, Bakı, 1996, №1, s.75-78
22. Azərbaycan diasporu və mənəvi birlik problemi // Elm və təhsil mərkəzi, “Təfəkkür” Universitetinin Elmi əsərləri, I hissə, Bakı, 1996, s.216-222 A. Balayev
23. İslamda dəyərlər və onun məzmunu // Azərbaycan EA Fəlsəfə və Hüquq İnstitutu, Ekologiya, fəlsəfə, mədəniyyət. XV buraxılış, Bakı, 1997. s.15-19
24. Milli siyasət və din // N.Tusi adına ADPU-nun Şamaxı filialı alimlərinin VI elmi konfransın materialları, Bakı, 1997, s.13-15
25. Quranın meydana gəlməsində sosial-siyasi amillərin rolu // Ali pedaqoji məktəblərdə humanitar və ictimai elmlərin tədqiqi və tədrisinə dair II respublika elmi konfransın materialları, Bakı, 1997, s.213-214
26. Azərbaycanlılara qarşı aparılan ermənipərəst siyasət // Deportasiya, N.Tusi adına ADPU-nun nəşri, Bakı, 1998, s. 207-211
27. Vahabilik təriqəti necə meydana gəlmiş və onun dini prinsipləri nəyi təbliğ edir? // Azərbaycan EA, Bəhmənyar adına Fəlsəfə və Hüquq institutu, Ekologiya, Fəlsəfə, Mədəniyyət Elmi məqalələr məcmuəsi, 23-cü buraxılış, Bakı, “Elm”, 1999, s.201-206
28. M.Füzulinin dini, siyasi və əxlaqi görüşləri // Pedaqoji Universitet Xəbərləri (humanitar, pedaqoji, psixoloji elmlər seriyası), №3, Bakı, 1999, s.32-35
29. Bizim Məmməd // S.Salamoğlu, Y.Babayev. “Ömrü” şərəflə yaşayanda. Bakı, 2010. s.170-172
30. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanları və islam // “Kitabi-Dədə Qorqud” – 1300 (Məqalələr məcmuəsi), Bakı-Maarif”, 2000, s.27-33
31. Akademik Heydər Hüseynovun həyat və yaradıcılığı // Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi, ADPU, Filologiya məsələlərinə dair tematik toplu, №3 (12), Bakı, 2000. s.106-110
32. Səfəvilər dövlətinin siyasi strukturu // Azərbaycan Respublikasının Gənclər və İdman Nazirliyi, Azərbaycan Dövlətçilik tarixində Səfəvilər dövlətinin yeri // Elmi-nəzəri konfransın materialları, Bakı, 2001, s.41-45.
33. Ələsgər Ələkbərovun Azərbaycanın maddi və mənəvi mədəniyyətinin öyrənilməsində xidməti // Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi, ADPU, I Beynəlxalq türkoloji qurultayın 75-ci il dönümünə həsr olunmuş elmi konfransın materialları (6-7 mart 2001-ci il), Bakı, “Ağırdağ”, 2001, s.231-235
34. Görkəmli Azərbaycan alimi N. Tusinin fəlsəfəsi // Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi. ABU. N. Tusinin 800 illik yubileyinə həsr edilmiş Respublika elmi konfransın materialları, 2-3 aprel, Bakı, 2001, s.232-236.
35. Keçid dövrünün fərqli xüsusiyyətləri // Aylıq fikir dərgisi, “Aydın”. Mart-aprel, sayı №2, Bakı, 2002, s.71-78
36. Bizim Məmməd // Ömürlə şərəflə yaşayanda. Bakı 2005, s.184-186.
37. İmam Əli (ə) şairlərin gözü ilə // Həzrəti Əlinin (ə) həyatı və şəxsiyyətinə həsr olunmuş beynəlxalq elmi konfransın materialları. Bakı, 2001, s. 360-569
38. Müstəqil Respublikamız və dilimiz // “Elm” qəzeti, 12 iyul 2004-cü il №21-22, (706-707), s.1-4, V. Balayeva
39. Sözü ilə əməli bir danışan // Mənalı ömür. Bakı, 2004, s.451-453.
40. Heydər Əliyev və Azərbaycanda elmin, təhsilin inkişafı // “Elm” qəzeti, 28 dekabr 2004, s.2-5
41. Mənəviyyatı zəngin olan insan // Həqiqət Kərimova elm və təfəkkür axtarışında keçən ömür. “Nurlan” nəşriyyatı, Bakı, 2005, s.80-82
42. Azərbaycan Demokratik Respublikasının humanitar siyasətinin bəzi məsələləri // 2005-ci ildə professor-müəllim heyətinin apardığı elmi-tədqiqat işlərinin yekununa həsr edilmiş elmi konfransın materialları, (10-11 may 2006-cı il), Bakı, 2006, s.31-33
43. İslamda xəlifəliyin və xilafətin meydana gəldiyi ictimai, iqtisadi və siyasi şərait // Dövlət və din. İctimai fikir toplusu. Bakı, 2007. №3-4, s.108-113
44. Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti və onun humanitar siyasəti haqqında // Respublika elmi konfransın materialları. Sumqayıt - 2007. s.21-24
45. Qayğıkeş insan, görkəmli alim // Ölüm sevinməsin qoy. “Nurlan”, Bakı, 2007, s.145-146
46. İslamda imamlığın yaranması və onun inkişafı tarixi // “Dövlət və din” jurnalı. İctimai fikir toplusu, Mart-2008, s.88-94
47. Görkəmli alim və ictimai xadim // “Elm” qəzeti, 30 avqust, 2008-ci il, s.2-4
48. Erməni xəyanəti, onun mahiyyəti və acı nəticələri // “Elm” qəzeti №33-34 (932-933) 17 noyabr 2009-cu il, s.3-4
49. Vicdan azadlığı ilə bağlı beynəlxalq prinsiplər və Azərbaycan təcrübəsi // Dövlət və din. Bakı-2009 №6, s.113-119
50. Birinci Türkoloji qurultay və Azərbaycanın maddi, mənəvi mədəniyyətinin öyrənilməsinin bəzi məsələləri // Pedaqoji Universitet xəbərləri, Bakı, 2010, №3. s.204-210, V. Balayeva
51. İslamda fəlsəfi ideyaların yaranması və inkişafı // Dövlət və din. İctimai Fikir Toplusu. Sentyabr-Oktyabr. Bakı, 2010 №5 (19), s.186-195
52. Georgi Vilhelm Fridrix Hegel və Şərq // “Dövlət və din” İctimai fikir toplusu, yanvar-fevral. Bakı, 2011, №1(21), s.39-47
53. Müdrik insan, gözəl alim // Fəlsəfi düşüncələr dünyası. Bakı, 2012, s.165-167
54. İstedadlı və cəsarətli alim // Xatirə albomu. Mirzəli Murquzov – 75. Bakı, 2012, s.90-92
55. M.F.Axundovun fəlsəfi, ictimai və bədii yaradıcılığı haqqında // Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Problemləri İnstitutu. Elmi əsərlər, Bakı, 2013, № 1. s.244-249 şərikli
56. Heydər Əliyevin dövlət idarəçilik təcrübəsi // Qərb Universiteti. Elmi Xəbərlər. Bakı, 2013, s.38-45.
57. İqnati Qoldsiyer // Pedaqoji Universitet Xəbərləri. Bakı, 2013. № 4, s.413-417.
58. Azərbaycan elmi haqqında qiymətli tədqiqat əsəri // ADPU-nun Xəbərləri. №1.Bakı, 2013, s.180-186.
59. Fəlsəfə kafedrası // ADPU tarixi 80. Bakı - 2002, s.231-232.
60. Fəlsəfə kafedrası // ADPU. (1921-2006). 85. Bakı, 2006, s.133-135.
61. Fəlsəfə kafedrası // Y. Məmmədov. ADPU. 90. Bakı, 2012, s.217-219.
62. Görkəmli Azərbaycanlı mənbəşünas alim // Azərbaycan Elm və mədəniyyət xadimləri. Məqalə, Bakı 2014, s.102-104.
63. Heydər Əliyev və Azərbaycanda dinə münasibətdə tolerantlıq // ADPU-nun Xəbərləri. Bakı, 2014, s.73-78.

Qəzet məqalələri

1. Ateizm dünyagörüşü // “Sovet Ermənistanı” qəzeti, 7 iyun 1979, №68, (10804).
2. Fəal həyat mövqeyi uğrunda // “Sovet Ermənistanı” qəzeti, 27 may 1980, № 64, (10956).
3. Görkəmli islamşünas alim // “Kredo” qəzeti, 20 aprel 2002, № 13, (64).
4. İslamşünaslığa dair qiymətli dərslik // “Kredo” qəzeti, 14 sentyabr 2002.
5. Müasir beynəlxalq münasibətlər sisteminin və Azərbaycanın xarici siyasətinin öyrənilməsinə layiqli töhfə // “Respublika” qəzeti, 15 iyun, 2006.
6. Qazaxdadır // “Dəli Kür” qəzeti, 31 may 2007
7. Elmi-pedaqoji fəaliyyətimiz gücləndirilir // “Respublika” qəzeti, 29 mart, 2007.
8. Hüquq elmi üçün dəyərli tədqiqat əsəri // “Kredo” qəzeti, 5 aprel 2008.
9. Görkəmli alim və ictimai xadim // “Respublika” qəzeti, 20 iyun, 2009.
10. Azərbaycanda elm, təhsil strategiyası; mövcud problemlər və inkişaf istiqamətləri // “Xalq qəzeti”. 2 iyun 2010, № 117.

İstinadlar