Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Həsənlitəpə yaşayış yeri — İranın Qərbi Azərbaycan ostanında, Urmiya gölünün cənub sahilində, Sulduz vadisinin mərkəzində, yaxınlığındakı Həsənli kəndi ərazisində yerləşən qədim yaşayış yeri. Manna dövlətinə aid arxeoloji abidə kompleksi.
| Həsənlitəpə | |
|---|---|
| fa/تپه حسنلو | |
 | |
 | |
| HGYO | |
| Ölkə |  İran |
| Yerləşir | Qərbi Azərbaycan ostanı |
| İran | |
| Region | Asiya |
| Əhəmiyyəti | Dünya əhəmiyyətli |
  Həsənli | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Adı və etimologiyası
Bu yaşayış məskəni yaxınlıqdakı Həsənli kəndinin adı ilə adlandırılıb. Təpə sözü isə qədim türk dilində oronimlər üçün istifadə edilən sözdür. E.A.Qrantsovski güman edir ki, e.ə. IX əsrə aid assur mənbələrində də təsadüf edilən İdi adı Həsənlinin qədim adıdır. O, qeyd edir ki, Həsənliyə aid onomastik material e.ə.IX əsrin sonlarınadək Həsənli əhalisinin irandilli olmadığını sübut edir.
Yerləşmə yeri
Həsənlitəpə yaşayış yer vadidə yerləşir. Qərbdən , cənubdan , Urmiya gölündən isə xırda təpələrlə ayrılır. Oraya giriş ancaq qərbdən, və aşırımı, şərqdən isə boyunca daxil olmaq mümkündür. Ziviyə tapıntıları skif heyvan üslubunun Azərbaycanda yarandığını söyləməyə imkan vermişdir.
Tarixi
Həsənli ərazisi e.ə. IX əsrin ortalarından III Salmanasarın (e.ə. 859–824) kitabələrində adı çəkilən Manna dövləti yerləşən əraziyə daxil idi. Həsənlidə aşkar edilmiş qədim yaşayış məskəni mixi yazılı mənbələrdə adı çəkilən heç bir şəhərlə dəqiq şəkildə eyniləşdirilməmişdir. Tikinti qurğularının qalıqları göstərir ki, Həsənli xeyli böyük və yaxşı möhkəmləndirilmiş yaşayış məntəqəsi olmuşdur. E.ə. VI minilliyə qədər mədəniyyətin ardıcıl statiqrafiyasını verən Həsənli təpəsi 27,5 metr dərinliyə qazılmışdır. Bu statiqrafiya tarixi məlum olan abidələrlə keramika qalıqlarının, həmçinin nəticələrindən istifadə vasitəsilə müəyyənləşdirilmişdir. M.Salvini Urartu hökmdarları İşpuini və onun oğlu Menuanın Meişta şəhəri və Manna ölkəsi əleyhinə yürüşlərindən bəhs edən Taştəpədəki (Həsənlidən 40 km şərqdə) qayaüstü kitabələrini şərh edərkən belə nəticəyə gəlir ki, Meişta Həsənli təpəsindəki qədim qalanın Urartu dilində adıdır və Həsənli təpənin IV mədəni təbəqəsi də məhz Urartu yürüşləri zamanı dağıdılmışdır.
Mədəni təbəqələri
R.Dayson Həsənlidə qazılmış materialları 10 dövrə ayırır. X-VI dövr materialları Həsənli təpəsi yaxınlığında yerləşən təpələrdə də təmsil edilmişdir.
Daha çox zənginliyi və müxtəlifliyi ilə seçilən V–IV təbəqələrdir.
Keramika məmulatı dibinin formasına görə "Əsas təbəqənin dibi" adlanan V dövr e.ə. 1200–1000-ci illərə aid edilir. Bu dövrdən başlayaraq Həsənli təpəsi kiçik binalarla abadlaşdırılır. E.ə.1100–800-cü illərə aid IV dövr "boz gil məmulatları dövrü" əvvəlki dövrlərdə təsadüf edilməyən xarakterik cizgili-əsasən şüyrələnmiş boz-qara keramika ilə səciyyələnir. Təpənin mərkəzindəki iri tikintilər və kvadrat qülləli qala divarları həmin dövrə aid edilir. Bu dövr öz növbəsində tikinti qalıqları ilə izlənilən üç mərhələyə bölünür. Dağıntıdan və ya yanğından sonra binaların qalmış daş və ağac hissələrindən istifadə edərək yeni memarlıq detalları və əsas plana əlavə tikililər artırmaq yolu ilə bərpa olunmuşdur.
Bu dövrün binalarından bir neçə yazılı əşya da aşkar edilmişdir: daş farqment üzərində "Kadaşman-Enlil"in adı, zədələnmiş toppuz başı üzərində "Aşşurballitin sarayı" və daş qab üzərində "Uşişi Günəş tanrısına həsr edilmiş İdi ölkəsi hökmdarının Bauri sarayı" yazılmışdır.
R.Daysonun fikrincə IV dövrün mədəniyyətinə urartulular tərəfindən qalanın dağdılması və onun əhali tərəfindən tərk edilməsi ilə son qoyulmuşdur.
III dövr "Üçbucaqlı tapıntılar təbəqəsi" xarabalıqlarının toxunulmaz halda qaldığı vaxtdan bir müddət keçdikdən sonra meydana gəlmişdir. Bu dövr iki – erkən III B (e.ə. 750–600-cü illər) və son III A (e.ə.600–400-cü illər) təbəqəsinə bölünür. Yeni məskunlar təpədəki tikililərdən qismən onları bərpa edərək istifadə etmişlər. Onlar asma üçbucaqlar formasında həndəsi şəkilli səciyyəvi keramika (III B dövrü) və açıq sarı rəngli keramika (III A dövrü) hazırlamışlar.
Sonra hələlik dəqiq müəyyənləşdirilməmiş II dövr "Üçbucaqdan sonrakı tapıntılar təbəqəsi" və I İslam dövrü gəlir.
Həsənlidə qazılmış arxeoloji material Güney Azərbaycanın və ümumiyyətlə İran yaylasının qədim tarixinin öyrənilməsində böyük əhəmiyyətə malikdir. Həsənli qazıntıları özündən əvvəlkilərdən burada təkcə yaşayış məskəninə aid nekropolun aşkar edilməsi ilə yox, həm də yaşayış məskəninin özünün demək olar ki, tamamilə qazılması ilə fərqlənir. Bu yüksək elmi səviyyədə sistematik olaraq aparılmış qazıntılardır vəə onlar bu rayonun ardıcıl mədəni inkişafının dolğun lövhəsini yaşadır. Müasir tədqiqat metodları sayəsində buradan ədə edilmiş materialın dəqiq və etibarlı xronoloji şkalasını vermək mümkün olmuşdur.
Həsənli materialları qonşuluqdakı qədim yaşayış məskənləri və nekropollar yerləşən təpələrdən aşkar edilmiş materiallarla tamamlanır.
Həsənli təpəsi yaxınlığında bir neçə kiçik təpə də qazılmışdır. Onlar Həsənlidə qazılmış dövr etibarilə müvafiq erkən təbəqələrə nisbətən daha zəngin material vermişdir. Bu dövrlər qazıntı aparılmış təpələrin adları ilə adlandırılmışdır.
Həsənlidən 1,5 km Cənubda yerləşən Hacı Firuz təpəsindəki qazıntılar Həsənli X dövrə uyğun gələn daha qədim dövr (e.ə.VI-V minilliklər) əşyaları vermişdir. Keramika hörmə məmulatının izlərini saxlamışdır. Məhz bu hörmə sayəsində gil lazımi formada bərkiyirdi. Sonra hörmə kənar edilirdi. Qablar bərkidikdən sonra onların üzəri yenidən nazik gil qatı ilə örtülərək bişirilirdi. Qablar bəzən həndəsi şəkillərlə bəzədilirdi.
IX və VIII dövrlər müvafiq olaraq Dəlmətəpə və Pişdəlitəpə qazıntıları ilə təmsil edilmişdir.
Dəlmətəpə, Həsənlitəpədən təxminən 5 km cənub-qərbdə, Dəlmə mədəniyyətinin bir növü olan müasir Dəlmə kəndinin yaxınlığında yerləşən kiçik bir kurqandır. Onun diametri təxminən 50 m-dir. Abidə Çarlz Börni və T. Kayler Yanq tərəfindən 1958-1961-ci illərdə hər biri 1 ay davam etməklə 3 mövsüm tədqiq edilmişdir. Dəlmətəpə tapıntıları e.ə. V minilliyin sonlarına aid edilən və Yaxın Şərqdə həmin dövr mədəniyyətləri arasında nadir sayılan rəngli keramikanı nümayiş etdirir. Həndəsi rəsmli qablar çəhrayı və ya ətrəngi, habelə qəhvəyi və qara-qəhvəyi rəngdədir. Həndəsi rəsmlərdən olduqca effekli və çoxsaylı kombinasiyalarda yüksək sənətkarlıq zövqü ilə istifadə edilmişdir.
Pişdəlitəpə VIII dövr e.ə. IV minilliyin ortalarına aid edilir. Pişdəlitəpə mədəniyyəti ilə Urmiya gölünün Şərq sahilindəki Yanıqtəpə mədəniyyəti arasında oxşarlıqlar aşkar edilmişdir. Buraya qəhvəyi-qara rəngli, həndəsi rəsmli sarımtıl keramika, dəvəgözü və çaxmaqdaşından silahlar, saxsı iy, heyvan heykəlcikləri və s. daxildir.
Bu materialların dövrü və əlaqələri radio-karbon analizinin məlumatlarına, həmçinin İraq, İran və Türkiyədə aşkar edilmiş materiallarla müqayisəyə əsaslanan R.Dayson tərəfindən müəyyənləşdirilmişdir.
Həsənlidə tapılmış sümük qalıqlarının analizi T.A.Ratbunun tədqiqatinda aparılmışdır. Müəllif Həsənlidə yeddi dövrdə (I–V, VII, IX) aşkar edilmiş 120 kişi, uşaq və qadın skletlərini nəzərdən keçirmişdir. Onların böyük əksəriyyəti (83-ü) IV dövrə, 21 V dövrə aiddir. Qalan dövrlər isə iki-üç nümunə ilə təmsil edilmişdir. Bütün ölülər sağ böyrü üstə, bükülü vəziyyətdə basdırılmışdır. Müəllif qeyd edir ki, ölülərin 32 faizinin başı Şimala, 31 faizinin başı isə Qərbə doğru qoyulmuşdur.
Həsənli təpəsinin Şimal ətəyindəki nekropol ərazisində 1947–1948-ci illərdə müstəqil qazıntılar aparmış və M.Rad və A.Hakimi oz tədqiqatlarında səliqəsiz istiqamətli dəfnləri şərh etmişlər. Onlara görə Həsənli sakinləri dəfn zamanı Günəşi əsas istiqamət götürürdülər. Ona görə də, ilin və günün vaxtından asılı olaraq dəfn zamanı istiqamətlər dəyişirdi.
Tədqiqi
Həsənlitəpə yaşayış yerində ilk arxeoloji tədqiqat 1936-cı ildə Aurel Ştayn tərəfindən aparılmışdır. Qazıntılar 1947 və 1949-cu illərdə İran Arxeoloji Xidməti tərəfindən aparılmış və tədqiqatın nəticələrinə dair hər hansı bir hesabat nəşr edilməmişdir. Həsənlitəpədə daha sistemli tədqiqatlar 1956-cı ildən 1974-cü ilə qədər 10 mövsüm davam etməklə və İran arxeoloji idarəsinin təşkilatçılığı ilə aparılmışdır. Qazıntılarda iştirak edən komanda Pensilvaniya Universiteti, Muzey Universiteti və Metropoliten Muzeyi tərəfindən formalaşdırılmışdır. Qazıntılara Robert Dayson rəhbərlik etmişdir. İlkin tədqiqatlar Uşnu-Sulduz vadisində əsasən bu yaşayış məntəqəsində neolit dövründən e.ə. 334-cü ilə qədər regional mədəni tarixi bərpası məqsədi ilə aparılmışdır. Lakin 1958-ci ildə qızıl camın tapılması bölgədə dəmir dövrünə diqqəti artırmışdır. Tədqiqatlar vaxtı gümüş qab da aşkar edilmişdir. Tapıntılar qazıntıların Dinhə təpə, Dəlmə təpə, Hacı Firuz təpə, Əqrəb təpə, Pişdəli təpə və Səh Girdan adlı ərazilər istiqamətində genişlənməsinə səbəb olmuşdur. 2007-ci ildə Həsənlidə aparılmış arxeoloji qazıntıların nəticələrinə aid yekun hesabatları ortaya qoymaq üçün monoqrafiya nəşrinə cəhd edildi. İndiyə qədər 2 qazıntı hesabatı və bir sıra xüsusi tədqiqat əsərləri işıq üzü görmüşdür.
Qalereya
-
-
Həsənlitəpə -
Həsənlitəpə -
-
Tunc içki qabı (b.e.ə. I minillik, İran Milli Muzeyi) -
Keramika, Həsənlitəpə, b.e.ə. I minillik -
Aypara şəkilli lövhə, Həsənlitəpə (b.e.ə. I minillik, İran Milli Muzeyi)
İstinadlar
- "معنی تپه | لغتنامه دهخدا". Arxiv surəti 24 sentyabr 2023 tarixindən (Wayback Machine) saytında www.vajehyab.com.
- Clauson, Gerard (1972). "Töpü". An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkishn. Oxford: Clarendon Press. p. 436.
- "М.И. Артамонов – К вопросу о происхождении скифского искусства, Сообщения Государственного Эрмитажа. [ Вып.] XXII. Л.: 1962. С. 30-35". 2012-07-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-30.
- Крупнейший клад Ирана[ölü keçid]
- "Происхождение защитного доспеха". 2011-10-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-22.
- Hamlin, Carol. “Dalma Tepe.” Iran, vol. 13, 1975, pp. 111–27.
- Qaşqay, S. Manna dövləti. Bakı: Azərnəşr, 1993, s. 7-16
- "Hasanlu Publication Project". 2024-12-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-07.
- Irene J. Winter, Hasanlu Special Studies I: A Decorated Breastplate from Hasanlu, Iran, Monograph 39, University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology, 1980,
- Oscar White Muscarella, Hasanlu Special Studies II: The Catalogue of Ivories from Hasanlu, Iran, Monograph 40, University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology, 1980,
- Michelle I. Marcus, Hasanlu Special Studies III: Emblems of Identity and Prestige—The Seals and Sealings from Hasanlu, Iran, Monograph 84, University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology, 1996,
- Maude de Schauensee, Hasanlu Special Studies: Peoples and Crafts in Period IVB at Hasanlu, Iran, University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology, 2011,
Mənbə
- S.Qaşqay. Manna dövləti. Bakı: Azərnəşr, 1993
- R. N. Dyson. The Architecture of Hasanlu. Period I to IV. AJA v. 81, №4, 1977
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Hesenli Hesenlitepe yasayis yeri Iranin Qerbi Azerbaycan ostaninda Urmiya golunun cenub sahilinde Sulduz vadisinin merkezinde Kadar cayinin yaxinligindaki Hesenli kendi erazisinde yerlesen qedim yasayis yeri Manna dovletine aid arxeoloji abide kompleksi Hesenlitepefa تپه حسنلو 37 00 17 sm e 45 27 32 s u H G Y O Olke Iran Yerlesir Qerbi Azerbaycan ostani IranRegionAsiya EhemiyyetiDunya ehemiyyetli Hesenli Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Adi ve etimologiyasi 2 Yerlesme yeri 3 Tarixi 3 1 Medeni tebeqeleri 4 Tedqiqi 5 Qalereya 6 Istinadlar 7 MenbeAdi ve etimologiyasiredakteBu yasayis meskeni yaxinliqdaki Hesenli kendinin adi ile adlandirilib Tepe sozu ise qedim turk dilinde oronimler ucun istifade edilen sozdur 1 2 E A Qrantsovski guman edir ki e e IX esre aid assur menbelerinde de tesaduf edilen Idi adi Hesenlinin qedim adidir O qeyd edir ki Hesenliye aid onomastik material e e IX esrin sonlarinadek Hesenli ehalisinin irandilli olmadigini subut edir Yerlesme yeriredakteHesenlitepe yasayis yer vadide yerlesir Qerbden Zaqros daglari cenubdan Kurdustan daglari Urmiya golunden ise xirda tepelerle ayrilir Oraya giris ancaq qerbden Kelyasin ve Revanduz asirimi serqden ise Kadar cayi boyunca daxil olmaq mumkundur Ziviye tapintilari skif heyvan uslubunun Azerbaycanda yarandigini soylemeye imkan vermisdir 3 4 5 TarixiredakteHesenli erazisi e e IX esrin ortalarindan III Salmanasarin e e 859 824 kitabelerinde adi cekilen Manna dovleti yerlesen eraziye daxil idi Hesenlide askar edilmis qedim yasayis meskeni mixi yazili menbelerde adi cekilen hec bir seherle deqiq sekilde eynilesdirilmemisdir Tikinti qurgularinin qaliqlari gosterir ki Hesenli xeyli boyuk ve yaxsi mohkemlendirilmis yasayis menteqesi olmusdur E e VI minilliye qeder medeniyyetin ardicil statiqrafiyasini veren Hesenli tepesi 27 5 metr derinliye qazilmisdir Bu statiqrafiya tarixi melum olan abidelerle keramika qaliqlarinin hemcinin radio karbon tehlilinin neticelerinden istifade vasitesile mueyyenlesdirilmisdir M Salvini Urartu hokmdarlari Ispuini ve onun oglu Menuanin Meista seheri ve Manna olkesi eleyhine yuruslerinden behs eden Tastepedeki Hesenliden 40 km serqde qayaustu kitabelerini serh ederken bele neticeye gelir ki Meista Hesenli tepesindeki qedim qalanin Urartu dilinde adidir ve Hesenli tepenin IV medeni tebeqesi de mehz Urartu yurusleri zamani dagidilmisdir Medeni tebeqeleriredakte R Dayson Hesenlide qazilmis materiallari 10 dovre ayirir X VI dovr materiallari Hesenli tepesi yaxinliginda yerlesen tepelerde de temsil edilmisdir Daha cox zenginliyi ve muxtelifliyi ile secilen V IV tebeqelerdir Keramika memulati dibinin formasina gore Esas tebeqenin dibi adlanan V dovr e e 1200 1000 ci illere aid edilir Bu dovrden baslayaraq Hesenli tepesi kicik binalarla abadlasdirilir E e 1100 800 cu illere aid IV dovr boz gil memulatlari dovru evvelki dovrlerde tesaduf edilmeyen xarakterik cizgili esasen suyrelenmis boz qara keramika ile seciyyelenir Tepenin merkezindeki iri tikintiler ve kvadrat qulleli qala divarlari hemin dovre aid edilir Bu dovr oz novbesinde tikinti qaliqlari ile izlenilen uc merheleye bolunur Dagintidan ve ya yangindan sonra binalarin qalmis das ve agac hisselerinden istifade ederek yeni memarliq detallari ve esas plana elave tikililer artirmaq yolu ile berpa olunmusdur Bu dovrun binalarindan bir nece yazili esya da askar edilmisdir das farqment uzerinde Kadasman Enlil in adi zedelenmis toppuz basi uzerinde Assurballitin sarayi ve das qab uzerinde Usisi Gunes tanrisina hesr edilmis Idi olkesi hokmdarinin Bauri sarayi yazilmisdir R Daysonun fikrince IV dovrun medeniyyetine urartulular terefinden qalanin dagdilmasi ve onun ehali terefinden terk edilmesi ile son qoyulmusdur III dovr Ucbucaqli tapintilar tebeqesi xarabaliqlarinin toxunulmaz halda qaldigi vaxtdan bir muddet kecdikden sonra meydana gelmisdir Bu dovr iki erken III B e e 750 600 cu iller ve son III A e e 600 400 cu iller tebeqesine bolunur Yeni meskunlar tepedeki tikililerden qismen onlari berpa ederek istifade etmisler Onlar asma ucbucaqlar formasinda hendesi sekilli seciyyevi keramika III B dovru ve aciq sari rengli keramika III A dovru hazirlamislar Sonra helelik deqiq mueyyenlesdirilmemis II dovr Ucbucaqdan sonraki tapintilar tebeqesi ve I Islam dovru gelir Hesenlide qazilmis arxeoloji material Guney Azerbaycanin ve umumiyyetle Iran yaylasinin qedim tarixinin oyrenilmesinde boyuk ehemiyyete malikdir Hesenli qazintilari ozunden evvelkilerden burada tekce yasayis meskenine aid nekropolun askar edilmesi ile yox hem de yasayis meskeninin ozunun demek olar ki tamamile qazilmasi ile ferqlenir Bu yuksek elmi seviyyede sistematik olaraq aparilmis qazintilardir vee onlar bu rayonun ardicil medeni inkisafinin dolgun lovhesini yasadir Muasir tedqiqat metodlari sayesinde buradan ede edilmis materialin deqiq ve etibarli xronoloji skalasini vermek mumkun olmusdur Hesenli materiallari qonsuluqdaki qedim yasayis meskenleri ve nekropollar yerlesen tepelerden askar edilmis materiallarla tamamlanir Hesenli tepesi yaxinliginda bir nece kicik tepe de qazilmisdir Onlar Hesenlide qazilmis dovr etibarile muvafiq erken tebeqelere nisbeten daha zengin material vermisdir Bu dovrler qazinti aparilmis tepelerin adlari ile adlandirilmisdir Hesenliden 1 5 km Cenubda yerlesen Haci Firuz tepesindeki qazintilar Hesenli X dovre uygun gelen daha qedim dovr e e VI V minillikler esyalari vermisdir Keramika horme memulatinin izlerini saxlamisdir Mehz bu horme sayesinde gil lazimi formada berkiyirdi Sonra horme kenar edilirdi Qablar berkidikden sonra onlarin uzeri yeniden nazik gil qati ile ortulerek bisirilirdi Qablar bezen hendesi sekillerle bezedilirdi nbsp Pensilvaniya Universitetinin Universitet Muzeyi terefinden maliyyelesdirilen Hesenlu Layihesi cercivesinde Iranin Delme Tepesinde tapilmis qab IX ve VIII dovrler muvafiq olaraq Delmetepe ve Pisdelitepe qazintilari ile temsil edilmisdir Delmetepe Hesenlitepeden texminen 5 km cenub qerbde Delme medeniyyetinin bir novu olan muasir Delme kendinin yaxinliginda yerlesen kicik bir kurqandir Onun diametri texminen 50 m dir Abide Carlz Borni ve T Kayler Yanq terefinden 1958 1961 ci illerde her biri 1 ay davam etmekle 3 movsum tedqiq edilmisdir 6 Delmetepe tapintilari e e V minilliyin sonlarina aid edilen ve Yaxin Serqde hemin dovr medeniyyetleri arasinda nadir sayilan rengli keramikani numayis etdirir Hendesi resmli qablar cehrayi ve ya etrengi habele qehveyi ve qara qehveyi rengdedir Hendesi resmlerden olduqca effekli ve coxsayli kombinasiyalarda yuksek senetkarliq zovqu ile istifade edilmisdir Pisdelitepe VIII dovr e e IV minilliyin ortalarina aid edilir Pisdelitepe medeniyyeti ile Urmiya golunun Serq sahilindeki Yaniqtepe medeniyyeti arasinda oxsarliqlar askar edilmisdir Buraya qehveyi qara rengli hendesi resmli sarimtil keramika devegozu ve caxmaqdasindan silahlar saxsi iy heyvan heykelcikleri ve s daxildir Bu materiallarin dovru ve elaqeleri radio karbon analizinin melumatlarina hemcinin Iraq Iran ve Turkiyede askar edilmis materiallarla muqayiseye esaslanan R Dayson terefinden mueyyenlesdirilmisdir Hesenlide tapilmis sumuk qaliqlarinin analizi T A Ratbunun tedqiqatinda aparilmisdir Muellif Hesenlide yeddi dovrde I V VII IX askar edilmis 120 kisi usaq ve qadin skletlerini nezerden kecirmisdir Onlarin boyuk ekseriyyeti 83 u IV dovre 21 V dovre aiddir Qalan dovrler ise iki uc numune ile temsil edilmisdir Butun oluler sag boyru uste bukulu veziyyetde basdirilmisdir Muellif qeyd edir ki olulerin 32 faizinin basi Simala 31 faizinin basi ise Qerbe dogru qoyulmusdur Hesenli tepesinin Simal eteyindeki nekropol erazisinde 1947 1948 ci illerde musteqil qazintilar aparmis ve M Rad ve A Hakimi oz tedqiqatlarinda seliqesiz istiqametli defnleri serh etmisler Onlara gore Hesenli sakinleri defn zamani Gunesi esas istiqamet gotururduler Ona gore de ilin ve gunun vaxtindan asili olaraq defn zamani istiqametler deyisirdi 7 Tedqiqiredakte nbsp Hesenli qizil cami Hesenlitepe yasayis yerinde ilk arxeoloji tedqiqat 1936 ci ilde Aurel Stayn terefinden aparilmisdir Qazintilar 1947 ve 1949 cu illerde Iran Arxeoloji Xidmeti terefinden aparilmis ve tedqiqatin neticelerine dair her hansi bir hesabat nesr edilmemisdir Hesenlitepede daha sistemli tedqiqatlar 1956 ci ilden 1974 cu ile qeder 10 movsum davam etmekle Amerika arxeoloji cemiyyeti ve Iran arxeoloji idaresinin teskilatciligi ile aparilmisdir Qazintilarda istirak eden komanda Pensilvaniya Universiteti Muzey Universiteti ve Metropoliten Muzeyi terefinden formalasdirilmisdir Qazintilara Robert Dayson rehberlik etmisdir Ilkin tedqiqatlar Usnu Sulduz vadisinde esasen bu yasayis menteqesinde neolit dovrunden e e 334 cu ile qeder regional medeni tarixi berpasi meqsedi ile aparilmisdir Lakin 1958 ci ilde qizil camin tapilmasi bolgede demir dovrune diqqeti artirmisdir Tedqiqatlar vaxti gumus qab da askar edilmisdir Tapintilar qazintilarin Dinhe tepe Delme tepe Haci Firuz tepe Eqreb tepe Pisdeli tepe ve Seh Girdan adli eraziler istiqametinde genislenmesine sebeb olmusdur 2007 ci ilde Hesenlide aparilmis arxeoloji qazintilarin neticelerine aid yekun hesabatlari ortaya qoymaq ucun monoqrafiya nesrine cehd edildi 8 Indiye qeder 2 qazinti hesabati ve bir sira xususi tedqiqat eserleri isiq uzu gormusdur 9 10 11 12 Qalereyaredakte nbsp nbsp Hesenlitepe nbsp Hesenlitepe nbsp nbsp Tunc icki qabi b e e I minillik Iran Milli Muzeyi nbsp Keramika Hesenlitepe b e e I minillik nbsp Aypara sekilli lovhe Hesenlitepe b e e I minillik Iran Milli Muzeyi Istinadlarredakte معنی تپه لغت نامه دهخدا Arxiv sureti 24 sentyabr 2023 tarixinden Wayback Machine saytinda www vajehyab com Clauson Gerard 1972 Topu An Etymological Dictionary of pre thirteenth century Turkishn Oxford Clarendon Press p 436 M I Artamonov K voprosu o proishozhdenii skifskogo iskusstva Soobsheniya Gosudarstvennogo Ermitazha Vyp XXII L 1962 S 30 35 2012 07 30 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 07 30 Krupnejshij klad Irana olu kecid Proishozhdenie zashitnogo dospeha 2011 10 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 22 Hamlin Carol Dalma Tepe Iran vol 13 1975 pp 111 27 Qasqay S Manna dovleti Baki Azernesr 1993 s 7 16 Hasanlu Publication Project 2024 12 08 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 12 07 Irene J Winter Hasanlu Special Studies I A Decorated Breastplate from Hasanlu Iran Monograph 39 University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology 1980 ISBN 0 934718 34 2 Oscar White Muscarella Hasanlu Special Studies II The Catalogue of Ivories from Hasanlu Iran Monograph 40 University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology 1980 ISBN 0 934718 33 4 Michelle I Marcus Hasanlu Special Studies III Emblems of Identity and Prestige The Seals and Sealings from Hasanlu Iran Monograph 84 University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology 1996 ISBN 0 924171 26 X Maude de Schauensee Hasanlu Special Studies Peoples and Crafts in Period IVB at Hasanlu Iran University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology 2011 ISBN 1 934536 17 2MenberedakteS Qasqay Manna dovleti Baki Azernesr 1993 R N Dyson The Architecture of Hasanlu Period I to IV AJA v 81 4 1977 Menbe https az wikipedia org w index php title Hesenlitepe yasayis yeri amp oldid 8006872