fbpx
Wikipedia

Mülkiyyət

Avqust 04, 2021

Mülkiyyət — münasibətlər sistemi, bütün iqtisadi sistemlərin əsası. Mülkiyyət əşya, predmetlərlə bağlı olsa da əşya, şey deyildir. O, insanlar arasında sosial-iqtisadi münasibətdir.

Ümumi məlumat

İqtisadiyyat elmi mülkiyyətə çox mühüm bir kateqoriya, münasibət kimi baxır. Mülkiyyət – istehsal vasitələri və istehsalın nəticəsi olan məhsullar (nemətlər) və xidmətlərin müəyyən ictimai formada mənimsənilməsidir. Mülkiyyət real məzmuna malik olan iqtisadi kateqoriyadır. O, real olan şeylərin insanlar tərəfindən mənimsənilməsi üzrə yaranan sosial-iqtisadi münasibətləri ifadə edir. Mülkiyyət hər bir iqtisadi sistemdə aparıcı mövqeyə malikdir.

Mülkiyyət həm də hüquqi kateqoriyadır. Bu müəyyənlikdə mülkiyyət sahib olmaq, sərəncam vermək və istifadə etmək kimi hüquqi anlayışlarda ifadə olunur. Müasir iqtisadi nəzəriyyədə "mülkiyyət hüququ iqtisadi nəzəriyyəsi"ndən geniş istifadə olunur.

Mülkiyyət hüququ

İngilis hüquqşünas A.Oner 1961-ci ildə aşağıdakı 11 mülkiyyət hüququnu sadalayır:

  1. Sahib olma hüququ – nemət üzərində tam fiziki nəzarət hüququ;
  2. İstifadə hüququ – nemətin faydalı xassəsini özün üçün istifadə etmək;
  3. İdarəetmək hüququ – nemətin istifadə olunmasını kimin və necə həyata keçirəcəyinə qərar vermək;
  4. Gəlir götürmək hüququ – nemətin istifadə olunmasından əldə olunan nəticəyə sahib olmaq hüququ;
  5. Suverenlik hüququ – neməti özgəninkiləşdirmə, istehlak etmək, məhv etmək, dəyişmək hüququ;
  6. Təhlükəsizlik hüququ – nemətlərdən məhrum olmaqdan və xarici mühitin vurduğu ziyandan qorunmaq hüququ;
  7. Nemətin vərəsəliyə verilməsi hüququ;
  8. Nemətlərə sahib olmanın möhkəmliyi hüququ;
  9. Ziyanlı istifadədən müdafiə hüququ – digər təsərrüfat agentlərinə ziyan vura biləcək formadan istifadəyə qadağa qoymaq;
  10. Cəzalandırmaq formasında cavabdehlik hüququ – yəni nemətin borca görə ödənilməsinin mümkünlüyü;
  11. Pozulmuş hüquqların bərpa etdirilməsi hüququ – bu qalıq xarakterli hüquq adlanır.

Mülkiyyətin obyektləri və subyektləri

Mülkiyyətin obyektləri – mülkiyyət ola biləcək hər şey, yəni mülkiyyətin maddi varlığı. Məsələn, torpaq, zavod, bina, zinət əşyaları, pul, iş qüvvəsi və s.

Mülkiyyətin subyektləri – kim mülkiyyətçi ola bilər: dövlət, kollektivlər, icma, sosial qrup, təşkilat, şəxs və s.

Mülkiyyətin formaları

Hər bir iqtisadi sistemdə əsas, aparıcı mülkiyyət forması vardır. Hər bir mülkiyyət formasına əsaslanan təsərrüfat formaları da yaranır və fəaliyyət göstərir.

  1. Fərdi mülkiyyət forması – bu mülkiyyətin sahibləri əsasən xırda əmtəə istehsalçılarıdır və istehsal şəxsi əməyə əsaslanır (sənətkarlar, xırda kəndli təsərrüfatları, xırda xidmət obyektləri);
  2. Xüsusi mülkiyyət forması – bunun əsasında xüsusi sahibkarlıq təsərrüfatları yaranır. Yaradılmış müəssisələr kiçik, orta, iri ola bilər. Bu təsərrüfatlarda muzdlu əməkdən istifadə olunur. Məqsəd mənfəət əldə etməkdir.
  3. Dövlət mülkiyyəti forması – bu bilavasitə dövlətə məxsusdur və onun əsasında dövlət təsərrüfatları yaradılır. Yaradılmış müəssisələr dövlətin təyin etdiyi rəhbərlər tərəfindən idarə olunur. Əldə olunmuş mənfəət dövlət büdcəsinə daxil olur.
  4. Kooperativ mülkiyyət forması – Kooperativlər müəyyən təsərrüfat növü olmaqla ona daxil olan üzvlərin könüllü qoyduqları vəsait hesabına təşkil olunur. Kooperativ əvvəlcədən təsdiq edilmiş nizamnaməyə uyğun idarə olunur, gəlir ədalətli bölüşdürülür. Kooperativ hüquqi şəxsdir.
  5. Əmək kollektivlərinin mülkiyyəti. Müəyyən bir müəssisənin bütün əmlakı orada işləyənlərin sahibliyində olur, kollektiv bu əmlaka sərəncam verir, onu istifadə edir. Müəssisə əmtəə istehsalçısı olur və hüquqi şəxsdir. Kollektivin üzvləri idarə işlərində iştirak edir, gəliri müəyyən etdikləri qaydaya uyğun bölürlər, hərə öz payını alır.
  6. Bələdiyyə mülkiyyət forması. Burada söhbət yerli özünüidarə orqanı olan bələdiyyələrin sərəncamında olan mülkiyyətdən gedir. Bələdiyyə mülkiyyəti əsasında müəyyən təsərrüfatlar yaradılır.
  7. Səhmdar cəmiyyəti mülkiyyət forması. Bu mülkiyyətə səhmlərin satılması yolu ilə yaradılmış müəssisələrin mülkiyyəti daxildir. Səhmin sahibi cəmiyyətin əldə etdiyi mənfəətin bölgüsü nəticəsində dividend (gəlir) əldə edir. Cəmiyyətin işini ümumi yığıncağın seçdiyi idarə heyəti tənzimləyir.
  8. Şəxsi mülkiyyət — ailənin şəxsi ehtiyaclarının ödənilməsinə xidmət edən na varsa hamısını əhatə edir.
  9. Qarışıq mülkiyyət – müxtəlif mülkiyyət sahiblərinin razılaşması əsasında yaradılır. İdarə işləri və qərarların qəbulu mülkiyyət sahiblərinin birgə səyilə həyata keçirilir.
  10. İntellektual mülkiyyət – intellektual resurslar əsasən elmdə, təhsildə, səhiyyədə, idarəetmədə kütləvi informasiyada, konstruktur bürolarında və s. sahələrdə mərkəzləşir. 1967-ci ildə Stokholmda "İntellektual mülkiyyət"lə bağlı ümumdünya təşkilatının təsis edilməsi haqqında konvensiya imzalanmışdır. Mülkiyyətin bu forması ilə bağlı hüquqlar da müəyyən edilmişdir: patent hüququ; müəlliflik hüququ və s. İntellektual mülkiyyət elmi yaradıcılıq, ədəbiyyat, kəşflər, ixtiralar, layihələr, məlumatlar və s ilə bağlıdır. İqtisadi sahədə intellektual mülkiyyətin subyektləri konstruktor bürosu əməkdaşları, mühəndislər, müəssisə rəhbərləri, menecerlər, ustalar, aqronomlar, zootexniklər və s.-dir.

Mülkiyyətin törəmə formaları

Bütün bunlarla yanaşı mülkiyyətin çoxsaylı törəmə formaları da vardır. Dini icmaların, könüllü ictimai təşkilatların və s. törəmə mülkiyyət formalarıdır. Səhmdar, kooperativ, qarışıq mülkiyyətlər də müəyyən mənada törəmədir. Mülkiyyət formaları iqtisadi və hüquqi cəhətdən reallaşdırılır.

İqtisadi cəhətdən reallaşdırma o deməkdir ki, mülkiyyət sahibinə gəlir gətirsin, yəni iqtisadi xeyir versin. iqtisadi reallaşdırma gəlir, mənfəət, faiz, renta və s. əldə etməyə imkan yaradır.

Hüquqi cəhətdən reallaşdırma – sahibolma, sərəncamvermə və istifadəetmə, obyektin satılması, icarəyə verilməsi və s. ilə bağlıdır. Bu hallarda qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş normalar, qaydalar əsas götürülür və bütün əməliyyatlar sənədləşdirilib təsdiq edilir.

İstinadlar

  1. Theory of Moral Sentiments. Ed. A.L. Macfie and D.D. Raphael. Indianapolis: Liberty Press, 1982, II.ii.2.3
  2. Scruton, Roger (2007-02-07). The Palgrave Macmillan Dictionary of Political Thought. ISBN 9780230625099.
  3. McConnell, Campbell; Brue, Stanley; Flynn, Sean (2009). Economics. Boston: Twayne Publishers. səh. G-22. ISBN 978-0-07-337569-4.
  4. Ammer, Christine; Ammer, Dean S. (1986). Dictionary of Business and Economics. Simon and Schuster. səh. 83. ISBN 978-0-02-901480-6.
  5. Politics 1263a8 15 as quoted in Mayhew 1995 p. 566
  6. Bornstein, Marc H (2018-01-15). The SAGE Encyclopedia of Lifespan Human Development. ISBN 9781506353319.
  7. Scruton, Roger (2007). The Palgrave Macmillan Dictionary of Political Thought (3rd). Palgrave Macmillan. 644–645. ISBN 978-1-4039-8951-2.
  8. "Slavery Today". BBC.
  9. Mitchell Miller, J (2014-04-07). The Encyclopedia of Theoretical Criminology. ISBN 9780470658444.
  10. "Personal property". Sir Robert Harry Inglis Palgrave. Dictionary of political economy, Volume 3. 1908. p. 96
  11. Collin, Peter Hodgson (1998). Dictionary of Business. ISBN 9781579580773.

Avqust 04, 2021
mülkiyyət, münasibətlər, sistemi, bütün, iqtisadi, sistemlərin, əsası, əşya, predmetlərlə, bağlı, olsa, əşya, şey, deyildir, insanlar, arasında, sosial, iqtisadi, münasibətdir, mündəricat, ümumi, məlumat, hüququ, obyektləri, subyektləri, formaları, törəmə, for. Mulkiyyet munasibetler sistemi butun iqtisadi sistemlerin esasi Mulkiyyet esya predmetlerle bagli olsa da esya sey deyildir O insanlar arasinda sosial iqtisadi munasibetdir 1 Mundericat 1 Umumi melumat 2 Mulkiyyet huququ 3 Mulkiyyetin obyektleri ve subyektleri 4 Mulkiyyetin formalari 5 Mulkiyyetin toreme formalari 6 IstinadlarUmumi melumat RedakteIqtisadiyyat elmi mulkiyyete cox muhum bir kateqoriya munasibet kimi baxir Mulkiyyet istehsal vasiteleri ve istehsalin neticesi olan mehsullar nemetler ve xidmetlerin mueyyen ictimai formada menimsenilmesidir Mulkiyyet real mezmuna malik olan iqtisadi kateqoriyadir O real olan seylerin insanlar terefinden menimsenilmesi uzre yaranan sosial iqtisadi munasibetleri ifade edir Mulkiyyet her bir iqtisadi sistemde aparici movqeye malikdir 2 Mulkiyyet hem de huquqi kateqoriyadir Bu mueyyenlikde mulkiyyet sahib olmaq serencam vermek ve istifade etmek kimi huquqi anlayislarda ifade olunur Muasir iqtisadi nezeriyyede mulkiyyet huququ iqtisadi nezeriyyesi nden genis istifade olunur 3 Mulkiyyet huququ RedakteIngilis huquqsunas A Oner 1961 ci ilde asagidaki 11 mulkiyyet huququnu sadalayir Sahib olma huququ nemet uzerinde tam fiziki nezaret huququ Istifade huququ nemetin faydali xassesini ozun ucun istifade etmek Idareetmek huququ nemetin istifade olunmasini kimin ve nece heyata kecireceyine qerar vermek Gelir goturmek huququ nemetin istifade olunmasindan elde olunan neticeye sahib olmaq huququ Suverenlik huququ nemeti ozgeninkilesdirme istehlak etmek mehv etmek deyismek huququ Tehlukesizlik huququ nemetlerden mehrum olmaqdan ve xarici muhitin vurdugu ziyandan qorunmaq huququ Nemetin vereseliye verilmesi huququ Nemetlere sahib olmanin mohkemliyi huququ Ziyanli istifadeden mudafie huququ diger teserrufat agentlerine ziyan vura bilecek formadan istifadeye qadaga qoymaq Cezalandirmaq formasinda cavabdehlik huququ yeni nemetin borca gore odenilmesinin mumkunluyu Pozulmus huquqlarin berpa etdirilmesi huququ bu qaliq xarakterli huquq adlanir Mulkiyyetin obyektleri ve subyektleri RedakteMulkiyyetin obyektleri mulkiyyet ola bilecek her sey yeni mulkiyyetin maddi varligi Meselen torpaq zavod bina zinet esyalari pul is quvvesi ve s 4 Mulkiyyetin subyektleri kim mulkiyyetci ola biler dovlet kollektivler icma sosial qrup teskilat sexs ve s Mulkiyyetin formalari RedakteHer bir iqtisadi sistemde esas aparici mulkiyyet formasi vardir Her bir mulkiyyet formasina esaslanan teserrufat formalari da yaranir ve fealiyyet gosterir Ferdi mulkiyyet formasi bu mulkiyyetin sahibleri esasen xirda emtee istehsalcilaridir ve istehsal sexsi emeye esaslanir senetkarlar xirda kendli teserrufatlari xirda xidmet obyektleri Xususi mulkiyyet formasi bunun esasinda xususi sahibkarliq teserrufatlari yaranir Yaradilmis muessiseler kicik orta iri ola biler Bu teserrufatlarda muzdlu emekden istifade olunur Meqsed menfeet elde etmekdir Dovlet mulkiyyeti formasi bu bilavasite dovlete mexsusdur ve onun esasinda dovlet teserrufatlari yaradilir Yaradilmis muessiseler dovletin teyin etdiyi rehberler terefinden idare olunur Elde olunmus menfeet dovlet budcesine daxil olur Kooperativ mulkiyyet formasi Kooperativler mueyyen teserrufat novu olmaqla ona daxil olan uzvlerin konullu qoyduqlari vesait hesabina teskil olunur Kooperativ evvelceden tesdiq edilmis nizamnameye uygun idare olunur gelir edaletli bolusdurulur Kooperativ huquqi sexsdir Emek kollektivlerinin mulkiyyeti Mueyyen bir muessisenin butun emlaki orada isleyenlerin sahibliyinde olur kollektiv bu emlaka serencam verir onu istifade edir Muessise emtee istehsalcisi olur ve huquqi sexsdir Kollektivin uzvleri idare islerinde istirak edir geliri mueyyen etdikleri qaydaya uygun bolurler here oz payini alir Belediyye mulkiyyet formasi Burada sohbet yerli ozunuidare orqani olan belediyyelerin serencaminda olan mulkiyyetden gedir Belediyye mulkiyyeti esasinda mueyyen teserrufatlar yaradilir Sehmdar cemiyyeti mulkiyyet formasi Bu mulkiyyete sehmlerin satilmasi yolu ile yaradilmis muessiselerin mulkiyyeti daxildir Sehmin sahibi cemiyyetin elde etdiyi menfeetin bolgusu neticesinde dividend gelir elde edir Cemiyyetin isini umumi yigincagin secdiyi idare heyeti tenzimleyir Sexsi mulkiyyet ailenin sexsi ehtiyaclarinin odenilmesine xidmet eden na varsa hamisini ehate edir Qarisiq mulkiyyet muxtelif mulkiyyet sahiblerinin razilasmasi esasinda yaradilir Idare isleri ve qerarlarin qebulu mulkiyyet sahiblerinin birge seyile heyata kecirilir 5 Intellektual mulkiyyet intellektual resurslar esasen elmde tehsilde sehiyyede idareetmede kutlevi informasiyada konstruktur burolarinda ve s sahelerde merkezlesir 1967 ci ilde Stokholmda Intellektual mulkiyyet le bagli umumdunya teskilatinin tesis edilmesi haqqinda konvensiya imzalanmisdir Mulkiyyetin bu formasi ile bagli huquqlar da mueyyen edilmisdir patent huququ muelliflik huququ ve s Intellektual mulkiyyet elmi yaradiciliq edebiyyat kesfler ixtiralar layiheler melumatlar ve s ile baglidir Iqtisadi sahede intellektual mulkiyyetin subyektleri konstruktor burosu emekdaslari muhendisler muessise rehberleri menecerler ustalar aqronomlar zootexnikler ve s dir Mulkiyyetin toreme formalari RedakteButun bunlarla yanasi mulkiyyetin coxsayli toreme formalari da vardir Dini icmalarin konullu ictimai teskilatlarin ve s toreme mulkiyyet formalaridir 6 Sehmdar kooperativ qarisiq mulkiyyetler de mueyyen menada toremedir Mulkiyyet formalari iqtisadi ve huquqi cehetden reallasdirilir 7 Iqtisadi cehetden reallasdirma o demekdir ki mulkiyyet sahibine gelir getirsin yeni iqtisadi xeyir versin iqtisadi reallasdirma gelir menfeet faiz renta ve s 8 elde etmeye imkan yaradir 9 10 Huquqi cehetden reallasdirma sahibolma serencamverme ve istifadeetme obyektin satilmasi icareye verilmesi ve s ile baglidir Bu hallarda qanunvericilikde nezerde tutulmus normalar qaydalar esas goturulur ve butun emeliyyatlar senedlesdirilib tesdiq edilir 11 Istinadlar Redakte Theory of Moral Sentiments Ed A L Macfie and D D Raphael Indianapolis Liberty Press 1982 II ii 2 3 Scruton Roger 2007 02 07 The Palgrave Macmillan Dictionary of Political Thought ISBN 9780230625099 McConnell Campbell Brue Stanley Flynn Sean 2009 Economics Boston Twayne Publishers seh G 22 ISBN 978 0 07 337569 4 Ammer Christine Ammer Dean S 1986 Dictionary of Business and Economics Simon and Schuster seh 83 ISBN 978 0 02 901480 6 Politics 1263a8 15 as quoted in Mayhew 1995 p 566 Bornstein Marc H 2018 01 15 The SAGE Encyclopedia of Lifespan Human Development ISBN 9781506353319 Scruton Roger 2007 The Palgrave Macmillan Dictionary of Political Thought 3rd Palgrave Macmillan 644 645 ISBN 978 1 4039 8951 2 Slavery Today BBC Mitchell Miller J 2014 04 07 The Encyclopedia of Theoretical Criminology ISBN 9780470658444 Personal property Sir Robert Harry Inglis Palgrave Dictionary of political economy Volume 3 1908 p 96 Collin Peter Hodgson 1998 Dictionary of Business ISBN 9781579580773 Menbe https az wikipedia org w index php title Mulkiyyet amp oldid 5802249, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.