Hidroksam turşuları

Hidroksam turşuları — RC(O)N(OH)R' funksional qrup saxlayan üzvi birləşmələr sinfi. Burada R və R' karbohidrogen radikalıdır. Faktiki olaraq onlar azot atomunda bir hidrogen atomu hidroksil qrupu ilə əvəz olunmuş amidlərdir ( RC(O)NHR'). Əksər hallarda metallarla xelatəmələgətirici agent kimi istifadə olunurlar. Tautomerliyə malikdirlər, dönər olaraq hidroksiimin formaya keçə bilərlər. Hidroksam turşusu ilk dəfə Vilhelm Lossen tərəfindən 1869-cu ildə laboratoriya şəraitində alınmışdır. Etiloksalat və hidroksilaminin qarşılıqlı təsiri nəticəsində oksalohidroksamturşusu alınmışdır. Bir qədər sonra hidroksilaminin benzoy turşusunun xloranhidridi ilə reaksiyası nəticəsində hidroksam turşusunun mono-, di- və tribenzol törəmələrinin qarışığı alınmışdır. Hidroksam turşusunu adətən karbon turşularının xloranhidridləri və ya mürəkkəb efirlərdən alırlar. Məsələn, benzhidroksam turşusunun alınması aşağıdakı reaksiya tənliyinə uyğun olaraq gedir. C6H5CO2Me + NH2OH → C6H5C(O)NHOH + MeOH Həmçinin hidroksam turşuları aldehidlərdən Anjeli-Rimini reaksiyasının köməyilə alına bilər. Hidroksam turşusunun iştirakı ilə daha geniş yayılmış reaksiya Lossen qruplaşmasıdır. Alkilləşmə hidroksam turşusunun mürəkkəb alkil efirlərinin alınmasına gətirib çıxarır. Karbon turşularının xloranhidridləri ilə asilləşmə hidroksam turşularının asil törəmələrinin alınması ilə nəticələnir. Aromatik hidroksam turşuları – nisbətən stabil kristallik bərk maddələrdir. Ümumiyyətlə, hidroksam turşuları uyğun karbon turşuları ilə müqayisədə daha az güclü turşulardır (pK təqribən 9). Koordinasion kimyada hidroksam turşuları liqand kimi istifadə olunur. Deprotonlaşaraq metal ionları ilə birləşən bidentat hidroksamat liqandlara çevrilirlər. Hidroksomatların üçvalentli dəmir ionlarına meyilliliyi o qədər böyükdür ki, evalyusiya nəticəsində canlı orqanizmlərdə dəmir ionlarının daşıyıcısı və liqandı funksiyası göstərən hidroksam turşularının bütöv bir sinfi yaranır. Belə maddələr sideroforlar adlanırlar və bütün bakteriya və bitkilər tərəfindən dəmir ionlarının udulmasında istifadə olunur.Bu maddələrin istifadəsi həll olmayan üçvalentli dəmir birləşmələrinin həll olmasına şərait yaradır. Əmələ gələn komplekslər sonra hüceyrələrə sorulur, burada Fe³⁺ ionu Fe²⁺ ionuna qədər reduksiya olunur. Hidroksomatların Fe2+ionlarına meyilliliyi Fe³⁺ ionlarından kifayət qədər azdır, ona görə də ikivalentli dəmir ionları bu komplekslərdən asanlıqla dissosiasiya edir. Hidroksam turşuları nadir torpaq mineralların flotasiyasında geniş istifadə olunur. Onlar filizlərin ekstraksiya və qatılaşdırılmasında istifadə olunur. Sonra isə filizlər növbəti emala uğradılır. Bəzi hidroksam turşuları (məs., vorinostat, belinostat, panobinostat və trixostatin A) histondeasetilazanın ingibitoru hesab olunur və buna görə də xərçəng əleyhinə xassələrə malikdir. Deferoksamin hidroksam turşusunun dəmirlə zəhərlənmə hallarında zəhər əleyhinə istifadə olunantəbii törəməsidir. Hidroksam turşusunun başqa təbii nümayəndəsi – Fosfidomisin 1-deoksi-D-ksilulozo-5-fosfat reduktomerazanın, salisilhidroksam turşusu isə göbələk və bitkilərdə alternativ oksidazanın ingibitorudur. Bundan başqa hidroksam turşularının işlənmiş nüvə yanacağının yenidən işlənməsinin istifadəsi ilə bağlı tədqiqat aparılır.

Mənbə

• Fouché, K. F.; H. J. le Roux; F. Phillips (June 1970). "Complex formation of Zr(IV) and Hf(IV) with hydroxamic acids in acidic solutions". Journal of Inorganic and Nuclear Chemistry. 32 (6): 1949–1962. doi:10.1016/0022-1902(70)80604-2. ISSN 0022-1902. İstifadə tarixi: 2009-04-24.
• Barocas, A.; F. Baroncelli; G. B. Biondi; G. Grossi (December 1966). "The complexing power of hydroxamic acids and its effect on behaviour of organic extractants in the reprocessing of irradiated fuels--II : The complexes between benzohydroxamic acid and thorium, uranium (IV) and plutonium (IV)". Journal of Inorganic and Nuclear Chemistry. 28 (12): 2961–2967. doi:10.1016/0022-1902(66)80023-4. ISSN 0022-1902. İstifadə tarixi: 2009-04-24.
• Baroncelli, F.; G. Grossi (May 1965). "The complexing power of hydroxamic acids and its effect on the behaviour of organic extractants in the reprocessing of irradiated fuels--I the complexes between benzohydroxamic acid and zirconium, iron (III) and uranium (VI)". Journal of Inorganic and Nuclear Chemistry. 27 (5): 1085–1092. doi:10.1016/0022-1902(65)80420-1. ISSN 0022-1902. İstifadə tarixi: 2009-04-24.
• Al-Jarrah, R. H.; A. R. Al-Karaghouli; S. A. Al-Assaf; N. H. Shamon (1981). "Solvent extraction of uranium and some other metal ions with 2-N-butyl-2-ethyl octanohydroxamic acid". Journal of Inorganic and Nuclear Chemistry. 43 (11): 2971–2973. doi:10.1016/0022-1902(81)80652-5. ISSN 0022-1902. İstifadə tarixi: 2009-04-24.
• Gopalan, Aravamudan S.; Vincent J. Huber; Orhan Zincircioglu; Paul H. Smith (1992). "Novel tetrahydroxamate chelators for actinide complexation: synthesis and binding studies". Journal of the Chemical Society, Chemical Communications (17): 1266–1268. doi:10.1039/C39920001266.
• Koshti, Nirmal; Vincent Huber; Paul Smith; Aravamudan S. Gopalan (1994-02-28). "Design and synthesis of actinide specific chelators: Synthesis of new cyclam tetrahydroxamate (CYTROX) and cyclam tetraacetonylacetone (CYTAC) chelators". Tetrahedron. 50 (9): 2657–2664. doi:10.1016/S0040-4020(01)86981-7. ISSN 0040-4020. İstifadə tarixi: 2009-04-30.^{[ölü keçid]}