fbpx
Wikipedia

Gənc türklər

Avqust 09, 2021

Jön türklər, Osmanlı imperiyasının son dövründə ortaya çıxan məşrutiyyətçi və Sultan II Əbdülhəmid hakimiyyətinə müxalif olan gənc və ziyalı nəsilə verilən addır.

Jön türklər: Yaşasın vətən ! Yaşasın millət ! Yaşasın hürriyət !

Etimalogiyası

İlk dəfə, 1828-ci ildə Carlz MakFarleym tərəfindən dövrün Gənc Osmanlı nəslini nəzərdə tutaraq işlədilmişdir. Daha sonra 1855-ci ildə, Ubiceni II Mahmud dövrü islahat hərəkatına qatılan dövlət məmurlarını, həm də I Əbdülməcid dövrünün qərbliləşmə tərəfdarı Tənzimatçılarını ifadə etmək üçün “jevene turqvie de Mahmut” və “jevene Turqvie d’Abdul Medjid” ifadələrindən istifadə etmişdir. Bu terminləri qavram olaraq ilk istifadə edən Hippolyte Kastille olmuşdur.Gənc türklər qavramı yeni bir qavram deyildir. Bu qavramlardan daha çox Avropada yaranan, hökumətə müxalif şəxslərin yaratdıqları partiyaların bir bənzəri kimi görünmək olduğu üçün istifadə olunmuşdur. Almaniyada Gənc Almanlar axımı (bundan əlavə bu axım həm də ədəbi axımdır), İtaliyada Gənc İtalyanlar axımı, Polşada Gənc Polyaklar axımı da bunun analoqlarıdır. Bu axımlar siyasi müxalifət axımları olduğu qədər, həm də ədəbi axımlardır. Daha sonra Jön türklər axımında adı keçənlərdən bəhs edərkən ətraflı formada ədəbiyyat mənsubları barədə danışılacaqdər.

 
Osmanlı müxalifətinin ilk konqresi, 1902-ci il, Paris.

Tarixi

Bəhs edilən Osmanlı dövründəki bu Jön türk qrupu kimi olan müxalif qüvvələrə hər dövrdə buna bənzər adlar verilmişdir. Hər yenilikçi kəsimə "Gənc türklər, Gənc Osmanlılar, Jön türklər" kimi adlar verilmişdir. Xüsusilə 1800-cü illərdən sonra bu axımlar gücləndiyi üçün bu terminlərə tez-tez rast gəlinir. Məsələn, 1890-ci ildə Corc Badis adlı bir şəxs sarayı Gənc Türkiyə adında Qanun-i Əsasi (Konstitutsiya) tərəfdarlarını ətrafında toplaya biləcək bir qəzət qurmaqla təhdid etmişdi. Jön türklərin ideologiyasına baxıldığında, onların düşüncələrinin Fransadakı burjuaziya təbəqəsinin düşüncələri ilə yaxın olduğu açıqca hiss olunur. Necə ki Fransada burjuaziya gücünü artırdıqdan sonra idarəçiliyə səsini eşitdirmək üçün siyasi bir çəkişmənin içinə girdisə, eyni formada Jön türklər olaraq adlanan şəxslər də Avropadakı yeniliklərdən təsirlənib ziyalı təbəqənin dəstəyi ilə rəhbərlikdəki şəxslərə qarşı oxşar bir mübarizəyə girmişdir. Bu mübarizə qanlı vətəndaş müharibəsindən çox ədəbi yazılarla bir təbəqəni savadlandırıb, formalaşdırma formasında olmuşdur. Jön türk adlandırılan şəxslərin tək ortaq məqsədi sultanlıq idarəçiliyinin altında bir də seçkili məclisin olması idi. Heç bir zaman sultanlığı ləğv edib, respublika quruluşunun yaradılmasını istəməyiblər. Qarşı olduqları vəziyyət II Əbdülhəmid idarəçiliyinin istibdat quruluşu idi. Təzyiq və şiddət şəraitinin hakim olduğu struktura seçkili məclis əlavə olunarsa, vəziyyətin yaxşılaşacağına inanırdılar. Jön türklər cəmiyyətinə 2000-ə qədər üzv olduğu təxmin edilir. Bu adlar siyasi ortamdan dolayı Osmanlıda çox da yaşamamış və həyatlarının çoxunu Avropada ya da Misirdə sürgün həyatı olaraq keçirmişlər. Bu cəmiyyətdə irəli çıxan, diqqət çəkməkdə olan adlar bunlardır: Abdullah Cövdət, Əbdürrəhman Bədirxan, Əhməd Rza, Əhməd Fazlı, Əhməd Feriq, Əhməd Kamal, Əhməd Lütfüllah, Əhməd Niyazi, Əhməd Saib, Əli Fəxri, Əli Fəhmi, Əli Heydər, Əli Şövkəti, Bahəddin Şakir, Dərviş Hüma, Əthəm Ruhi, Emir Şəkib Arslan, Xəlil Canəm, hüseyn Tosun, Xosrov Sami, Hüseynzadə Əli, İbrahim Temo, İshaq Süküti, ismail Canbulat, İsmayıl Ənvər bəy, İsmayıl Kamal, Mahmüel Cəlaləddin paşa, Mahir Səid, Mehmed Əli Həlim Paşa, Hacı İbrahim Paşazadə Həmdi, Tarsusizadə Münih, Tunalı Hilmi, Yusif Akçura.

 
Sultana qarşı mitinq, 1908.

Gənc türklər hərəkatının rişələri XVIII əsrin inqilabı sonları və XIX əsrə gedib çıxır. O, öz başlanğıcını Böyük Fransa inqilabının təsiri ilə Türkiyədə meydana çıxan Tenzimat hərəkatından götürmüşdür.

Avropadakı burjua hərəkatı ilə tanış olan türk ziyalıları və tələbə gənclər Türkiyədə də konstitusiyalı quruluşa keçilməsini zəruri hesab edirdilər. Onlar 1865-ci ildə «Yeni osmanlılar cemiyyeti» yaratdılar. Onun yaradıcıları görkəmli edib olan İbrahim Sinasi və yazıçı-dramaturq Namiq Kamal olmuşdu. Lakin tezliklə «Yeni osmanlılar» cəmiyyətinin fəaliyyətinə son qoyuldu. Təşkilatın bir çox üzvləri həbs edildi, qalanları isə xaricə getməyə məcbur oldular.

1871-ci ildə onlar mühacirətdən ölkəyə qayıtmağa dəvət olundular. «Yeni osmanlılar» cəmiyyəti yenidən fəaliyyətə başladı. 1871-ci ilin mayında onlar Sultan sarayı qarşısında 40 minlik mitinq təşkil etdilər. Xalqın coşmaqda olan qəzəbindən qorxuya düşən hakim dairələr 1876-cı il mayın 30-da saray çevrilişi etdilər. Sultan Əbdüləzizin yerini V Murad, sonra isə II Əbdülhəmid tutdu. O, «Yeni osmanlılar»ın liderlərindən biri olan Midhət Paşanı baş vəzir təyin etdi. Ona Konstitusiya layihəsi hazırlamaq tapşırıldı. Sultan II Əbdülhəmid Midhət Paşanın hazırladığı Konstitusiya layihəsini qəbul etməyə razılıq verdi. Bu Konstitusiyaya görə Türkiyə konstitusiyalı monarxiya elan edilirdi.

Konstitusiyaya görə İmperiya ərazisində yaşayan bütün əhali osmanlı adlanır, əhalinin etnik və dini mənsubiyyətindən asılı olmayaraq qanun qarşısında bərabər idilər.

Öz qəddarlığı ilə çox məşhur olan II Əbdülhəmid rejimi şəraitində Konstitusiyanın icrası qeyri mümkün idi. Konstitusiya qəbul edildikdən bir az sonra, 1877-ci ilin fevralında Midhət Paşa həbs olunub sürgünə göndərildi, 1883-cü ildə isə öldürüldü.

«Yeni osmanlılar»ın mütərəqqi addımları hədər getmədi. Onlardan sonrakı mütərəqqi ziyalılar Sultan ağalığına qarşı mübarizəni davam etdirdilər. 1889-cu ildə İstanbuldakı hərbi tibb məktəbinin bir qrup tələbəsi İbrahim Tema, Çərkəz Mehmet Rəşid, Abdulla Cövdət və İshaq Sükuti "İttihad və tərəqqi" adlı gizli cəmiyyət yaratdılar. Bu, Türkiyədə burjua-demokratik hərəkatın başlanğıcı hesab edilirdi. XIX əsrin 90-cı illərində xaricdə -Cenevrədə, Misirdə bu cəmiyyətin qrupları fəaliyyət göstərirdilər. "İttihad və tərəqqi" cəmiyyətinin üzvlərini və onun tərəfdarlarını «Gənc türklər» adlandırırdılar. Onlar 1876-ci il Midhət Paşa konstitusiyanın bərpasını tələb edirdilər. 1907-ci ilin sonlarında Parisdə "İttihad və tərəqqi" cəmiyyətinin və ona qoşulmuş təşkilatların birləşmiş qurultayı çağrıldı. Qurultay, mövcud rejimi silahlı üsyan yolu ilə devirmək və 1876-cı il konstitusiyanı bərpa etmək qərarını qəbul etdi,

«Gənc türklər» Rusiya və İngiltərənin Türkiyəni öz aralarında bölüşdürmək niyyətlərinin qarşısını almaq məqsədilə üsyana müəyyən olunmuş vaxtdan əvvəl başlamağı qərara aldılar, İlk çıxış Makedoniyanın Resne şəhərində başlandı, Şəhərin komendantı leytenant Niyazi bəy 1908-ci il iyulun 3-də üsyan bayrağı qaldıraraq, öz dəstəsi ilə dağlara çəkildi. İyulun 6-da Ənvər bəyin komandanlığı altında olan digər hərbi dəstə də üsyançılara qoşuldu. Üsyan Ədirnədəki hərbi hissələri də əhatə etdi, Hökumətin üsyançıları ram etmək səyləri boşa çıxdı. Əhali və bütün ordu üsyançılar tərəfinə keçdilər.

"İttihad və tərəqqi" cəmiyyətinin Mərkəzi Komitəsi 1908-ci il iyulun 23-də Makedoniyanın Solonik, Monastir və başqa iri şəhərlərində təşkil etdiyi izdihamlı mitinqdə konstitusiyanın bərpa edilməsi barədə uitimatum qəbul etdi: Sultana göndərilən ultimatumda bildirilirdi ki, əgər üç günə qədər konstitusiya bərpa olunmazsa, İstanbul üzərinə hərbi hücum təşkil olunacaqdır.

Vəziyyətin çıxılmaz olduğunu görən II Əbdülhəmid həmin gün 1876-ci il Konstitusiyasının bərpası və tezliklə parlament seçkiləri keçirilməsi barədə fərman imzaladı. Türkiyə konstitusiyalı monarxiya elan olundu. Bu hadisə Türkiyə tarixinə gənc türklər inqilabı və ya 23 iyul inqilabı kimi daxil olmuşdur.«Gənc türklər» öz təəssübkeşlərindən ibarət hökumət təşkil etdilər.l908-1909-ci illərdə bu hökumətlərə Səid Paşa, Kamil Paşa və Süleyman Paşa başçılıq etmişdilər,

1908-ci il noyabrın 2-də parlamentin ilk iclası çağırıldı, Parlamentə seçilmiş deputatların (250 nəfər) yarıdan çoxu (150 nəfəri) «Gənc türklər „dən idi.

“Gənc türklər»in hakimiyyəti uzun çəkmədi. II Əbdülhəmid ingilislərin himayə etdiyi "Əhrar (Liberallar) partiyası və ruhanilərin "İttihadı müsəlman " (Müsəlman cəmiyyəti) təşkilatı ilə birlikdə İstanbul hərbi qarnizonu komandanlığının köməyi ilə çevriliş edərək hakimiyyəti tamamilə öz əlində topladı. «Gənc türklər» İstanbulu tərk etməli oldular. Lakin çevriliş xalqın əksəriyyəti tərəfindən rəğbətlə qarşılanmadı.

«Gənc türklər» 1909-ci il aprelin 23-də Makedoniya ordusunu Mahmud Şövkət Paşanın komandanlığı altında İstanbul üzərinə yeritdilər. Sultan II Əbdülhəmid hakimiyyətdən kənarlaşdırıldı. Onun iradəsiz qardaşı V Mehmet Rəşad sultan elan edildi. Bu da, «Gənc türklər» inqilabının yarımçıqlığından, köklü inqilabı dəyişikliklər etmək Iqtidarında olmadığından xəbər verirdi. İtaliya-Türkiyə (1911-1912), Birinci (1912-1913) və İkinci (1913) Balkan müharibələri Türkiyədə daxili ziddiyyətləri daha da kəskinləşdirdi. Belə bir şəraitdə "İttihad və tərəqqi " partiyasının tərəfdarları 1913-ci il yanvarın 23-də hökumət sarayına hücum etdilər. Dövlət çevrilişi etdilər.

1914-ci ilin əvvəlində «Gənc türklər» "üçlüyünün diktaturası quruldu". "Üçlüyə" hərbi nazir və ordu qərargah rəisi Ənvər Paşa, "İttihad və tərəqqi" partiyası Mərkəzi Komitəsinin sədri, Daxili İşlər Naziri Tələt Paşa və İstanbul şəhərinin valisi Camal Paşa daxil idi. İnqilabın yarımçıqlığına baxmayaraq «Gənc türklər»in hakimiyyəti dövründə ölkədə bir sıra mütərəqqi islahat və tədbirlər həyata keçirildi. 1914-ci ildə iqtisadı təslimçilik rejimi ləğv olundu. «Gənc türklər » hökuməti, ordunu yenidən qurmaq və iqtisadiyyatı inkişaf etdirmək sahəsində mühüm addımlar atdılar

Dövrün şərtləri

  • Jön türklər cəmiyyəti üzvlərinin fikirlərinin formalaşmasında dövrün şərtləri də mühüm rol oynamışdır. Dövrün mühüm siyasi hadisələri belədir:
  • Formal olaraq tabe olan Bolqarıstanın qurulması
  • Makedoniyada həll edilə bilinməyən problemlər
  • Yunan quldur dəstələrinin fəaliyyəti
  • Ərəblərin siyasi baxımdan oyanışı
  • Osmanlıdakı təhsil sisteminin bərbad vəziyyəti
  • Mithət Paşa dövründə zəiflədilmiş din xadimlərinin əvvəlki güclərini bərpa etməsi
  • Krit adasında tez-tez olan üsyanlar
  • Ermənilərin muxtar dövlət qurma istəkləri və fəaliyyətləri
  • II Əbdülhəmidin siyasi rejimi

Bu siyasi qarışıqlıqlar içərisində Osmanlı dövlətinin çox pis sonluğa doğru getdiyi bilinirdi. Lakin bu sonluğu Osmanlı xalqı hiss etmirdi. Çünki Osmanlı xalqı deyilən ortaq bir anlayış yox idi. Bu torpaqlarda yaşayan xalq, din, dil, irq fərqi olaraq çox müxtəlif olduğundan bu siyasi vəziyyəti çox da hiss edə bilmirdilər. Xristian əhali öz dinlərindən olan dövlətin himayəsinə girməyi ya da öz dövlətini qurmağı planlayırdı.

 
Müsəlman, rum, erməni liderlərinin konstitutsiya bəyannamələri

Osmanlıda mətbuat hərəkatları

Osmanlı ziyalısını ortaya çıxaran qərbliləşmə fikri Osmanlı dövlətinin Tənzimat fərmanından bəri izləməyə çalışdığı siyasət idi. Osmanlı ziyalıları qərbi çox da bilmədikləri kimi sultanı da çox da tənqid etməzlərdi. Yenə də II Əbdülhəmid dövründə təsirli olan ziyalılar əvvəlkinə nisbətən daha irəli görüşlü idi. Bu dövrdə xaricdə olan ziyalılar Avropanı yaxından tanıma fürsəti tapmışdılar. II Əbdülhəmid rejiminə qarşı təşkilatlanmış və əsas məqsəd kimi isə konstitutsiyanın qəbulunu qəbul etmişdilər. Avropaya qaçan Jön türklər bu dövrdə bir çox qəzet və jurnal çıxardaraq, istibdat rejimini tənqid edirdilər. Yayınladıqları jurnal və qəzetlər müxtəlif yollarla Osmanlı imperiyasına gətirilirdi. Bu yayınlar 1900-cu illərdə daha da artmışdı. Bu səbəblə hökumət Jön Türklər ilə yayınlarını dayandırmaq üçün danışıqlara belə başlamış və bu vəziyyət çətin vəziyyətdə olan Jön türklərə sərf etmişdi. Jön türklər 1889-1908-ci illər arasında çıxardıqları qəzetlər və jurnallar ilə fikir həyatına yeni bir yön verməyi bacarmışdılar. Bu yayınlar Birləşmiş Krallıq, Fransa, Avstriya, Bolqarıstan, İtaliya, Yunanıstan, Rumıniya, İsveçrə, Braziliya, Belçika, ABŞ və Kipr olmaqla 13 ölkə və bölgədə Türkcə və xarici dillərdə, 152-dən çox qəzet və jurnal nəşr etdirməkdə idi.

Jön türk yayınları

Məşvərət

1895-ci ilin, dekabr ayında Əhməd Rza tərəfindən türkcə və fransızca olaraq yayımlanmağa başlanmışdır. Qəzetində konstitutsiyanı müdafiə etmiş, xalqın siyasi vəzifə bilgisinə çata bilməsi üçün təhsil görməsinin lazım olduğu irəli sürmüşdür. Bunlarla yanaşı hökuməti çox ağır formada tənqid də etmişdir. Daha sonralar tənqidlərini daha da artırdığına görə Fransa hakimiyyəti tərəfindən qəzeti bir müddətlik qapadıldı. Məşvərət ilə eyni vaxtda Misirdə yayımlanan "Mizan" qəzetini səbəb göstərərək, Əhmər Rza bəy, eyni cəmiyyətin iki fərqli türkcə qəzet nəşr etdirməsini mənasız hesab etdiyini deyərək, Məşvərət qəzetinin nəşrini dayandırmışdır. Ancaq Mizançı Muradın saray ilə razılığa gələrək, qəzetin nəşrinə son verməsindən sonra türkcə Məşvərət qəzeti yenidən nəşrə başladı. Bu arada Cenevrədə Osmanlı qəzetinin yayımlanmasından sonra Əhməd Rza Məşvərət qəzetinin nəşrini yenidən dayandırmışdır. Məşvərət yüksək səviyyəfə bir düşüncə qəzeti olmaqdan daha çox, hərəkatın rəhbər qəzeti olmuşdur.

Mizan

1886-ci ilin avqustunda İstanbulda Murad bəy tərəfindən çıxarılmışdır. Siyasi və iqtisadi azadlıqla əlaqəli yazıları ilə hökumətin diqqətini çəkməsi ilə Murad bəy Misirə qaçmışdır. İstanbulda yayımlandığı dövrlərdə Mizan, iqtisadi mövzulara yönəlmişdi. Misirdə Murad bəyin İstanbuldakı mülayim siyasəti yerinə sərt inqilabçı kimliyini ön plana çıxarmış və İttihadçıların düşüncələrini müdafiəyə başlamışdır. Murad bəy yazılarında mətbuat azadlığının qanuni sərhədlər içində təmin edilməsindən, məhkəmənin islah edilməsindən, məclis qarşısında məsuliyyət daşıyan hökumətin yaradılmasını təbliğ etmişdir. Murad bəy özü panislamist olmuşdur. Ən böyük idealı Xəlifə vasitəsilə müsəlmanların yadelli əsarətindən qurtarılıb, böyük bir İslam imperiyasının qurulması idi. Xüsusilə mətbuat yolu ilə mübarizəsində Namıq Kamalın təsirində qaldığını və yazılarında onu təqlid etdiyi hiss olunur. Mizançı Muradın düşüncə həyatının bəzi dövrlərdə dəyişməsi səbəbilə Əhmət Rza ilə münasibətləri pozulmuşdur. Bu səbəbdən Jön türklər bu iki nəfər arasında bölünmüşdü. Fikirlərinin dəyişməsindən sonra, vətəninə geri dönmüş və Mizanı günlük nəşr etdirməyə başlamışdır. Murad bəyin burada İttihadçılara qarşı münasibəti səbəbiylə 31 mart qiyamından sonra qəzeti qapadılmış, özü isə Rodos adasına sürgünə göndərilmişdir.

Osmanlı qəzeti

Osmanlı qəzeti Mizan qəzetinin qapadılmasından sonra İttihad və Tərəqqinin ilk qurucuları İshaq Sükuti, Abdullah Cövdət, Tunalı Hilmi kimi şəxslər tərəfindən qurulmuşdur. Fransızca, almanca və ingiliscə nəşr olunan ilk Jön türk qəzetidir. Ancaq saray bu vəziyyətdən narahat olmuş və Afrikaya göndərilən Jön türklərin azad edilməsi qarşılığında qəzetin qapadılmasını istəmişdilər. Qəzet bir müddət qapalı qalmış, yalnız sarayın sözünü tutmamasından sonra yenidən açılmışdır. Qəzet ilk dəfə respublika idarəçiliyindən danışmış, yazılarında xalqı ayağa qalxmağa səsləmişdir. Bir müddət sonra qəzetin rəhbərliyinə daha sonralar Jön türkləri bir daha da böləcək şəxs olan Şahzadə Səbahəddin keçir. Şahzadə Səbahəddin öz dayısı olan sultanı daha da sərt tənqid edir.

Şura-i Ümmət qəzeti

Əhməd Rza tərəfindən yayımlanmağa başlanmışdır. Mərkəzçiliyi müdafiə etmişdir. İlk sayyında qəzetin məqsədləri belə göstərilmişdir:

Redaktə şöbəsində Səlanikli Nazim, Əhməd Suib, Yusif Akçura, Sami Paşazadə, Əhməd bəy Ağaoğlu kimi adlar var idi. Mərkəziyyətçiliyi müdafiə edən Əhməd Rzaya qarşı Şahzadə Səbahəddin adım-i mərkəziyyətçiliyi müdafiə etmiş və türkcə Tərəqqi adlı kiçik qəzet nəşr etdirməyə başlamışdır. Bu iki fikirin mübarizəsi konstitutsiyadan sonra da davam etmiş və o dövrdə İttihadçılar Əhməd Rzanın fikirlərini mənimsəmişdilər. Bunlardan başqa Qanun-i Əsasi (1896, Misir), Haqq (1899), Sadə-i Millət (1898, Misir), İkdam, Müxbir (1866), İbrət (1870) qəzetləri də nəşr edilmişdir.

Jurnallar

Daha çox elmi mövzulu yazılar nəşr edilmişdir. Müxtəlif yerlərdə çap edilmişdir.

İbrahim Şinasi Əfəndi

 
İbrahim Şinasi Əfəndi

Qərbi nümunə kimi götürən ilk şair, ilk dram yazıçısıdır. Bundan əlavə Agah Əfəndi ilə birlikdə ilk şəxsi jurnalistdir. İslami elmlər öyrənərkən bir fransız yazıçısından da fransızca öyrənmişdir. Mustafa Rəşid paşanın himayəsi ilə Parisə göndərilmişdir. İstanbula geri döndüyündə köhnə vəzifəsinə bərpa olub, Məclis-i Maarif üzvlüyünə təyin olundu. Lakin hökumətə Mehmed Əmin Əli paşa gəldikdən sonra saqqal problemi oldu və saqqal bəhanəsi iləvəzifəsindən uzaqlaşdırıdı. Əsl səbəb isə Mustafa Rəşid ilə yaxın olması idi. 1860-cı ildə Agah Əfəndi ilə Tərcüman-i Əhvalı çıxardı. Bu dövrdə Şair Evlənməsi əsərini yazdı. Təsvir-i Əfkarı qurduqdan sonra Namiq Kamal da qəzetə daxil oldu. Daha sonra Parisə getməyə məcbur oldu. Daha sonra Fransa-Prussiya müharibəsinə görə İstanbula geri döndü. Səfalət içində vəfat etdi. Bu şəxsi mühüm edən əsas xüsusiyyət qərb mədəniyyətini mənimsəməsi idi. Ağıl, elm, humanistlik və ədalət onun üçün böyük dəyərlər idi. Bu səbəbdən Namiq Kamal və onun dövründəki bir çox şəxsə yön verən şəxs oldu. Məşrutiyyətçi deyildi, siyasi hakimiyyətlə problemi olmamışdır.

Namiq Kamal

Namiq Kamal yenilikçi biri olmuşdur. Lakin Babiali tərcümə otağına tərcüməçi girməmişdən əvvəl divan şerləri ilə də çox əlaqəli idi. Tərcümə məmurluuğu dövründə fransızca öyrəndi və tanış olduğu qərb mədəniyyəti çox maraqlı gəldi. daha sonra Şinası ilə tanış oldu və Tasvir-i Əfkarda tərcümələrini nəşr etdirdi. Şinası Fransaya getdikdən sonra, baş redaktor oldu. Artıq daha çox fikirlərini yaza bilmə fürsəti tapdı. İttifaq-i Həmiyyət adlı gizli təşkilat ilə əlaqəsi ortaya çıxdıqdan sora, hökumət tərəfindən Ərzurum vali köməkçisi adı ilə sürgün edildi. Burada da qala bilməyəcəyini başa düşdükdən sonra, Mustafa Fazil paşanın dəvəti ilə Parisə qaçdı. Fazil paşanın rəhbərliyində orada Yeni Osmanlılar cəmiyyətini qurdular. Tasfir-i Əfkarda xarici siyasətlə vəzi sosial problemləri yazan Namiq Kamal, Avropadakı azadlıqlara heyran olmuşdu. Təbii ki Con Lock və Jan Jak Russo kimi maarıfçilərdən çox təsirlənmişdir.

Namiq Kamal və dostlarının siyasi müxalifəti sultana deyil daha çox Əli paşa idarəçiliyinə idi. Avropadan alınan qanunların birbaşa tədbiq edilməsinə qarşı idi. Namiq Kamal Avropa macərasından sonra Əli paşa ilə razılığa gələrək, jurnalistlik etməmək şərti ilə vətəninə çağırıldı. Əli paşa öldükdən sonra yazılarına davam etdi. Daha sonra Mithət paşa, Namiq Kamalı İstanbuldan uzaqlaşdıraraq Geliboluya sürgün etdi. Lakin buradan da qurtulmağı bacardı və İstanbula geri çağırıldı.

Əli Suavi

Özünü din xadimi saydığı və ona uyğun paltarlar geyindiyi bilinməkdədir. Müxbir qəzetində Əli paşanı tənqid edən yazılar yazmış və Mehmed Fazilin bir necə yazısını qəzetində yayımladığı üçün Yeni Osmanlıların arasına girmişdir. Bunlardan sonra Kastamonuya sürgün edilmişdir. Bir çox Yeni Osmanlıçı kimi Parisə qaçmışdır. Lakin sonrakı dövrdə bir məsələyə görə anlaşmazlıq yaşandı və Müxbir qəzetini yayımlamağı dayandırdı (Londonda nəşr olunurdu). Suavi, səbrsiz, aşırılığa meyilli, uyumsuz, iddiaalı, dost edinə bilməyən bir insan olmuşdur. Sonrakı dövrdə Fransada Ulum qəzetini çıxarmağa başladı. Lakin sonradan əvvəlki yoldaşlarına qarşı gələrək, konstitutsiyaya qarşı olan "Muvakkatən, Ulum Müştərilərinə" qəzetini nəşr etdirdi. Bunun sayəsində də II Əbdülhəmid ilə barışdı, İstanbula dönərək, Galatasaray liseyinə müdir təyin olundu. Çırağan basqınında öldürülmüşdür. Gənc Osmanlılar tərəfindən çox da sevilməzdi. Hətta ingilis agenti olduğu belə deyilmişdi. Sultan tərəfdarı olmamışdan əvvəlki düşüncələri belə olmuşdur:

  • Respublika dövründə Mustafa Kamal Atatürkün qurduğu idarəçiliyə bənzər idarəçilikdən bəhs edən ilk şəxsdir.
  • Dünyəviliyi müdafiə etmişdir.
  • Sultanın qalması ilə respublika quruluşuna bənzər idarəçiliyə keçmək
  • Suavi çox da qərbçi deyildir, dİn xadimlrini hərbiçilərə nisbətən daha ütün tutub
  • Türklərin üstün irq olduğu fikrini müdafiə edər
  • İslamiyyətə ən böyük qatqının türklər tərəfindən olduğunu müdafiə edib
  • Türkcənin böyük bir dil olduğunu deyib, başqa dillərdən keçən sözlərin istifadəsinə qarşı çıxıb. Başqa türklərlə sıx əlaqədə olmağın tərəfdarı olmuşdur.
  • Mədrəsələr qapadılmalı, sarıq qaldırılmalı, din dərsi türkcə verilməlidir
  • Osmanlıda banklar qurulmalı və fabriklər yaradılmalıdır.

Əhməd Cövdət paşa

Cövdət paşa oaraq Hələbə təyin edildi. Daha sonra 1868-ci ildə Divan-i Ədliyyə rəisliyinə gətirildi. Burada fransız mədəni qanunu qəbul etdirməyə çalışan Mithət paşa və tərəfdarlarına qarşı Məcəlləni yazaraq qəbul etdirdi. Bu müddətdən sonra müxtəlif dövlət məmurluqlarında oldu və II Əbdülhəmidin mühüm tapşırıqlarını gördü. Həmçinin də Mithət paşanı həbs etmək tapşırığını da Cövdət paşa görmüşdür. Fikirlərinə görə öncə müsəlmanlar bir bayraq altında toplanmalı, daha sonra Avropa fəthləri başlanmalı idi. Bu vəziyyətdə dövlət daha uzun ömürlü ola bilərdi. Cövdət bəy, İslam birliyini dəstəkləyirdi. Konstitutsiyanı gərəksiz görürdü, ona görə İslam şəriəti özü konstitutsiya idi. Onun düşüncəsinə görə Osmanlının əsl gücü türklərdən ibarətdir.

 
Əhməd Rza, Osmanlı Məclis-i Məbusanının ilk sədri

Əhməd Rza

Əhməd Rza Qalatasaray liseyində təhsil aldıqdan sonra Fransaya kənd təsərrüfatı təhsili almaq üçün getdi. Burada pozitivizmi mənimsədi və Avqust Komtenin tələbəsi olan Pierre Lafittenin dərslərində iştirak etdi. Pozitivizm metafizikanı rədd edərək, elmin üstünlüyünü müdafiə edən cərəyandır. Pozitivizm onun üçün maraqlı idi, çünki:

  • Xristianlıqla əlaqəsi yox idi və dinin Osmanlı cəmiyyəti üzərindəki təsirini görürdü.
  • Osmanlı sultanlarının mütləq hakimiyyətinə qarşı idi.
  • Böyük bir sarsıntı qarşılığında dövlət dağıla bilərdi.
  • Cəmiyyətə yön verəcək olan mütəxəsislər idi.

Əhməd Rza İttihad və Tərəqqiyə girdi və Məşvərəti nəşr etdirməyə başladı. Lakin sonra Ayan Məclisinə girərək, İttihad və Tərəqqiyə qarşı oldu. Əhməd Rzanın Osmanlı irəliləməsi üçün ortaya digərlərindən fərqli bir fikirlə çıxmışdı. Onun fikrinə görə dövlət idarəçiliyi deyil, insanların düşüncəsi dəyişməli idi.

Abdullah Cövdət

Cövdət Jön türklərin içində ən intelektual və ən çalışqan şəxslərdən olmuşdur. Siyasət, sosiologiya, psixologiya, ədəbiyyat kimi mövzularda yazdığı xeyli kitab, məqalə və etdiyi tərcümələr əhəmiyyətini və dəyərini göstərmək baxımından yetlərli ola bilər. Ateist olması fikirlərinin geniş ictimaiyyət tərəfindən qəbul edilməsinə mane olmuşdur.

 
Şahzadə Səbahəddin

Şahzadə Səbahəddin

Səbahəddinə görə istibdat cəmiyyətin səviyyəsinin bir nəticəsi idi. Əgər cəmiyyətin səviyyəsi dəyişməzsə, istibdat təkrar yaşana biləcək bir vəziyyətdir. Şahzadə Səbahəddin Əli Rzaya qarşı olan adəm-i Mərkəziyyətçiliyi müdafiə edir.1902-ci ildə Jön türk konqresində adəm-i mərkəziyyətçilik fikrini gətirən Səbahəddin bir bölünməyə yol açdı. Adəm-i mərkəziyyətçilik olaraq ayrılan qrupda, Səbahəddin, Nihad, Rəşad, Dr. Rifat, Miralay Zəki, Təşəbbüs kimi şəxslər var idi.

Yusif Akçura

1908-ci ilə qədər ki dövrdə Akçura, Məşvərət və Şura-i Ümmət kimi qəzetlərdə yazılar yazmışdır. Bu yazılardan ən əhəmiyyətlisi və məşhuru "Üç tərzi siyasət" adlı mıqaləsi olmmuşdur. Bu məqaləni yazarkən təsirləndiyi faktorlar vardır:

  • Tatar islahatı vı müasirliyi (iqtisadi və siyasi inkişafın nəticəsi kimi). Kazanda İslamiyyət müasirləşdirilmiş, mədərəsələrdə dünyəvi elmlər oxudulmağa başlanmışdır.
  • İslamdan əvvəlki türk tarixinə önəm vermək, türklüyü İslamiyyət ilə birləşdirməmək. Çünki İslam İslamdan əvvəli rədd edir.
  • Digər təsirləndiyi faktor isə Fransadakı təhsil müddətində olmuşdur, materializm metodu sayəsində tarixə və siyasətə düşüncə və ideallar yönündən deyil də, iqtisadi yöndən baxmağın lazım olduğunu mənimsədi. Sosioloji Darvinci görüşə görə isə gərçək olan həyat mübarizəsidir.

Məşhur məqaləsində əsl izah etməyə çalışdığı şey Osmanlının bir millət ola bilməsinin münkünsüzlüyüdür.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. Ozan Örmeci (Eylül-Aralık, 2010). . Öner Gürcan. 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2014.
  2. Findley, Carter V. Dünya Tarihinde Türkler. 3. Baskı, Timaş Yayınları
  3. ↑ M. Şükrü Hanioğlu, “Jön Türkler” C. 23, (Diyanet Vakfı Yayınları, Birinci Baskı), İstanbul 2001, s.584.
  4. Murat Demireğer, “Osmanlı’da Basın Hareketleri”, 2008, s.3
  5. Lewis, Bernard (1968). The Emergence of Modern Turkey. Oxford U.P.. ss. 141. ISBN 9780195134605.
  6. Alim Kahraman, Şinasi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 39, Yıl 2010
  7. Namık Kemal Hayatı Ve Şiirleri 2016-04-25 at the Wayback Machine, Radikal, Erişim tarihi: 5 Haziran 2016
  8. . 9 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  9. Selahattin Çetiner. . 6 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  10. . 2012-06-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-03-16.
  11. Prof. Dr. Nevzat Özkan. . 13 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  12. Kabakçı, Enes. . 13 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2015.
  13. lpay, Yalın. "A Glimpse into the first racist approcah in the Ottoman Empire: The "Scientific" racisim of Abdullah Cevdet". İstanbul. Erişim tarihi: 18 Aralık 2015.
  14. Murat Kılıç, Türk Siyasi Hayatında Bir Muhalif İsim ve Hareket: Prens Sabahaddin ve Meslek-i İçtima, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 2010/2, Sayı 2[ölü keçid]
  15. Sina Aksin, Türkiye Tarihi, C.3, Cem Yayınevi, Onuncu Baskı, İst. 2009, S.361
  16. (PDF). 2016-03-04 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-04.

Avqust 09, 2021
gənc, türklər, jön, türklər, osmanlı, imperiyasının, dövründə, ortaya, çıxan, məşrutiyyətçi, sultan, əbdülhəmid, hakimiyyətinə, müxalif, olan, gənc, ziyalı, nəsilə, verilən, addır, jön, türklər, yaşasın, vətən, yaşasın, millət, yaşasın, hürriyət, mündəricat, e. Jon turkler Osmanli imperiyasinin son dovrunde ortaya cixan mesrutiyyetci ve Sultan II Ebdulhemid hakimiyyetine muxalif olan genc ve ziyali nesile verilen addir 1 2 Jon turkler Yasasin veten Yasasin millet Yasasin hurriyet Mundericat 1 Etimalogiyasi 2 Tarixi 3 Dovrun sertleri 4 Osmanlida metbuat herekatlari 5 Jon turk yayinlari 5 1 Mesveret 5 2 Mizan 5 3 Osmanli qezeti 5 4 Sura i Ummet qezeti 5 5 Jurnallar 6 Ibrahim Sinasi Efendi 7 Namiq Kamal 8 Eli Suavi 9 Ehmed Covdet pasa 10 Ehmed Rza 11 Abdullah Covdet 12 Sahzade Sebaheddin 13 Yusif Akcura 14 Hemcinin bax 15 IstinadlarEtimalogiyasi RedakteIlk defe 1828 ci ilde Carlz MakFarleym terefinden dovrun Genc Osmanli neslini nezerde tutaraq isledilmisdir 3 Daha sonra 1855 ci ilde Ubiceni II Mahmud dovru islahat herekatina qatilan dovlet memurlarini hem de I Ebdulmecid dovrunun qerblilesme terefdari Tenzimatcilarini ifade etmek ucun jevene turqvie de Mahmut ve jevene Turqvie d Abdul Medjid ifadelerinden istifade etmisdir Bu terminleri qavram olaraq ilk istifade eden Hippolyte Kastille olmusdur 3 Genc turkler qavrami yeni bir qavram deyildir Bu qavramlardan daha cox Avropada yaranan hokumete muxalif sexslerin yaratdiqlari partiyalarin bir benzeri kimi gorunmek oldugu ucun istifade olunmusdur Almaniyada Genc Almanlar aximi bundan elave bu axim hem de edebi aximdir Italiyada Genc Italyanlar aximi Polsada Genc Polyaklar aximi da bunun analoqlaridir Bu aximlar siyasi muxalifet aximlari oldugu qeder hem de edebi aximlardir Daha sonra Jon turkler aximinda adi kecenlerden behs ederken etrafli formada edebiyyat mensublari barede danisilacaqder Osmanli muxalifetinin ilk konqresi 1902 ci il Paris Tarixi RedakteBehs edilen Osmanli dovrundeki bu Jon turk qrupu kimi olan muxalif quvvelere her dovrde buna benzer adlar verilmisdir Her yenilikci kesime Genc turkler Genc Osmanlilar Jon turkler kimi adlar verilmisdir Xususile 1800 cu illerden sonra bu aximlar guclendiyi ucun bu terminlere tez tez rast gelinir Meselen 1890 ci ilde Corc Badis adli bir sexs sarayi Genc Turkiye adinda Qanun i Esasi Konstitutsiya terefdarlarini etrafinda toplaya bilecek bir qezet qurmaqla tehdid etmisdi Jon turklerin ideologiyasina baxildiginda onlarin dusuncelerinin Fransadaki burjuaziya tebeqesinin dusunceleri ile yaxin oldugu aciqca hiss olunur Nece ki Fransada burjuaziya gucunu artirdiqdan sonra idareciliye sesini esitdirmek ucun siyasi bir cekismenin icine girdise eyni formada Jon turkler olaraq adlanan sexsler de Avropadaki yeniliklerden tesirlenib ziyali tebeqenin desteyi ile rehberlikdeki sexslere qarsi oxsar bir mubarizeye girmisdir Bu mubarize qanli vetendas muharibesinden cox edebi yazilarla bir tebeqeni savadlandirib formalasdirma formasinda olmusdur Jon turk adlandirilan sexslerin tek ortaq meqsedi sultanliq idareciliyinin altinda bir de seckili meclisin olmasi idi Hec bir zaman sultanligi legv edib respublika qurulusunun yaradilmasini istemeyibler Qarsi olduqlari veziyyet II Ebdulhemid idareciliyinin istibdat qurulusu idi Tezyiq ve siddet seraitinin hakim oldugu struktura seckili meclis elave olunarsa veziyyetin yaxsilasacagina inanirdilar Jon turkler cemiyyetine 2000 e qeder uzv oldugu texmin edilir Bu adlar siyasi ortamdan dolayi Osmanlida cox da yasamamis ve heyatlarinin coxunu Avropada ya da Misirde surgun heyati olaraq kecirmisler Bu cemiyyetde ireli cixan diqqet cekmekde olan adlar bunlardir Abdullah Covdet Ebdurrehman Bedirxan Ehmed Rza Ehmed Fazli Ehmed Feriq Ehmed Kamal Ehmed Lutfullah Ehmed Niyazi Ehmed Saib Eli Fexri Eli Fehmi Eli Heyder Eli Sovketi Baheddin Sakir Dervis Huma Ethem Ruhi Emir Sekib Arslan Xelil Canem huseyn Tosun Xosrov Sami Huseynzade Eli Ibrahim Temo Ishaq Sukuti ismail Canbulat Ismayil Enver bey Ismayil Kamal Mahmuel Celaleddin pasa Mahir Seid Mehmed Eli Helim Pasa Haci Ibrahim Pasazade Hemdi Tarsusizade Munih Tunali Hilmi Yusif Akcura Sultana qarsi mitinq 1908 Genc turkler herekatinin riseleri XVIII esrin inqilabi sonlari ve XIX esre gedib cixir O oz baslangicini Boyuk Fransa inqilabinin tesiri ile Turkiyede meydana cixan Tenzimat herekatindan goturmusdur Avropadaki burjua herekati ile tanis olan turk ziyalilari ve telebe gencler Turkiyede de konstitusiyali qurulusa kecilmesini zeruri hesab edirdiler Onlar 1865 ci ilde Yeni osmanlilar cemiyyeti yaratdilar Onun yaradicilari gorkemli edib olan Ibrahim Sinasi ve yazici dramaturq Namiq Kamal olmusdu Lakin tezlikle Yeni osmanlilar cemiyyetinin fealiyyetine son qoyuldu Teskilatin bir cox uzvleri hebs edildi qalanlari ise xarice getmeye mecbur oldular 1871 ci ilde onlar muhaciretden olkeye qayitmaga devet olundular Yeni osmanlilar cemiyyeti yeniden fealiyyete basladi 1871 ci ilin mayinda onlar Sultan sarayi qarsisinda 40 minlik mitinq teskil etdiler Xalqin cosmaqda olan qezebinden qorxuya dusen hakim daireler 1876 ci il mayin 30 da saray cevrilisi etdiler Sultan Ebdulezizin yerini V Murad sonra ise II Ebdulhemid tutdu O Yeni osmanlilar in liderlerinden biri olan Midhet Pasani bas vezir teyin etdi Ona Konstitusiya layihesi hazirlamaq tapsirildi Sultan II Ebdulhemid Midhet Pasanin hazirladigi Konstitusiya layihesini qebul etmeye raziliq verdi Bu Konstitusiyaya gore Turkiye konstitusiyali monarxiya elan edilirdi Konstitusiyaya gore Imperiya erazisinde yasayan butun ehali osmanli adlanir ehalinin etnik ve dini mensubiyyetinden asili olmayaraq qanun qarsisinda beraber idiler Oz qeddarligi ile cox meshur olan II Ebdulhemid rejimi seraitinde Konstitusiyanin icrasi qeyri mumkun idi Konstitusiya qebul edildikden bir az sonra 1877 ci ilin fevralinda Midhet Pasa hebs olunub surgune gonderildi 1883 cu ilde ise olduruldu Yeni osmanlilar in mutereqqi addimlari heder getmedi Onlardan sonraki mutereqqi ziyalilar Sultan agaligina qarsi mubarizeni davam etdirdiler 1889 cu ilde Istanbuldaki herbi tibb mektebinin bir qrup telebesi Ibrahim Tema Cerkez Mehmet Resid Abdulla Covdet ve Ishaq Sukuti Ittihad ve tereqqi adli gizli cemiyyet yaratdilar Bu Turkiyede burjua demokratik herekatin baslangici hesab edilirdi XIX esrin 90 ci illerinde xaricde Cenevrede Misirde bu cemiyyetin qruplari fealiyyet gosterirdiler Ittihad ve tereqqi cemiyyetinin uzvlerini ve onun terefdarlarini Genc turkler adlandirirdilar Onlar 1876 ci il Midhet Pasa konstitusiyanin berpasini teleb edirdiler 1907 ci ilin sonlarinda Parisde Ittihad ve tereqqi cemiyyetinin ve ona qosulmus teskilatlarin birlesmis qurultayi cagrildi Qurultay movcud rejimi silahli usyan yolu ile devirmek ve 1876 ci il konstitusiyani berpa etmek qerarini qebul etdi Genc turkler Rusiya ve Ingilterenin Turkiyeni oz aralarinda bolusdurmek niyyetlerinin qarsisini almaq meqsedile usyana mueyyen olunmus vaxtdan evvel baslamagi qerara aldilar Ilk cixis Makedoniyanin Resne seherinde baslandi Seherin komendanti leytenant Niyazi bey 1908 ci il iyulun 3 de usyan bayragi qaldiraraq oz destesi ile daglara cekildi Iyulun 6 da Enver beyin komandanligi altinda olan diger herbi deste de usyancilara qosuldu Usyan Edirnedeki herbi hisseleri de ehate etdi Hokumetin usyancilari ram etmek seyleri bosa cixdi Ehali ve butun ordu usyancilar terefine kecdiler Ittihad ve tereqqi cemiyyetinin Merkezi Komitesi 1908 ci il iyulun 23 de Makedoniyanin Solonik Monastir ve basqa iri seherlerinde teskil etdiyi izdihamli mitinqde konstitusiyanin berpa edilmesi barede uitimatum qebul etdi Sultana gonderilen ultimatumda bildirilirdi ki eger uc gune qeder konstitusiya berpa olunmazsa Istanbul uzerine herbi hucum teskil olunacaqdir Veziyyetin cixilmaz oldugunu goren II Ebdulhemid hemin gun 1876 ci il Konstitusiyasinin berpasi ve tezlikle parlament seckileri kecirilmesi barede ferman imzaladi Turkiye konstitusiyali monarxiya elan olundu Bu hadise Turkiye tarixine genc turkler inqilabi ve ya 23 iyul inqilabi kimi daxil olmusdur Genc turkler oz teessubkeslerinden ibaret hokumet teskil etdiler l908 1909 ci illerde bu hokumetlere Seid Pasa Kamil Pasa ve Suleyman Pasa basciliq etmisdiler 1908 ci il noyabrin 2 de parlamentin ilk iclasi cagirildi Parlamente secilmis deputatlarin 250 nefer yaridan coxu 150 neferi Genc turkler den idi Genc turkler in hakimiyyeti uzun cekmedi II Ebdulhemid ingilislerin himaye etdiyi Ehrar Liberallar partiyasi ve ruhanilerin Ittihadi muselman Muselman cemiyyeti teskilati ile birlikde Istanbul herbi qarnizonu komandanliginin komeyi ile cevrilis ederek hakimiyyeti tamamile oz elinde topladi Genc turkler Istanbulu terk etmeli oldular Lakin cevrilis xalqin ekseriyyeti terefinden regbetle qarsilanmadi Genc turkler 1909 ci il aprelin 23 de Makedoniya ordusunu Mahmud Sovket Pasanin komandanligi altinda Istanbul uzerine yeritdiler Sultan II Ebdulhemid hakimiyyetden kenarlasdirildi Onun iradesiz qardasi V Mehmet Resad sultan elan edildi Bu da Genc turkler inqilabinin yarimciqligindan koklu inqilabi deyisiklikler etmek Iqtidarinda olmadigindan xeber verirdi Italiya Turkiye 1911 1912 Birinci 1912 1913 ve Ikinci 1913 Balkan muharibeleri Turkiyede daxili ziddiyyetleri daha da keskinlesdirdi Bele bir seraitde Ittihad ve tereqqi partiyasinin terefdarlari 1913 ci il yanvarin 23 de hokumet sarayina hucum etdiler Dovlet cevrilisi etdiler 1914 ci ilin evvelinde Genc turkler ucluyunun diktaturasi quruldu Ucluye herbi nazir ve ordu qerargah reisi Enver Pasa Ittihad ve tereqqi partiyasi Merkezi Komitesinin sedri Daxili Isler Naziri Telet Pasa ve Istanbul seherinin valisi Camal Pasa daxil idi Inqilabin yarimciqligina baxmayaraq Genc turkler in hakimiyyeti dovrunde olkede bir sira mutereqqi islahat ve tedbirler heyata kecirildi 1914 ci ilde iqtisadi teslimcilik rejimi legv olundu Genc turkler hokumeti ordunu yeniden qurmaq ve iqtisadiyyati inkisaf etdirmek sahesinde muhum addimlar atdilarDovrun sertleri RedakteJon turkler cemiyyeti uzvlerinin fikirlerinin formalasmasinda dovrun sertleri de muhum rol oynamisdir Dovrun muhum siyasi hadiseleri beledir Formal olaraq tabe olan Bolqaristanin qurulmasi Makedoniyada hell edile bilinmeyen problemler Yunan quldur destelerinin fealiyyeti Ereblerin siyasi baximdan oyanisi Osmanlidaki tehsil sisteminin berbad veziyyeti Mithet Pasa dovrunde zeifledilmis din xadimlerinin evvelki guclerini berpa etmesi Krit adasinda tez tez olan usyanlar Ermenilerin muxtar dovlet qurma istekleri ve fealiyyetleri II Ebdulhemidin siyasi rejimiBu siyasi qarisiqliqlar icerisinde Osmanli dovletinin cox pis sonluga dogru getdiyi bilinirdi Lakin bu sonlugu Osmanli xalqi hiss etmirdi Cunki Osmanli xalqi deyilen ortaq bir anlayis yox idi Bu torpaqlarda yasayan xalq din dil irq ferqi olaraq cox muxtelif oldugundan bu siyasi veziyyeti cox da hiss ede bilmirdiler Xristian ehali oz dinlerinden olan dovletin himayesine girmeyi ya da oz dovletini qurmagi planlayirdi Muselman rum ermeni liderlerinin konstitutsiya beyannameleriOsmanlida metbuat herekatlari RedakteOsmanli ziyalisini ortaya cixaran qerblilesme fikri Osmanli dovletinin Tenzimat fermanindan beri izlemeye calisdigi siyaset idi Osmanli ziyalilari qerbi cox da bilmedikleri kimi sultani da cox da tenqid etmezlerdi Yene de II Ebdulhemid dovrunde tesirli olan ziyalilar evvelkine nisbeten daha ireli goruslu idi Bu dovrde xaricde olan ziyalilar Avropani yaxindan tanima furseti tapmisdilar II Ebdulhemid rejimine qarsi teskilatlanmis ve esas meqsed kimi ise konstitutsiyanin qebulunu qebul etmisdiler Avropaya qacan Jon turkler bu dovrde bir cox qezet ve jurnal cixardaraq istibdat rejimini tenqid edirdiler Yayinladiqlari jurnal ve qezetler muxtelif yollarla Osmanli imperiyasina getirilirdi Bu yayinlar 1900 cu illerde daha da artmisdi Bu sebeble hokumet Jon Turkler ile yayinlarini dayandirmaq ucun danisiqlara bele baslamis ve bu veziyyet cetin veziyyetde olan Jon turklere serf etmisdi Jon turkler 1889 1908 ci iller arasinda cixardiqlari qezetler ve jurnallar ile fikir heyatina yeni bir yon vermeyi bacarmisdilar Bu yayinlar Birlesmis Kralliq Fransa Avstriya Bolqaristan Italiya Yunanistan Ruminiya Isvecre Braziliya Belcika ABS ve Kipr olmaqla 13 olke ve bolgede Turkce ve xarici dillerde 152 den cox qezet ve jurnal nesr etdirmekde idi Jon turk yayinlari RedakteMesveret Redakte 1895 ci ilin dekabr ayinda Ehmed Rza terefinden turkce ve fransizca olaraq yayimlanmaga baslanmisdir Qezetinde konstitutsiyani mudafie etmis xalqin siyasi vezife bilgisine cata bilmesi ucun tehsil gormesinin lazim oldugu ireli surmusdur Bunlarla yanasi hokumeti cox agir formada tenqid de etmisdir Daha sonralar tenqidlerini daha da artirdigina gore Fransa hakimiyyeti terefinden qezeti bir muddetlik qapadildi Mesveret ile eyni vaxtda Misirde yayimlanan Mizan qezetini sebeb gostererek Ehmer Rza bey eyni cemiyyetin iki ferqli turkce qezet nesr etdirmesini menasiz hesab etdiyini deyerek Mesveret qezetinin nesrini dayandirmisdir Ancaq Mizanci Muradin saray ile raziliga gelerek qezetin nesrine son vermesinden sonra turkce Mesveret qezeti yeniden nesre basladi Bu arada Cenevrede Osmanli qezetinin yayimlanmasindan sonra Ehmed Rza Mesveret qezetinin nesrini yeniden dayandirmisdir Mesveret yuksek seviyyefe bir dusunce qezeti olmaqdan daha cox herekatin rehber qezeti olmusdur Mizan Redakte 1886 ci ilin avqustunda Istanbulda Murad bey terefinden cixarilmisdir Siyasi ve iqtisadi azadliqla elaqeli yazilari ile hokumetin diqqetini cekmesi ile Murad bey Misire qacmisdir Istanbulda yayimlandigi dovrlerde Mizan iqtisadi movzulara yonelmisdi Misirde Murad beyin Istanbuldaki mulayim siyaseti yerine sert inqilabci kimliyini on plana cixarmis ve Ittihadcilarin dusuncelerini mudafieye baslamisdir Murad bey yazilarinda metbuat azadliginin qanuni serhedler icinde temin edilmesinden mehkemenin islah edilmesinden meclis qarsisinda mesuliyyet dasiyan hokumetin yaradilmasini teblig etmisdir Murad bey ozu panislamist olmusdur En boyuk ideali Xelife vasitesile muselmanlarin yadelli esaretinden qurtarilib boyuk bir Islam imperiyasinin qurulmasi idi Xususile metbuat yolu ile mubarizesinde Namiq Kamalin tesirinde qaldigini ve yazilarinda onu teqlid etdiyi hiss olunur 4 Mizanci Muradin dusunce heyatinin bezi dovrlerde deyismesi sebebile Ehmet Rza ile munasibetleri pozulmusdur Bu sebebden Jon turkler bu iki nefer arasinda bolunmusdu Fikirlerinin deyismesinden sonra vetenine geri donmus ve Mizani gunluk nesr etdirmeye baslamisdir Murad beyin burada Ittihadcilara qarsi munasibeti sebebiyle 31 mart qiyamindan sonra qezeti qapadilmis ozu ise Rodos adasina surgune gonderilmisdir Osmanli qezeti Redakte Osmanli qezeti Mizan qezetinin qapadilmasindan sonra Ittihad ve Tereqqinin ilk quruculari Ishaq Sukuti Abdullah Covdet Tunali Hilmi kimi sexsler terefinden qurulmusdur Fransizca almanca ve ingilisce nesr olunan ilk Jon turk qezetidir Ancaq saray bu veziyyetden narahat olmus ve Afrikaya gonderilen Jon turklerin azad edilmesi qarsiliginda qezetin qapadilmasini istemisdiler Qezet bir muddet qapali qalmis yalniz sarayin sozunu tutmamasindan sonra yeniden acilmisdir Qezet ilk defe respublika idareciliyinden danismis yazilarinda xalqi ayaga qalxmaga seslemisdir Bir muddet sonra qezetin rehberliyine daha sonralar Jon turkleri bir daha da bolecek sexs olan Sahzade Sebaheddin kecir Sahzade Sebaheddin oz dayisi olan sultani daha da sert tenqid edir Sura i Ummet qezeti Redakte Ehmed Rza terefinden yayimlanmaga baslanmisdir Merkezciliyi mudafie etmisdir Ilk sayyinda qezetin meqsedleri bele gosterilmisdir 1876 ci il konstitutsiyasini tekrar quvveye mindirmek Butun Osmanli ehalisinde ortaq bir vetenperverlik hissi yaratmaq Sultanin xanedanini ve taxtini qorumaqRedakte sobesinde Selanikli Nazim Ehmed Suib Yusif Akcura Sami Pasazade Ehmed bey Agaoglu kimi adlar var idi Merkeziyyetciliyi mudafie eden Ehmed Rzaya qarsi Sahzade Sebaheddin adim i merkeziyyetciliyi mudafie etmis ve turkce Tereqqi adli kicik qezet nesr etdirmeye baslamisdir Bu iki fikirin mubarizesi konstitutsiyadan sonra da davam etmis ve o dovrde Ittihadcilar Ehmed Rzanin fikirlerini menimsemisdiler Bunlardan basqa Qanun i Esasi 1896 Misir Haqq 1899 Sade i Millet 1898 Misir Ikdam Muxbir 1866 Ibret 1870 qezetleri de nesr edilmisdir Jurnallar Redakte Daha cox elmi movzulu yazilar nesr edilmisdir Muxtelif yerlerde cap edilmisdir Sikaya jurnali 1893 Sikaya Serq ve Qerb 1896 Paris Musavve 1900 5 Mecmua i Kamal 1905 Ictihat 1904 Ibrahim Sinasi Efendi Redakte Ibrahim Sinasi Efendi Qerbi numune kimi goturen ilk sair ilk dram yazicisidir Bundan elave Agah Efendi ile birlikde ilk sexsi jurnalistdir Islami elmler oyrenerken bir fransiz yazicisindan da fransizca oyrenmisdir Mustafa Resid pasanin himayesi ile Parise gonderilmisdir Istanbula geri donduyunde kohne vezifesine berpa olub Meclis i Maarif uzvluyune teyin olundu Lakin hokumete Mehmed Emin Eli pasa geldikden sonra saqqal problemi oldu ve saqqal behanesi ilevezifesinden uzaqlasdiridi Esl sebeb ise Mustafa Resid ile yaxin olmasi idi 1860 ci ilde Agah Efendi ile Tercuman i Ehvali cixardi Bu dovrde Sair Evlenmesi eserini yazdi 6 Tesvir i Efkari qurduqdan sonra Namiq Kamal da qezete daxil oldu Daha sonra Parise getmeye mecbur oldu Daha sonra Fransa Prussiya muharibesine gore Istanbula geri dondu Sefalet icinde vefat etdi Bu sexsi muhum eden esas xususiyyet qerb medeniyyetini menimsemesi idi Agil elm humanistlik ve edalet onun ucun boyuk deyerler idi Bu sebebden Namiq Kamal ve onun dovrundeki bir cox sexse yon veren sexs oldu Mesrutiyyetci deyildi siyasi hakimiyyetle problemi olmamisdir Namiq KamalNamiq Kamal RedakteNamiq Kamal yenilikci biri olmusdur 7 Lakin Babiali tercume otagina tercumeci girmemisden evvel divan serleri ile de cox elaqeli idi Tercume memurluugu dovrunde fransizca oyrendi ve tanis oldugu qerb medeniyyeti cox maraqli geldi daha sonra Sinasi ile tanis oldu ve Tasvir i Efkarda tercumelerini nesr etdirdi Sinasi Fransaya getdikden sonra bas redaktor oldu Artiq daha cox fikirlerini yaza bilme furseti tapdi Ittifaq i Hemiyyet adli gizli teskilat ile elaqesi ortaya cixdiqdan sora hokumet terefinden Erzurum vali komekcisi adi ile surgun edildi Burada da qala bilmeyeceyini basa dusdukden sonra Mustafa Fazil pasanin deveti ile Parise qacdi Fazil pasanin rehberliyinde orada Yeni Osmanlilar cemiyyetini qurdular Tasfir i Efkarda xarici siyasetle vezi sosial problemleri yazan Namiq Kamal Avropadaki azadliqlara heyran olmusdu Tebii ki Con Lock ve Jan Jak Russo kimi maarifcilerden cox tesirlenmisdir Namiq Kamal ve dostlarinin siyasi muxalifeti sultana deyil daha cox Eli pasa idareciliyine idi Avropadan alinan qanunlarin birbasa tedbiq edilmesine qarsi idi Namiq Kamal Avropa macerasindan sonra Eli pasa ile raziliga gelerek jurnalistlik etmemek serti ile vetenine cagirildi Eli pasa oldukden sonra yazilarina davam etdi Daha sonra Mithet pasa Namiq Kamali Istanbuldan uzaqlasdiraraq Geliboluya surgun etdi Lakin buradan da qurtulmagi bacardi ve Istanbula geri cagirildi Eli Suavi RedakteOzunu din xadimi saydigi ve ona uygun paltarlar geyindiyi bilinmekdedir Muxbir qezetinde Eli pasani tenqid eden yazilar yazmis ve Mehmed Fazilin bir nece yazisini qezetinde yayimladigi ucun Yeni Osmanlilarin arasina girmisdir 8 Bunlardan sonra Kastamonuya surgun edilmisdir Bir cox Yeni Osmanlici kimi Parise qacmisdir Lakin sonraki dovrde bir meseleye gore anlasmazliq yasandi ve Muxbir qezetini yayimlamagi dayandirdi Londonda nesr olunurdu Suavi sebrsiz asiriliga meyilli uyumsuz iddiaali dost edine bilmeyen bir insan olmusdur Sonraki dovrde Fransada Ulum qezetini cixarmaga basladi Lakin sonradan evvelki yoldaslarina qarsi gelerek konstitutsiyaya qarsi olan Muvakkaten Ulum Musterilerine qezetini nesr etdirdi 9 Bunun sayesinde de II Ebdulhemid ile barisdi Istanbula donerek Galatasaray liseyine mudir teyin olundu Ciragan basqininda oldurulmusdur Genc Osmanlilar terefinden cox da sevilmezdi Hetta ingilis agenti oldugu bele deyilmisdi Sultan terefdari olmamisdan evvelki dusunceleri bele olmusdur 10 Respublika dovrunde Mustafa Kamal Ataturkun qurdugu idareciliye benzer idarecilikden behs eden ilk sexsdir Dunyeviliyi mudafie etmisdir Sultanin qalmasi ile respublika qurulusuna benzer idareciliye kecmek Suavi cox da qerbci deyildir dIn xadimlrini herbicilere nisbeten daha utun tutub Turklerin ustun irq oldugu fikrini mudafie eder Islamiyyete en boyuk qatqinin turkler terefinden oldugunu mudafie edib Turkcenin boyuk bir dil oldugunu deyib basqa dillerden kecen sozlerin istifadesine qarsi cixib Basqa turklerle six elaqede olmagin terefdari olmusdur Medreseler qapadilmali sariq qaldirilmali din dersi turkce verilmelidir Osmanlida banklar qurulmali ve fabrikler yaradilmalidir Ehmed Covdet pasaEhmed Covdet pasa RedakteCovdet pasa oaraq Helebe teyin edildi Daha sonra 1868 ci ilde Divan i Edliyye reisliyine getirildi Burada fransiz medeni qanunu qebul etdirmeye calisan Mithet pasa ve terefdarlarina qarsi Mecelleni yazaraq qebul etdirdi Bu muddetden sonra muxtelif dovlet memurluqlarinda oldu ve II Ebdulhemidin muhum tapsiriqlarini gordu Hemcinin de Mithet pasani hebs etmek tapsirigini da Covdet pasa gormusdur 11 Fikirlerine gore once muselmanlar bir bayraq altinda toplanmali daha sonra Avropa fethleri baslanmali idi Bu veziyyetde dovlet daha uzun omurlu ola bilerdi Covdet bey Islam birliyini destekleyirdi Konstitutsiyani gereksiz gorurdu ona gore Islam serieti ozu konstitutsiya idi Onun dusuncesine gore Osmanlinin esl gucu turklerden ibaretdir Ehmed Rza Osmanli Meclis i Mebusaninin ilk sedriEhmed Rza RedakteEhmed Rza Qalatasaray liseyinde tehsil aldiqdan sonra Fransaya kend teserrufati tehsili almaq ucun getdi Burada pozitivizmi menimsedi ve Avqust Komtenin telebesi olan Pierre Lafittenin derslerinde istirak etdi 12 Pozitivizm metafizikani redd ederek elmin ustunluyunu mudafie eden cereyandir Pozitivizm onun ucun maraqli idi cunki Xristianliqla elaqesi yox idi ve dinin Osmanli cemiyyeti uzerindeki tesirini gorurdu Osmanli sultanlarinin mutleq hakimiyyetine qarsi idi Boyuk bir sarsinti qarsiliginda dovlet dagila bilerdi Cemiyyete yon verecek olan mutexesisler idi Ehmed Rza Ittihad ve Tereqqiye girdi ve Mesvereti nesr etdirmeye basladi Lakin sonra Ayan Meclisine girerek Ittihad ve Tereqqiye qarsi oldu Ehmed Rzanin Osmanli irelilemesi ucun ortaya digerlerinden ferqli bir fikirle cixmisdi Onun fikrine gore dovlet idareciliyi deyil insanlarin dusuncesi deyismeli idi Abdullah CovdetAbdullah Covdet RedakteCovdet Jon turklerin icinde en intelektual ve en calisqan sexslerden olmusdur Siyaset sosiologiya psixologiya edebiyyat kimi movzularda yazdigi xeyli kitab meqale ve etdiyi tercumeler ehemiyyetini ve deyerini gostermek baximindan yetlerli ola biler Ateist olmasi fikirlerinin genis ictimaiyyet terefinden qebul edilmesine mane olmusdur 13 Sahzade SebaheddinSahzade Sebaheddin RedakteSebaheddine gore istibdat cemiyyetin seviyyesinin bir neticesi idi Eger cemiyyetin seviyyesi deyismezse istibdat tekrar yasana bilecek bir veziyyetdir Sahzade Sebaheddin Eli Rzaya qarsi olan adem i Merkeziyyetciliyi mudafie edir 14 1902 ci ilde Jon turk konqresinde adem i merkeziyyetcilik fikrini getiren Sebaheddin bir bolunmeye yol acdi Adem i merkeziyyetcilik olaraq ayrilan qrupda Sebaheddin Nihad Resad Dr Rifat Miralay Zeki Tesebbus kimi sexsler var idi Yusif Akcura Redakte1908 ci ile qeder ki dovrde Akcura Mesveret ve Sura i Ummet kimi qezetlerde yazilar yazmisdir Bu yazilardan en ehemiyyetlisi ve meshuru Uc terzi siyaset adli miqalesi olmmusdur 15 Bu meqaleni yazarken tesirlendiyi faktorlar vardir 16 Tatar islahati vi muasirliyi iqtisadi ve siyasi inkisafin neticesi kimi Kazanda Islamiyyet muasirlesdirilmis medereselerde dunyevi elmler oxudulmaga baslanmisdir Islamdan evvelki turk tarixine onem vermek turkluyu Islamiyyet ile birlesdirmemek Cunki Islam Islamdan evveli redd edir Diger tesirlendiyi faktor ise Fransadaki tehsil muddetinde olmusdur materializm metodu sayesinde tarixe ve siyasete dusunce ve ideallar yonunden deyil de iqtisadi yonden baxmagin lazim oldugunu menimsedi Sosioloji Darvinci goruse gore ise gercek olan heyat mubarizesidir Meshur meqalesinde esl izah etmeye calisdigi sey Osmanlinin bir millet ola bilmesinin munkunsuzluyudur Hemcinin bax RedakteIttihad ve Tereqqi Yusif bey Akcurali Enver pasaIstinadlar Redakte Ozan Ormeci Eylul Aralik 2010 Sovyet Gozuyle Jonturkler Oner Gurcan 22 Subat 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Subat 2014 Findley Carter V Dunya Tarihinde Turkler 3 Baski Timas Yayinlari 1 2 M Sukru Hanioglu Jon Turkler C 23 Diyanet Vakfi Yayinlari Birinci Baski Istanbul 2001 s 584 Murat Demireger Osmanli da Basin Hareketleri 2008 s 3 Lewis Bernard 1968 The Emergence of Modern Turkey Oxford U P ss 141 ISBN 9780195134605 Alim Kahraman Sinasi Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi Cilt 39 Yil 2010 Namik Kemal Hayati Ve Siirleri Arxivlesdirilib 2016 04 25 at the Wayback Machine Radikal Erisim tarihi 5 Haziran 2016 Ali Suavi 9 Ekim 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Selahattin Cetiner Ali Suavi ve Ciragan Saray Baskini 6 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Murat Demireger II Muhbir Ulum Harekati ve Ali Suavi Erisim tarihi 02 05 2012 2012 06 24 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 03 16 Prof Dr Nevzat Ozkan Ahmet Cevdet Pasa nin Turk Dili Hakkindaki Gorusleri ve Eserleri 13 Haziran 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Kabakci Enes Pozitivizmin Turkiye ye Girisi ve Turk Sosyolojine Etkisi 13 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Aralik 2015 lpay Yalin A Glimpse into the first racist approcah in the Ottoman Empire The Scientific racisim of Abdullah Cevdet Istanbul Erisim tarihi 18 Aralik 2015 Murat Kilic Turk Siyasi Hayatinda Bir Muhalif Isim ve Hareket Prens Sabahaddin ve Meslek i Ictima Suleyman Demirel Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi Yil 2010 2 Sayi 2 olu kecid Sina Aksin Turkiye Tarihi C 3 Cem Yayinevi Onuncu Baski Ist 2009 S 361 YUSUF AKCURA NIN DĠN VE TOPLUM ANLAYIġI PDF 2016 03 04 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 03 04 Menbe https az wikipedia org w index php title Genc turkler amp oldid 6084696, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.