Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Cingirdağ — Səngəçal dəmiryol stansiyasından təxminən 10–15 km qərb tərəfdə uzunsov və düz zirvəli yastı dağ.
| Cingirdağ | |
|---|---|
| Cingirdağ | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Dağ sistemi | Qafqaz |
| Mütləq hündürlüyü | 228 m |
| Yerləşməsi | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Rayon | |
| | |
Coğrafiyası
Qobustan qayaüstü təsvirlərinin yığcam sahələrindən biri – Yazılıtəpə, o dağın şimal (buradan sağ tərəf) dibindədir.
Cingirdağın arxasında, Qobustanda ən hündür palçıq vulkanı olan Torağay dağı görünür.
Hündürlüyü 228 metrdir. Bəzi ehtimallara bu dağ Dingirdağ da adlandırılır.
Adının etimologiyası
Qobustanda Cingirdağı yerli camaatın Cingir Baba adlandırması da əsassız deyildir. Cingirdağ adının keçmişdə Dengir, Dengri kimi tələffüz olunması da maraq doğurur. Belə də Cingir adının Tenqri ilə bir bağlılığının olması ehtimal edilə bilər.
Dağın ətəyindəki abidələr
Yazılıtəpə
1966-cı il sentyabr ayının 9-da Qobustanda qədim qayaüstü təsvirlər saxlanmış və qədim arxeoloji abidələr, düşərgələr qeydə alınmış Cingirdağ dağı və Yazılıtəpə ərazisi Böyükdaş, Kiçikdaş dağları ilə birlikdə Respublika Nazirlər sovetinin 509 №-li qərarı ilə Dövlət tarixi-bədii qoruğu elan edildi və 1967-ci il fevralın 1-dən müəllifə mütəxəssis kimi Mədəniyyət Nazirliyi nəzdində yaradılmış bu qoruğu təşkil və rəhbərlik etmək işi tapşırıldı. Bundan sonra Qobustan ekspedisiyası Tarix İnstitutu və Qobustan qoruğu tərəfindən müştərək ekspedisiya kimi indiyə kimi də davam etməkdədir.
Qobustan dünyasının tədqiqatçılarında olan Cəfərqulu Rüstəmov "Qobustan dünyası" adlı əsərində Yazılıtəpə abidəsinin yaşı ilə bağlı "Cingirdağ sahəsindəki, dağın ətəyidə yerləşən Yazılıtəpədə qayaüstü təsvirlər kolleksiyası Kiçikdaş və Böyükdaş kolleksiyalarından çox-çox cavandır. Orada nəinki qədim qadın və kişi təsvirləri eləcə də ibtidai öküz, gur və daş dövrünə aid başqa heyvanların şəkilləri də yoxdur", deyə qeyd edirdi.İ. M. Cəfərzadə Yazılıtəpədəki iri ölçülü, qəşəng çəkilmiş keçi rəsmlərini (9-cu tablo, şəkil B və 11-ci tablo, şəkil A) əsasən III minilliyə aid edir.
Yazılıtəpədə aparılan arxeoloji qazıntı nəticəsində X–XII əsrlərə aid, tağvari tikilmiş üçotaqlı bina qalığı aşkar edilmiş və daha qədim dövrə aid heç bir mədəni təbəqəyə rast gəlinməmişdir. Burada aparılmış qazıntı və başqa elmi tədqiqatların nəticəsinə görə hesab etmək olar ki, Böyükdaş və Kiçikdaş dağlarının qayalıqları arasında orta Daş (Mezolit dövrü), yeni Daş (Neolit dövrü) və sonra Tunc dövründə də həyat qaynayarkən Yazılıtəpədə yaşayış olmayıb. Çox güman ki, Ceyrankeçməz çayının qədim yatağında, hər tərəfdən alçaq olmaqla çökək bir sahədə — su-axarda yerləşməsi Yazılıtəpənin o vaxtlar ada kimi su içində olduğunu söyləməyə imkan verir. Elə indi də yaz və payız aylarında, yağışlar çox olarkən sudan Yazılıtəpəyə keçmək olmur. Görünür, Yazılıtəpə daşları üzərində ilk rəsmlər də elə o vaxtlar, bu şəraitdə, ovçular tərəfindən çəkilmiş, sonralar isə Yazılıtəpənin pirə çevrilməsinə səbəb olmuşdur. Yazılıtəpədə keçi şəkilləri əsasən pirə qurban kimi çəkilib. İlk təsvirlərdən sonrakı dövrlərdə adamların hər yandan qamışlıq, palçıq və su ilə əhatə edilmiş Daşlı təpədə gördükləri şəkillər onlara möcüzə kimi görünmüş, onlar buradakı keçiləri öz totemləri kimi qəbul edərək Yazılıtəpəni pir hesab etmiş və adətlərində olan bayramlarda, təbiət və b. hadisələrlə əlaqədar bu yerə qurban gətirmişlər.
Qaval daşı
Qaval daşından qədim musiqi aləti Qobustanda iki ədəddir. Bunlardan birincisi Cingirdağın şimal-şərq ətəyindədir. O Cingirdağ — Yazılıtəpə qədim qayaüstü təsvirlər kolleksiyası üzrə 114 №-li daş kimi qeydə alınmışdır. Cingirdağdakı birinci Qavaldaş ortada 70 sm qalınlığında, şərq tərəfdə getdikcə nazikləşən (uzunluğu 270, eni 200 sm) yastı qaya parçasıdır. Bu qaya parçası iki ədəd nisbətən kiçik daşın üstünə qoyulub, onlar isə öz növbəsində üstü şərqə tərəf maili nəhəng qaya üzərində yerləşdirilib. Qavaldaşların hər biri görkəmcə ətrafda olan minlərlə qaya parçalarından o qədər də fərqlənmir. Bəs niyə yalnız bunlar, göstərilən iki daş musiqi aləti sayılır? Bunun səbəbi həmin daşların müxtəlif sahələrinə xırda daşlarla zərbə endirməklə alınan müxtəlif tonlu, metal cingiltili səslərdir. Bəli, bu daşlarda zərb alətlərində ifa edilən musiqi nömrələrini səsləndirmək mümkündür.
Dəlmələr
Qədim Qobustanda təsərrüfat həyatı ilə bağlı abidələrdən biri də dəlmələrdir. Onlara əsasən qədim düşərgə və sığınacaqların divarlarında, ən çox isə antik və orta əsr dövrlərinin yaşayış məskənlərində, ətrafın arxac daşlarında demək olar addımbaşı) rast gəlinir. Qobustanda Cingirdağ — Yazılıtəpə sahəsindəki daşlarda ilk illər 100-ə qədər dəlmə qeydə alınmışdır. Dəlmələr daş və qayaların tilində, iki tərəfdən iti daş, sonralar isə metal alətlərlə qazılaraq açılmışdır; Onlardan düşərgə sığınacaqların divarlarında bir, bir yarım, bəzən iki metr və daha hündürdən açılmışları zənbil və torbalarda ərzaq məhsulları asmaq üçün, yaşayış yeri ətrafındakı dəlmələr isə heyvanları (atı, öküzü, dana-buzovu və s.) bağlamaq üçün idi.
İşarə və damğalar
Sakral xarakter daşıyan Cingirdağ (bəzi ehtimallara görə, Dinqirdağ/Tenqri dağı oroniminin fonetik təhrif olunmuş variantı) ərazisi damğa işarələri ilə daha zəngindir.
Buradakı 43 qaya parçası üzərində 170-dək damğa işarəsi müəyyən edilmişdir.
Tanınmış Azərbaycan arxeoloqu, professor Cəfərqulu Rüstəmovun araşdırmalarına görə, təkcə 123 və 143 nömrəli daşların hər birinin üzərində 21 və 36 nümunə olmaqla qazma üsulu ilə 57 işarə həkk edilmişdir.
Alimin qənaətinə görə, "Qaya və daşlar üzərində işarə və damğaların nə məqsədlə qazılması haqqında tam və qəti fikirlər söyləmək çətindir. Hər halda, onların tayfa, qəbilə, nəsil və şəxsi damğa işarələri olması barədə fikir daha ağlabatandır".
 |  |
|---|
Yalaqlar
Yalaqlar qayalar və daşlar üzərində qazılmış ilk tərpənməz qablardır. Bu cür qablar Qobustanda çoxdur. Bu tip abidələrə əsasən (mənim təcrübi müşahidələrimə görə) qədim düşərgə və yaşayış yerləri olan sahələrdə qaya və daşlar üzərində təsadüf olunur. Qobustanda yalaqlar Cingirdağın ətəyindəki Yazılıtəpədə çoxdur.
İstinadlar
- Cəfərqulu Rüstəmov. Qobustan dünyası. Bakı: Azərbaycan dövlət nəşriyyatı, 1994, s.37
- Fərəcova M. Azərbaycan qayaüstü incəsənəti. Bakı: Aspoliqraf, 2009, s. 65 (elektron variant)
- Cəfərqulu Rüstəmov. Qobustan dünyası, s.21
- Cəfərqulu Rüstəmov. Qobustan dünyası, s.61
- Cəfərqulu Rüstəmov. Qobustan dünyası, s.69
- Cəfərqulu Rüstəmov. Qobustan dünyası, s.103–104
- Cəfərqulu Rüstəmov. Qobustan dünyası, s.113–114
- Araz Qurbanov. Damğalar, rəmzlər… mənimsəmələr. Bakı, 2013, s.41
- Cəfərqulu Rüstəmov. Qobustan dünyası, s.115
- Cəfərqulu Rüstəmov. Qobustan dünyası, s.111
Xarici keçidlər
- Cingirdağ. Djingirdagh.
- Kənizdağ-Torağay-Cingirdağ (səfər təəsüratları)
- Qobustan Milli tarix-bədii qoruğunda yeni tapıntılar
- İtaliyalı professor Qobustandakı iki qədim yazını oxuyub
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cingirdag Sengecal demiryol stansiyasindan texminen 10 15 km qerb terefde uzunsov ve duz zirveli yasti dag CingirdagCingirdagUmumi melumatlarDag sistemi QafqazMutleq hundurluyu 228 mYerlesmesi40 12 00 sm e 49 22 15 s u Olke AzerbaycanRayon SengecalCingirdagCografiyasiCingirdag Qobustan qayaustu tesvirlerinin yigcam sahelerinden biri Yazilitepe o dagin simal buradan sag teref dibindedir Cingirdagin arxasinda Qobustanda en hundur palciq vulkani olan Toragay dagi gorunur Hundurluyu 228 metrdir Bezi ehtimallara bu dag Dingirdag da adlandirilir Adinin etimologiyasiQobustanda Cingirdagi yerli camaatin Cingir Baba adlandirmasi da esassiz deyildir Cingirdag adinin kecmisde Dengir Dengri kimi teleffuz olunmasi da maraq dogurur Bele de Cingir adinin Tenqri ile bir bagliliginin olmasi ehtimal edile biler Dagin eteyindeki abidelerYazilitepe Yazilitepe 1966 ci il sentyabr ayinin 9 da Qobustanda qedim qayaustu tesvirler saxlanmis ve qedim arxeoloji abideler dusergeler qeyde alinmis Cingirdag dagi ve Yazilitepe erazisi Boyukdas Kicikdas daglari ile birlikde Respublika Nazirler sovetinin 509 li qerari ile Dovlet tarixi bedii qorugu elan edildi ve 1967 ci il fevralin 1 den muellife mutexessis kimi Medeniyyet Nazirliyi nezdinde yaradilmis bu qorugu teskil ve rehberlik etmek isi tapsirildi Bundan sonra Qobustan ekspedisiyasi Tarix Institutu ve Qobustan qorugu terefinden musterek ekspedisiya kimi indiye kimi de davam etmekdedir Qobustan dunyasinin tedqiqatcilarinda olan Ceferqulu Rustemov Qobustan dunyasi adli eserinde Yazilitepe abidesinin yasi ile bagli Cingirdag sahesindeki dagin eteyide yerlesen Yazilitepede qayaustu tesvirler kolleksiyasi Kicikdas ve Boyukdas kolleksiyalarindan cox cox cavandir Orada neinki qedim qadin ve kisi tesvirleri elece de ibtidai okuz gur ve das dovrune aid basqa heyvanlarin sekilleri de yoxdur deye qeyd edirdi I M Ceferzade Yazilitepedeki iri olculu qeseng cekilmis keci resmlerini 9 cu tablo sekil B ve 11 ci tablo sekil A esasen III minilliye aid edir Yazilitepede aparilan arxeoloji qazinti neticesinde X XII esrlere aid tagvari tikilmis ucotaqli bina qaligi askar edilmis ve daha qedim dovre aid hec bir medeni tebeqeye rast gelinmemisdir Burada aparilmis qazinti ve basqa elmi tedqiqatlarin neticesine gore hesab etmek olar ki Boyukdas ve Kicikdas daglarinin qayaliqlari arasinda orta Das Mezolit dovru yeni Das Neolit dovru ve sonra Tunc dovrunde de heyat qaynayarken Yazilitepede yasayis olmayib Cox guman ki Ceyrankecmez cayinin qedim yataginda her terefden alcaq olmaqla cokek bir sahede su axarda yerlesmesi Yazilitepenin o vaxtlar ada kimi su icinde oldugunu soylemeye imkan verir Ele indi de yaz ve payiz aylarinda yagislar cox olarken sudan Yazilitepeye kecmek olmur Gorunur Yazilitepe daslari uzerinde ilk resmler de ele o vaxtlar bu seraitde ovcular terefinden cekilmis sonralar ise Yazilitepenin pire cevrilmesine sebeb olmusdur Yazilitepede keci sekilleri esasen pire qurban kimi cekilib Ilk tesvirlerden sonraki dovrlerde adamlarin her yandan qamisliq palciq ve su ile ehate edilmis Dasli tepede gordukleri sekiller onlara mocuze kimi gorunmus onlar buradaki kecileri oz totemleri kimi qebul ederek Yazilitepeni pir hesab etmis ve adetlerinde olan bayramlarda tebiet ve b hadiselerle elaqedar bu yere qurban getirmisler Qaval dasi Qaval dasi Qaval dasindan qedim musiqi aleti Qobustanda iki ededdir Bunlardan birincisi Cingirdagin simal serq eteyindedir O Cingirdag Yazilitepe qedim qayaustu tesvirler kolleksiyasi uzre 114 li das kimi qeyde alinmisdir Cingirdagdaki birinci Qavaldas ortada 70 sm qalinliginda serq terefde getdikce naziklesen uzunlugu 270 eni 200 sm yasti qaya parcasidir Bu qaya parcasi iki eded nisbeten kicik dasin ustune qoyulub onlar ise oz novbesinde ustu serqe teref maili neheng qaya uzerinde yerlesdirilib Qavaldaslarin her biri gorkemce etrafda olan minlerle qaya parcalarindan o qeder de ferqlenmir Bes niye yalniz bunlar gosterilen iki das musiqi aleti sayilir Bunun sebebi hemin daslarin muxtelif sahelerine xirda daslarla zerbe endirmekle alinan muxtelif tonlu metal cingiltili seslerdir Beli bu daslarda zerb aletlerinde ifa edilen musiqi nomrelerini seslendirmek mumkundur Delmeler Qedim Qobustanda teserrufat heyati ile bagli abidelerden biri de delmelerdir Onlara esasen qedim duserge ve siginacaqlarin divarlarinda en cox ise antik ve orta esr dovrlerinin yasayis meskenlerinde etrafin arxac daslarinda demek olar addimbasi rast gelinir Qobustanda Cingirdag Yazilitepe sahesindeki daslarda ilk iller 100 e qeder delme qeyde alinmisdir Delmeler das ve qayalarin tilinde iki terefden iti das sonralar ise metal aletlerle qazilaraq acilmisdir Onlardan duserge siginacaqlarin divarlarinda bir bir yarim bezen iki metr ve daha hundurden acilmislari zenbil ve torbalarda erzaq mehsullari asmaq ucun yasayis yeri etrafindaki delmeler ise heyvanlari ati okuzu dana buzovu ve s baglamaq ucun idi Isare ve damgalar Yazilitepede olu kecid das uzerinde isare Sakral xarakter dasiyan Cingirdag bezi ehtimallara gore Dinqirdag Tenqri dagi oroniminin fonetik tehrif olunmus varianti erazisi damga isareleri ile daha zengindir Buradaki 43 qaya parcasi uzerinde 170 dek damga isaresi mueyyen edilmisdir Taninmis Azerbaycan arxeoloqu professor Ceferqulu Rustemovun arasdirmalarina gore tekce 123 ve 143 nomreli daslarin her birinin uzerinde 21 ve 36 numune olmaqla qazma usulu ile 57 isare hekk edilmisdir Alimin qenaetine gore Qaya ve daslar uzerinde isare ve damgalarin ne meqsedle qazilmasi haqqinda tam ve qeti fikirler soylemek cetindir Her halda onlarin tayfa qebile nesil ve sexsi damga isareleri olmasi barede fikir daha aglabatandir Cingirdagda uzerinde damga olan das Cingirdagda uzerinde damga olan dasYalaqlar Yalaqlar qayalar ve daslar uzerinde qazilmis ilk terpenmez qablardir Bu cur qablar Qobustanda coxdur Bu tip abidelere esasen menim tecrubi musahidelerime gore qedim duserge ve yasayis yerleri olan sahelerde qaya ve daslar uzerinde tesaduf olunur Qobustanda yalaqlar Cingirdagin eteyindeki Yazilitepede coxdur IstinadlarCeferqulu Rustemov Qobustan dunyasi Baki Azerbaycan dovlet nesriyyati 1994 s 37 Ferecova M Azerbaycan qayaustu inceseneti Baki Aspoliqraf 2009 s 65 elektron variant Ceferqulu Rustemov Qobustan dunyasi s 21 Ceferqulu Rustemov Qobustan dunyasi s 61 Ceferqulu Rustemov Qobustan dunyasi s 69 Ceferqulu Rustemov Qobustan dunyasi s 103 104 Ceferqulu Rustemov Qobustan dunyasi s 113 114 Araz Qurbanov Damgalar remzler menimsemeler Baki 2013 s 41 Ceferqulu Rustemov Qobustan dunyasi s 115 Ceferqulu Rustemov Qobustan dunyasi s 111Xarici kecidlerCingirdag Djingirdagh Kenizdag Toragay Cingirdag sefer teesuratlari Qobustan Milli tarix bedii qorugunda yeni tapintilar Italiyali professor Qobustandaki iki qedim yazini oxuyub