Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
 | Bu məqaləni lazımdır. |
Kanadanın vergi sistemi
ADIU "Vergi və vergiqoyma" kafedrası i.f.d. Pərviz Rzayev
Ərazisi – 9,98 mln. kv.km; Əhalisi – 33,3 milyon nəfər; ÜDM – 1,43 trln. dollar; Adambaşına düşən ÜDM – 42738 dollar.
Ümumi məlumat
Qeyd etməliyik ki, bütün ölkələrin vergi sistemləri üçün əsas meyar vergilərin iqtisadiyyatın inkişafına xidmət etməsidir. Hər bir ölkə öz milli maraqlarını nəzərə almaqla vergi siyasəti aparır. Azərbaycan Respublikasında vergi sisteminin təkmilləşdirilməsinin başlıca məqsədi milli mənəvi dəyərlər nəzərə alınmaqla, vergi sistemini beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırmaqla ölkənin sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə təkan verən səmərəli vergi siyasətinin həyata keçirilməsindən ibarətdir. Xarici ölkələrin vergi sistemlərinin öyrənilməsi bu ölkələrin səmərəli, qabaqcıl təcrübəsini nəzərə almağa və tətbiq etməyə imkan verir. İnkişaf etmiş ölkələrin vergi sistemlərinə xas olan xüsusiyyətlərdən biri də müxtəlif səviyyəli büdcələrin gəlirləri arasında dəqiq sərhədin müəyyən edilməsidir. Ölkənin vergi sisteminin strukturu onun dövlət qurluşundan bilavasitə asılıdır. ABŞ, Almaniya, Kanada kimi federativ dövlətlərdə büdcə federal, ərazi və yerli olmaqla üç səviyyəlidir. Bu baxımdan Kanadanın vergi sisteminin xüsusiyyətləri ilə yaxından tanış olmaq məqsədəuyğun olardı Kanadanın vergi sistemi başqa ölkələrin vergi sistemi ilə müqayisədə yüksək fərqli səciyyəvi (qeyri-mərkəzləşdirilmiş) xüsusiyyətlərə malikdir. Burada səciyyəvilik ondan ibarətdir ki, vergitutma ilə bağlı mərkəzi orqanlar bir sıra vəzifələrini yerli orqanlara vermişlər. Bu da ölkənin iqtisadi strateqiyasının formalaşmasında və vergitutma məsələlərinin həllində əyalətlərin əhəmiyyətli rola malik olduqlarını göstərir. Xüsusi ilə də təhsil, səhiyyə və sosial siğorta sahəsində olduğu kimi əyalətlərin payına bütün dövlət xərclərinin yarısından coxu düşür. Müasir şəraitdə Kanadnın vergi sistemi aşağıdakı 3 əsas səviyyəli olduğu göstərilir: - Federal ( dövlət gəlirlərinin 48%-i ); - əyalət ( dövlət gəlirlərinin 42%- i); - yerli (dövlət gəlirlərinin 10%- i). Federal büdcənin gəlirlərinin əsas hissəsini əhalinin gəlir vergisi, korporasiyalardan tutulan vergilər, mal və xidmətlərə görə vergilər, aksizlər, gömrük rüsumları və sosila müdafiə fonduna ödəmələr təşkil edir və bunların da payına büdcə gəlirlərinin 50%-i düşür. Əyalət gəlirləri əhalinin gəlir vergisi, satışdan vergi, korporasiyaların mənfəət vergisi, aksizlər, sosila müdafiə fonduna ödəmələr, hədiyyələrə görə vergilər, renta ödəmələri, qeydiyyat və lisenziya yığımlarından ibarət olmaqla bunların da payına büdcə gəlirlərinin 40%-i düşür. Yerli büdcələrin vergi daxilolmaları əmlak vergisindən və sahibkar fəaliyyətindən alınan vergilərdən formalaşır ki, bunların da payına büdcə gəlirlərinin 10%-i düşür.
Prinsipcə bütün vergilər milli kalorit daşısalar da, xarakterinə görə (vergi bazası, tutulma obyekti, dərəcələrin hesablanması) avropa vergi sistemindən az fərqlənir. Vergitutma sferasında əyalətlərə veilmiş səlahiyyətlərin kifayət qədər geniş olmasına baxmayaraq, onlar hökumət tərəfindən dövlət transferləri formasında yardımlar alır və bu da onların ümumi gəlirinin təqribən 28%-ni təşkil edir. Əyalətlərə federal transferlər regionlar arasında iqtisadiyyatın tarazlaşdırılması, sosial təminat sferasına kömək göstərilməsi və əyalətlərin büdcə sferasının tənzimlənməsi məqsədi daşıyır. Əyalətlər arasında kapitalın cəlb olunması uğrunda rəqabət vergilərin artmasına maneələr törədir və ümumilikdə ölkə üzrə vergi təzyiqinin tarazlaşdırılmasına gətirib çıxarır.
Gəlir vergisi
Fiziki şəxslərin federal gəlir vergi və fiziki şəxslərin əyalət gəlir vergisi birbaşa olaraq fiziki şəxsin özləri tərəfindən və ya qeyri-korporotiv bizneslə ildə 1 dəfə bütün mənbəələrdən əldə edilən ümumi gəlirinin məbləğində ödənilir. Əgər vətəndaşın ümumi gəlrindən bu gəlirlə bağlı xərcləri çıxılarsa, yerdə vergitutma obyekti kimi gəlir qalır. Ondan da qanunla müəyyənləşdirən xərclər çixılarsa vergi tutulan gəlir alınır.
Gəlir aşağıdakı 6 mövqe üzrə təsnifləşdirilir: – əmək haqqı; – sahibkarlıq fəaliyyətindən gəlir; – icarəyə verilən əmlakdan gəlir; – investisiyadan gəlir: faizlər və dividentlər;
- kapitalın artırılması; - digər gəlirlər, pensiya, dotasiya və s. Pensiya fonduna, həmkarlar təşkilatlarına ödəmələr, ictimai təşkilatlara və asossasiyalara üzvlük haqları, uşaqların saxlanılması xərcləri, investisiyalarla bağlı xərclər, ssudalar üzrə ödəmələr, əvvəlki illərdən qalmış zərər gəlirdən çıxılır. 1987- ci il islahatlarından sonra Kanadada federal səviyyədə əvvəl mövcud olan 10 dərəcə əvəzinə 3 dərəcə gəlir vergisi və hər regionda isə öz yerli gəlir vergisi dərəcələri tətbiq olumağa başlanıldı. Bunu aşağıdakı cədvəldən aydın görmək olar.
Cədvəl 8.8 Federal gəlir vergisinin dərəcələri
Gəlir, min kanada dolları Federal vergilərin maksimal dərəcəsi,%-lə 0-2959017 29590- 5918026 59180- dan yuxarı29
Əyalət gəlir vergisinin varlığı təsviri kifayət qədər dəyişir. Əyalət gəlir vergisi federal vergidən faizi kimi hesablanır. Dərəcələr şimal-şərq zonalarında 43%-dən, Nyufaundlend, Nyu-Bransuk və Saskaçevan əyalətlərində 38% arasında tərəddüd edir. Bunun hesabına faktiki federal-əyalət gəlir vergisi üzrə vergitutma 26%-dən 45%-dək dəyişir. Cədvəl 8.9 Regionlarda fəaliyyət göstərən fiziki şəxslərdən gəlir vergisinin dərəcələri Əyalət, əraziƏsas dərəcə, %-ləƏsas federal-əyalət dərəcəsi, %-lə Nyufayndlend21,052,3 Yeni Şotlandiya19,050,3 Prinsa Eduarda a.19,050,3 Nyu-Bransuik20,151,4 Kvebek21,652,9 Ontario21,652,9 Manitoba19,150,4 Saskaçevan20,651,9 Alberta14,846,1 Brit. Kolumbiya22,954,2 Yukon15,346,6 Şimal-Qərb əraziləri13,044,4
Beləliklə də, kapital qoyuluşunun forma və həcmindən, həmçinin də vergi tutmada gəlirlərin real həcmindən asılı olmayaraq vergi sistemi gəlirdən vahid vergi tutma üzərində qurulub. Əhalinin gəlir vergisi sistemində aktivlərin bazar qiymətinin artımından tutulan vergi böyük əhəmiyyətə malikdir. Əgər əvvəllər belə gəlirin yalnız yarısı vergi tutmaya düşürdüsə, nəzərə alınmalıdır ki, federal-əyalət gəlir vergisi cəmi 26 faizə bərabər idi, amma indi vergi tutulan pay 75%-ə, bazar qimətinin artımına real vergi dərəcəsi isə 30%-ə qalxmışdır. Dövlət məşğulluğun siğortası fonduna və dövlət pensiya fonduna məcburi ödənişlər əmak haqqından çıxılmalar kimi hesablanır. Məşğulluq fonduna vəsaitin köçürülməsi zamanı işəgötürən tərəfindən əmək haqqı fondundan hər ay 100 dollara görə 4.06 dollar hesablanaraq ödənilir. İşçilərdən əmək haqqının hər 100 dollarından 2,90 dollar tutulur. Dövlət pensiya fonduna ayırmalar 2003-cü ildən əmək haqqı məbləğindən 9,9 faiz həcmində hesablanır. İllik 3500 dollar əmək haqqı alan işçilər pensiya fonduna ödəmələrdən azaddırlar. Eyni zamanda yüksək məbləğlər də (ildə 39000 dollar) bu ödəmələrdən azaddırlar.
Korporasiyaların mənfəət vergisi
Kanadanın vergi sistemində birbaşa vergilər üstünlük təşkil edir. İqtisadiyyatın tənzimlənməsinə müəssisələrin mənfəət vergisi daha çox təsir göstərir. Müəssisələrin mənfəət vergisinin xüsusi çəkisi federal büdcələrin gəlirlərinin 10, əyalət büdcələrinin gəlirinin isə 4%-ni təşkil edir. Mənfəət vergisinin dərəcəsi federal və əyalətlərə görə fərqlidir. Mənfəət vergisinin ümumi federal dərəcəsi 28% ( emal sənayesi müəssisələri üçün – 23%), əyalətdə mənfəət vergisinin dərəcələri isə aşağıdakı cədvəldə göstərildiyi kimidir. Cədvəl 8.10 Regionlarda fəaliyyət göstərən korporasiyaların mənfəət vergisinin dərəcələri Əyalət, ərazi Əsas dərəcə, %-ləƏsas federal-əyalət dərəcəsi, %-lə Nyufayndlend14,0043,12 Yeni Şotlandiya16,0045,12 Prinsa Eduarda a.15,0044,12 Nyu-Bransuik17,0046,12 Kvebek8,90 – 16,2538,02 – 45,37 Ontario15,5044,62 Manitoba17,0046,12 Saskaçevan17,0046,12 Alberta15,5044,62 Brit. Kolumbiya16,5045,62 Yukon15,0044,12 Şimal-Qərb əraziləri14,0043,12
Müəssisələr üçün əsas vergi güzəştləri aşağıdakı kimidir: - investisiya vergi krediti; - ETTKİ (Elmi Tədqiqat Təcrübə Konstruksiya İşləri) xərclərinə vergi krediti; -amortizasiya normalarının sürətləndirilməsi; -aktivlərinin dəyərinə vergitutmada güzəştli şərtlər; -sərvətlərin istifadəsinə güzəşt və s. Federal büdcə kəsirinin daimi artımı vergi güzəştlərinin daha rasional istifadəsinə gətirmiş, bu da ilk növbədə onların istifadə sferasının kiçilməsində və ölçülərinin azalmasında əks olunmuşdur. Mədənçıxarma sənayesində buruq avadanlıqlarının, maşının hərəkət (işlək) hissələrinin, reklam avadanlıqlarının (əsas kapitalın passiv hissəsi üçün) amortizasiyası normaları aşağı salınmışdır. İnvestisiya krediti Alberta əyaləti üçün 15%, xüsusi seçilmiş rayonlar üçün isə 10%-dir. ETTKİ-yə kapital qoyuluşları üzrə vergi kreditləri bütün müəssisələr üçün 30%, ayrı rayonlarda emal sənayesi üçün isə 45%-dir. Balıqçılıq və kənd təsərrüfatı sferasının stimullaşdırılması üçün də vergi xarakterli tədbirlər nəzərdə tutulur. Bu sahənin müəssisələri üçün 3 xüsusi güzəşt mövcuddur. Onlardan birinin məqsədi fermerlərin uşaqlarının kənd təsərüffatında işə cəlb edilməsidir. Valideynlərin vəfatından sonra ferma, ailə-fermer korporasiyalarındakı və ya ailə-fermer əməkdaşlığındakı pay aktivlərin bazar qiymətinin artımına vergi tətbiq edilmədən övladlara keçir. Övladlar bu aktivlərdən digər başqa hər hansı bir mülkiyyət hüququ əldə edənə qədər onun (verginin) ödənilməsi təxirə salınır. Digər güzəştin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, fermerlərin və balıqçıların gəlirlərinin bu sahəylərə xas olan kəskin tərəddüdlərdən müdafiə olunması məqsədilə 5 illik dövr ərzində gəlirlərin orta məbləğinin müəyyənləşdirilməsi hüququnun verilməsidir. Növbəti güzəşt fermer və balıqçıların gəlirlərinin hesablanması metodu ilə bağlıdır. Bu güzəşt fermerlərə illər üzrə gəlirin bölüşdürülməsini tənzimləmək, vergilər ödənildikdən sonra onların sərəncamında qalan məbləğini artırmaq və ya azaltmaq imkanı verir. Kanadada kiçik sahibkarlığın inkişafına xüsusi diqqət yetirilir. Vergi islahatlarından sonra kiçik bizneslə məşğul olan bütün müəssisələr üçün vahid dərəcə (12%) tətbiq edilməyə başlanılmışdır. Kanada hökuməti kiçik sahibkarlığa ölkədə məşğulluğun səviyyəsinin artırılması imkanı kimi böyük ümidlər bəsləyir. Vergi sisiteminin inkişafında son ənənə vergitutma bazasının genişləndirilməsinə, vergi dərəcələrinin azaldılmasına, iqtisadi prosesslərə təsir etmə imkanının saxlanılmasına və federal büdcə kəsirinin azaldılmasına yönəldilmişdir.
Satışdan vergilər
Gəlirlərin toplanılmasında satışdan vergi öz təbiətinə görə gəlir vergisinə nisbətdə daha səmərəli mexanizmlərə malikdir. Mövcud qanunvericiliyə görə satışdan vergi aşağıdakı 2 səciyyəvi xüsusiyyətlərə malikdir: 1. Yalnız istehlaka tətbiq edilir, istehsal prosesinin özünü vergidən azad edir, daxili istehsal üçün problem (təhlükə) yaratmır; 3.Daha geniş bazaya söykənir(əsaslanır). Federal hökumət 1991-ci ilədək satışdan vahid vergi dərəcəsinə(13,5%) əsaslanırdı. İstehsal resursları da bu vergiyə daxil edilirdi. Bu vergi dərəcəsi istehsalçılara tətbiq olunurdu və onun effektiv əhəmiyyəti bölüşdürülmə sistemindən asılı olaraq məhsuldan məhsula (məhsullara görə) əhəmiyyətli dərəcədə dəyişirdi. Vergi daxili istehsala ixrac məhsullarından təqribən 1/3 dəfə çox təyin edilirdi. Bu da investisiyaların həcmini orta hesabla 4% artırir, gəlirlərin yarısı istehsalda istifadə olunan resurslara tətbiq edilən vergidən yaranırdı. Bu faktorlar Kanada üçün xarakterik, çox da böyük olmayan açıq iqtisadiyyatın inkişafa maneə olurdu. Satışdan vergilərdə (federal) problemlərlə üzləşən federal hökumət əsas gücü yerli satışdan vergitutmanın inkişafı istiqamətdə islahatların aparılmasına yönəltməyi qərara almışdır. Hökumətin bu addımı milli satışdan verginin avropa modelinə uyğun, əlavə olunmuş dəyərə görə tətbiqi və inkişafı fikrini reallaşdırmışdır. 1991-ci ildən sonra mal və xidmətlərə görə vergi qəbul olundu. Avropa modelindəki əlavə dəyərdən fərqli olaraq Kanadada mal və xidmətlərə vahid vergi dərəcəsi (7%) tətbiqi üstünlüyə malikdir. Eyni zamanda ərzaq məhsullarına, dərmanlara, tibbi preparatlara və avadanlıqlara vergi tətbiq edilmir, təhsil və səhiyyə xidmətləri vergidən azad edilir. Mal və xidmətlərdən vergi ölkəyə əhəmiyyətli dərəcədə gəlir gətirir. Daha geniş iqtisadi bazanın yaradılmasına və aşağı dərəcəli bazara təhrifedici təsirləri azaltmağa və resursların daha effektivli yerləşdirilməsinə nail olmağa kömək edir. Özlüyündə bu cür vergilərin tətbiqi Kanadanın vergi sisteminin əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırılması demək idi, amma bu əlavə çətinliklərə gətirib çıxardı. İş burasındadır ki, vergi əyalət vergiləri ilə bir yerdə pərakəndə satışdan tutulur. Pərakəndə ticarət sferasında paralel fəaliyyət göstərən iki vergi satıcıları müxtəlif bazadan iki vergini hesablamağa və mühasibat uçotu sistemini buna uyğunlaşdırmağa məcbur edir ki, bu da əlavə problemin yaranmasına səbəb olur. Digər tərəfdən bu əyalət vergilərinin vahid sistemə salınmasına və onların federal vergiləri ilə harmonizasiyasına stimul yaradır. Alberta əyalətlərindən və iki ərazidən başqa, bütün əyalətlər yerli vergiləri satışdan tutur.
1997-ci ildə Nyu-Bransuk, Yeni Şotlandiya və Nyufaundlend öz yerli satışdan vergilərini mal və xidmətlərə görə əyalət və federal vrgiləri ilə birləşdirdilər. Qeyd edək ki, kombinəedilmiş vergi dərəcəsi 15%-ə bərabərdir (7% federal, 8% əyalət dərəcəsi ). Birləşdirilmiş vergi pərakəndə qiymətə daxil edilir, amma ödənilən verginin bütün məbləği çekdə əksini tapır. Hazırkı dövrdə Kanadanın regionlarında pərakəndə satışdan aşağıdakı vergi dərəcələri mövcuddur:
-Nyufayndlend – 12 %; -Yeni Şotlandiya – 11%; -o. Şahzadə Eduardın – 10 %; -Nyu-Bransuk – 11 %; -Kvebek – 6,5% ( Kvebekdə birləşdirilmiş vergi tutulur: əyalət və federal); -Ontario – 8%; -Manitoba – 7%; -Saskaçevan – 9%; -Biritaniya Kalumbiyası – 7%, Müəyyən mal növlərinə və xidmətlərə bu verginin başqa dərəcələri də tətbiq edilə bilər. Məsələn, Ontario əyalətində verginin standart dərəcəsi 8%-dir, lakin xüsusi mağazalarda satılan alkoqollu içkilər üçün dərəcə 12%-ə yüksəlir.
Yerli vergilər
Yerli vergilərdən miqyasına görə ən əhəmiyyətlisi əmlak vergisidir. Adətən bu vergitutma üzərində tikinti aparılan torpağın dəyərindən yaranır. Əyalətə vahid yaxınlaşmanı formalaşdırmaq üçün vergi tutulan əmlakın qiymətləndirilməsi əyalət hakimiyyətlərinin funksiyalarına daxildir. Vergitutma obyektinə torpaq və binalar daxildir, avadanlıqlara vergi tətbiq edilmir. Qiymətləndirmədə aşağıdakı 3 faktor nəzərə alınır: - mövcud dəyərin yaradılmasına xərc; - sahibinə gətirdiyi real gəlir; - qiymətləndirmə anına bazar qiymətinin uçotu. Əmlak vergisi adətən əmlakın dəyərinin 0,5-1,0%-dən tutulur. Əgər daşınmaz əmlak müəyyən fəaliyyət üçün nəzərdə tutulmuşdursa vergi dərəcəsi kəskin yüksəlir. Məsələn, bərbər xidməti üçün binanın 30%-i miqdarında, vəkil kontorları və həkim kabinetləri üçün 50% miqdarında müəyyənləşdirilmişdir. Əgər bina alkoqollu içkilərin istehsalı üçün istifadə olunursa əmlak vergisi 140% təşkil edir. Hökumət və əyalət binaları və qurğuları daşınmaz əmlak vergisindən azad edilir, ancaq ümumi dotasiya və subvensiyalardan əlavə bələdiyyə tərəfindən onların ödəmədikləri vergi miqdarında vəsait ayrılır. Əyalətlərə və bələdiyyələrə mehmanxana və restoran xidmətləri üçün haqq (rüsum və vergi) alınarkən spirtli içkilərin satışına görə əlavə vergilərin toplanılmasına icazə verilir. Bələdiyyələr üzrə daxilolmaların əhəmiyyətli hissəsini- təqribən yarısını- müxtəlif növ lisenziya və razılıqların verilməsinə görə alınan ödənişlər tutur.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Kanadanin vergi sistemi ADIU Vergi ve vergiqoyma kafedrasi i f d Perviz Rzayev Erazisi 9 98 mln kv km Ehalisi 33 3 milyon nefer UDM 1 43 trln dollar Adambasina dusen UDM 42738 dollar Umumi melumat Qeyd etmeliyik ki butun olkelerin vergi sistemleri ucun esas meyar vergilerin iqtisadiyyatin inkisafina xidmet etmesidir Her bir olke oz milli maraqlarini nezere almaqla vergi siyaseti aparir Azerbaycan Respublikasinda vergi sisteminin tekmillesdirilmesinin baslica meqsedi milli menevi deyerler nezere alinmaqla vergi sistemini beynelxalq standartlara uygunlasdirmaqla olkenin sosial iqtisadi inkisafinin suretlendirilmesine tekan veren semereli vergi siyasetinin heyata kecirilmesinden ibaretdir Xarici olkelerin vergi sistemlerinin oyrenilmesi bu olkelerin semereli qabaqcil tecrubesini nezere almaga ve tetbiq etmeye imkan verir Inkisaf etmis olkelerin vergi sistemlerine xas olan xususiyyetlerden biri de muxtelif seviyyeli budcelerin gelirleri arasinda deqiq serhedin mueyyen edilmesidir Olkenin vergi sisteminin strukturu onun dovlet qurlusundan bilavasite asilidir ABS Almaniya Kanada kimi federativ dovletlerde budce federal erazi ve yerli olmaqla uc seviyyelidir Bu baximdan Kanadanin vergi sisteminin xususiyyetleri ile yaxindan tanis olmaq meqsedeuygun olardi Kanadanin vergi sistemi basqa olkelerin vergi sistemi ile muqayisede yuksek ferqli seciyyevi qeyri merkezlesdirilmis xususiyyetlere malikdir Burada seciyyevilik ondan ibaretdir ki vergitutma ile bagli merkezi orqanlar bir sira vezifelerini yerli orqanlara vermisler Bu da olkenin iqtisadi strateqiyasinin formalasmasinda ve vergitutma meselelerinin hellinde eyaletlerin ehemiyyetli rola malik olduqlarini gosterir Xususi ile de tehsil sehiyye ve sosial sigorta sahesinde oldugu kimi eyaletlerin payina butun dovlet xerclerinin yarisindan coxu dusur Muasir seraitde Kanadnin vergi sistemi asagidaki 3 esas seviyyeli oldugu gosterilir Federal dovlet gelirlerinin 48 i eyalet dovlet gelirlerinin 42 i yerli dovlet gelirlerinin 10 i Federal budcenin gelirlerinin esas hissesini ehalinin gelir vergisi korporasiyalardan tutulan vergiler mal ve xidmetlere gore vergiler aksizler gomruk rusumlari ve sosila mudafie fonduna odemeler teskil edir ve bunlarin da payina budce gelirlerinin 50 i dusur Eyalet gelirleri ehalinin gelir vergisi satisdan vergi korporasiyalarin menfeet vergisi aksizler sosila mudafie fonduna odemeler hediyyelere gore vergiler renta odemeleri qeydiyyat ve lisenziya yigimlarindan ibaret olmaqla bunlarin da payina budce gelirlerinin 40 i dusur Yerli budcelerin vergi daxilolmalari emlak vergisinden ve sahibkar fealiyyetinden alinan vergilerden formalasir ki bunlarin da payina budce gelirlerinin 10 i dusur Prinsipce butun vergiler milli kalorit dasisalar da xarakterine gore vergi bazasi tutulma obyekti derecelerin hesablanmasi avropa vergi sisteminden az ferqlenir Vergitutma sferasinda eyaletlere veilmis selahiyyetlerin kifayet qeder genis olmasina baxmayaraq onlar hokumet terefinden dovlet transferleri formasinda yardimlar alir ve bu da onlarin umumi gelirinin teqriben 28 ni teskil edir Eyaletlere federal transferler regionlar arasinda iqtisadiyyatin tarazlasdirilmasi sosial teminat sferasina komek gosterilmesi ve eyaletlerin budce sferasinin tenzimlenmesi meqsedi dasiyir Eyaletler arasinda kapitalin celb olunmasi ugrunda reqabet vergilerin artmasina maneeler toredir ve umumilikde olke uzre vergi tezyiqinin tarazlasdirilmasina getirib cixarir Gelir vergisi Fiziki sexslerin federal gelir vergi ve fiziki sexslerin eyalet gelir vergisi birbasa olaraq fiziki sexsin ozleri terefinden ve ya qeyri korporotiv biznesle ilde 1 defe butun menbeelerden elde edilen umumi gelirinin mebleginde odenilir Eger vetendasin umumi gelrinden bu gelirle bagli xercleri cixilarsa yerde vergitutma obyekti kimi gelir qalir Ondan da qanunla mueyyenlesdiren xercler cixilarsa vergi tutulan gelir alinir Gelir asagidaki 6 movqe uzre tesniflesdirilir emek haqqi sahibkarliq fealiyyetinden gelir icareye verilen emlakdan gelir investisiyadan gelir faizler ve dividentler kapitalin artirilmasi diger gelirler pensiya dotasiya ve s Pensiya fonduna hemkarlar teskilatlarina odemeler ictimai teskilatlara ve asossasiyalara uzvluk haqlari usaqlarin saxlanilmasi xercleri investisiyalarla bagli xercler ssudalar uzre odemeler evvelki illerden qalmis zerer gelirden cixilir 1987 ci il islahatlarindan sonra Kanadada federal seviyyede evvel movcud olan 10 derece evezine 3 derece gelir vergisi ve her regionda ise oz yerli gelir vergisi dereceleri tetbiq olumaga baslanildi Bunu asagidaki cedvelden aydin gormek olar Cedvel 8 8 Federal gelir vergisinin dereceleri Gelir min kanada dollari Federal vergilerin maksimal derecesi le 0 2959017 29590 5918026 59180 dan yuxari29 Eyalet gelir vergisinin varligi tesviri kifayet qeder deyisir Eyalet gelir vergisi federal vergiden faizi kimi hesablanir Dereceler simal serq zonalarinda 43 den Nyufaundlend Nyu Bransuk ve Saskacevan eyaletlerinde 38 arasinda tereddud edir Bunun hesabina faktiki federal eyalet gelir vergisi uzre vergitutma 26 den 45 dek deyisir Cedvel 8 9 Regionlarda fealiyyet gosteren fiziki sexslerden gelir vergisinin dereceleri Eyalet eraziEsas derece leEsas federal eyalet derecesi le Nyufayndlend21 052 3 Yeni Sotlandiya19 050 3 Prinsa Eduarda a 19 050 3 Nyu Bransuik20 151 4 Kvebek21 652 9 Ontario21 652 9 Manitoba19 150 4 Saskacevan20 651 9 Alberta14 846 1 Brit Kolumbiya22 954 2 Yukon15 346 6 Simal Qerb erazileri13 044 4 Belelikle de kapital qoyulusunun forma ve hecminden hemcinin de vergi tutmada gelirlerin real hecminden asili olmayaraq vergi sistemi gelirden vahid vergi tutma uzerinde qurulub Ehalinin gelir vergisi sisteminde aktivlerin bazar qiymetinin artimindan tutulan vergi boyuk ehemiyyete malikdir Eger evveller bele gelirin yalniz yarisi vergi tutmaya dusurduse nezere alinmalidir ki federal eyalet gelir vergisi cemi 26 faize beraber idi amma indi vergi tutulan pay 75 e bazar qimetinin artimina real vergi derecesi ise 30 e qalxmisdir Dovlet mesgullugun sigortasi fonduna ve dovlet pensiya fonduna mecburi odenisler emak haqqindan cixilmalar kimi hesablanir Mesgulluq fonduna vesaitin kocurulmesi zamani isegoturen terefinden emek haqqi fondundan her ay 100 dollara gore 4 06 dollar hesablanaraq odenilir Iscilerden emek haqqinin her 100 dollarindan 2 90 dollar tutulur Dovlet pensiya fonduna ayirmalar 2003 cu ilden emek haqqi mebleginden 9 9 faiz hecminde hesablanir Illik 3500 dollar emek haqqi alan isciler pensiya fonduna odemelerden azaddirlar Eyni zamanda yuksek meblegler de ilde 39000 dollar bu odemelerden azaddirlar Korporasiyalarin menfeet vergisi Kanadanin vergi sisteminde birbasa vergiler ustunluk teskil edir Iqtisadiyyatin tenzimlenmesine muessiselerin menfeet vergisi daha cox tesir gosterir Muessiselerin menfeet vergisinin xususi cekisi federal budcelerin gelirlerinin 10 eyalet budcelerinin gelirinin ise 4 ni teskil edir Menfeet vergisinin derecesi federal ve eyaletlere gore ferqlidir Menfeet vergisinin umumi federal derecesi 28 emal senayesi muessiseleri ucun 23 eyaletde menfeet vergisinin dereceleri ise asagidaki cedvelde gosterildiyi kimidir Cedvel 8 10 Regionlarda fealiyyet gosteren korporasiyalarin menfeet vergisinin dereceleri Eyalet erazi Esas derece leEsas federal eyalet derecesi le Nyufayndlend14 0043 12 Yeni Sotlandiya16 0045 12 Prinsa Eduarda a 15 0044 12 Nyu Bransuik17 0046 12 Kvebek8 90 16 2538 02 45 37 Ontario15 5044 62 Manitoba17 0046 12 Saskacevan17 0046 12 Alberta15 5044 62 Brit Kolumbiya16 5045 62 Yukon15 0044 12 Simal Qerb erazileri14 0043 12 Muessiseler ucun esas vergi guzestleri asagidaki kimidir investisiya vergi krediti ETTKI Elmi Tedqiqat Tecrube Konstruksiya Isleri xerclerine vergi krediti amortizasiya normalarinin suretlendirilmesi aktivlerinin deyerine vergitutmada guzestli sertler servetlerin istifadesine guzest ve s Federal budce kesirinin daimi artimi vergi guzestlerinin daha rasional istifadesine getirmis bu da ilk novbede onlarin istifade sferasinin kicilmesinde ve olculerinin azalmasinda eks olunmusdur Medencixarma senayesinde buruq avadanliqlarinin masinin hereket islek hisselerinin reklam avadanliqlarinin esas kapitalin passiv hissesi ucun amortizasiyasi normalari asagi salinmisdir Investisiya krediti Alberta eyaleti ucun 15 xususi secilmis rayonlar ucun ise 10 dir ETTKI ye kapital qoyuluslari uzre vergi kreditleri butun muessiseler ucun 30 ayri rayonlarda emal senayesi ucun ise 45 dir Baliqciliq ve kend teserrufati sferasinin stimullasdirilmasi ucun de vergi xarakterli tedbirler nezerde tutulur Bu sahenin muessiseleri ucun 3 xususi guzest movcuddur Onlardan birinin meqsedi fermerlerin usaqlarinin kend teseruffatinda ise celb edilmesidir Valideynlerin vefatindan sonra ferma aile fermer korporasiyalarindaki ve ya aile fermer emekdasligindaki pay aktivlerin bazar qiymetinin artimina vergi tetbiq edilmeden ovladlara kecir Ovladlar bu aktivlerden diger basqa her hansi bir mulkiyyet huququ elde edene qeder onun verginin odenilmesi texire salinir Diger guzestin mahiyyeti ondan ibaretdir ki fermerlerin ve baliqcilarin gelirlerinin bu saheylere xas olan keskin tereddudlerden mudafie olunmasi meqsedile 5 illik dovr erzinde gelirlerin orta mebleginin mueyyenlesdirilmesi huququnun verilmesidir Novbeti guzest fermer ve baliqcilarin gelirlerinin hesablanmasi metodu ile baglidir Bu guzest fermerlere iller uzre gelirin bolusdurulmesini tenzimlemek vergiler odenildikden sonra onlarin serencaminda qalan meblegini artirmaq ve ya azaltmaq imkani verir Kanadada kicik sahibkarligin inkisafina xususi diqqet yetirilir Vergi islahatlarindan sonra kicik biznesle mesgul olan butun muessiseler ucun vahid derece 12 tetbiq edilmeye baslanilmisdir Kanada hokumeti kicik sahibkarliga olkede mesgullugun seviyyesinin artirilmasi imkani kimi boyuk umidler besleyir Vergi sisiteminin inkisafinda son enene vergitutma bazasinin genislendirilmesine vergi derecelerinin azaldilmasina iqtisadi prosesslere tesir etme imkaninin saxlanilmasina ve federal budce kesirinin azaldilmasina yoneldilmisdir Satisdan vergiler Gelirlerin toplanilmasinda satisdan vergi oz tebietine gore gelir vergisine nisbetde daha semereli mexanizmlere malikdir Movcud qanunvericiliye gore satisdan vergi asagidaki 2 seciyyevi xususiyyetlere malikdir 1 Yalniz istehlaka tetbiq edilir istehsal prosesinin ozunu vergiden azad edir daxili istehsal ucun problem tehluke yaratmir 3 Daha genis bazaya soykenir esaslanir Federal hokumet 1991 ci iledek satisdan vahid vergi derecesine 13 5 esaslanirdi Istehsal resurslari da bu vergiye daxil edilirdi Bu vergi derecesi istehsalcilara tetbiq olunurdu ve onun effektiv ehemiyyeti bolusdurulme sisteminden asili olaraq mehsuldan mehsula mehsullara gore ehemiyyetli derecede deyisirdi Vergi daxili istehsala ixrac mehsullarindan teqriben 1 3 defe cox teyin edilirdi Bu da investisiyalarin hecmini orta hesabla 4 artirir gelirlerin yarisi istehsalda istifade olunan resurslara tetbiq edilen vergiden yaranirdi Bu faktorlar Kanada ucun xarakterik cox da boyuk olmayan aciq iqtisadiyyatin inkisafa manee olurdu Satisdan vergilerde federal problemlerle uzlesen federal hokumet esas gucu yerli satisdan vergitutmanin inkisafi istiqametde islahatlarin aparilmasina yoneltmeyi qerara almisdir Hokumetin bu addimi milli satisdan verginin avropa modeline uygun elave olunmus deyere gore tetbiqi ve inkisafi fikrini reallasdirmisdir 1991 ci ilden sonra mal ve xidmetlere gore vergi qebul olundu Avropa modelindeki elave deyerden ferqli olaraq Kanadada mal ve xidmetlere vahid vergi derecesi 7 tetbiqi ustunluye malikdir Eyni zamanda erzaq mehsullarina dermanlara tibbi preparatlara ve avadanliqlara vergi tetbiq edilmir tehsil ve sehiyye xidmetleri vergiden azad edilir Mal ve xidmetlerden vergi olkeye ehemiyyetli derecede gelir getirir Daha genis iqtisadi bazanin yaradilmasina ve asagi dereceli bazara tehrifedici tesirleri azaltmaga ve resurslarin daha effektivli yerlesdirilmesine nail olmaga komek edir Ozluyunde bu cur vergilerin tetbiqi Kanadanin vergi sisteminin ehemiyyetli derecede yaxsilasdirilmasi demek idi amma bu elave cetinliklere getirib cixardi Is burasindadir ki vergi eyalet vergileri ile bir yerde perakende satisdan tutulur Perakende ticaret sferasinda paralel fealiyyet gosteren iki vergi saticilari muxtelif bazadan iki vergini hesablamaga ve muhasibat ucotu sistemini buna uygunlasdirmaga mecbur edir ki bu da elave problemin yaranmasina sebeb olur Diger terefden bu eyalet vergilerinin vahid sisteme salinmasina ve onlarin federal vergileri ile harmonizasiyasina stimul yaradir Alberta eyaletlerinden ve iki eraziden basqa butun eyaletler yerli vergileri satisdan tutur 1997 ci ilde Nyu Bransuk Yeni Sotlandiya ve Nyufaundlend oz yerli satisdan vergilerini mal ve xidmetlere gore eyalet ve federal vrgileri ile birlesdirdiler Qeyd edek ki kombineedilmis vergi derecesi 15 e beraberdir 7 federal 8 eyalet derecesi Birlesdirilmis vergi perakende qiymete daxil edilir amma odenilen verginin butun meblegi cekde eksini tapir Hazirki dovrde Kanadanin regionlarinda perakende satisdan asagidaki vergi dereceleri movcuddur Nyufayndlend 12 Yeni Sotlandiya 11 o Sahzade Eduardin 10 Nyu Bransuk 11 Kvebek 6 5 Kvebekde birlesdirilmis vergi tutulur eyalet ve federal Ontario 8 Manitoba 7 Saskacevan 9 Biritaniya Kalumbiyasi 7 Mueyyen mal novlerine ve xidmetlere bu verginin basqa dereceleri de tetbiq edile biler Meselen Ontario eyaletinde verginin standart derecesi 8 dir lakin xususi magazalarda satilan alkoqollu ickiler ucun derece 12 e yukselir Yerli vergiler Yerli vergilerden miqyasina gore en ehemiyyetlisi emlak vergisidir Adeten bu vergitutma uzerinde tikinti aparilan torpagin deyerinden yaranir Eyalete vahid yaxinlasmani formalasdirmaq ucun vergi tutulan emlakin qiymetlendirilmesi eyalet hakimiyyetlerinin funksiyalarina daxildir Vergitutma obyektine torpaq ve binalar daxildir avadanliqlara vergi tetbiq edilmir Qiymetlendirmede asagidaki 3 faktor nezere alinir movcud deyerin yaradilmasina xerc sahibine getirdiyi real gelir qiymetlendirme anina bazar qiymetinin ucotu Emlak vergisi adeten emlakin deyerinin 0 5 1 0 den tutulur Eger dasinmaz emlak mueyyen fealiyyet ucun nezerde tutulmusdursa vergi derecesi keskin yukselir Meselen berber xidmeti ucun binanin 30 i miqdarinda vekil kontorlari ve hekim kabinetleri ucun 50 miqdarinda mueyyenlesdirilmisdir Eger bina alkoqollu ickilerin istehsali ucun istifade olunursa emlak vergisi 140 teskil edir Hokumet ve eyalet binalari ve qurgulari dasinmaz emlak vergisinden azad edilir ancaq umumi dotasiya ve subvensiyalardan elave belediyye terefinden onlarin odemedikleri vergi miqdarinda vesait ayrilir Eyaletlere ve belediyyelere mehmanxana ve restoran xidmetleri ucun haqq rusum ve vergi alinarken spirtli ickilerin satisina gore elave vergilerin toplanilmasina icaze verilir Belediyyeler uzre daxilolmalarin ehemiyyetli hissesini teqriben yarisini muxtelif nov lisenziya ve raziliqlarin verilmesine gore alinan odenisler tutur Kateqoriya Olkelerine gore vergilerGizli kateqoriya Vikipediya Vikilesdirilecek meqaleler