fbpx
Wikipedia

Delta (çay)

Deltaçayların mənsəblərində gətirilmə çöküntülərindən əmələ gəlmiş geniş düzənliklərdi. Çayın yatağı deltada bir çox qollara ayrılır.

Deltanın sxemi.

Ümumi məlumat

Delataların meydana gəlməsində çay və dəniz suyunun hərəkətləri(qabarmalar), sahillərin forması, quru və dəniz dibinin hündürlük fərqi əsas rol oynayır. İlk mərhələdə sualtı deltalar əmələ gəlir (Hind, Şimali Dvina çaylarında). Sonra, çəküntülərin qalınlığı artdıqca körfəzin işçərilərinə yerləşmiş deltanın özü (QanqBrahmaputranın deltası) və dənizə irəliləmiş deltalar meydana gəlir ( Lenanın, Volqanın, Missisipi və digər bir çox çayların deltaları) Deltaların əmələgəlməsində və böyüməsində dəniz fəal iştirak edir. Axınlar və sahilə çarpan ləpələr mənsəbqabağı tirələri dəniz qumu ilə örtür, deltaların böyüməsinə səbəb olur. Bəzən deltalar (məsələn, Kamçatka çaylarının deltaları) dəniz axınlarının gətirdiyi çöküntülərdən ibarətdir, çayın rolu belə halda ancaq passiv olur. Nəhayət, bəzi çaylar (məsələn, Neva) saxta deltalı olur. Nevanın suyu olduqca təmizdir; gətirilmə çay çöküntüləri çox nazik lay — sualtı delta və deltaqabığı say əmələ gətirir. Sankt-Peterburqun salındığı adalar çay çöküntülərindən əmələ gəlməmişdir, onlar materikin Neva tərəfindən parçalanmış qədim ovalıq hissələridir. Bu, psevdodeltadır.

Deltalar arasıkəsilmədən böyüyür. Missisipinin deltası ildə 4-dən 100 m-dək, Sırdəryanınkı 97-dən 108 m-dək, Amudəryanınkı 2000 m-dək artır. Bəzi çayların deltaları (Dunay, Po) çox zəif artır. Deltaların böyük sürətlə artmasından allüvial düzənliklər əmələ gəlir. Dünyada ən böyük deltalardan biri Xuanxe çayının mənsəbində yaranmışdır. Hal hazırda bu delta Şandun yaramadası adlanılır. Onun sahəsi 445 min km²-dir. Benqal körfəzinə tökülən Qanq və Braxmaputrana çaylarının mənsəbindədə böyük sahə tutan delta var.

Adın etimologiyası

Delta termini əslində sami mənşəlidir və sonradan yunan əlifbasının dördüncü hərfinə verilən addır. Yazılış forması (Δ) üçbucaq şəklində olan bu hərfin adından Herodot Nilin mənsəbini təsvir edilərkən istifadə edilmiş. Nilin yuduğu sahə formasına görə "delta" hərfini xatırladır. Sonradan bu ad bütün məsnsəblərə aid olundu, baxmayaraq ki, delta həmişə yunan hərfinə oxşamır.

Delta tipləri

Asılı gətirmələrin toplanma formasına görə deltalar bir necə qrupa bölünür:

  1. Yelpikvari (Nil çayı)
  2. Saçağaoxşar (Missisipi çayı)
  3. Dimdiyəoxşar (Tibr çayı)
  4. Qövsvarı (Lena çayı)

Dünyanın ən böyük deltaları

Çaylar Deltasının sahəsi, km² ilə
Xuanxe 445 000
Qanq 82 700
Mekonq çayı 70 000
Niqer 70 000
Yukon–Kuskokvim Deltası 70 000
Lena 45 000
Missisipi 36 000
Volqa 27 200
Nil 24 000
Orinoko 24 000

Mars planetində deltalar

Avropa Kosmik Agentliyinə məxsus olan Mars Express Avtomatik planetlərarası stansiyanın göndərdiyi fotolara əsasən məlum olmuşdur ki, vaxtilə Mars planetində su hövzələri mövcud olmuşdu. Vaxtilə mövcud olmuş göl sahilində ki, deltanın izləri bunu sübut edir. Uzunluğu 60 km, sahəsi 115 km² olan bu delta müasir Ebersvald kraterinin yaxınlığında yerləşir və təxminən 3.7 milyard il öncə formalaşmış.

Şəkillər

Həmçinin bax

İstifadə olunmuş ədəbiyyat

  1. L.P.Şubayev. Ümumi Yerşünaslıq. "Maarif" Bakı. 1986.
  2. Geologiya. Ensiklopediya. "Şərq-Qərb" 2008.
  3. Coğrafiya ensiklopediyası. I kitab. Bakı.2012.
  4. Uşaqlar üçün ensiklopediya. Coğrafiya."Şərq-Qərb" 2012.

İstinadlar

  1. Энциклопедия Кругосвет. Универсальная научно-популярная онлайн-энциклопедия. ДЕЛЬТА
  2. Rare martian lake delta spotted by Mars Express. "Mars Express"
  3. . 2015-12-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-17.

delta, çay, delta, çayların, mənsəblərində, gətirilmə, çöküntülərindən, əmələ, gəlmiş, geniş, düzənliklərdi, çayın, yatağı, deltada, çox, qollara, ayrılır, deltanın, sxemi, mündəricat, ümumi, məlumat, adın, etimologiyası, delta, tipləri, dünyanın, böyük, delta. Delta caylarin menseblerinde getirilme cokuntulerinden emele gelmis genis duzenliklerdi Cayin yatagi deltada bir cox qollara ayrilir Deltanin sxemi Mundericat 1 Umumi melumat 2 Adin etimologiyasi 3 Delta tipleri 4 Dunyanin en boyuk deltalari 5 Mars planetinde deltalar 6 Sekiller 7 Hemcinin bax 8 Istifade olunmus edebiyyat 9 IstinadlarUmumi melumat RedakteDelatalarin meydana gelmesinde cay ve deniz suyunun hereketleri qabarmalar sahillerin formasi quru ve deniz dibinin hundurluk ferqi esas rol oynayir Ilk merhelede sualti deltalar emele gelir Hind Simali Dvina caylarinda Sonra cekuntulerin qalinligi artdiqca korfezin iscerilerine yerlesmis deltanin ozu Qanq ve Brahmaputranin deltasi ve denize irelilemis deltalar meydana gelir Lenanin Volqanin Missisipi ve diger bir cox caylarin deltalari Deltalarin emelegelmesinde ve boyumesinde deniz feal istirak edir Axinlar ve sahile carpan lepeler mensebqabagi tireleri deniz qumu ile ortur deltalarin boyumesine sebeb olur Bezen deltalar meselen Kamcatka caylarinin deltalari deniz axinlarinin getirdiyi cokuntulerden ibaretdir cayin rolu bele halda ancaq passiv olur Nehayet bezi caylar meselen Neva saxta deltali olur Nevanin suyu olduqca temizdir getirilme cay cokuntuleri cox nazik lay sualti delta ve deltaqabigi say emele getirir Sankt Peterburqun salindigi adalar cay cokuntulerinden emele gelmemisdir onlar materikin Neva terefinden parcalanmis qedim ovaliq hisseleridir Bu psevdodeltadir Deltalar arasikesilmeden boyuyur Missisipinin deltasi ilde 4 den 100 m dek Sirderyaninki 97 den 108 m dek Amuderyaninki 2000 m dek artir Bezi caylarin deltalari Dunay Po cox zeif artir Deltalarin boyuk suretle artmasindan alluvial duzenlikler emele gelir Dunyada en boyuk deltalardan biri Xuanxe cayinin mensebinde yaranmisdir Hal hazirda bu delta Sandun yaramadasi adlanilir 1 Onun sahesi 445 min km dir Benqal korfezine tokulen Qanq ve Braxmaputrana caylarinin mensebindede boyuk sahe tutan delta var Adin etimologiyasi RedakteDelta termini eslinde sami menselidir ve sonradan yunan elifbasinin dorduncu herfine verilen addir Yazilis formasi D ucbucaq seklinde olan bu herfin adindan Herodot Nilin mensebini tesvir edilerken istifade edilmis Nilin yudugu sahe formasina gore delta herfini xatirladir Sonradan bu ad butun mesnseblere aid olundu baxmayaraq ki delta hemise yunan herfine oxsamir Delta tipleri RedakteAsili getirmelerin toplanma formasina gore deltalar bir nece qrupa bolunur Yelpikvari Nil cayi Sacagaoxsar Missisipi cayi Dimdiyeoxsar Tibr cayi Qovsvari Lena cayi Dunyanin en boyuk deltalari RedakteCaylar Deltasinin sahesi km ileXuanxe 445 000Qanq 82 700Mekonq cayi 70 000Niqer 70 000Yukon Kuskokvim Deltasi 70 000Lena 45 000Missisipi 36 000Volqa 27 200Nil 24 000Orinoko 24 000Mars planetinde deltalar RedakteAvropa Kosmik Agentliyine mexsus olan Mars Express Avtomatik planetlerarasi stansiyanin gonderdiyi fotolara esasen melum olmusdur ki vaxtile Mars planetinde su hovzeleri movcud olmusdu Vaxtile movcud olmus gol sahilinde ki deltanin izleri bunu subut edir Uzunlugu 60 km sahesi 115 km olan bu delta muasir Ebersvald kraterinin yaxinliginda yerlesir ve texminen 3 7 milyard il once formalasmis 2 3 Sekiller Redakteperrow 3 Nil cayinin deltasi Qanq ve Braxmaputra caylarinin deltasi Missisipi deltasinin inkisafi Lena cayinin deltasi Marsin sethinde meydana gelmis delta Niger cayinin deltasiHemcinin bax RedakteDehne cografiya ManqrovIstifade olunmus edebiyyat RedakteL P Subayev Umumi Yersunasliq Maarif Baki 1986 Geologiya Ensiklopediya Serq Qerb 2008 Cografiya ensiklopediyasi I kitab Baki 2012 Usaqlar ucun ensiklopediya Cografiya Serq Qerb 2012 Istinadlar Redakte Enciklopediya Krugosvet Universalnaya nauchno populyarnaya onlajn enciklopediya DELTA Rare martian lake delta spotted by Mars Express Mars Express Na Marse najdena rechnaya delta 2015 12 02 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 05 17 Menbe https az wikipedia org w index php title Delta cay amp oldid 6066999, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.