Vikipediya azad ensiklopediya Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır Lütfən məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına u

Vikipediya azad ensiklopediya Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Elektrik verilis xetti isledicileri elektrik enerjisi ile temin etmek ucun elektrik stansiyalarinda hasil olunan elektrik enerjisinin oturulmesi ve paylanmasini heyata keciren qurgulardir Elektrik verilisi xetlerinin gerginlik sinifleri span Almaniyada elektrik oturme xetti Sebekenin xarakteristikasindan xettin uzunlugundan isledicilerin sayindan ve s asili olaraq EVX leri asagidaki gerginlik siniflerine ayrilir Alcaq gerginlikli 1 kV dan asagi gerginlik Orta gerginlik 1 kV dan 35 kV dek olan diapazondaki gerginlik Yuksek gerginlikli 110 220 kV dek olan diapazondaki gerginlik Ifrat yuksek gerginlikli 330 kV dan 750 kV dek olan diapazondaki gerginlik Ultra yuksek gerginlikli 750 kV dan yuksek olan gerginlik Elektrik verilisi xettinin konstruktiv qurulusu span EVX konstruktiv qurulusuna gore asagidakilara bolunur Hava EVX cereyanin oturulmesi xususi dayaqlar uzerinde cekilmis meftiller vasitesile heyata kecirilir Kabel EVX cereyanin oturulmesi xususi kabel kanallarinda torpaqda ve s qurasdirilmis guc kabelleri vasitesile heyata kecirilir Hava elektrik verilis xetti span Hava elektrik verilis xetti elektrik enerjisinin dayaqlardaki izolyatorlardan asilmis meftiller vasitesile oturulmesine ve paylanilmasina xidmet eden qurgudur Muxtelif quruluslu anker dayaqlarHava elektrik verilisi xetti konstruktiv elementleri span Elektrik enerjisini oturen meftiller Meftilleri atmosfer ildirim ifrat gerginliklerinden muhafize eden troslar Meftilleri yer ve su sethinden mueyyen mesafede saxlayan dayaqlar Meftilleri dayaqlardan izole eden izolyatorlar Meftilleri izolyatorlari ve dayaqlari bir biri ile elaqelendiren armaturlar Dayaqlarin troslarin izolyatorlarin agirligini oz uzerine goturen ozuller Dayaqlarin torpaqlama sistemleri Hava elektrik verilis xetlerinin meftil ve troslari mueyyen yerlerde xettin cekilme seraitinden asili olaraq aknker dayaqlara sert berkidilmeli ve lazimi qeder cekilmelidir Anker dayaqlari arasinda meftil ve troslari mueyyen hundurlukde saxlamaq ucun araliq dayaqlari qurulur Dayaqlarda iki qonsu berkidilme noqtesi arasindaki en kicik mesafeye asirimin uzunlugu ve ya asirim l deyilir Meftilin en cox sallanma seraitinde onunla yer arasindaki en kicik mesafeye qabarit mesafesi h deyilir Eyni sviyyede olan iki berkidilme noqtesini birlesdiren ufuqi duz xetle meftilin en asagi sallanma noqtesi arasindaki saquli mesafeye sallanma oxu f deyilir Eger meftilin berkidilme noqteleri muxtelif hundurluklerdedirse onda xettin iki sallanma oxu F ve f olur Bu sallanma oxlari meftilin asagi sallanma noqtesi ile berkidilme noqteleri arasindaki mesafelere beraberdir Asirimda meftilin sallanma eyrisiHava xetlerinin meftil ve troslari span Hava xettinin meftilleri mis aluminium ve poladdan hazirlanir Ildirimdan muhafize trosu ise poladdan hazirlanir Mis meftil konstruktiv cehetden bir ve cox meftilli sekilde hazirlanir Mis meftilin xususi muqavimeti r 18 Om mm2 km olub polad ve aluminiumdan hazirlanmis meftillerin xususi muqavimetinden kicikdir mexaniki mohkemliyi ise s 360 400 MPa a beraberdir Kecmisde bele meftillerden cox istifade olunurdu Hazirda mis cox az tapilan ve qiymetli material oldugundan elektrik sebekelerinde yalniz xususi rayonlarda meselen xettin trasi denizin kenarindan bataqliq ve duzlu gollerden ve s kecdikde istifade olunur Aliminium meftil mis meftile nisbeten cox yunguldur xususi muqavimeti mis meftilin xususi muqavimetinden boyukdur r 28 8 Om mm2 km mexaniki mohkemliyi ise kicikdir s 180 MPa Bu sebebden aluminium meftillerden gerginliyi 110 kV dek olan sebekelerde genis istifade olunur Gerginliyi 110 kV dan yuksek olan sebekelerde araliq asiriminin uzunlugu artdigindan aluminium meftil tab getirmir yeni qirilir Ona gore bele sebekelerde aluminium meftilin mexaniki mohkemliyini artirmaq ucun onun merkezinde polad meftil yerlesdirilir Hazirda bele meftillerin bir cox novleri movcuddur Meselen AC ACO ACKC ve s AC markali meftilden normal iqlim seraiti olan rayonlarda istifade olunur Eger xettin trasi senaye rayonlarinin erazisinden deniz bataqliq ve duzlu gollerin erazisinden kecerse onda yuxarida gosterilen diger markali meftillerden istifade olunur Aldrey meftillerin elektrik muqavimeti teqriben aluminium meftillerin elektrik muqavimeti kimidir lakin mexaniki mohkemliyi iki defe artiqdir Aldrey aluminium az miqdarda demir 0 2 maqnezium 0 7 ve silisium 0 8 erintisinden ibaretdir O korroziyaya davamliligina gore aluminium kimidir Aldrey meftillerinin menfi ceheti onlarin vibrasiyaya qarsi az davamli olmasidir Hava xettinin ildirimdan muhafize trosu poladdan hazirlanir Son zamanlar xettin ildirimdan muhafize trosundan yuksek tezlikli rabite elaqesi ucun istifade olunur Bu meqsedle polad trosun icerisinde aluminium meftil yerlesdirilir ki bu da trosun aktiv muqavimetini azaldir Anker asirimiDayaqlar span Dayaqlar elektrik hava xettinin esas elementi olub vezifesine gore asagidaki qruplara bolunur araliq anker kunc kecid transpozisiya Anker dayaqlari teqriben 5 km mesafeden bir qoyulur ki bu mesafeye anker asirimi deyilir Anker asiriminda meftiller her iki terefde qoyulmus anker dayagina dartilmis veziyyetde berkidilir Araliq dayaqlarinda ise meftiller dayaqdan yere nisbeten mueyyen hundurlukde asilir Araliq dayaqlarin sayi xettin umumi dayaqlarinin 80 90 ni teskil edir Xettin trasi oz istiqameti deyisdikde kunc bucaq dayaqlarindan istifade olunur Xettin trasi demir ve sose yollarindan caydan bataqliqdan ve s kecerse onda kecid dayaqlarindan istifade olunur Hava xetlerinin ayri ayri fazlarinin induktiv muqavimetini tenzim etmek meqsedile trasda faz meftillerinin yerleri deyisdirilir Bu prosese transpozisiya deyilir Xett meftillerinin transpozisiyasi Materialina gore dayaqlar agacdan metaldan demirden ve demir betondan hazirlanir Agac dayaqlar birdovreli olub gerginliyi 110 kV dek olan sebekelerde istifade olunur Agac dayaqlar konstruktiv cehetden cox sadedir ve dielktrik xassesine malik olur Ancaq menfi ceheti ise curumeye meruz qalmasidir Lakin bezi antiseptik maddeleri kreozot antrasen yagi ve s agaca hopdurmaqla onun omrunu 15 20 ile cardirmaq olar Agac dayagin yeralti hissesi demir beton ozulden ibaretdir Demir beton dayaqlar gerginliyi 500 kV a qeder olan sebekelerde istifade olunur bele dayaqlarin xidmet muddeti agac dayaqlarinkina nisbeten coxdur Kulekli rayonlarda bele dayaqlardan istifade etmek meqsedeuygun deyil cunki kuleyin tesirinden dayaqda titreme yaranir ki bu da beton ortuk tebeqesinin catlamasina ve betonun icerisindeki demirin paslanmasina sebeb olur Demir beton dayaqlar yeralti ozul teleb etmir Metal dayaqlardan butun sebekelerde istifade olunur diger dayaqlardan ferqli olaraq bele dayaqlarin xidmet muddeti coxdur mexaniki mohkemliyi daha yuksekdir mutal dayaqlarin catismayan ceheti onun paslanmaya meruz qalmasidir Xidmet muddetini artirmaq ucun onu renglemek lazimdir Dayaqlar sebekenin gerginliyine erazinin iqlim seraitine ve meftilin en kesik sahesine gore secilir Izolyatorlar ve xett armaturlari span Hava xetlerinde meftilleri dayaqlardan ve diger konstruksoiyalardan muhafize etmek ucun muxtelif tipli izolyatorlardan istifade olunur Izolyatorlar elektriki mexaniki ve atmosfer tesirlerine qarsi yuksek davamli olan materiallardan farfor ve suseden hazirlanir Istismar noqteyi nezerinden suseden hazirlanmis izolyator daha elverislidir cunki suse izolyatorlar farfor izlyatorlardan yungul olub zerbe yuklerine qarsi onlardan davamlidir Hemcinin suse izolyatorlar elektriki termiki ve mexaniki tesirler zamani catlamir dagilir Bu ise neinki xettin zedelenmis yerini hemcinin zencirdeki zedeli izolyatoru asanliqla tapmaga imkan verir Konstruksiyasina gore izolyatorlar asagidaki 2 qrupa bolunur Taxma cubuqlu izolyatorlar Asma izolyatorlar Taxma izolyatorlardan hem 1 kV a qeder gerginlikli xetlerde hem de 6 35 kV gerginlikli xetlerde istifade edilir Gerginliyi 35 kV ve daha yuksek olan hava xetlerinde asma izolyatorlardan istifade edilir Xettin gerginliyinden asili olaraq izolyatorlari ardicil birlesdirirler ki buna da izolyator zenciri deyilir Zencirdeki izolyatorlarin sayi xettin gerginliyinden havanin cirklenme derecesinden dayaq ve izolyatorun tipinden asilidir Asma izolyatorlari saxlayici ve dartma izolyatorlarina bolunur Saxlayici izolyatorlar araliq dayaqlarinda dartma izolyatorlar ise anker dayaqlarinda qurasdirilir Izolyatoru dayaga meftili izolyatora ve meftilleri bir biri ile beerkitmek ucun xett armaturu adlanan xususi birlesdirici elementlerden istifade olunur Kabel elektrik verilisi xetleri span Kabelin gorunusu Kabel xetlerinden hava xettinin cekilmesi mumkun olmayan yerllerde istifade edilir Eyni gucu eyni gerginlikde mueyyen mesafeye oturerken hava xetti kabel xettine nisbeten iqtisadi cehetden elverisli olur cunki kabel xettinde elvan metal serfi cox olur Lakin kabel xetlerinin hava xetlerine nisbeten asagidaki ustunlukleri vardir Kabel xettinin xususi xendekde olmasi onun tehlukesizliyini temin edir xarici atmosfer tesirlerine meruz qalmir Kabel xetlerinin menfi cehetlerine misal olaraq asagidakilari qeyd etmek olar Kabel xetlerinin cetin istismar olunmasi Temir ve profilaktika islerinin cox vaxt aparmasi Kabel konstruktiv cehetden cereyan kecirici damardan izolyasiyadan ve xarici ortuk tebeqesinden ibaretdir Cereyan keciren damar mis ve aluminiumdan hazirlanir bir ve cox meftilli ola biler Cereyan keciren damarlarin sayina gore bir iki uc ve dord damarli kabeller movcuddur Gerginliyi 127 220 220 380 V olan sebekelerde dord damarli kabellerden istifade edilir Daha yuksek gerginlikli sebekelerde bir damarli kabellerden sabit cereyan sebekelerinde ise iki damarli kabellerden istifade olunur En kesiyinin formasina gore kabellerin damari dairevi sektor ve seqment seklinde olur Bir damarli kabeller dairevi en kesik sahesine malikdir Sektor ve seqment formali damarlarin tetbiqi kabelin izolyasiyasinin yaxsilasdirilmasina ve en kesik sahesinden daha semereli istifade olunmasina sebeb olur Cereyan keciren damarlarin izolyasiyasi qalinligi 0 08 0 17 mm olan xususi kabel kagizindan hazirlanir Izolyasiyanin qalinligi kabelin isci gerginliyinden asilid r Izolyasiyanin elektrik mohkemliyini artirmaq ucun kabel kagizi mineral yag ile hopdurulur Gerginliyi 10 kV olan kabellerde qalinligi 5 mm olan polietilen izolyasiyasindan istifade edilir Kabelin xarici muhafize tebeqesi ise aluminiumdan sinkden polivinilxloridden ve s hazirlanir Hazirda muhafize tebeqesi aluminiumdan olan kabeller cox genis yayilmisdir Cunki bele kabeller xarici muhafize ortuyu sinkden hazirlanmis kabellere nisbeten cox yunguldur Cox vaxt kabelin xarici muhafize tebeqesi polad lentden ve ya polad yaydan hazirlanir ki bu da onun mexaniki yuklere qarsi davaliligini artirir Xarici kecidler span 1 https www youtube com watch v EUI9l twenM 2 https www youtube com watch v 5iEb1BMVExY 3 https www youtube com watch v AXVX4c2MhGk Menbe span Q E Hesenov 1 10 35 110 220 kV Elektrik verilis hava xetlerinin montaji ve istismari Bakielektriksebeke Tedris Merkezinin mudavimleri ucun nezerde tutulmus ders vesaiti BAKI 2013 Kateqoriya EnergetikaGizli kateqoriya Vikipediya Vikilesdirilecek meqaleler