Faşist həbs düşərgələri

Faşist həbs düşərgələri — alman faşistlərinin siyasi düşmən hesab etdikləri şəxsləri və hərbi əsirləri xüsusilə sərt rejimdə saxladıqları düşərgələr. Faşist həbs düşərgələrinin məhbusları sırasına faşizm əleyhdarları, kommunistlər, həmçinin əqidəsinə, dininə, irqinə və s. görə təqib olunanlar daxil idi. İlk həbs düşərgəsi 1933 ilin martında Daxau yaxınlığında yaradılmışdı. Faşist həbs düşərgələrinin çoxu insanları kütləvi surətdə qırmaq üçün qaz kameraları, krematorilər və s. vasitələrlə təchiz edilmişdi. Faşist həbs düşərgələrində məhbuslara mənəvi, fiziki əzab və işgəncə verir, onları aclıqdan öldürür, üzərlərində müxtəlif tibbi "təcrübə"lər aparır, qaz ilə boğurdular. Osventsim, Maydanek, Treblinka, Mauthauzen, Buxenvald, Zaksenhauzen, Ravensbrük, Flossenburq, Ştuthof və s. düşərgələr əsl ölüm fabrikləri idi. Faşist həbs düşərgələrinə düşmüş 18 mln. Avropa vətəndaşından 11 mln.-dan çoxu məhv edilmişdi. E. Telman, Y. Fuçik, Musa Cəlil, general D. M. Karbışev və başqaları faşist həbs düşərgələrində həlak olmuşlar. Faşist həbs düşərgələrinin bir çox məhbusu həbsdən qaçmış, Müqavimət və antifaşist hərəkatına qoşulmuşdu. Almaniyada, Fransada, İtaliyada, Polşada və s. ölkələrdə faşist həbs düşərgələrində digər millətlərdən olan hərbi əsirlərlə yanaşı, azərbaycanlı əsirlərində yaratdığı gizli antifaşist təşkilatları Müqavimət hərəkatında müəyyən rol oynamışdı. Bu təşkilatların tərkibində M. Hüseynzadə, M. Seyidov, C. Həkimli, Ə. Ağayev, Ə. Babayev, M. Məmmədov, Ə. Cəbrayılov, Ş. Məcidov və başqa cəsur qəhrəmanlar fəaliyyət göstərmişlər. Almaniyada faşist həbs düşərgələri sistemi alman faşizminin darmadağın olunması ilə məhv edildi, Nürnberq mühakiməsində (1945) vəhşilik təzahürü kimi pislənildi. Faşist həbs düşərgələri və bu qəbildən olan düşərgələr Cənubi Koreyada, Cənubi Vyetnamda, Yunanıstanda, İspaniyada, Portuqaliyada olmuşdur. Bir çox keçmiş faşist həbs düşərgələrinin ərazisində muzeylər yaradılmış, abidələr qoyulmuşdur.