fbpx
Wikipedia

Dağıstan ədəbiyyatı

September 17, 2021

Dağıstan ədəbiyyatı — Rusiya Federasiyasının Dağıstan Respublikasında şair və yazıçıların Dağıstan mədəniyyətinə, eləcə də dünya mədəniyyətinə bəxş etdikləri ədəbi-mədəni fikrin ən yaxşı nümunələri.

Dağıstan xalqlarının ədəbiyyatı avar, dargin, qumuq, ləzgi, lak, noqay, tabasaran, tat, həmçinin rus dillərində inkişaf edir.

Tarixi

VII əsrdən Dağıstan mədəniyyəti ərəb-müsəlman ənənəsinin təsiri altında olmuşdur.

X əsrdə ərəb, türk və fars dillərində dini ədəbiyyat janrları geniş yayılmağa başladı: agioqrafik abidələr ("Əbu Müslümün tarixi"), xronikalar ("Dərbəndnamə", "Dərbənd və Şirvanın tarixi"), mövludlar (Məhəmməd peyğəmbərin həyatı haqqında), nəsihətamiz əsərlər və sair.

XVIII əsrdən başlayaraq avar, sonralar isə başqa ədəbiyyatlarda da ərəb qrafikası əsasında yazı sistemi (əcəm) formalaşdı.

XVIII əsrin sonu – XI əsrin əvvəllərində nüfuzlu ərəbdilli ənənə tədricən milli dillərdə poetik yaradıcılıq ilə əvəz olundu. Bu dövrün ədəbi təmsilçilərinə misal olaraq qumuqlar Endereyli Mama Qişi, Yaxsaylı Yusif Kadi; tabasaranlar Kaluk Mirzə, Hacı Səid Zirdəqli; noqaylar Sarkınbay Krımlı, İsmayıl Majarlı; tatlar İlişayğa ben Şomoila, Livi ben MişiNaq dimu və başqalarının adlarını çəkmək olar. Bu dövrdə folklorla sıx bağlı olanaşıq poeziyası geniş yayılmışdı.

XIX əsrin ikinci yarısında milli ədəbiyyatlar formalaşmağa başladı. Avarlar Batlaiçli Tacəddin, İnxolu Əli Hacı, Kaxab-Rosolu Mahmud; qumuq İrçi Qazaq; darginlər Omarla Batıray, Mungi Əhməd; ləzgi Yetim Emin və Kürklidən lak şairə Şazanın poeziyası sosial problemlərə diqqət yetirmələri ilə seçilirdi.

Nəsr janrlarının formalaşmasında Dağıstan maarifçilərinin oçerkləri əhəmiyyətli rol oynamışdır ("Qumuqun qumuqlar haqqın da hekayəsi", D. Şıxəliyev, 1848; "Laklar necə yaşayır", A. Ömərov, 1870; "Şahidin Şamil haqqında dedikləri", Hacı Əli, 1873; "Şimali Dağıstan dağlıları arasında", H.M. Əmirov, 1873; "Dağıstan adətlərindən", A. Məmmədov, 1892 və sairə).

XX əsrin əvvəlləri ədəbiyyatında kəskin sosial problematika üstünlük təşkil edir, ənənəvi formanın yeniləşməsinə çağırışlar səslənirdi: qumuqlar M. Əlibəyovun 1905-ci ildə yazdığı "Qafqaz dağlarının şikayəti" poeması və N. Batırmurzayevin 1910-cu ildə yazdığı "Zavallı Həbibət" povesti və sair.

Dağıstanda ilk mətbəə 1902-ci ildə Temirxan-Şurada yaradılmışdır. Qumuq dilində 1917–1918-ci illərdə nəşr edilən "Tanq-Çolpan" (azərb. "Dan ulduzu"‎) jurnalı mütərəqqi demokratik baxışların tribunası idi.

Lak dramaturqu və ictimai xadimi H. Səidov ilk Dağıstan dramının ("Qalayçılar", 1914) müəllifidir. Avar poeziyasının klassiki Mahmudun "Məryəm" (1915) lirik poeması müharibə mövzusunda yazılmışdır. İnqilabi dəyişikliklər mövzusu avarlar H. Sadasa, Z. Hacıyev və R. Dinmaqomayevin, lak Ə.K. Zakuyevin, ləzgi S. Stalskinin, qumuq Y. Gereyevin, dargin R. Nurovun və dargin satirasının banisi A. İminqayevin ("Mollanın zəhməti", 1934) əsərlərin də öz əksini tapırdı.

1930-cu illərdə roman janrı formalaşdı: R. Dinmaqomayevin “Kürk geyinmiş qəhrəmanlar” (1933), M.Y. Baxşıyevin (tat) “Balıqçılar” (1933), Ə. Fəttahovun (ləzgi) “Qırıl-mış zəncirlər”; dramaturgiya inkişaf etdi: M. Çarinov (lak), B. Malaçixanov (avar), Ə.P. Cəfərov (tabasaran), M. Şalumov və Y. Sem yonov (tat), H. Hacıbəyov (ləzgi), R. Nurov və A. Salavatov (qumuq). Bu dövr də folklordan və Dağıstan şairlərinin şeirlərindən tərcümələr edən, ilk poetik antologiyaların tərtibçisi lak Ə.M. Kapiyevin yaradıcılığı (“Daş üzərində oyma” lirik toplusu, 1940) seçilirdi.

Ədəbi tənqid inkişaf edirdi (H. Hacıbəyov, K.K. Sultanov və başqaları).

Müharibədən sonrakı nəsrdə M.Sulimanov və M.Məhəmmədovun (avar), A.Əcəmətovun (qumuq), X.D. Avşalumovun (tat) povestləri, İ. Kərimovun (qumuq) romanları mühüm yer tuturdu.

Z. Hacıyev, R.M. Rəşidov (dargin) və M. Yəhyayev (qumuq) uşaq ədəbiyyatına töhfələr vermişlər.

Dağıstan ədəbiyyatının inkişafında yenimərhələ XX əsrin ikinci yarısında Dağıstan ədəbiyyatında ən mühüm sima olan avar R.H. Həmzətovun yaradıcılığı ilə bağlıdır.

XX əsrin sonlarından roman janrı (tarixi, epik, lirik-fəlsəfi və s.) intensiv inkişaf edir; mənəvi-etik problematikaya maraq artır. Yazıçılardan avarlar F.H. Əliyeva, M.H. Qairbəyova, Adallo, Ö. Şahtamanov, M.Əhmədova; darginlər R.M. Rəşidov, Ə. Əbu-Bakar, Məhəmməd Rəsul, H.M. Əliyev; qumuqlar Ə.Acıyev, Ş. Alberiyev, B. Məhəmmədov; ləzgilər İ. Hüseynov, A.U. Səidov, R. Hacıyev, A. Kardaş; laklar M. Məhəmmədov, B. Ramazanov, M. Aminov; tabasaranlar M. Şamxalov, M. Mitarov, Ş. Qazıyeva; tatlar K. Kukullu, B. Safanov, M.M. Dadaşov; noqaylar Qədriyə (K.U. Temirbulatova), İ.S. Kapayev Dağıstan ədəbiyyatının tanınmış nümayəndələridir.

Xarici əlaqələr

Klassik Azərbaycan ədəbiyyatı, xüsusilə aşıq poeziyası Dağıstan xalqlarının ədəbiyyatına güclü təsir göstərmişdir. Dağıstan şair lərindən bir çoxu Azərbaycan dilində də şeirlər yaz mışdır. “Dağıstan ədəbiyyatı antologiyası”, R. Həmzətovun “Seçilmiş əsərləri”, “Durnalar”, “Mənim Dağıstanım” (iki hissədə), B. Astemirovun “Şimşək”, Ə. Əbu-Bakarın “Qar adamları” kitabları, S. Stalski, H. Sadasa, A. Qafurov, Ə. Kapiyev, T. Xürüklü, A. Salavatov, Y. Xappalayev, Ə. Süleymanov, A. Məm mədov, S. Abdullayev, R. Rəşidov, F. Əliyeva və başqaları Dağıstan şair və yazıçılarının əsərləri Azərbaycan dilində, eləcə də N. Gən cəvi, X. Şirvani, M.P. Vaqif, M.V. Vidadi, M.Ə. Sabir, N. Nərimanov, C. Cabbarlı, S. Vurğun, M. Hüseyn, S. Rüstəm, R. Rza, M. Seyidzadə və başqa Azərbaycan şair və yazıçılarının əsərləri Dağıstan dillərində nəşr edilmişdir.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. ↑ Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 6-cı cild: Çin – Dərk (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2015. səh. 218. ISBN 978-9952-441-11-6.
  2. ↑ Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 6-cı cild: Çin – Dərk (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2015. səh. 219. ISBN 978-9952-441-11-6.

September 17, 2021
dağıstan, ədəbiyyatı, rusiya, federasiyasının, dağıstan, respublikasında, şair, yazıçıların, dağıstan, mədəniyyətinə, eləcə, dünya, mədəniyyətinə, bəxş, etdikləri, ədəbi, mədəni, fikrin, yaxşı, nümunələri, dağıstan, xalqlarının, ədəbiyyatı, avar, dargin, qumuq. Dagistan edebiyyati Rusiya Federasiyasinin Dagistan Respublikasinda sair ve yazicilarin Dagistan medeniyyetine elece de dunya medeniyyetine bexs etdikleri edebi medeni fikrin en yaxsi numuneleri Dagistan xalqlarinin edebiyyati avar dargin qumuq lezgi lak noqay tabasaran tat hemcinin rus dillerinde inkisaf edir 1 Mundericat 1 Tarixi 2 Xarici elaqeler 3 Hemcinin bax 4 IstinadlarTarixi RedakteVII esrden Dagistan medeniyyeti ereb muselman enenesinin tesiri altinda olmusdur 1 X esrde ereb turk ve fars dillerinde dini edebiyyat janrlari genis yayilmaga basladi agioqrafik abideler Ebu Muslumun tarixi xronikalar Derbendname Derbend ve Sirvanin tarixi movludlar Mehemmed peygemberin heyati haqqinda nesihetamiz eserler ve sair 1 XVIII esrden baslayaraq avar sonralar ise basqa edebiyyatlarda da ereb qrafikasi esasinda yazi sistemi ecem formalasdi 1 XVIII esrin sonu XI esrin evvellerinde nufuzlu erebdilli enene tedricen milli dillerde poetik yaradiciliq ile evez olundu Bu dovrun edebi temsilcilerine misal olaraq qumuqlar Endereyli Mama Qisi Yaxsayli Yusif Kadi tabasaranlar Kaluk Mirze Haci Seid Zirdeqli noqaylar Sarkinbay Krimli Ismayil Majarli tatlar Ilisayga ben Somoila Livi ben MisiNaq dimu ve basqalarinin adlarini cekmek olar 2 Bu dovrde folklorla six bagli olanasiq poeziyasi genis yayilmisdi 2 XIX esrin ikinci yarisinda milli edebiyyatlar formalasmaga basladi Avarlar Batlaicli Taceddin Inxolu Eli Haci Kaxab Rosolu Mahmud qumuq Irci Qazaq darginler Omarla Batiray Mungi Ehmed lezgi Yetim Emin ve Kurkliden lak saire Sazanin poeziyasi sosial problemlere diqqet yetirmeleri ile secilirdi 2 Nesr janrlarinin formalasmasinda Dagistan maarifcilerinin ocerkleri ehemiyyetli rol oynamisdir Qumuqun qumuqlar haqqin da hekayesi D Sixeliyev 1848 Laklar nece yasayir A Omerov 1870 Sahidin Samil haqqinda dedikleri Haci Eli 1873 Simali Dagistan daglilari arasinda H M Emirov 1873 Dagistan adetlerinden A Memmedov 1892 ve saire 2 XX esrin evvelleri edebiyyatinda keskin sosial problematika ustunluk teskil edir enenevi formanin yenilesmesine cagirislar seslenirdi qumuqlar M Elibeyovun 1905 ci ilde yazdigi Qafqaz daglarinin sikayeti poemasi ve N Batirmurzayevin 1910 cu ilde yazdigi Zavalli Hebibet povesti ve sair 2 Dagistanda ilk metbee 1902 ci ilde Temirxan Surada yaradilmisdir Qumuq dilinde 1917 1918 ci illerde nesr edilen Tanq Colpan azerb Dan ulduzu jurnali mutereqqi demokratik baxislarin tribunasi idi 2 Lak dramaturqu ve ictimai xadimi H Seidov ilk Dagistan draminin Qalaycilar 1914 muellifidir Avar poeziyasinin klassiki Mahmudun Meryem 1915 lirik poemasi muharibe movzusunda yazilmisdir Inqilabi deyisiklikler movzusu avarlar H Sadasa Z Haciyev ve R Dinmaqomayevin lak E K Zakuyevin lezgi S Stalskinin qumuq Y Gereyevin dargin R Nurovun ve dargin satirasinin banisi A Iminqayevin Mollanin zehmeti 1934 eserlerin de oz eksini tapirdi 2 1930 cu illerde roman janri formalasdi R Dinmaqomayevin Kurk geyinmis qehremanlar 1933 M Y Baxsiyevin tat Baliqcilar 1933 E Fettahovun lezgi Qiril mis zencirler dramaturgiya inkisaf etdi M Carinov lak B Malacixanov avar E P Ceferov tabasaran M Salumov ve Y Sem yonov tat H Hacibeyov lezgi R Nurov ve A Salavatov qumuq Bu dovr de folklordan ve Dagistan sairlerinin seirlerinden tercumeler eden ilk poetik antologiyalarin tertibcisi lak E M Kapiyevin yaradiciligi Das uzerinde oyma lirik toplusu 1940 secilirdi 2 Edebi tenqid inkisaf edirdi H Hacibeyov K K Sultanov ve basqalari 2 Muharibeden sonraki nesrde M Sulimanov ve M Mehemmedovun avar A Ecemetovun qumuq X D Avsalumovun tat povestleri I Kerimovun qumuq romanlari muhum yer tuturdu 2 Z Haciyev R M Residov dargin ve M Yehyayev qumuq usaq edebiyyatina tohfeler vermisler 2 Dagistan edebiyyatinin inkisafinda yenimerhele XX esrin ikinci yarisinda Dagistan edebiyyatinda en muhum sima olan avar R H Hemzetovun yaradiciligi ile baglidir 2 XX esrin sonlarindan roman janri tarixi epik lirik felsefi ve s intensiv inkisaf edir menevi etik problematikaya maraq artir Yazicilardan avarlar F H Eliyeva M H Qairbeyova Adallo O Sahtamanov M Ehmedova darginler R M Residov E Ebu Bakar Mehemmed Resul H M Eliyev qumuqlar E Aciyev S Alberiyev B Mehemmedov lezgiler I Huseynov A U Seidov R Haciyev A Kardas laklar M Mehemmedov B Ramazanov M Aminov tabasaranlar M Samxalov M Mitarov S Qaziyeva tatlar K Kukullu B Safanov M M Dadasov noqaylar Qedriye K U Temirbulatova I S Kapayev Dagistan edebiyyatinin taninmis numayendeleridir 2 Xarici elaqeler RedakteKlassik Azerbaycan edebiyyati xususile asiq poeziyasi Dagistan xalqlarinin edebiyyatina guclu tesir gostermisdir Dagistan sair lerinden bir coxu Azerbaycan dilinde de seirler yaz misdir Dagistan edebiyyati antologiyasi R Hemzetovun Secilmis eserleri Durnalar Menim Dagistanim iki hissede B Astemirovun Simsek E Ebu Bakarin Qar adamlari kitablari S Stalski H Sadasa A Qafurov E Kapiyev T Xuruklu A Salavatov Y Xappalayev E Suleymanov A Mem medov S Abdullayev R Residov F Eliyeva ve basqalari Dagistan sair ve yazicilarinin eserleri Azerbaycan dilinde elece de N Gen cevi X Sirvani M P Vaqif M V Vidadi M E Sabir N Nerimanov C Cabbarli S Vurgun M Huseyn S Rustem R Rza M Seyidzade ve basqa Azerbaycan sair ve yazicilarinin eserleri Dagistan dillerinde nesr edilmisdir 2 Hemcinin bax RedakteAzerbaycan edebiyyatiIstinadlar Redakte 1 2 3 4 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 6 ci cild Cin Derk 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2015 seh 218 ISBN 978 9952 441 11 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 6 ci cild Cin Derk 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2015 seh 219 ISBN 978 9952 441 11 6 Menbe https az wikipedia org w index php title Dagistan edebiyyati amp oldid 4563671, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.