Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Rus-hindu müharibəsi — may 1802–1805-ci illər ərzində Sitka adasına (müasir Baranov adası) və Yakutat körfəzindən Uels Şahzadəsi adasının cənub burnuna qədər bütün Cənub-Şərqi Alyaskaya nəzarət etmək üçün rus kolonistləri ilə Tlinqit hinduları arasında baş vermiş silahlı münaqişələr.
| Rus-hindu müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Tarix | may 1802 - 1805 | ||
| Yeri | Baranov adası | ||
| Səbəbi | Dəniz samuru ovu sahələrinə nəzarət | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| | |||
Fon
İlk dəfə rus sənayeçiləri Tlinqitlərlə 1792-ci ildə Hinçinbruk adasında qarşılaşdılar və burada qeyri-müəyyən nəticə ilə aralarında silahlı qarşıdurma baş verir. Nəticədə sənayeçilərin rəhbəri və Alyaskanın gələcək idarəşisi Aleksandr Baranov az qala öləcəkdi, hindular isə geri çəkilmək məcburiyyətində qalır. Lakin ruslar adada möhkəmlənməyə cəsarət etmir və Kadyak adasına da üzürlər. Tlinqit döyüşçüləri taxta əsləhə, heyvanların və müxtəlif fövqəltəbii canlıların təsvirləri olan taxta dəbilqələr geyinmişdilər.
1799-cu ildə Baranovun köməkçilərindən biri Vasili Medvednikov Orel briqadası ilə Sitka adasının qərb sahilinə gəlir və Baranovun özü də tezliklə buraya gəldikdən sonra burada Müqəddəs Arxangel Mixail qalasının (Mixaylovskaya qalası) əsası qoyulur.
Yerli tlinqit ağsaqqalları — Skautlelt, Kouxan və Skaataqeç yeni qəsəbədə Baranova gəldilər. Medvednikov qalanın başçısı təyin edilir. Baranovun əmrinə görə ruslar hindlilərdən heç nə almırlar.
Tlingit üsyanı
1802-ci ilin mayında rusları öz torpaqlarından və ərazi sularından kayak flotiliyaları ilə birlikdə qovmağa çalışan tlinqit xalqının güclü üsyanı başlayır (ruslar onları Kolyuji və ya Koloşa adlandırırdılar). Materikdəki ilk atışma mayın 23-də, İ. A. Kuskovun başçılıq etdiyi böyük kayak flotiliyası Aleksandr arxipelaqının boğazlarında dəniz samuru ovuna getdiyi zaman baş verir. İyun ayında Toyon (rəhbər) Katlianın başçılıq etdiyi 600 hindli dəstə Mixaylovski qalasına (Sitka adasında) hücum edir. "Sitka" dəstəsi dəniz samuru ovuna çıxana qədər gözlədilər və 15 nəfərin qaldığı qalaya hücum etdilər. Bir gün sonra hindular dəniz şiri ovundan qalaya qayıdan Vasili Koçesovun kiçik dəstəsini demək olar ki, tamamilə məhv etdilər. İyunun 19-dan 20-nə keçən gecə "Sitka" partiyası (165 nəfər) Fridrix boğazı ərazisində tlinqitlərin hücumuna məruz qalır və tamamilə darmadağın olunurlar. Bir az sonra bu əraziyə üzən İngilis briqadası Unicorn, kapitan Henri Barber iki amerikalı kapitanla birlikdə qalada yaşayan Kadyakdan olan sağ qalan rusları və eskimos qadınlarını möcüzəvi şəkildə xilas edir. İngilislər top atəşi ilə tlinqit kanolarını batırır və tlingit liderlərini əsir götürürlər. Bundan sonra hindular onlara rus və eskimo əsirlərini və viran qalan qaladan talan edilmiş xəzləri verməyə məcbur olurlar. Henri Barber xəzləri ələ keçirir və Mixaylovski qalasından məhbuslarla birlikdə Baranovun o vaxt olduğu Kadyak şəhərinə yola düşür. Burada o, əsirlər üçün fidyə tələb edir və Baranovdan 10 min rubl dəyərində dəniz samuru dərisi alır.
Mixaylovski qalasının itirilməsi rus koloniyaları və şəxsən Aleksandr Baranov üçün ağır zərbə olur. Rus-Amerika şirkətinin ümumi itkiləri 24 rus və 200-ə yaxın kadyak eskimos, çuqaç və aleut idi.
Qarşıdurma
1803-cü il may ayının əvvəlində Baranov "Müqəddəs Aleksandr Nevski" qaliotunu Novorossiyskdəki Yakutat körfəzində (Alyaskada) əhəmiyyətli bir rus qarnizonunun olduğu İvan Kuskovun yanına göndərir. Kuskov Baranovu bir il ərzində tələsik cəza ekspedisiyası təşkilindən çəkindirir.
Sitka döyüşü
1804-cü ildə Baranov Alyaskanın Novorossiysk şəhərindən Sitkanı fəth etmək üçün hücüma keçir. Onun dəstəsində kayaklarda və "Ermak", "Aleksandr", "Yekaterina" və "Rostislav" gəmilərində 150 rus və 900 kadyak eskimosu, çuqaç eskimosu və denain hinduları var idi. Sentyabrda Aleksandr Baranov Sitkaya çatır. Burada o, Yuri Lisyanskinin dünya ətrafında üzən "Neva" gəmisini aşkarlayır. Burada hindular bir neçə yüz döyüşçünün məskunlaşdığı taxta bir qala tikmişdilər. Qəsəbəni dəniz silahlarından atəşə tutan ruslar hücuma başlayırlar, lakin hücum dəf edilir. Bu zaman Baranov qolundan yüngül yaralanır. Lakin mühasirə və artilleriya atəşi davam edirilir. Müqavimətin mənasız olduğunu başa düşən hindular qalalarını tərk edərək Sitka adasının şərq hissəsinə çəkilirlər. Tərk edilmiş istehkamda bir neçə yaşlı qadın və öldürülmüş uşaq tapılır. 1804-cü il oktyabrın 8-də bu yaşayış yerinin üzərində Rusiya bayrağı qaldırılır. Qala və yeni qəsəbənin tikintisinə başlanılır. Tezliklə burada Novo-Arxangelsk şəhəri böyüyür. Bu döyüşdə Rusiya koalisiyasının itkiləri təxminən 20 nəfər təşkil edib.
Yakutatın süqutu
20 avqust 1805-ci ildə Tanux və Luşvakın başçılıq etdiyi Tlaxaik-Tekuedi klanının eyaki döyüşçüləri və onların Tlinqit Kuaşkquan qəbiləsindən olan müttəfiqləri Yakutatı yandırırlar və orada qalan rusları öldürürlər. Hücumu diqqətlə planlaşdıran və təşkil edən Tanux onun etibarından istifadə edərək qalaya daxil olur və qalanın komandirini öldürür, bundan sonra hind əfsanələrinə görə, onun işarəsi ilə "hər bir döyüşçü öz rusunu öldürmüşdür". 1805-ci ildə Yakutatdakı rus koloniyasının bütün əhalisindən, rəsmi məlumatlara görə, 14 rus "və onlarla birlikdə daha çox adalılar", yəni Kaydak və Çuqaçlar ölürülür. Partiyanın əsas hissəsi Demyanenkovla birlikdə Yakutatın yandığından əmin olaraq, uzun bir dəniz səyahətinə çıxır və fırtına nəticəsində dənizdə batır. O zaman 250-yə yaxın adam ölür. Həddindən artıq yorğunluq səbəbindən dənizə üzməkdən imtina edən, Tlingitlərə təslim olmaq qərarına gələn və sahil boyunca hərəkət edən yalnız 30-a yaxın insan xilas olur. Yakutatın süqutu və Demyanenkovun partiyasının ölümü Rusiya koloniyaları üçün daha bir ağır zərbə olur. Amerika sahillərində mühüm iqtisadi və strateji baza itirilir.
Sonrakı qarşıdurma
Sonradan hindularla barışıq bağlanılır və Rusiya-Amerika Şirkəti silahlı rus gəmilərinin qoruması altında kayak flotillalarının köməyi ilə Aleksandr arxipelaqının sularında dəniz samuru tutmağa çalışır. Səbəb isə Tlinqitlərin bəzən sənayeçi partiyaların iştirakçılara hücumlar həyata keçirməsi olur.
Nəticə
Hindu hücumları nəticəsində 2 rus qalası və Cənub-Şərqi Alyaskada bir kəndlər dağıdılır, 45-ə yaxın rus və 230-dan çox yerli sakin öldürülür (Demyanenkovun partiyasından daha 250 nəfər Yakutatdakı münaqişənin dolayı qurbanı olur). Bütün bunlar bir neçə il ərzində Rusiya Amerikanın şimal-qərb sahilləri boyunca cənuba doğru irəliləməsini dayandırır. Hindu təhlükəsi Aleksandr arxipelaqı ərazisində Rus-Amerika Şirkəti qüvvələrini daha da məhdudlaşdırır və onlara Cənub-Şərqi Alyaskanın sistemli müstəmləkəçiliyinə başlamağa imkan vermir. Lakin Hindu torpaqlarında dəniz ovu dayandırıldıqdan sonra münasibətlər bir qədər yaxşılaşır və RAŞ tlinqitlərlə ticarəti bərpa edir. Hətta onlara Novoarxangelsk yaxınlığındakı ata-baba kəndini bərpa etməyə icazə verir.
Rəsmi atəşkəs bağlandıqdan sonra qarşılıqlı düşmənçilik tədricən zəifləyir, lakin heç bir tərəf haqlı olaraq özünü qaliblər sırasına aid edə bilmir. Tlinqitlər məqsədlərinə çatmır — rusları öz torpaqlarından qovmağa müvəffəq olmurlar. Lakin RAŞ də öz məqsədinə çata bilmir — hinduların müqavimətini qırmaq, onları Kadyak və Aleut adalarının əhalisi ilə olduğu kimi, özündən tamamilə asılı vəziyyətə salmaq mümkün olmur. Heç bir tərəfin qalib gəlmədiyi müharibə qarşılıqlı faydalı olmasa da, qarşılıqlı məqbul bir kompromislə başa çatır. Bununla belə Rus-Amerika şirkəti Alyaskanın cənub-şərq sahillərində möhkəmlənməyə müvəffəq olur, həm ticarətdən, həm də regionun təbii ehtiyatlarının istismarından gəlir əldə edir. Ruslarla ticarətdən bəhrələnən tlinqitlər həm ov yerlərini, həm də müstəqilliklərini müdafiə edə bilir; ruslar, ingilislər və amerikalılar arasındakı ziddiyyətlər üzərində ağılla oynayaraq, onların bufer mövqelərindən istifadə edərək, materik Alyaskanın bir sıra qəbilələrinə təsirlərini genişləndirirlər. Bundan əlavə, onlar hətta qismən istədikləri məqsədə nail ola bilirlər — 1821-ci ilə qədər rus sənayeçi dəstələri tamamilə Tlinqit klanlarının nəzarəti altına qayıdan boğazlardan praktiki olaraq qovulur.
Qarşıdurmanın ardı
Müharibənin residivləri 1805-ci ildən sonra, xüsusən 1813 və 1818-ci illərdə davam edir.
1850-ci ildə tlinqitlər Novo-Arxangelsk yaxınlığındakı bazarda və meşədə ruslarla bir çox mübahisə və döyüşlər etmişlər. Bu təxribatlara cavab olaraq N. Rozenberq hindulara iğtişaşlar davam edəcəyi təqdirdə, "Koloşenski bazarı"nın tamamilə bağlanmasını əmr edəcəyini və onlarla bütün ticarəti dayandıracağını bildiri. Hinduların bu ultimatuma reaksiyası misilsiz idi: səhəri gün onlar Novo-Arxangelski tutmağa cəhd edirlər. Onların bəziləri silahla silahlanaraq qala divarının yaxınlığındakı kolluqlarda gizlənir; digəri isə "Koloşenskaya akkumulyatoru" adlanan toplarla taxta qülləyə qədər əvvəlcədən hazırlanmış nərdivanları yerləşdirərək, demək olar ki, onu ələ keçirir. Rusların bəxti gətirdi ki, keşikçilər ayıq-sayıq olub vaxtında həyəcan təbili çalır. Köməyə gələn silahlı dəstə artıq akkumulyatorun üstünə çıxmış üç hindlini yerə atıb, qalanlarını dayandıra bilirlər. 1852-ci ildə tlinqitlər Novo-Arxangelsk yaxınlığındakı Qoryaçiye Klyuçidə kiçik bir rus yaşayış məntəqəsini talan edirlər (Rus-Amerika şirkətinin bir əməkdaşı öldürülür). 1855-ci ilin noyabrında bir neçə yerli sakinlər aşağı Yukonda Andreyvsk məntəqəsini tutduqda başqa bir hadisə baş verir. O zaman məntəqənin rəhbəri, Xarkovlu tacir Aleksandr Şerbakov və RAŞ-də xidmət edən iki fin işçisi burada olur. Qəfil hücum zamanı Şerba və bir fəhlə öldürülür. Sağ qalan işçi Lavrentiya Keryanin qaça bilir və təhlükəsiz şəkildə Mixaylovski redutuna çatır. Dərhal olaraq ekspedisiyası göndərilir və Andreevskayanı basan yerlilərin tundrada gizləndiyini aşkarlanır. Onlar bir ulaqda gizlənirlər və təslim olmaqdan imtina edirlər. Ruslar atəş açmağa məcbur olur. Atışma nəticəsində beş yerli sakin öldürülür, onlardan biri isə qaça bilir.
Simvolik "sülhün yekunu" və onun təftişi
1989-cu il oktyabrın 25-də Sitkanın mərkəzində Lloyd və Barbara Hamesin şəhərə hədiyyəsi olaraq Aleksandr Baranovun abidəsi ucaldılanda, bu bir sıra yerli fəalların etirazına səbəb olur. Quraşdırmadan əvvəl naməlum şəxslər onun burnunu qoparmışdılar, lakin heykəl sonradan bərpa edilmişdir.
Şisgi Nuvu qalasındakı döyüşdən iki yüz il sonra, 2004-cü ilin payızında Sitka Milli Tarix Parkının ərazisində Kixadi qəbiləsi ilə Rusiya arasında rəsmi barışıq mərasimi keçirilir (1805-ci ildə Katlian ilə Baranov "Hindu protokolunun" incəliklərinə riayət etmədən" tlinqitlər tərəfindən tanınmamışdır). Mərasim Kiksadi qəbiləsinin xahişinə uyğun olaraq və Milli Park Xidməti, Konqres Kitabxanası, Rusiya tarixçiləri və Cənub-Şərqi Alyaska Hindu Mədəniyyət Mərkəzinin əməkdaşlığı sayəsində Moskvada yaşayan Baranovun nəslindən olan İ. Afrosinada iştirak edir. Rəsmi barışıq mərasimi Kiksadi döyüş başçısı Katlianın 1999-cu ildə ucaldılmış totem dirəyinin yanındakı ərazidə keçirilib. Sonuncu xətt uzun müddət davam edən düşmənçilik tarixinin altından çəkilir.
Bununla belə, barışıq haqqında fikirlər tez bir zamanda yenidən nəzərdən keçirilir. 2020-ci ildə ABŞ-də Black Lives Matter hərəkatının etirazları zamanı irqçiliklə məşğul olan tarixi şəxsiyyətlərdən hesab edilən Baranovun heykəli sökülərək dağıdılır. 14 iyul 2020-ci il tarixdə Sitka Şəhər Şurası Aleksandr Baranovun abidəsinin şəhərin mərkəzindən tarixi muzeyə köçürülməsi barədə qərar qəbul edib. İclasda qəbul edilmiş qətnamədə qeyd olunur ki, Baranov Sitkanın tarixində "silməz iz" qoysa da, eyni zamanda "Alyaskanın yerli əhalisinin — tlinqitlərin və aleutların əsarətinə, qətlinə və soyğunçuluğuna" rəhbərlik edib. "Baranovun qəddarlığına görə tlinqitlər ona "Ürəksiz" ləqəbini vermişdilər. Onun törətdiyi zorakılıq yerli əhali üçün tarixi bir travma olmuş və bu hələ də oların nümayəndələrinə ağrı verir".
İstinadlar
- Вопросы истории (rus). Гринёв А. В. Индейцы тлинкиты в период Русской Америки (1741-1867 гг.). Новосибирск: Наука, 1991. Гринёв А.В. 2000 http://annales.info/amerika/rus_amer/baranov.htm (#bare_url_missing_title). 2014-10-06 tarixində arxivləşdirilib. (#first_missing_last)
- Зорин А. В. Индейская война в русской Америке: русско-тлинкитское военное противоборство. — Курск: историко-культурный центр "Индейцы Северной Америки", Курский государственный медицинский университет, 2002. — 419 с.
- Болховитинов, 1997, Глава 8. Русская Америка в 1850-е гг. РАК и Крымская война..
- Katherine Rose. "Does Sitka's Baranov statue impress or oppress?". Raven Radio. 2017-11-27. 2020-07-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-16.
- Gene Griffin. "Cry Ceremony". National Park Service (ingilis). 2004. 2019-03-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-21.
- "Из центра города Ситка на Аляске уберут памятник первому правителю русских поселений в Северной Америке Александру Баранову". Медуза. 2020-07-15. 2020-07-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-16.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Rus hindu muharibesi may 1802 1805 ci iller erzinde Sitka adasina muasir Baranov adasi ve Yakutat korfezinden Uels Sahzadesi adasinin cenub burnuna qeder butun Cenub Serqi Alyaskaya nezaret etmek ucun rus kolonistleri ile Tlinqit hindulari arasinda bas vermis silahli munaqiseler Rus hindu muharibesi Tarix may 1802 1805 Yeri Baranov adasi Sebebi Deniz samuru ovu sahelerine nezaret Munaqise terefleri Rusiya imperiyasi Tlinqitler Komandan lar Aleksandr Baranov Yuri Lisyanski Toyonlar Katlian Tanux Lusvak Mundericat 1 Fon 2 Tlingit usyani 3 Qarsidurma 4 Sitka doyusu 5 Yakutatin suqutu 6 Sonraki qarsidurma 7 Netice 8 Qarsidurmanin ardi 9 Simvolik sulhun yekunu ve onun teftisi 10 IstinadlarFonredakteIlk defe rus senayecileri Tlinqitlerle 1792 ci ilde Hincinbruk adasinda qarsilasdilar ve burada qeyri mueyyen netice ile aralarinda silahli qarsidurma bas verir Neticede senayecilerin rehberi ve Alyaskanin gelecek idaresisi Aleksandr Baranov az qala olecekdi hindular ise geri cekilmek mecburiyyetinde qalir Lakin ruslar adada mohkemlenmeye cesaret etmir ve Kadyak adasina da uzurler 1 Tlinqit doyusculeri taxta eslehe heyvanlarin ve muxtelif fovqeltebii canlilarin tesvirleri olan taxta debilqeler geyinmisdiler 1799 cu ilde Baranovun komekcilerinden biri Vasili Medvednikov Orel briqadasi ile Sitka adasinin qerb sahiline gelir ve Baranovun ozu de tezlikle buraya geldikden sonra burada Muqeddes Arxangel Mixail qalasinin Mixaylovskaya qalasi esasi qoyulur Yerli tlinqit agsaqqallari Skautlelt Kouxan ve Skaataqec yeni qesebede Baranova geldiler Medvednikov qalanin bascisi teyin edilir Baranovun emrine gore ruslar hindlilerden hec ne almirlar Tlingit usyaniredakte1802 ci ilin mayinda ruslari oz torpaqlarindan ve erazi sularindan kayak flotiliyalari ile birlikde qovmaga calisan tlinqit xalqinin guclu usyani baslayir ruslar onlari Kolyuji ve ya Kolosa adlandirirdilar Materikdeki ilk atisma mayin 23 de I A Kuskovun basciliq etdiyi boyuk kayak flotiliyasi Aleksandr arxipelaqinin bogazlarinda deniz samuru ovuna getdiyi zaman bas verir Iyun ayinda Toyon rehber Katlianin basciliq etdiyi 600 hindli deste Mixaylovski qalasina Sitka adasinda hucum edir Sitka destesi deniz samuru ovuna cixana qeder gozlediler ve 15 neferin qaldigi qalaya hucum etdiler Bir gun sonra hindular deniz siri ovundan qalaya qayidan Vasili Kocesovun kicik destesini demek olar ki tamamile mehv etdiler Iyunun 19 dan 20 ne kecen gece Sitka partiyasi 165 nefer Fridrix bogazi erazisinde tlinqitlerin hucumuna meruz qalir ve tamamile darmadagin olunurlar Bir az sonra bu eraziye uzen Ingilis briqadasi Unicorn kapitan Henri Barber iki amerikali kapitanla birlikde qalada yasayan Kadyakdan olan sag qalan ruslari ve eskimos qadinlarini mocuzevi sekilde xilas edir Ingilisler top atesi ile tlinqit kanolarini batirir ve tlingit liderlerini esir gotururler Bundan sonra hindular onlara rus ve eskimo esirlerini ve viran qalan qaladan talan edilmis xezleri vermeye mecbur olurlar Henri Barber xezleri ele kecirir ve Mixaylovski qalasindan mehbuslarla birlikde Baranovun o vaxt oldugu Kadyak seherine yola dusur Burada o esirler ucun fidye teleb edir ve Baranovdan 10 min rubl deyerinde deniz samuru derisi alir Mixaylovski qalasinin itirilmesi rus koloniyalari ve sexsen Aleksandr Baranov ucun agir zerbe olur Rus Amerika sirketinin umumi itkileri 24 rus ve 200 e yaxin kadyak eskimos cuqac ve aleut idi Qarsidurmaredakte1803 cu il may ayinin evvelinde Baranov Muqeddes Aleksandr Nevski qaliotunu Novorossiyskdeki Yakutat korfezinde Alyaskada ehemiyyetli bir rus qarnizonunun oldugu Ivan Kuskovun yanina gonderir Kuskov Baranovu bir il erzinde telesik ceza ekspedisiyasi teskilinden cekindirir Sitka doyusuredakte1804 cu ilde Baranov Alyaskanin Novorossiysk seherinden Sitkani feth etmek ucun hucuma kecir Onun destesinde kayaklarda ve Ermak Aleksandr Yekaterina ve Rostislav gemilerinde 150 rus ve 900 kadyak eskimosu cuqac eskimosu ve denain hindulari var idi Sentyabrda Aleksandr Baranov Sitkaya catir Burada o Yuri Lisyanskinin dunya etrafinda uzen Neva gemisini askarlayir Burada hindular bir nece yuz doyuscunun meskunlasdigi taxta bir qala tikmisdiler Qesebeni deniz silahlarindan atese tutan ruslar hucuma baslayirlar lakin hucum def edilir Bu zaman Baranov qolundan yungul yaralanir Lakin muhasire ve artilleriya atesi davam edirilir Muqavimetin menasiz oldugunu basa dusen hindular qalalarini terk ederek Sitka adasinin serq hissesine cekilirler Terk edilmis istehkamda bir nece yasli qadin ve oldurulmus usaq tapilir 1804 cu il oktyabrin 8 de bu yasayis yerinin uzerinde Rusiya bayragi qaldirilir Qala ve yeni qesebenin tikintisine baslanilir Tezlikle burada Novo Arxangelsk seheri boyuyur Bu doyusde Rusiya koalisiyasinin itkileri texminen 20 nefer teskil edib Yakutatin suquturedakte20 avqust 1805 ci ilde Tanux ve Lusvakin basciliq etdiyi Tlaxaik Tekuedi klaninin eyaki doyusculeri ve onlarin Tlinqit Kuaskquan qebilesinden olan muttefiqleri Yakutati yandirirlar ve orada qalan ruslari oldururler Hucumu diqqetle planlasdiran ve teskil eden Tanux onun etibarindan istifade ederek qalaya daxil olur ve qalanin komandirini oldurur bundan sonra hind efsanelerine gore onun isaresi ile her bir doyuscu oz rusunu oldurmusdur 1805 ci ilde Yakutatdaki rus koloniyasinin butun ehalisinden resmi melumatlara gore 14 rus ve onlarla birlikde daha cox adalilar yeni Kaydak ve Cuqaclar olurulur Partiyanin esas hissesi Demyanenkovla birlikde Yakutatin yandigindan emin olaraq uzun bir deniz seyahetine cixir ve firtina neticesinde denizde batir O zaman 250 ye yaxin adam olur Heddinden artiq yorgunluq sebebinden denize uzmekden imtina eden Tlingitlere teslim olmaq qerarina gelen ve sahil boyunca hereket eden yalniz 30 a yaxin insan xilas olur Yakutatin suqutu ve Demyanenkovun partiyasinin olumu Rusiya koloniyalari ucun daha bir agir zerbe olur Amerika sahillerinde muhum iqtisadi ve strateji baza itirilir Sonraki qarsidurmaredakteSonradan hindularla barisiq baglanilir ve Rusiya Amerika Sirketi silahli rus gemilerinin qorumasi altinda kayak flotillalarinin komeyi ile Aleksandr arxipelaqinin sularinda deniz samuru tutmaga calisir Sebeb ise Tlinqitlerin bezen senayeci partiyalarin istirakcilara hucumlar heyata kecirmesi olur NeticeredakteHindu hucumlari neticesinde 2 rus qalasi ve Cenub Serqi Alyaskada bir kendler dagidilir 45 e yaxin rus ve 230 dan cox yerli sakin oldurulur Demyanenkovun partiyasindan daha 250 nefer Yakutatdaki munaqisenin dolayi qurbani olur Butun bunlar bir nece il erzinde Rusiya Amerikanin simal qerb sahilleri boyunca cenuba dogru irelilemesini dayandirir Hindu tehlukesi Aleksandr arxipelaqi erazisinde Rus Amerika Sirketi quvvelerini daha da mehdudlasdirir ve onlara Cenub Serqi Alyaskanin sistemli mustemlekeciliyine baslamaga imkan vermir Lakin Hindu torpaqlarinda deniz ovu dayandirildiqdan sonra munasibetler bir qeder yaxsilasir ve RAS tlinqitlerle ticareti berpa edir Hetta onlara Novoarxangelsk yaxinligindaki ata baba kendini berpa etmeye icaze verir Resmi ateskes baglandiqdan sonra qarsiliqli dusmencilik tedricen zeifleyir lakin hec bir teref haqli olaraq ozunu qalibler sirasina aid ede bilmir Tlinqitler meqsedlerine catmir ruslari oz torpaqlarindan qovmaga muveffeq olmurlar Lakin RAS de oz meqsedine cata bilmir hindularin muqavimetini qirmaq onlari Kadyak ve Aleut adalarinin ehalisi ile oldugu kimi ozunden tamamile asili veziyyete salmaq mumkun olmur Hec bir terefin qalib gelmediyi muharibe qarsiliqli faydali olmasa da qarsiliqli meqbul bir kompromisle basa catir Bununla bele Rus Amerika sirketi Alyaskanin cenub serq sahillerinde mohkemlenmeye muveffeq olur hem ticaretden hem de regionun tebii ehtiyatlarinin istismarindan gelir elde edir Ruslarla ticaretden behrelenen tlinqitler hem ov yerlerini hem de musteqilliklerini mudafie ede bilir ruslar ingilisler ve amerikalilar arasindaki ziddiyyetler uzerinde agilla oynayaraq onlarin bufer movqelerinden istifade ederek materik Alyaskanin bir sira qebilelerine tesirlerini genislendirirler Bundan elave onlar hetta qismen istedikleri meqsede nail ola bilirler 1821 ci ile qeder rus senayeci desteleri tamamile Tlinqit klanlarinin nezareti altina qayidan bogazlardan praktiki olaraq qovulur 2 Qarsidurmanin ardiredakteMuharibenin residivleri 1805 ci ilden sonra xususen 1813 ve 1818 ci illerde davam edir 1850 ci ilde tlinqitler Novo Arxangelsk yaxinligindaki bazarda ve mesede ruslarla bir cox mubahise ve doyusler etmisler Bu texribatlara cavab olaraq N Rozenberq hindulara igtisaslar davam edeceyi teqdirde Kolosenski bazari nin tamamile baglanmasini emr edeceyini ve onlarla butun ticareti dayandiracagini bildiri Hindularin bu ultimatuma reaksiyasi misilsiz idi seheri gun onlar Novo Arxangelski tutmaga cehd edirler Onlarin bezileri silahla silahlanaraq qala divarinin yaxinligindaki kolluqlarda gizlenir digeri ise Kolosenskaya akkumulyatoru adlanan toplarla taxta qulleye qeder evvelceden hazirlanmis nerdivanlari yerlesdirerek demek olar ki onu ele kecirir Ruslarin bexti getirdi ki kesikciler ayiq sayiq olub vaxtinda heyecan tebili calir Komeye gelen silahli deste artiq akkumulyatorun ustune cixmis uc hindlini yere atib qalanlarini dayandira bilirler 1852 ci ilde tlinqitler Novo Arxangelsk yaxinligindaki Qoryaciye Klyucide kicik bir rus yasayis menteqesini talan edirler Rus Amerika sirketinin bir emekdasi oldurulur 1855 ci ilin noyabrinda bir nece yerli sakinler asagi Yukonda Andreyvsk menteqesini tutduqda basqa bir hadise bas verir O zaman menteqenin rehberi Xarkovlu tacir Aleksandr Serbakov ve RAS de xidmet eden iki fin iscisi burada olur Qefil hucum zamani Serba ve bir fehle oldurulur Sag qalan isci Lavrentiya Keryanin qaca bilir ve tehlukesiz sekilde Mixaylovski redutuna catir Derhal olaraq ekspedisiyasi gonderilir ve Andreevskayani basan yerlilerin tundrada gizlendiyini askarlanir Onlar bir ulaqda gizlenirler ve teslim olmaqdan imtina edirler Ruslar ates acmaga mecbur olur Atisma neticesinde bes yerli sakin oldurulur onlardan biri ise qaca bilir 3 Simvolik sulhun yekunu ve onun teftisiredakte1989 cu il oktyabrin 25 de Sitkanin merkezinde Lloyd ve Barbara Hamesin sehere hediyyesi olaraq Aleksandr Baranovun abidesi ucaldilanda bu bir sira yerli feallarin etirazina sebeb olur Qurasdirmadan evvel namelum sexsler onun burnunu qoparmisdilar lakin heykel sonradan berpa edilmisdir 4 Sisgi Nuvu qalasindaki doyusden iki yuz il sonra 2004 cu ilin payizinda Sitka Milli Tarix Parkinin erazisinde Kixadi qebilesi ile Rusiya arasinda resmi barisiq merasimi kecirilir 1805 ci ilde Katlian ile Baranov Hindu protokolunun inceliklerine riayet etmeden tlinqitler terefinden taninmamisdir Merasim Kiksadi qebilesinin xahisine uygun olaraq ve Milli Park Xidmeti Konqres Kitabxanasi Rusiya tarixcileri ve Cenub Serqi Alyaska Hindu Medeniyyet Merkezinin emekdasligi sayesinde Moskvada yasayan Baranovun neslinden olan I Afrosinada istirak edir Resmi barisiq merasimi Kiksadi doyus bascisi Katlianin 1999 cu ilde ucaldilmis totem direyinin yanindaki erazide kecirilib Sonuncu xett uzun muddet davam eden dusmencilik tarixinin altindan cekilir 5 Bununla bele barisiq haqqinda fikirler tez bir zamanda yeniden nezerden kecirilir 2020 ci ilde ABS de Black Lives Matter herekatinin etirazlari zamani irqcilikle mesgul olan tarixi sexsiyyetlerden hesab edilen Baranovun heykeli sokulerek dagidilir 14 iyul 2020 ci il tarixde Sitka Seher Surasi Aleksandr Baranovun abidesinin seherin merkezinden tarixi muzeye kocurulmesi barede qerar qebul edib Iclasda qebul edilmis qetnamede qeyd olunur ki Baranov Sitkanin tarixinde silmez iz qoysa da eyni zamanda Alyaskanin yerli ehalisinin tlinqitlerin ve aleutlarin esaretine qetline ve soygunculuguna rehberlik edib Baranovun qeddarligina gore tlinqitler ona Ureksiz leqebini vermisdiler Onun toretdiyi zorakiliq yerli ehali ucun tarixi bir travma olmus ve bu hele de olarin numayendelerine agri verir 6 Istinadlarredakte Voprosy istorii rus Grinyov A V Indejcy tlinkity v period Russkoj Ameriki 1741 1867 gg Novosibirsk Nauka 1991 Grinyov A V 2000 http annales info amerika rus amer baranov htm bare url missing title 2014 10 06 tarixinde arxivlesdirilib first missing last Zorin A V Indejskaya vojna v russkoj Amerike russko tlinkitskoe voennoe protivoborstvo Kursk istoriko kulturnyj centr Indejcy Severnoj Ameriki Kurskij gosudarstvennyj medicinskij universitet 2002 419 s Bolhovitinov 1997 Glava 8 Russkaya Amerika v 1850 e gg RAK i Krymskaya vojna Katherine Rose Does Sitka s Baranov statue impress or oppress Raven Radio 2017 11 27 2020 07 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 07 16 Gene Griffin Cry Ceremony National Park Service ingilis 2004 2019 03 21 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 03 21 Iz centra goroda Sitka na Alyaske uberut pamyatnik pervomu pravitelyu russkih poselenij v Severnoj Amerike Aleksandru Baranovu Meduza 2020 07 15 2020 07 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 07 16 Menbe https az wikipedia org w index php title Rus hindu muharibesi amp oldid 7464360