Linqvistik tipologiya və ya dillərin morfoloji təsnifatı — alman əsilli ədəbiyyat tarixçisi, tərcüməçi, yazıçı və filosof Avqust Vilhelm Şleqel-Humbolt tərəfindən işlənib hazırlanmış morfoloji dil təsnifatı daha geniş yayılmışdır. Bu təsnifat dünya dillərini dörd tipə bölür:
Köklü və yaxud təcrid olunan dillər;
Aqlyutinativ (iltisaqi) dillər;
Flektiv dillər;
İnkorpor edilənlər.
Dünya dilləri tiplərinin əsas xüsusiyyətləri
Birinci tipin xüsusiyyəti ondadır ki, sözlər morfoloji cəhətcə dəyişməz vəziyyətdə olur. Sözlərdə qramatik məna verən affikslər yoxdur. Cümlədə sözlər bir-birindən təcrid olunmuş vəziyyətdə yerləşir. Burada sözlər arasında əlaqə sintaksis olaraq, yəni sözlərin ardıcıllığı köməkçi sözlər, ritm və intonasiya vasitəsilə müəyyən olunur. Məs. qədim çin, yapon və koreya dilləri təcrid dillərdir. Məs. çin dilində sözlər cümlədəki yerlərindən asılı olaraq müxtəlif məna daşıyır. “xaojen” – yaxşı adam mənasını verirsə “jen-xao” – sevən insan mənasını verir.
Aqlyunativ dil tipi və yaxud “yapışdırılan” dillər qrammatik məna daşıyan çoxsaylı affikslərin, kökləri dəyişməz olan sözlərlə birləşdirilməsi ilə xarakterizə olunur. Affikslər sözlərin kökləri ilə asanlıqla birləşdikləri kimi, asanlıqla da onlardan ayrılırlar. Affikslərin sözlərə hansı tərəfdən birləşməsindən asılı olaraq prefiks və ya suffiks kimi çıxış edirlər. Türk, uqro-fin, dravid, bantu və b. dillər aqlyutinativ dillərə aiddir.
Flektiv və ya çevik tip müxtəlif sonluqların istifadə edilməsi və sözlərdə bütün qramatik mənalı hissəciklərin (affikslərin) möhkəm birləşməsi ilə fərqlənir. Aqlyutinativ dillərdən fərqli olaraq flektiv dillərdə affikslərin sözün kökü ilə fonetik cəhətdən qaynayıb qarışması və yaxud birləşməsi baş verir. Flektiv dillərdə yeni sözlər sözdüzəldici affikslər vasitəsilə yaranır. Hind-Avropa və semit-hamit dilləri flektiv dillərə aiddir.
İnkorpor edilən dillər üçün kompleks sözlər xarakterikdir.
Morfoloji dil təsnifatının oxşar və fərqli cəhətləri
İnkorpor edən dillər başqa dillərdən cümlələrin analiz əsasına görə, yəni sintaksis əlamətlərə görə fərqlənir. Məhz bu da morfoloji təsnifatın ardıcıllığına mane olur. Təsadüfi deyildir ki, bir çox linqvistlər inkorpor edilən dilləri aqlyutinativ dillərə əlavə tip kimi daxil edərək dünya dillərini dörd deyil, üç tip kimi təsnifləşdirirlər. Flektiv tipə aid edilən semit-hamit dilləri bir çox aqlyutinativ əlamətlərə malikdir. Bəzi qərb ədəbiyyatında adətən bütün morfoloji tiplər eyni qiymətli tiplər kimi qəbul edilmir. Flektiv dillər ən kamil, təcrid edilən dillər isə ən primitiv dillər sayılır. Bundan başqa belə hesab edirlər ki, mücərrəd təfəkkür yalnız flektiv dillərlə əlaqədardır. Flektiv tip Hind-Avropa dilləri üçün daha çox səciyyəvi olduğundan belə fikirlərin irqçi xarakteri heç bir şübhə doğurmur.Morfoloji tiplər dilin inkişafının ardıcıl tarixi mərhələlərini izləyə bilmədiyindən hansı morfoloji tipin daha kamil olması haqqında danışmaq olmaz. Dünyanın bütün xalqları, dillərin hansı morfoloji tipə aid olmasından asılı olmayaraq ən yüksək mədəniyyət yaratmağa qadirdirlər.
Morfoloji təsnifatın iki nöqsanlı cəhəti vardır: birincisi, onun köməyi ilə dillərin tarixi inkişaf yolunu izləmək mümkün olmur; ikincisi, o dünya dillərinin struktur xüsusiyyətlərini nəzərə almır. Morfoloji təsnifat öz əhəmiyyətinə görə geneloji təsnifatdan çox geri qalır və köməkçi xarakter daşıyır.
Mənbə
Quliyeva N. Etnoqrafiya və etnologiya. Bakı,2009
Садохин А.П. Этнологии. М., 2005.
Садохин А.П. Этнология (учебный словарь), М., 2002.
Народы и религии мира. Энсиклопедии. М., 1998.
Новейшей справочник необходимый знакий. М., 1999.
Токарев С.А. История зарубежной этнографии. М.,1978.
Чеснов Я.Б. Лекции по исторической этнологии.М., 1998.
Этнические процессы в современном мире. М., 1987.
Этнография (под.ред.) Ю.В.Бромлея и Г.Е.Маркова, M.1982.
May 10, 2023
linqvistik, tipologiya, dillərin, morfoloji, təsnifatı, alman, əsilli, ədəbiyyat, tarixçisi, tərcüməçi, yazıçı, filosof, avqust, vilhelm, şleqel, humbolt, tərəfindən, işlənib, hazırlanmış, morfoloji, təsnifatı, daha, geniş, yayılmışdır, təsnifat, dünya, dillər. Linqvistik tipologiya ve ya dillerin morfoloji tesnifati alman esilli edebiyyat tarixcisi tercumeci yazici ve filosof Avqust Vilhelm Sleqel Humbolt terefinden islenib hazirlanmis morfoloji dil tesnifati daha genis yayilmisdir Bu tesnifat dunya dillerini dord tipe bolur Koklu ve yaxud tecrid olunan diller Aqlyutinativ iltisaqi diller Flektiv diller Inkorpor edilenler Dunya dilleri tiplerinin esas xususiyyetleri RedakteBirinci tipin xususiyyeti ondadir ki sozler morfoloji cehetce deyismez veziyyetde olur Sozlerde qramatik mena veren affiksler yoxdur Cumlede sozler bir birinden tecrid olunmus veziyyetde yerlesir Burada sozler arasinda elaqe sintaksis olaraq yeni sozlerin ardicilligi komekci sozler ritm ve intonasiya vasitesile mueyyen olunur Mes qedim cin yapon ve koreya dilleri tecrid dillerdir Mes cin dilinde sozler cumledeki yerlerinden asili olaraq muxtelif mena dasiyir xaojen yaxsi adam menasini verirse jen xao seven insan menasini verir Aqlyunativ dil tipi ve yaxud yapisdirilan diller qrammatik mena dasiyan coxsayli affikslerin kokleri deyismez olan sozlerle birlesdirilmesi ile xarakterize olunur Affiksler sozlerin kokleri ile asanliqla birlesdikleri kimi asanliqla da onlardan ayrilirlar Affikslerin sozlere hansi terefden birlesmesinden asili olaraq prefiks ve ya suffiks kimi cixis edirler Turk uqro fin dravid bantu ve b diller aqlyutinativ dillere aiddir Flektiv ve ya cevik tip muxtelif sonluqlarin istifade edilmesi ve sozlerde butun qramatik menali hisseciklerin affikslerin mohkem birlesmesi ile ferqlenir Aqlyutinativ dillerden ferqli olaraq flektiv dillerde affikslerin sozun koku ile fonetik cehetden qaynayib qarismasi ve yaxud birlesmesi bas verir Flektiv dillerde yeni sozler sozduzeldici affiksler vasitesile yaranir Hind Avropa ve semit hamit dilleri flektiv dillere aiddir Inkorpor edilen diller ucun kompleks sozler xarakterikdir Morfoloji dil tesnifatinin oxsar ve ferqli cehetleri RedakteInkorpor eden diller basqa dillerden cumlelerin analiz esasina gore yeni sintaksis elametlere gore ferqlenir Mehz bu da morfoloji tesnifatin ardicilligina mane olur Tesadufi deyildir ki bir cox linqvistler inkorpor edilen dilleri aqlyutinativ dillere elave tip kimi daxil ederek dunya dillerini dord deyil uc tip kimi tesniflesdirirler Flektiv tipe aid edilen semit hamit dilleri bir cox aqlyutinativ elametlere malikdir Bezi qerb edebiyyatinda adeten butun morfoloji tipler eyni qiymetli tipler kimi qebul edilmir Flektiv diller en kamil tecrid edilen diller ise en primitiv diller sayilir Bundan basqa bele hesab edirler ki mucerred tefekkur yalniz flektiv dillerle elaqedardir Flektiv tip Hind Avropa dilleri ucun daha cox seciyyevi oldugundan bele fikirlerin irqci xarakteri hec bir subhe dogurmur Morfoloji tipler dilin inkisafinin ardicil tarixi merhelelerini izleye bilmediyinden hansi morfoloji tipin daha kamil olmasi haqqinda danismaq olmaz Dunyanin butun xalqlari dillerin hansi morfoloji tipe aid olmasindan asili olmayaraq en yuksek medeniyyet yaratmaga qadirdirler Morfoloji tesnifatin iki noqsanli ceheti vardir birincisi onun komeyi ile dillerin tarixi inkisaf yolunu izlemek mumkun olmur ikincisi o dunya dillerinin struktur xususiyyetlerini nezere almir Morfoloji tesnifat oz ehemiyyetine gore geneloji tesnifatdan cox geri qalir ve komekci xarakter dasiyir Menbe RedakteQuliyeva N Etnoqrafiya ve etnologiya Baki 2009 Sadohin A P Etnologii M 2005 Sadohin A P Etnologiya uchebnyj slovar M 2002 Narody i religii mira Ensiklopedii M 1998 Novejshej spravochnik neobhodimyj znakij M 1999 Tokarev S A Istoriya zarubezhnoj etnografii M 1978 Chesnov Ya B Lekcii po istoricheskoj etnologii M 1998 Etnicheskie processy v sovremennom mire M 1987 Etnografiya pod red Yu V Bromleya i G E Markova M 1982 Menbe https az wikipedia org w index php title Linqvistik tipologiya amp oldid 4884441, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
