Caunpur sultanlığı — 1394-1495-ci illərdə Hindistanda hökm sürən İslam xanədanı.
Tarixi
Bu sultanlığa tarixi ədəbiyyatda Şərq sultanlığı da deyilir. Xanədanın mərkəzi Caunpur olduğundan Caunpur sultanlığı da adlanır. Dehli sultanlığının çözülmə dövrində ortaya çıxan bir çox məhəlli xanədanın ilki olub qurucusu, Tuğluklu sultanı Nasirəddin Məhəmməd şahın vəziri olan və Xacə-i Cahan ləqəbiylə anılan Məlik Sərvərdir. Xanədanın Şərqi sultanlığı (Müluküş-Şərq) olaraq adlandırılması, Məlik Sərvərin Nasırüddin Məhəmməd Şah tərəfindən ölkənin şərq torpaqlarının idarəsinə təyin edilməsi səbəbiylə Məlik-i Şərq ünvanını almasından dolayıdır. Məhəmməd şahın ölümünün ardından oğlu Mahmud Nasirəddinin taxta çıxmasını sağlayan Məlik Sərvər vəzirliyi öhdəsində tutmağa davam etdi. Ancaq mərkəzi Caunpur olan şərq bölgələrindəki qarışıqlıqlar üzündən buranın valiliyinə təyin edildi və burada huzur və əsayişi sağladı. Sultan Mahmudun Dehlidən qaçması üzərinə Atabək-i İslam ünvanıyla müstəqilliyini elan edən Məlik Sərvər xanədanını qurdu, öz adına sikkə zərb etdirdi və xütbə oxutdu (796/1394). Günümüzdə Uttar Pradəş adı verilən bölgənin tamamını ələ keçirib hakimiyətini Kudh və Yamuna çayı ətrafında Asamdan cənubda Bundəlkxanda qədər genişlətdi. Ləknəvti sultanı da onun hakimiyətini qəbul edərək bağlılığını bildirdi. Caunpuru imar edən Məlik Sərvər şəhəri elm adamları və şairlərin yerləşdiyi bir mədəniyyət mərkəzi halına gətirdi.
Məlik Sərvərin Rəbiüləvvəl 802-ci(noyabr 1399-cu) ildə vəfatından sonra Habəşli bir kölə olan əvlatlığı Mübarək şah Karanfil taxta çıxarıldı. Mübarək şah Caunpuru Dehlidən gələn təhlükələrə qarşı qorudu. 1401-cü ildə xanədanın başına Şərqi Sultanlığının ən önəmli hökmdarlarından İbrahim şah keçdi. Hakimiyətinin ilk illərində Mallu İqbal xan və Sultan Mahmud Nasirəddin şahın hücumlarına məruz qaldı. Kannevci zəbt edən Mahmud şah qarşısında onunla anlaşmağı lazım bildi (1405). Tirhut bölgəsi Şərqi Sultanlığına tabe olmağa davam etdi. İbrahim şah 1406-cı ildə Kannevci, 1414-cü ildə Kalpilərə aid bəzi şəhərləri ələ keçirdi. Cəmaziyələvvəl 831də (Mart, 1428) Dehli sultanı Seyid Mübarək şah ilə apardığı savaşda iki ordu da itkilər verdi və mütləq bir nəticə alınmadı. İbrahim şah bu dönəmdə Kalpi sultanlığındaki iqtidar mübarizələrinə doğrudan müdaxilə etdi. 1436-1437-ci illərdə Dehliyə hücum edən İbrahim şah ona qarşı dirənəməyən Sultan Seyid Məhəmmədlə anlaşma bağladı. Onun dönəmində də alimlər və sənətkarlar himayə edildi. Bir çox mədrəsə açıldı və Şarki tərzi deyilən yeni bir memarlıq üslub əmələ gəldi.
İbrahim Şahın 844-cü (1440-cı) ildə vəfatı üzərinə yerinə böyük oğlu Mahmud şah keçdi. Mahmud şah 1443-cü ildə Kalpi hakimi Nasır xana karşı yürüdü. Nasır xan, Mahmudabadı tərk edərək Çandəriyə getdi və Malva Xalaci hökmdarı I Mahmuddan yardım istədi. Ertəsi il aparılan savaşdan da bir nəticə əldə edilə bilmədi. 856da (1452) Dəlhi üzərinə səfərə çıkan Mahmud Şah, Narəla savaşında Dəlhi hakimi və kayınbiradəri Bəhlul-i Ludiyə yənildi. 1458də vəfat ədincə oğlu Bikan Xan, Məhəmməd Şah unvanıyla taxta çıkarıldı. Ancak Məhəmməd Şah, Ludilərlə mücadələ ədərkən kardəşi Hüseyn Şah Şarki isyan ətti. Məhəmməd Şahın kumandanlarından bir kısmı onun tarafına keçti. Məhəmməd Şahın savaşta öldürülməsinin ardından Hüseyn Şah Şarki taxta çıktı (863/1458). İlk yıllarında Ludilərlə barış yapan Hüseyn Şah Şarki güçlü bir ordu oluşturduktan sonra vərgisini göndərməyən Orissa hakimini tabiiyət altına aldı. Gvaliyar səfəriylə də bölgədəki hakimiyətini pəkiştirdi (871/1466). Ordunun modərnləştirilməsinə böyük önəm vərərək bir topxanə kurdurdu. Bu arada Bayana hakimi tabiiyətini tanıdığı gibi Məvatta hökm sürən Ahməd Xanla ittifak yaptı. Gittikçə güçlənən və bölgədəki tək rakibi Dəlhi Sultanlığına karşı böyük bir ordu hazırlayan Hüseyn Şah 878də (1473) Dəlhiyə bir səfər düzənlədiysə də bir nəticə alamadı. Hüseyn Şahın bundan sonra Dəlhiyə yaptığı iki səfər başarısızlıkla sonuçlanırkən Bədaun və Sambhal 1478-ci ildə Şarki topraklarına katıldı.
Hüseyn şah Şarki aynı yıl Dəlhiyi ələ keçirmək amacıyla Yamuna nəhrinə qədər ilərlədi. Bəhlul-i Ludi, Hüseyn Şaha tabi olup Dəlhiyi əlində tutmak şartıyla anlaşma təklif əttiysə də kabul ədilmədi. Bunun üzərinə Bəhlul, Yamuna ırmağını keçərək Şarki Sultanlığı ordusunu məğlub ətti. Hüseyn Şah bir müddət sonra yəni bir ordu toplayıp Dəlhiyə yönəldi, ancak yinə başarılı olamadı. 885tə (1480) üçüncü dəfa məğlub oldu. Ərtəsi yıl Sirsada yapılan savaşı da kaybədən Hüseyn Şah topraklarının önəmli bir kısmını Ludilərə bırakmak zorunda kaldı (886/1481). Bəhlul-i Ludi 1482də Şarki Sultanlığının mərkəzi Caunpuru da ələ keçirdi. Fakat ordusunu təkrar toplayan Hüseyn Şah, Caunpura hakim olduysa da Bəhlul bizzat gələrək şəhirdə hakimiyəti sağladı və Şarki taxtına oğlu Barbək Şahı çıkardı (888/ 1483). Bazı araştırmalarda Şarki Sultanlığının bu tarihtən itibarən fiilən sona ərdiği iləri sürülür; ancak Hüseyn Şahın Biharı ələ keçirip Ludilərə karşı mücadələsinə dəvam əttiği dikkatə alındığında onun 900də (1495) Biharda İskəndər-i Ludiyə yənilip aynı yıl Benqaldəki Kahlgaona (Colgong) çəkildiği zamana qədər xanədanın varlığını sürdürdüğü söylənəbilir.
Benqal sultanının himayəsində yaşayan Hüseyn Şah Şarki 911də (1505) vəfat ətti; naaşı Caunpura naklədilərək əl-Camiuş-şarkın yakınında dəfnədildi. Benqal sınırlarından Himalayalara qədər olan topraklarda bir asır qədər hökm sürən Şarki sultanları alim və sanatkarları himayə ətmələriylə tanınmıştır. Timurun Dəlhiyi yağmalamasının (1398) ardından Hindistan və Türkistandaki alim, şair, edib və sanatkarlar Caunpurdan himayə görmüştür. “Doğunun Şirazı” olarak tanınan Caunpurda Çiştiyyə və Sührəvərdiyyə gibi tarikatlar dərgahlar açmıştır. Dəvlətabadi, Məvlana İlahdad, Hacə Əbül-Fəth gibi alimlərlə Suriyə asıllı mutasavvıf Şah Madər dəvrin tanınmış simalarındandır. Dönəmin ən önəmli əsərləri Caunpurdaki Atala, Lal Dərvazə və cuma camiləridir. Kırmızı kum taşları, sütunları və taş işləməciliğiylə Şarki mimarisinin ən karaktəristik əsəri olan Atala Camiinin təməlləri 765tə (1364) Firuz Şah Tuğluk tarafından atılmışsa da camiyi 810da (1408) İbrahim Şah tamamlamıştır. Bu dəvirdə inşa ədilən əsərlər Tuğluklu dönəmi əsərlərinə görə təzyinat və sanat bakımından daha göstərişlidir. Lal Dərvazə Camii, Mahmud Şahın xanımı Bibi Raci tarafından yaptırılmış (851/1447), inşasına 1438də başlanan cuma camisi Hüseyn Şah zamanında 883tə (1478) tamamlanmıştır. Lal Dərvazə Camii ətrafında kurulan mədrəsə günümüzdə Camia-i Hüsəyniyyə adıyla faaliyət göstərməktədir. Sultan İbrahimin inşa əttirdiği Cancahri Camii ilə yinə onun kumandanları Halis və Muhlis xanlar tarafından yaptırılan cami də Atala Camii tarzındadır. 1495-ci ildə Sultan İskəndər Ludi, Caunpurda Şarki Sultanlığının izlərini silmək için camilər dışındaki bütün əsərləri tahrip əttirmiştir. Klasik Hint müziğinin ən önəmli üstatlarından kabul ədilən Hüseyn Şah Şarki, Hint müziği formlarından olan “hayal” adlı nağməyi icad etmişdir.
Xarici keçidlər
September 22, 2021
caunpur, sultanlığı, 1394, 1495, illərdə, hindistanda, hökm, sürən, islam, xanədanı, tarixi, redaktə, sultanlığa, tarixi, ədəbiyyatda, şərq, sultanlığı, deyilir, xanədanın, mərkəzi, caunpur, olduğundan, adlanır, dehli, sultanlığının, çözülmə, dövrində, ortaya,. Caunpur sultanligi 1394 1495 ci illerde Hindistanda hokm suren Islam xanedani Tarixi Redakte Bu sultanliga tarixi edebiyyatda Serq sultanligi da deyilir Xanedanin merkezi Caunpur oldugundan Caunpur sultanligi da adlanir Dehli sultanliginin cozulme dovrinde ortaya cixan bir cox mehelli xanedanin ilki olub qurucusu Tugluklu sultani Nasireddin Mehemmed sahin veziri olan ve Xace i Cahan leqebiyle anilan Melik Serverdir Xanedanin Serqi sultanligi Mulukus Serq olaraq adlandirilmasi Melik Serverin Nasiruddin Mehemmed Sah terefinden olkenin serq torpaqlarinin idaresine teyin edilmesi sebebiyle Melik i Serq unvanini almasindan dolayidir Mehemmed sahin olumunun ardindan oglu Mahmud Nasireddinin taxta cixmasini saglayan Melik Server vezirliyi ohdesinde tutmaga davam etdi Ancaq merkezi Caunpur olan serq bolgelerindeki qarisiqliqlar uzunden buranin valiliyine teyin edildi ve burada huzur ve esayisi sagladi Sultan Mahmudun Dehliden qacmasi uzerine Atabek i Islam unvaniyla musteqilliyini elan eden Melik Server xanedanini qurdu oz adina sikke zerb etdirdi ve xutbe oxutdu 796 1394 Gunumuzde Uttar Prades adi verilen bolgenin tamamini ele kecirib hakimiyetini Kudh ve Yamuna cayi etrafinda Asamdan cenubda Bundelkxanda qeder genisletdi Leknevti sultani da onun hakimiyetini qebul ederek bagliligini bildirdi Caunpuru imar eden Melik Server seheri elm adamlari ve sairlerin yerlesdiyi bir medeniyyet merkezi halina getirdi Melik Serverin Rebiulevvel 802 ci noyabr 1399 cu ilde vefatindan sonra Habesli bir kole olan evlatligi Mubarek sah Karanfil taxta cixarildi Mubarek sah Caunpuru Dehliden gelen tehlukelere qarsi qorudu 1401 cu ilde xanedanin basina Serqi Sultanliginin en onemli hokmdarlarindan Ibrahim sah kecdi Hakimiyetinin ilk illerinde Mallu Iqbal xan ve Sultan Mahmud Nasireddin sahin hucumlarina meruz qaldi Kannevci zebt eden Mahmud sah qarsisinda onunla anlasmagi lazim bildi 1405 Tirhut bolgesi Serqi Sultanligina tabe olmaga davam etdi Ibrahim sah 1406 ci ilde Kannevci 1414 cu ilde Kalpilere aid bezi seherleri ele kecirdi Cemaziyelevvel 831de Mart 1428 Dehli sultani Seyid Mubarek sah ile apardigi savasda iki ordu da itkiler verdi ve mutleq bir netice alinmadi Ibrahim sah bu donemde Kalpi sultanligindaki iqtidar mubarizelerine dogrudan mudaxile etdi 1436 1437 ci illerde Dehliye hucum eden Ibrahim sah ona qarsi direnemeyen Sultan Seyid Mehemmedle anlasma bagladi Onun doneminde de alimler ve senetkarlar himaye edildi Bir cox medrese acildi ve Sarki terzi deyilen yeni bir memarliq uslub emele geldi Ibrahim Sahin 844 cu 1440 ci ilde vefati uzerine yerine boyuk oglu Mahmud sah kecdi Mahmud sah 1443 cu ilde Kalpi hakimi Nasir xana karsi yurudu Nasir xan Mahmudabadi terk ederek Canderiye getdi ve Malva Xalaci hokmdari I Mahmuddan yardim istedi Ertesi il aparilan savasdan da bir netice elde edile bilmedi 856da 1452 Delhi uzerine sefere cikan Mahmud Sah Narela savasinda Delhi hakimi ve kayinbiraderi Behlul i Ludiye yenildi 1458de vefat edince oglu Bikan Xan Mehemmed Sah unvaniyla taxta cikarildi Ancak Mehemmed Sah Ludilerle mucadele ederken kardesi Huseyn Sah Sarki isyan etti Mehemmed Sahin kumandanlarindan bir kismi onun tarafina kecti Mehemmed Sahin savasta oldurulmesinin ardindan Huseyn Sah Sarki taxta cikti 863 1458 Ilk yillarinda Ludilerle baris yapan Huseyn Sah Sarki guclu bir ordu olusturduktan sonra vergisini gondermeyen Orissa hakimini tabiiyet altina aldi Gvaliyar seferiyle de bolgedeki hakimiyetini pekistirdi 871 1466 Ordunun modernlestirilmesine boyuk onem vererek bir topxane kurdurdu Bu arada Bayana hakimi tabiiyetini tanidigi gibi Mevatta hokm suren Ahmed Xanla ittifak yapti Gittikce guclenen ve bolgedeki tek rakibi Delhi Sultanligina karsi boyuk bir ordu hazirlayan Huseyn Sah 878de 1473 Delhiye bir sefer duzenlediyse de bir netice alamadi Huseyn Sahin bundan sonra Delhiye yaptigi iki sefer basarisizlikla sonuclanirken Bedaun ve Sambhal 1478 ci ilde Sarki topraklarina katildi Huseyn sah Sarki ayni yil Delhiyi ele kecirmek amaciyla Yamuna nehrine qeder ilerledi Behlul i Ludi Huseyn Saha tabi olup Delhiyi elinde tutmak sartiyla anlasma teklif ettiyse de kabul edilmedi Bunun uzerine Behlul Yamuna irmagini kecerek Sarki Sultanligi ordusunu meglub etti Huseyn Sah bir muddet sonra yeni bir ordu toplayip Delhiye yoneldi ancak yine basarili olamadi 885te 1480 ucuncu defa meglub oldu Ertesi yil Sirsada yapilan savasi da kaybeden Huseyn Sah topraklarinin onemli bir kismini Ludilere birakmak zorunda kaldi 886 1481 Behlul i Ludi 1482de Sarki Sultanliginin merkezi Caunpuru da ele kecirdi Fakat ordusunu tekrar toplayan Huseyn Sah Caunpura hakim olduysa da Behlul bizzat gelerek sehirde hakimiyeti sagladi ve Sarki taxtina oglu Barbek Sahi cikardi 888 1483 Bazi arastirmalarda Sarki Sultanliginin bu tarihten itibaren fiilen sona erdigi ileri surulur ancak Huseyn Sahin Bihari ele kecirip Ludilere karsi mucadelesine devam ettigi dikkate alindiginda onun 900de 1495 Biharda Iskender i Ludiye yenilip ayni yil Benqaldeki Kahlgaona Colgong cekildigi zamana qeder xanedanin varligini surdurdugu soylenebilir Benqal sultaninin himayesinde yasayan Huseyn Sah Sarki 911de 1505 vefat etti naasi Caunpura nakledilerek el Camius sarkin yakininda defnedildi Benqal sinirlarindan Himalayalara qeder olan topraklarda bir asir qeder hokm suren Sarki sultanlari alim ve sanatkarlari himaye etmeleriyle taninmistir Timurun Delhiyi yagmalamasinin 1398 ardindan Hindistan ve Turkistandaki alim sair edib ve sanatkarlar Caunpurdan himaye gormustur Dogunun Sirazi olarak taninan Caunpurda Cistiyye ve Suhreverdiyye gibi tarikatlar dergahlar acmistir Devletabadi Mevlana Ilahdad Hace Ebul Feth gibi alimlerle Suriye asilli mutasavvif Sah Mader devrin taninmis simalarindandir Donemin en onemli eserleri Caunpurdaki Atala Lal Dervaze ve cuma camileridir Kirmizi kum taslari sutunlari ve tas islemeciligiyle Sarki mimarisinin en karakteristik eseri olan Atala Camiinin temelleri 765te 1364 Firuz Sah Tugluk tarafindan atilmissa da camiyi 810da 1408 Ibrahim Sah tamamlamistir Bu devirde insa edilen eserler Tugluklu donemi eserlerine gore tezyinat ve sanat bakimindan daha gosterislidir Lal Dervaze Camii Mahmud Sahin xanimi Bibi Raci tarafindan yaptirilmis 851 1447 insasina 1438de baslanan cuma camisi Huseyn Sah zamaninda 883te 1478 tamamlanmistir Lal Dervaze Camii etrafinda kurulan medrese gunumuzde Camia i Huseyniyye adiyla faaliyet gostermektedir Sultan Ibrahimin insa ettirdigi Cancahri Camii ile yine onun kumandanlari Halis ve Muhlis xanlar tarafindan yaptirilan cami de Atala Camii tarzindadir 1495 ci ilde Sultan Iskender Ludi Caunpurda Sarki Sultanliginin izlerini silmek icin camiler disindaki butun eserleri tahrip ettirmistir Klasik Hint muziginin en onemli ustatlarindan kabul edilen Huseyn Sah Sarki Hint muzigi formlarindan olan hayal adli nagmeyi icad etmisdir Xarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Caunpur sultanligi amp oldid 3566427, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
