Firudin Cəlilov
Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin. |
Firudin Ağası oğlu Cəlilov (6 may 1947, Vedi rayonu) — türkoloq, filologioya elmləri doktoru, professor; Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini (1992); Azərbaycan Respublikasının xalq təhsili naziri (1992–1993); Azərbaycan Respublikasının ali və orta ixtisas təhsili naziri (1993)
Firudin Cəlilov | |
---|---|
Firudin Ağası oğlu Cəlilov | |
Sələfi | vəzifə təsis edilib |
Xələfi | vəzifə ləğv olunub |
Sələfi | Rafiq Feyzullayev |
Xələfi | vəzifə ləğv olunub |
Şəxsi məlumatlar | |
Partiya | AMİP |
Təhsili | BDU-filologiya fakültəsi |
Doğum tarixi | 6 may 1947 (74 yaş) |
Doğum yeri | |
Milliyyəti | Azərbaycanlı, türk |
Atası | Ağası Cəlilov |
Elmi fəaliyyəti | |
Elm sahəsi | Filologiya |
Elmi dərəcəsi | Professor |
Tanınır | Dövlət xadimi, türkoloq, filologioya elmləri doktoru, professor |
Həyatı
F.A.Cəlilov 6 may 1947-ci ildə Vedibasarda doğulan F.A.Cəlilov orta məktəbi Bakıda (1966) bitirib, BDU-nun filologiya fakültəsinə daxil olmuş, 1972–1994-cü illərdə həmin fakültənin Azərbaycan dilçiliyi kafedrasında laborant, müəllim, dosent və professor vəzifələrində işləmişdir. O, pedaqoji fəaliyətlə yanaşı elmi araşdırmalarla da məşğul olmuş, mürəkkəb cümlə sintaksisindən namizədlik (1978) və dilçilik elminin ən çətin və mürəkkəb sahəsi sayılan morfonologiya mövzusunda doktorluq (1989) dissertasiyası müdafiə etmişdir. Onun türk dillərinin morfonologiyasına aid yazdığı monoqrafiya (1988) Türkologiyada hələ də ilk örnək sayılır və Azərbaycan və Türkiyə universitetlərində dərs vəsaiti kimi istifadə olunur.
F.Cəlilov türk dilləri ilə yanaşı, türk xalqlarının tarixi, mifologiyası və etnoqrafiyası haqqında 200-dən artıq elmi məqalə və 20 kitab yazmış, əsərlərinin bir hissəsi xarici ölkələrdə çap olunmuşdur. Onun "Azərbaycan dilinin morfonologiyası"(1988) kitabına bu sahədə təkcə Azərbaycan dilçiliyində deyil, türkologiyada ilk fundamental tədqiqat işi kimi Beynəlxalq Türkoloji qurultay (1996) adından ödül verilmişdir. Elmi-populyar məqalələrini çox vaxt Ağasıoğlu imzası ilə yazan F.Cəlilovun "Azərbaycan türklərinin islamaqədərki tarixi" mövzusundakı silsilə məqalələri elmi dairələr və ictimaiyət tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir.
F.Cəlilov türkologiya sahəsindəki xidmətlərinə görə Atatürkün qurduğu Türk Dil Kurumunun müxbir üzvü (1996), sonra fəxri üzvü (2000) seçilmişdir. "Türk Ocağı" ona bilgə sanı vermişdir. O, təhsil sahəsində apardığı islahatlara görə akad. Yusif Məmmədəliyev adına ödül almışdır.
Quzey və Güney Azərbaycan türklərinin bu torpaqlarda avtoxton xalq kimi 4–5 minillik dövlətçilik tarixi olduğunu irəli sürən F.Cəlilov bu elmi konsepsiyanın tərəfdarları ilə birlikdə dəfələrlə elmi seminarlar təşkil etmiş, Vaşinqton, Nyuyork, Paris, Ankara, Istanbul, Qahirə və sair şəhərlərdə bu konsepsiya haqqında məruzələr etmişdir. Həmin məruzələrin və bu sahədə yazılan məqalələrin bir qismi onun "Azər xalqı" (2000) adlı kitabında yer almışdır. Türk etnosunun Mərkəzi və Orta Asiyada deyil, Azərbaycanı da içinə alan Ön Asiyada yaranıb, buradan müxtəlif istiqamətlərə miqrasiya etməsi və sonralar onlardan bir qisminin Azərbaycana qayıtması haqqında onun irəli sürdüyü yeni elmi nəzəriyə artıq bir sıra alimlərin dəstəyini qazanmışdır. Onun son 30 ildə bu sahədə apardığı elmi tədqiqat Azərbaycan xalqının Islamaqədərki tarixinə aid 9 cilddə yazdığı kitabların ("Doqquz Bitik") əsasını təşkil edir.
F. Cəlilov elmi-pedaqoji fəaliyəti ilə yanaşı ictimai-siyasi fəaliyətlə də məşğul olmuşdur. Əbülfəz Elçibəy, Xəlil Rza Ulutürk, Sabir Rüstəmxanlı və digər ziyalılarla birlikdə 1986-dan gizli fəaliyət göstərən və 1988-ci il nümayişlərini təşkil edən "Varlıq" təşkilatının qurucusu, leqal fəaliyətdə olan "Cənlibel" təşkilatı tədbirlərinin iştirakçısı, "Dirçəliş günü" kimi tarixə düşən 17 noyabr- 4 dekabr (1988) mitinqində nümayiş komitəsinin sədri, "Qarabağa Xalq Yardımı komitəsi"nin qurucularından biri və respublikada ilk demokratik ruhlu "Azərbaycan" qəzetinin redaksiya heyətinin üzvü, "Dövlət Əlifba komissiyası"nın (1990) rəhbəri F.Cəlilov 1990-da millət vəkili və Milli Məclisdə "Elm, təhsil və mədəniyət komissiyası"nın sədri seçilmişdir. Onun rəhbərliyi ilə bu komissiyada hazırlanmış Təhsil qanunu (1993) kimi mütərəqqi qanunlar, o cümlədən dövlət atributlarından latın qrafikalı əlifbanın bərpası (1991), dövlət himni (1992) parlamentdə qəbul olunmuşdur. Azərbaycanın müstəqillik aktına (1991) imza atanlar sırasında olan F.Cəlilov Azərbaycan respublikasının SSRI tərkibindən çıxmasına səs verən 43 deputatdan biridir.
Siyasi fəaliyyəti
1990-cı ildə Bakı şəhərinin Kirov rayonu 22 nömrəli Üçüncü Kirovseçki dairəsindən Azərbaycan SSR Ali Sovetinə deputat seçilmişdir.
26 noyabr 1991-ci ildə təşkil edilən Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Milli Şurasının tərkibinə daxil edilmişdir. 6 dekabr 1991-ci ildə Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Milli Şurasının Təhsil, elm, mədəniyyət və din məsələləri komissiyası daimi komissiyasının sədri vəzifəsinə seçilmişdir.
30 iyun 1992-ci ildə Milli Məclisində təşkil olunmuş Təhsil, elm, din və mədəniyyət məsələləri komissiyasına üzv təsdiq edilmişdir.
18 may 1992-ci ildə Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini təyin edilmişdir.
12 may 1993-cü ildə Azərbaycan Respublikasının ali və orta ixtisas təhsili naziri təyin edilmiş və Azərbaycan Respublikasının Ali və Orta İxtisas Təhsili Nazirliyinin ləğv edilməsi ilə əlaqədar olaraq 2 sentyabr 1993-cü ildə həmin vəzifədən azad edilmişdir.
Təhsil naziri vəzifəsindən azad edildikdən sonra Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası ilə əməkdaşlığa başlamış və daha sonralar partiyanın üzvü olmuşdur. 1995-ci il parlament seçkilərində proporsional qaydada AMİP-in siyahısında 6-cı şəxs olub. 1997-ci ildə partiyanın ikinci postu sayılan Mərkəzi Şuranın sədri seçilib. 2000-ci il parlament seçkilərində keçmiş 21 saylı (indi 8 saylı Binəqədi birinci) Seçki Dairəsindən namizədliyi AMİP tərəfindən irəli sürülüb.
Elmi fəaliyyəti
Türk xalqlarının etnogenezi ilə bağlı Altay nəzəriyyəsinə qarşı Urmiya nəzəriyyəsini irəli sürmüşdür. Bu nəzəriyyəyə görə türk etnosu və türk dili Orta Asiyada — Altaylarda yox, Ön Asiyada, o cümlədən Azərbaycanda formalaşmışdır.
9 cildlik ("Doqquz bitik") "Azərbaycan türklərinin islamaqədər tarixi" əsərini yazmışdır. Bu əsərin ilk üç cildi 2014-cü ildə çap olunmuşdur.
Kitabları
- Azərbaycan dilindən çalışmalar. Bakı-1977.
- Azərbaycan dilinin səs quruluşu. Bakı-1983.
- Mürəkkəb cümlə sintaksisi. Bakı-1983.
- Azərbaycan dili morfonologiyasından oçerklər. Bakı-1985.
- Azərbaycan dilinin morfonologiyası. Bakı-1988.
- Morfonolojik rekonstrüksyon ve etimoloji. İzmir-1993.
- Azər xalqı. Seçmə yazılar. Bakı, Çaşıoğlu, 2000. 320 s.
- Qədim türk eli. Saqa-Qəmər boyları. Bakı, Çıraq, 2006. 128 s.
- Tanrı elçisi İbrahim. Bakı 2007 (Türkçeye çevirisi: Bakı-2009).
- Etrusk-türk bağı. Bakı, Qismət, 2011. 178[2] s.
- Daşbaba. Türkün daş yaddaşı. Bakı, Hərbi Nəşriyyat, 2013. 143[1] s.
- Azərbaycan türklərinin islamaqədər tarixi. Doqquz Bitik: Tarixi qaynaqlar. I Bitik. Bakı, Ağrıdağ, 2014. 367[1] s.
- Azərbaycan türklərinin islamaqədər tarixi. Doqquz Bitik: Tarixi coğrafiya. II Bitik. Bakı Ağrıdağ 2014. 280 s.
- Azərbaycan türklərinin islamaqədər tarixi. Doqquz Bitik: Azərbaycanda qurulan qədim dövlətlər. III Bitik. Bakı, Ağrıdağ 2014. 511[1]s
Ortaq müəlliflə yazdığı kitablar:
- Oğuz qrupu türk dillərinin müqayisəli qrammatikası. Bakı-1986.
- Azərbaycan dili. Bakı-1989.
- Azərbaycan dilinin qrameri. Təbriz-1992.
- Bəs Türkcəsi? Tərtibçilər: F. Ağasıoğlu, A.Əbdülvahaboğlu: Rəyçi. A. Ələkbərov. Bakı, Öyrətmən, 1993. 72 s.
- Türkcə-rusca-ingiliscə danışıq kitabçası. 1993.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir. |
- "Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Milli Şurasının təşkil edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 26 noyabr 1991-ci il tarixli, 276-XP nömrəli Qərarı. e-qanun.az[ölü keçid] (azərb.)
- "Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Milli Şurasının işinin təşkili haqqında" Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Milli Şurasının 6 dekabr 1991-ci il tarixli, 12 nömrəli Qərarı. e-qanun.az[ölü keçid] (azərb.)
- "Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin daimi komissiyaları haqqında" Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 30 iyun 1992-ci il tarixli, 188 nömrəli Qərarı. e-qanun.az[ölü keçid] (azərb.)
- "F. A. Cəlilovun Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini təyin edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 18 may 1992-ci il tarixli, 752 nömrəli Fərmanı[ölü keçid] (azərb.)
- "Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin birinci müavinlərinin və müavinlərinin təyin edilməsinə razılıq verilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 18 may 1992-ci il tarixli, 360—XII nömrəli Qərarı. e-qanun.az[ölü keçid] (azərb.)
- "F. A. Cəlilovun Azərbaycan Respublikasının ali və orta ixtisas təhsili naziri təyin edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 12 may 1993-cü il tarixli, 582 nömrəli Fərmanı[ölü keçid] (azərb.)
- "Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlüyünə təyin olunmağa razılıq verilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 12 may 1993-cü il tarixli, 600 nömrəli Qərarı. e-qanun.az 3 dekabr 2013 at the Wayback Machine (azərb.)
- "F. A. Cəlilovun Azərbaycan Respublikasının ali və orta ixtisas təhsili naziri vəzifəsindən azad edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2 sentyabr 1993-cü il tarixli, 748 nömrəli Fərmanı 2013-12-03 at the Wayback Machine (azərb.)
- "F. A. Cəlilovun Azərbaycan Respublikasının ali və orta ixtisas təhsili naziri vəzifəsindən azad edilməsinə razılıq verilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 1 sentyabr 1993-cü il tarixli, 686 nömrəli Qərarı. e-qanun.az[ölü keçid] (azərb.)
- https://moderator.az/news/40197.html
Xarici keçidlər
- Rəsmi Saytı[ölü keçid]
- Rəsmi Twitter Hesabı
- Rəsmi Facebook səhifəsi
- Firudin Cəlilov: "Dərin dövlətin üzvü deyiləm, ancaq ayrılıqda elə dərin dövlətəm" — MÜSAHİBƏ + FOTOLAR