fbpx
Wikipedia

Dünya valyuta sisteminin təkamülü

Yanvar 09, 2023

Dünya valyuta sistemi öz inkişafında bir neçə mərhələdən keçmişdir. Bu mərhələlərin hər birinin özünə məxsus xüsusiyyətləri vardır. Lakin onlardan heç biri ardıcıl surətdə digərinə keçməmiş və varislik olmamışdır. İqtisadi ədəbiyyatlarda valyuta sisteminin inkişafını 4 mərhələyə bölürlər:

  1. 'Paris valyuta sistemi (1816-1914-cü illəri əhatə edir.)
  2. Genuya valyuta sistemi (1922-1944-cü illər)
  3. Bretton –Vuds valyuta sistemi (1944-1976-cı illər)
  4. Yamayka valyuta sistemi (1976-1978- ci illərdən hal-hazıradək)

1. Qızıl metal standartından qızıl-deviz standartına keçid

Valyuta sisteminin təkamülü əmtəə istehsalı və dünya bazarının inkişafından asılıdır. Təşkilati-hüquqi nöqteyi-nəzərdən kredit münasibətlərinin beynelmiləlləşməsi istehsalın beynəlmiləlləşməsini qabaqlayır. 

Birinci dünya valyuta sistemi sənaye inqilabından sonra kortəbii olaraq formalaşmışdır. Huquqi cəhətdən o dövlətlərarası Paris konfransının (1867-ci il) razılaşmasında ifadə olunmuşdur. Bu konfransda qızıl dünya pulunun yeganə forması kimi qəbul edilmişdir. Qızıl pul standartı dövründə pul tədavülü avtomatik baş verirdi. Həmin standart emissiya mərkəzlərində qızıl ehtiyatlarının mövcudluğunu tələb edirdi. Sərbəst rəqabətin inhisarçılıqla əvəz olunmasından sonra qızıl standartı dünya təsərrüfat əlaqələrinin inkişafına mane olurdu. Həmin problemlər birinci dünya müharibəsi nəticəsində daha da kəskinləşdi. Böyük hərbi xərclər müharibə edən ölkələrin büdcə kəsirini artırdı, əksəriyyət ölkələrdə qızıl pul standartının ləğvini sərtləndirdi.

Birinci dünya müharibəsi qurtardıqdan sonra, qızıl monometallizminin yarımçıq formaları-qızıl külçə və qızıl – deviz standartları tətbiq edilirdi.

Qızıl külcə standartı zamanı banknotlar qızıl külçələrə dəyişdirilirdi. Bu standart əsasən Böyük Britaniya və Fransada tətbiq edilirdi.

Qızıl-deviz standartının tetbiqi dövründe banknotlar xarici valyutada ifade olunmuş ödeniş vasitelerine deyişdirilirdi. Mübadilə obyekti olan bu ödəniş vasitələri deviz adlanırdı və qızıl pula dəyişdirilərək beynəlxalq hesablaşmalarda istifadə edilirdi.

İkinci dünya valyuta sistemi hüquqi cəhətdən Genuya konfransında (1922-cı il), dövlətlərarası razılaşmalarda əks olunmuşdur. O dövrdə 30 ölkənin pul sistemi qızıl – deviz standartına esaslanırdı.

2.Genuya valyuta- pul sistemi (qızıl deviz sistemi)

Birinci dünya müharibəsi qızıl standartı sisteminə güclü zərbə endirdi və Genuya valyuta pul sisteminin meydana gəlməsinə səbəb oldu. Buna əsas ABŞ ,Böyük Britaniya və Fransanın himayəsi ilə 1922-ci ildə Genuyada (İtaliya) keçirilən Beynəlxalq konfransın qərarı ilə qoyuldu .İqtisadi və maliyyə məsələləri üzrə keçirilən bu konfransda qeyd olunmuşdu ki, kapitalist ölkələrinin qızıl ehtiyatı xarici ticarət və digər əməliyyatlar üzrə hesablaşmaların nizama salınması üçün kifayət deyil. Konfransda qızıldan və funt sterlinqdən başqa, beynəlxalq hesablaşmalarda ABŞ dollarının da istifadə olunması tövsiyə olundu. Beynəlxalq ödəmə vasitəsi rolunu yerinə yetirmək üçün təklif olunmuş hər iki valyuta deviz adını aldılar.

1929-1933-cü illərdə dünya iqtisadiyyatında baş vermiş böhranla əlaqədar kağız pullar kəskin şəkildə qiymətdən düşməyə başladı. Hissəvi də olsa qızıl standartına qayıtma cəhdləri qəti olaraq iflasa uğradı- bütün ölkələrin daxili dövriyyəsində qızıl standartı aradan götürüldü. 1929-1933-cü il dünya böhranları bu sistemi tamamilə dağıtdı.

3.Bretton-Vuds Valyuta Sistemi (1944-1976-ci illər)

1944-cü ildə BVS (Beynəlxalq Valyuta Sistemi)-nin təkamülündə yeni bir mərhələ başlandı. 1944-cü ilin iyul ayında Amerikanın Bretton-Vuds şəhərində keçirilən konfransda yeni beynəlxalq valyuta sistemi yaradıldı. Bu sistem qızıla və iki devizə- funt sterlinq və ABŞ dollarına əsaslanırdı. Axırıncılara əsas rol ayrıldığından bu sistem qızıl valyuta standartı adını almışdı. Bu sistemin məğzi onun müəyyən edilmiş valyuta kursu sisteminə əsaslanmasıdır.

Bu ideyanın arxitektorlarının (o cümlədən Keynsin) fikirincə, valyuta kursunun sabit olması və çox az (əhəmiyyətsiz dərəcədə) qalxıb –enməsi bütün dünya, birinci növbədə isə aparıcı kapitalist ölkələrinin pul sisteminin dayanıqlı olmasını təmin etməlidir. Bretton –Vuds konfransının iştirakçıları burada eyni zamanda Beynəlxalq Valyuta Fondunu (BVF) yaratdılar. Sistemin mühüm cəhəti ondan ibarət oldu ki, milli valyutaların kursu dollarla müəyyən edildi. (1 troy unsiya- 31.1 qram 35 dollar dəyərində). Belə mexanizm ölkə daxilində maliyyə sabitliyini təmin edirdi. Müharibədən sonra Bretton –Vuds valyuta sisteminin prinsiplərinin formalaşdığı dövrdə, Böyük Britaniya funt sterlinqinin qızıla dəyişdiriləcəyi qədər qızıl ehtiyatına malik olmadığından funt sterlinqin deviz valyutası funksiyasından imtina etdi.

Beləliklə, Bretton-Vuds valyuta sistemi dolları imtiyazlı vəziyyətdə qoydu və bu da ABŞ-a iqtisadi və siyasi üstünlük verdi. Demək olar ki, xarici ticarət hesablaşmaları inhisarçı qaydada dollarla ifadə olunurdu. ABŞ tədiyyə balansının kəsirini özünün milli valyutası ilə bağlaya bilərdi. Digər xarici ölkə isə tədiyyə balansını kəsirlə bağladığı halda özünün qızıl ehtiyatlarını xərcləməli ,daxili tələbatı azaltmalı, ixracı artırmalı idi.15 avqust 1971-ci ildə ABŞ hökuməti birtərəfli qayda da BVF ilə sazişi pozaraq dolların qızıla dəyişdirilməsi qaydasından imtina etdi. 60-cı illərin ortalarında qəti müəyyənləşdirilmiş valyuta kursu ölkələrin maraqlarına cavab vermədi və dünya ticarətinin inkişafını ləngidirdi.

Bununla da, göründüyü kimi, Bretton-Vuds valyuta sistemi dünya təsərrüfatının tələblərinə uyğun gəlmirdi. 20-ci əsrin 60-cı illərinin axırı 70-ci illərin əvvəllərində dünya iqtisadi sistemində yeni böhran baş verdi.1971-ci ildə BVF valyuta kurslarının paritetdən kənarlaşma həddini +,-2%-ə qaldırdı. Bir il sonra qəti müəyyənləşdirilmiş kurs sistemi iflasa uğratdı.

Qızılın kursuna uyğun olaraq qiyməti sabit və möhkəm valyuta kimi qəti müəyyənləşdirilmiş dollara olan inam sarsıldı. Maliyyə böhranı başlanırdı. Bundesbank məcburiyyət qarşısında qalaraq dünya valyuta bazarını həddindən çox bürümüş artıq dollarları almağa başladı. Alınan dolların miqdarı 1 saat ərzində 1 milyard dollara çatdıqda, bank müəyyənləşdirilmiş kursla dolların alınmasını dayandırdı və həmin gün, yəni 5 may 1971- ci ildə alman markasının “azad üzən” kursunu elan etdi. Bunun ardınca Danimarka hökuməti valyutasının “azad üzən” kursunu elan etdi.

4.Müasir Dünya Valyuta Sistemi- Yamayka Konfransı

1970-ci illərin birinci yarısı ərzində dünyanın aparıcı ölkələrinin hökumətləri, eləcə də beynəlxalq maliyyə təşkilatlarının rəhbərləri 1944-cü ildə yaradılmış valyuta sisteminə alternativ valyuta sisteminin təşkil olunması barədə düşünməyə başladılar. Bu əsas onunla əlaqədar idi ki, Bretton-Vuds valyuta sistemi dünya iqtisadiyyatı və maliyyəsinin son dərəcədə beynəmiləşməsi və onların qloballaşması prosesinin geniş şəkildə başlaması ilə əlaqədar olaraq meydana çıxmış yeni şəraitdə “işləyə” bilmirdi. Bu məsələ öz həllini BVF çərçivəsində 1976-cı ildə Yamaykanın Kinqston şəhərində 20 ölkənin hökumət nümayəndələrinin iştirakı ilə keçirilən konfransda tapdı. Dünya valyuta sisteminin inkişafının müasir dövrü məhz Yamayka konfransı ilə başlandı. Konfransda dünya valyuta sisteminin islahat yolu ilə dəyişdirilməsi barədə razılıq əldə edildi. Konfrans iştirakçıları Yamayka sazişini qəbul etdilər və bu sazişi hüquqi cəhətdən BVF-nin nizamnaməsinə “əlavə” kimi sənədləşdirilməklə,1978- ci ilin yanvar ayından qüvvəyə mindirildi. Həmin vaxtdan Yamayka valyuta sistemi adını almış sistemin prinsipləri fəaliyyətə başladı.

İstinadlar

  1. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2018-07-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-07-18.
  2. "Arxivlənmiş surət". 2018-08-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-07-18.

Yanvar 09, 2023
dünya, valyuta, sisteminin, təkamülü, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, dünya, valyuta, sistemi, inkişafında, neçə, mərhələdən, keçmişdir, mərhələlərin, hər, birinin, özünə,. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Dunya valyuta sistemi oz inkisafinda bir nece merheleden kecmisdir Bu merhelelerin her birinin ozune mexsus xususiyyetleri vardir Lakin onlardan hec biri ardicil suretde digerine kecmemis ve varislik olmamisdir Iqtisadi edebiyyatlarda valyuta sisteminin inkisafini 4 merheleye bolurler Paris valyuta sistemi 1816 1914 cu illeri ehate edir Genuya valyuta sistemi 1922 1944 cu iller Bretton Vuds valyuta sistemi 1944 1976 ci iller Yamayka valyuta sistemi 1976 1978 ci illerden hal haziradek 1 Mundericat 1 1 Qizil metal standartindan qizil deviz standartina kecid 2 2 Genuya valyuta pul sistemi qizil deviz sistemi 3 3 Bretton Vuds Valyuta Sistemi 1944 1976 ci iller 4 4 Muasir Dunya Valyuta Sistemi Yamayka Konfransi 5 Istinadlar1 Qizil metal standartindan qizil deviz standartina kecid RedakteValyuta sisteminin tekamulu emtee istehsali ve dunya bazarinin inkisafindan asilidir Teskilati huquqi noqteyi nezerden kredit munasibetlerinin beynelmilellesmesi istehsalin beynelmilellesmesini qabaqlayir Birinci dunya valyuta sistemi senaye inqilabindan sonra kortebii olaraq formalasmisdir Huquqi cehetden o dovletlerarasi Paris konfransinin 1867 ci il razilasmasinda ifade olunmusdur Bu konfransda qizil dunya pulunun yegane formasi kimi qebul edilmisdir Qizil pul standarti dovrunde pul tedavulu avtomatik bas verirdi Hemin standart emissiya merkezlerinde qizil ehtiyatlarinin movcudlugunu teleb edirdi Serbest reqabetin inhisarciliqla evez olunmasindan sonra qizil standarti dunya teserrufat elaqelerinin inkisafina mane olurdu Hemin problemler birinci dunya muharibesi neticesinde daha da keskinlesdi Boyuk herbi xercler muharibe eden olkelerin budce kesirini artirdi ekseriyyet olkelerde qizil pul standartinin legvini sertlendirdi Birinci dunya muharibesi qurtardiqdan sonra qizil monometallizminin yarimciq formalari qizil kulce ve qizil deviz standartlari tetbiq edilirdi Qizil kulce standarti zamani banknotlar qizil kulcelere deyisdirilirdi Bu standart esasen Boyuk Britaniya ve Fransada tetbiq edilirdi Qizil deviz standartinin tetbiqi dovrunde banknotlar xarici valyutada ifade olunmus odenis vasitelerine deyisdirilirdi Mubadile obyekti olan bu odenis vasiteleri deviz adlanirdi ve qizil pula deyisdirilerek beynelxalq hesablasmalarda istifade edilirdi Ikinci dunya valyuta sistemi huquqi cehetden Genuya konfransinda 1922 ci il dovletlerarasi razilasmalarda eks olunmusdur O dovrde 30 olkenin pul sistemi qizil deviz standartina esaslanirdi 2 Genuya valyuta pul sistemi qizil deviz sistemi RedakteBirinci dunya muharibesi qizil standarti sistemine guclu zerbe endirdi ve Genuya valyuta pul sisteminin meydana gelmesine sebeb oldu Buna esas ABS Boyuk Britaniya ve Fransanin himayesi ile 1922 ci ilde Genuyada Italiya kecirilen Beynelxalq konfransin qerari ile qoyuldu Iqtisadi ve maliyye meseleleri uzre kecirilen bu konfransda qeyd olunmusdu ki kapitalist olkelerinin qizil ehtiyati xarici ticaret ve diger emeliyyatlar uzre hesablasmalarin nizama salinmasi ucun kifayet deyil Konfransda qizildan ve funt sterlinqden basqa beynelxalq hesablasmalarda ABS dollarinin da istifade olunmasi tovsiye olundu Beynelxalq odeme vasitesi rolunu yerine yetirmek ucun teklif olunmus her iki valyuta deviz adini aldilar 1929 1933 cu illerde dunya iqtisadiyyatinda bas vermis bohranla elaqedar kagiz pullar keskin sekilde qiymetden dusmeye basladi Hissevi de olsa qizil standartina qayitma cehdleri qeti olaraq iflasa ugradi butun olkelerin daxili dovriyyesinde qizil standarti aradan goturuldu 1929 1933 cu il dunya bohranlari bu sistemi tamamile dagitdi 2 3 Bretton Vuds Valyuta Sistemi 1944 1976 ci iller Redakte1944 cu ilde BVS Beynelxalq Valyuta Sistemi nin tekamulunde yeni bir merhele baslandi 1944 cu ilin iyul ayinda Amerikanin Bretton Vuds seherinde kecirilen konfransda yeni beynelxalq valyuta sistemi yaradildi Bu sistem qizila ve iki devize funt sterlinq ve ABS dollarina esaslanirdi Axirincilara esas rol ayrildigindan bu sistem qizil valyuta standarti adini almisdi Bu sistemin megzi onun mueyyen edilmis valyuta kursu sistemine esaslanmasidir Bu ideyanin arxitektorlarinin o cumleden Keynsin fikirince valyuta kursunun sabit olmasi ve cox az ehemiyyetsiz derecede qalxib enmesi butun dunya birinci novbede ise aparici kapitalist olkelerinin pul sisteminin dayaniqli olmasini temin etmelidir Bretton Vuds konfransinin istirakcilari burada eyni zamanda Beynelxalq Valyuta Fondunu BVF yaratdilar Sistemin muhum ceheti ondan ibaret oldu ki milli valyutalarin kursu dollarla mueyyen edildi 1 troy unsiya 31 1 qram 35 dollar deyerinde Bele mexanizm olke daxilinde maliyye sabitliyini temin edirdi Muharibeden sonra Bretton Vuds valyuta sisteminin prinsiplerinin formalasdigi dovrde Boyuk Britaniya funt sterlinqinin qizila deyisdirileceyi qeder qizil ehtiyatina malik olmadigindan funt sterlinqin deviz valyutasi funksiyasindan imtina etdi Belelikle Bretton Vuds valyuta sistemi dollari imtiyazli veziyyetde qoydu ve bu da ABS a iqtisadi ve siyasi ustunluk verdi Demek olar ki xarici ticaret hesablasmalari inhisarci qaydada dollarla ifade olunurdu ABS tediyye balansinin kesirini ozunun milli valyutasi ile baglaya bilerdi Diger xarici olke ise tediyye balansini kesirle bagladigi halda ozunun qizil ehtiyatlarini xerclemeli daxili telebati azaltmali ixraci artirmali idi 15 avqust 1971 ci ilde ABS hokumeti birterefli qayda da BVF ile sazisi pozaraq dollarin qizila deyisdirilmesi qaydasindan imtina etdi 60 ci illerin ortalarinda qeti mueyyenlesdirilmis valyuta kursu olkelerin maraqlarina cavab vermedi ve dunya ticaretinin inkisafini lengidirdi Bununla da gorunduyu kimi Bretton Vuds valyuta sistemi dunya teserrufatinin teleblerine uygun gelmirdi 20 ci esrin 60 ci illerinin axiri 70 ci illerin evvellerinde dunya iqtisadi sisteminde yeni bohran bas verdi 1971 ci ilde BVF valyuta kurslarinin paritetden kenarlasma heddini 2 e qaldirdi Bir il sonra qeti mueyyenlesdirilmis kurs sistemi iflasa ugratdi Qizilin kursuna uygun olaraq qiymeti sabit ve mohkem valyuta kimi qeti mueyyenlesdirilmis dollara olan inam sarsildi Maliyye bohrani baslanirdi Bundesbank mecburiyyet qarsisinda qalaraq dunya valyuta bazarini heddinden cox burumus artiq dollarlari almaga basladi Alinan dollarin miqdari 1 saat erzinde 1 milyard dollara catdiqda bank mueyyenlesdirilmis kursla dollarin alinmasini dayandirdi ve hemin gun yeni 5 may 1971 ci ilde alman markasinin azad uzen kursunu elan etdi Bunun ardinca Danimarka hokumeti valyutasinin azad uzen kursunu elan etdi 4 Muasir Dunya Valyuta Sistemi Yamayka Konfransi Redakte1970 ci illerin birinci yarisi erzinde dunyanin aparici olkelerinin hokumetleri elece de beynelxalq maliyye teskilatlarinin rehberleri 1944 cu ilde yaradilmis valyuta sistemine alternativ valyuta sisteminin teskil olunmasi barede dusunmeye basladilar Bu esas onunla elaqedar idi ki Bretton Vuds valyuta sistemi dunya iqtisadiyyati ve maliyyesinin son derecede beynemilesmesi ve onlarin qloballasmasi prosesinin genis sekilde baslamasi ile elaqedar olaraq meydana cixmis yeni seraitde isleye bilmirdi Bu mesele oz hellini BVF cercivesinde 1976 ci ilde Yamaykanin Kinqston seherinde 20 olkenin hokumet numayendelerinin istiraki ile kecirilen konfransda tapdi Dunya valyuta sisteminin inkisafinin muasir dovru mehz Yamayka konfransi ile baslandi Konfransda dunya valyuta sisteminin islahat yolu ile deyisdirilmesi barede raziliq elde edildi Konfrans istirakcilari Yamayka sazisini qebul etdiler ve bu sazisi huquqi cehetden BVF nin nizamnamesine elave kimi senedlesdirilmekle 1978 ci ilin yanvar ayindan quvveye mindirildi Hemin vaxtdan Yamayka valyuta sistemi adini almis sistemin prinsipleri fealiyyete basladi 1 Istinadlar Redakte 1 2 Arxivlenmis suret 2018 07 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 07 18 Arxivlenmis suret 2018 08 13 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 07 18 Menbe https az wikipedia org w index php title Dunya valyuta sisteminin tekamulu amp oldid 6618239, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.