Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Budapeşt — Macarıstanın paytaxtı və ən böyük şəhəri – zəngin və çoxəsrlik tarixə malikdir. Şəhərin tarixi eramızdan əvvəlki dövrlərdən başlayaraq Roma imperiyasının, Osmanlı imperiyasının, Habsburq monarxiyasının və XX əsrdəki siyasi dəyişikliklərin təsiri altında formalaşmışdır. Budapeşt şəhəri rəsmi olaraq 17 noyabr 1873-cü ildə Peşt, Buda və Obuda adlı üç qonşu şəhərin birləşməsi nəticəsində yaradılmışdır. Əsas şəhərin kənarındakı kiçik qəsəbələr 1950-ci ildə Böyük Budapeştə birləşdirilmişdir. Budapeştin mənşəyi eramızdan əvvəl IV əsrdə Macarıstan düzənliklərini məskunlaşdırmış keltlərə gedib çıxır. Daha sonra bu ərazi Roma imperiyası tərəfindən fəth edilmiş və təxminən eramızın 100-cü ilində indiki Budapeştin yerində Akvink adlı qala və şəhər salınmışdır. Romalılar V əsrdə hunlar tərəfindən ərazidən qovulmuşdur, sonrakı bir neçə əsrdə isə müxtəlif tayfalar hunlara qarşı çıxmışdır. Karpat hövzəsinin macarlar tərəfindən fəthi IX əsrin sonunda başlamış və XI əsrin sonunda Macarıstan krallığı təsis edilmişdir.
| UNESCO-nun Ümumdünya irsi obyekti | |
|---|---|
| Budapeşt tarixi | |
 | |
| Ölkə | |
| Daxil edilməsi | (11 sessiya) |
  Budapeşt tarixi | |
1300-cü illərdən 1873-cü ildəki birləşməyə qədər olan dövrdə Buda beş dəfə – hər biri yüz ildən az müddət olmaqla – Macarıstan krallığının paytaxtı olmuşdur.
Tarixi
Budapeşt ərazisində ilk məskunlaşmalar eramızdan əvvəlki dövrlərə aiddir. Bu ərazi ilk olaraq kelt tayfaları tərəfindən məskunlaşdırılmışdır. Daha sonra, eramızın I əsrində Roma imperiyası bu əraziləri ələ keçirərək Akvink adlı hərbi düşərgə və sonralar şəhər salmışdır. Akvink bu günkü Obuda ərazisində yerləşirdi və Roma dövründə Pannoniya vilayətinin inzibati mərkəzi idi. 896-cı ildə macar tayfaları Karpat hövzəsinə daxil olaraq burada ilk Macarıstan dövlətinin əsasını qoydular. 1000-ci ildə I İştvan (Ştefan) xristianlığı qəbul edərək Macarıstan krallığını qurdu. XI-XIII əsrlərdə Buda və Peşt ticarət və sənətkarlıq mərkəzinə çevrildi.
1241–1242-ci illərdə monqol istilası nəticəsində şəhər böyük dağıntılara məruz qaldı. İstiladan sonra kral IV Bela Budanı gücləndirilmiş qala kimi yenidən qurdu.
1526-cı ildə baş vermiş Mohaç döyüşündən sonra Macarıstan krallığı zəiflədi. 1541-ci ildə Osmanlılar Budanı ələ keçirdi və şəhər Osmanlı imperiyasının Budin vilayətinin mərkəzinə çevrildi. Osmanlı dövründə şəhərdə məscidlər, hamamlar və digər İslam memarlığı nümunələri inşa edildi. 1686-cı ildə Habsburq qoşunları Osmanlıları Budapeştdən çıxardı. Şəhər Avstriya imperiyasının tərkibinə daxil oldu. XIX əsrdə milli oyanış və modernləşmə nəticəsində Buda, Peşt və Obuda 1873-cü ildə birləşdirilərək Budapeşt adı ilə vahid şəhər kimi tanındı.
Budapeşt XIX əsrin sonunda Avstriya-Macarıstan imperiyasının ikinci əsas şəhərinə çevrildi. Bu dövrdə şəhərdə böyük sənaye və memarlıq inkişafı baş verdi. I Dünya müharibəsindən sonra Avstriya-Macarıstan imperiyası dağıldı və Macarıstan müstəqil oldu. II Dünya müharibəsi zamanı Budapeşt böyük dağıntılara məruz qaldı və 1945-ci ildə Sovet ordusu tərəfindən işğal edildi.
1949-cu ildən Macarıstan Xalq Respublikasının paytaxtı olan Budapeşt, kommunist rejim dövründə yenidənqurma və sənayeləşmə proqramları çərçivəsində dəyişikliklər yaşadı. 1956-cı il Macar inqilabı Sovet qoşunları tərəfindən yatırıldı və şəhər yenidən ağır zərər gördü.
1989-cu ildə kommunist rejimin süqutundan sonra Macarıstan demokratik idarəetməyə keçdi və Budapeşt müasir Avropa şəhərinə çevrildi. Bu gün Budapeşt tarixi memarlığı, mədəniyyət mərkəzləri və turistik yerləri ilə Avropanın ən çox ziyarət edilən şəhərlərindən biridir.
Budapeştdə memarlıq
Budapeştin memarlığı şəhərin uzun və zəngin tarixi ilə sıx bağlıdır. Şəhərdə antik Roma dövründən başlayaraq, orta əsrlər, barokko, neoklassik, sesessiya (art-nuvo), modern və sovet dövrü memarlıq nümunələrinə rast gəlinir. Roma dövrünə aid Akvink qalıqları bu gün də Obuda bölgəsində qorunub saxlanılır. Orta əsr memarlığı xüsusilə Buda qalasında və onun ətrafında əks olunmuşdur. Osmanlı dövründə tikilmiş türk hamamları — xüsusilə Rudas və Kirali hamamları — şəhərin unikal arxitektura mirasına daxildir.
XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində Budapeştdə neorenessans və sesessiya üslublu binalar geniş yayılmışdı. Macarıstan Milli Muzeyi, Opera binası və Parlament binası bu dövrün memarlıq incilərindəndir. Sovet dövründə isə modernist üslublu yaşayış binaları və inzibati tikililər şəhərin yeni üslubda inkişafına təkan verdi. XXI əsrdə isə müasir memarlıqla tarixi irs arasında tarazlıq yaradılmağa çalışılır.
Ən mühüm tarixi abidələr
Budapeştdə yerləşən tarixi abidələr şəhərin mədəni və siyasi tarixini əks etdirir. Ən mühüm abidələrdən bəziləri:
- Buda qalası – Orta əsrlərə aid kral iqamətgahı, hazırda tarixi muzeylər və milli qalereya yerləşir.
- Macararıstan Parlament binası – Dunay çayı sahilində yerləşən neoqotik üslubda tikilmiş möhtəşəm bina Avropanın ən böyük parlament binalarından biridir.
- Zincir körpüsü (mac. Széchenyi Lánchíd) – Buda və Peşti birləşdirən ilk daimi körpü, 1849-cu ildə inşa edilib.
- Rudas və Kirali hamamları – Osmanlı dövründən qalan, bu gün də fəaliyyət göstərən tarixi termal hamamlardır.
- Matyaş kilsəsi və Balıqçılar bastionu – Buda qalasının yaxınlığında yerləşən, neoqotik və neoromantik üslubda binalar.
- Qəhrəmanlar meydanı (mac. Hősök tere) – Macarıstan xalqının tarixi liderlərinə həsr edilmiş monumental ansambl.
-
Akvink Muzeyi (Akvink Pannoniyanın paytaxtı olmuşdur.) -
Budapeştdə türk dərviş Gül Baba türbəsi -
Buda qalasının geri alınması (1686) -
Buda və Peşt (təxminən 1850) -
Andraşi prospekti (1896) -
Budapeşt, Şəhər Parkı (1939) -
-
-
-
"Jerbo" şirniyyat mağazası
İstinadlar
- "Roman Monuments in Budapest". Aquincum Museum. 2008-02-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-02-07.
- Budapest // Encarta. 2009-10-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-04-06.
- B. Dimitrov, Bulgarians- Civilizers of the slavs, p.48
- Nagy, Margit (2023). Das jüngerkaiserzeitliche Gräberfeld von Budapest-Rákoscsaba, Péceli út (2.–4. Jahrhundert). Ein grenznaher Fundort im Barbaricum gegenüber Aquincum [The Late Imperial cemetery of Budapest-Rákoscsaba, Péceli út (2nd-4th century). A site close to the border in Barbaricum opposite Aquincum] (volume 1, volume 2). Budapest, ISBN , especially vol. 1, pp. 15–24.
- Nemes, Robert. The once and future Budapest. DeKalb, Ill.: Northern Illinois University Press. 2005. səh. 169. ISBN .
- Mario D. Fenyo. Literature and Political Change: Budapest, 1908–1918: Transactions of the American Philosophical Society, 1987. December 2007. ISBN .
- Budapest // Jewish Encyclopedia. İstifadə tarixi: 2007-12-31.
- "Buda-Pesth". 1907 Nuttall Encyclopædia of General Knowledge. İstifadə tarixi: 2007-07-13.
- Kahl, Thede. "Aromanians in Greece: Minority or Vlach-speaking Greeks?" (PDF). Jahrbücher für Geschichte und Kultur Südosteuropas. 5. 2003: 205–219.
- "Budapest". Holocaust Encyclopedia, United States Holocaust Memorial Museum. İstifadə tarixi: 2008-01-31.
- Richard Solash, "Hungary: U.S. President To Honour 1956 Uprising" Arxivləşdirilib 2008-07-09 at the Wayback Machine, Radio Free Europe, 20 June 2006
- Pest // Southern Germany and Austria (2nd), Coblenz: Karl Baedeker, 1871, OCLC 4090237
- John Paget, Carnival in Pest // Hungary and Transylvania (New), London: Murray's Handbooks for Travellers, 1855
- "Blow for Hungary PM Orbán as opposition wins Budapest mayoral race". The Guardian. Agence France-Presse. 14 October 2019.
- George Ripley; Charles A. Dana, redaktorlar Buda // American Cyclopedia (2nd). New York: D. Appleton and Company. 1879.
Ədəbiyyat
- David Kay, Principal Towns: Buda-Pesth // Austria-Hungary, Foreign Countries and British Colonies, London: , 1880, hdl:2027/mdp.39015030647005
- Budapest, Illustrated Europe, Zurich: Orell Füssli & Co., c. 1889
- , Budapest // Guide through Germany, Austria-Hungary, Italy, Switzerland, France, Belgium, Holland and England, Berlin: J. Reichmann & Cantor, 1896, OCLC 8395555
- XX əsr
- Budapest // Türkei, Rumänien, Serbien, Bulgarien [Turkey, Romania, Serbia, Bulgaria], Meyers Reisebücher (alman) (6th), Leipzig: , 1902, hdl:2027/njp.32101064637836
- F. Berkeley Smith. City of the Magyars. London: T. Fisher Unwin. c. 1903.
- Budapest // Austria-Hungary, Leipzig: Karl Baedeker, 1905, OCLC 344268
Briliant, Oscar. Budapest // Britannika Ensiklopediyası. 4 (XI). 1911. 734–737.
- Hungary: Budapest // Eastern and Central Europe (17th), Fodor's, 1996, 7697674M
- Budapest // Hungary, Lonely Planet, 1997 (fulltext via Open Library)
- XIX əsr
- Sebestyen, Victor. Budapest: Between East and West (Hardcover). London: Weidenfeld & Nicolson. 2022. ISBN .
- Ungváry, K. Battle for Budapest: 100 Days in World War II (2003).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Budapest Macaristanin paytaxti ve en boyuk seheri zengin ve coxesrlik tarixe malikdir Seherin tarixi eramizdan evvelki dovrlerden baslayaraq Roma imperiyasinin Osmanli imperiyasinin Habsburq monarxiyasinin ve XX esrdeki siyasi deyisikliklerin tesiri altinda formalasmisdir Budapest seheri resmi olaraq 17 noyabr 1873 cu ilde Pest Buda ve Obuda adli uc qonsu seherin birlesmesi neticesinde yaradilmisdir Esas seherin kenarindaki kicik qesebeler 1950 ci ilde Boyuk Budapeste birlesdirilmisdir Budapestin menseyi eramizdan evvel IV esrde Macaristan duzenliklerini meskunlasdirmis keltlere gedib cixir Daha sonra bu erazi Roma imperiyasi terefinden feth edilmis ve texminen eramizin 100 cu ilinde indiki Budapestin yerinde Akvink adli qala ve seher salinmisdir Romalilar V esrde hunlar terefinden eraziden qovulmusdur sonraki bir nece esrde ise muxtelif tayfalar hunlara qarsi cixmisdir Karpat hovzesinin macarlar terefinden fethi IX esrin sonunda baslamis ve XI esrin sonunda Macaristan kralligi tesis edilmisdir UNESCO nun Umumdunya irsi obyektiBudapest tarixiOlke MacaristanDaxil edilmesi 11 sessiya Budapest tarixi 1300 cu illerden 1873 cu ildeki birlesmeye qeder olan dovrde Buda bes defe her biri yuz ilden az muddet olmaqla Macaristan kralliginin paytaxti olmusdur TarixiBudapest erazisinde ilk meskunlasmalar eramizdan evvelki dovrlere aiddir Bu erazi ilk olaraq kelt tayfalari terefinden meskunlasdirilmisdir Daha sonra eramizin I esrinde Roma imperiyasi bu erazileri ele kecirerek Akvink adli herbi duserge ve sonralar seher salmisdir Akvink bu gunku Obuda erazisinde yerlesirdi ve Roma dovrunde Pannoniya vilayetinin inzibati merkezi idi 896 ci ilde macar tayfalari Karpat hovzesine daxil olaraq burada ilk Macaristan dovletinin esasini qoydular 1000 ci ilde I Istvan Stefan xristianligi qebul ederek Macaristan kralligini qurdu XI XIII esrlerde Buda ve Pest ticaret ve senetkarliq merkezine cevrildi 1241 1242 ci illerde monqol istilasi neticesinde seher boyuk dagintilara meruz qaldi Istiladan sonra kral IV Bela Budani guclendirilmis qala kimi yeniden qurdu 1526 ci ilde bas vermis Mohac doyusunden sonra Macaristan kralligi zeifledi 1541 ci ilde Osmanlilar Budani ele kecirdi ve seher Osmanli imperiyasinin Budin vilayetinin merkezine cevrildi Osmanli dovrunde seherde mescidler hamamlar ve diger Islam memarligi numuneleri insa edildi 1686 ci ilde Habsburq qosunlari Osmanlilari Budapestden cixardi Seher Avstriya imperiyasinin terkibine daxil oldu XIX esrde milli oyanis ve modernlesme neticesinde Buda Pest ve Obuda 1873 cu ilde birlesdirilerek Budapest adi ile vahid seher kimi tanindi Budapest XIX esrin sonunda Avstriya Macaristan imperiyasinin ikinci esas seherine cevrildi Bu dovrde seherde boyuk senaye ve memarliq inkisafi bas verdi I Dunya muharibesinden sonra Avstriya Macaristan imperiyasi dagildi ve Macaristan musteqil oldu II Dunya muharibesi zamani Budapest boyuk dagintilara meruz qaldi ve 1945 ci ilde Sovet ordusu terefinden isgal edildi 1949 cu ilden Macaristan Xalq Respublikasinin paytaxti olan Budapest kommunist rejim dovrunde yenidenqurma ve senayelesme proqramlari cercivesinde deyisiklikler yasadi 1956 ci il Macar inqilabi Sovet qosunlari terefinden yatirildi ve seher yeniden agir zerer gordu 1989 cu ilde kommunist rejimin suqutundan sonra Macaristan demokratik idareetmeye kecdi ve Budapest muasir Avropa seherine cevrildi Bu gun Budapest tarixi memarligi medeniyyet merkezleri ve turistik yerleri ile Avropanin en cox ziyaret edilen seherlerinden biridir Budapestde memarliqBudapestin memarligi seherin uzun ve zengin tarixi ile six baglidir Seherde antik Roma dovrunden baslayaraq orta esrler barokko neoklassik sesessiya art nuvo modern ve sovet dovru memarliq numunelerine rast gelinir Roma dovrune aid Akvink qaliqlari bu gun de Obuda bolgesinde qorunub saxlanilir Orta esr memarligi xususile Buda qalasinda ve onun etrafinda eks olunmusdur Osmanli dovrunde tikilmis turk hamamlari xususile Rudas ve Kirali hamamlari seherin unikal arxitektura mirasina daxildir XIX esrin sonu ve XX esrin evvellerinde Budapestde neorenessans ve sesessiya uslublu binalar genis yayilmisdi Macaristan Milli Muzeyi Opera binasi ve Parlament binasi bu dovrun memarliq incilerindendir Sovet dovrunde ise modernist uslublu yasayis binalari ve inzibati tikililer seherin yeni uslubda inkisafina tekan verdi XXI esrde ise muasir memarliqla tarixi irs arasinda tarazliq yaradilmaga calisilir En muhum tarixi abideler Budapestde yerlesen tarixi abideler seherin medeni ve siyasi tarixini eks etdirir En muhum abidelerden bezileri Buda qalasi Orta esrlere aid kral iqametgahi hazirda tarixi muzeyler ve milli qalereya yerlesir Macararistan Parlament binasi Dunay cayi sahilinde yerlesen neoqotik uslubda tikilmis mohtesem bina Avropanin en boyuk parlament binalarindan biridir Zincir korpusu mac Szechenyi Lanchid Buda ve Pesti birlesdiren ilk daimi korpu 1849 cu ilde insa edilib Rudas ve Kirali hamamlari Osmanli dovrunden qalan bu gun de fealiyyet gosteren tarixi termal hamamlardir Matyas kilsesi ve Baliqcilar bastionu Buda qalasinin yaxinliginda yerlesen neoqotik ve neoromantik uslubda binalar Qehremanlar meydani mac Hosok tere Macaristan xalqinin tarixi liderlerine hesr edilmis monumental ansambl Akvink Muzeyi Akvink Pannoniyanin paytaxti olmusdur Budapestde turk dervis Gul Baba turbesi Buda qalasinin geri alinmasi 1686 Buda ve Pest texminen 1850 Andrasi prospekti 1896 Budapest Seher Parki 1939 Jerbo sirniyyat magazasiIstinadlar Roman Monuments in Budapest Aquincum Museum 2008 02 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2008 02 07 Budapest Encarta 2009 10 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2008 04 06 B Dimitrov Bulgarians Civilizers of the slavs p 48 Nagy Margit 2023 Das jungerkaiserzeitliche Graberfeld von Budapest Rakoscsaba Peceli ut 2 4 Jahrhundert Ein grenznaher Fundort im Barbaricum gegenuber Aquincum The Late Imperial cemetery of Budapest Rakoscsaba Peceli ut 2nd 4th century A site close to the border in Barbaricum opposite Aquincum volume 1 volume 2 Budapest ISBN 978 615 5254 12 3 especially vol 1 pp 15 24 Nemes Robert The once and future Budapest DeKalb Ill Northern Illinois University Press 2005 seh 169 ISBN 0 87580 337 7 Mario D Fenyo Literature and Political Change Budapest 1908 1918 Transactions of the American Philosophical Society 1987 December 2007 ISBN 9781422374436 Budapest Jewish Encyclopedia Istifade tarixi 2007 12 31 Buda Pesth 1907 Nuttall Encyclopaedia of General Knowledge Istifade tarixi 2007 07 13 Kahl Thede Aromanians in Greece Minority or Vlach speaking Greeks PDF Jahrbucher fur Geschichte und Kultur Sudosteuropas 5 2003 205 219 Budapest Holocaust Encyclopedia United States Holocaust Memorial Museum Istifade tarixi 2008 01 31 Richard Solash Hungary U S President To Honour 1956 Uprising Arxivlesdirilib 2008 07 09 at the Wayback Machine Radio Free Europe 20 June 2006 Pest Southern Germany and Austria 2nd Coblenz Karl Baedeker 1871 OCLC 4090237 John Paget Carnival in Pest Hungary and Transylvania New London Murray s Handbooks for Travellers 1855 Blow for Hungary PM Orban as opposition wins Budapest mayoral race The Guardian Agence France Presse 14 October 2019 George Ripley Charles A Dana redaktorlar Buda American Cyclopedia 2nd New York D Appleton and Company 1879 EdebiyyatDavid Kay Principal Towns Buda Pesth Austria Hungary Foreign Countries and British Colonies London 1880 hdl 2027 mdp 39015030647005 Budapest Illustrated Europe Zurich Orell Fussli amp Co c 1889 Budapest Guide through Germany Austria Hungary Italy Switzerland France Belgium Holland and England Berlin J Reichmann amp Cantor 1896 OCLC 8395555XX esrBudapest Turkei Rumanien Serbien Bulgarien Turkey Romania Serbia Bulgaria Meyers Reisebucher alman 6th Leipzig 1902 hdl 2027 njp 32101064637836 F Berkeley Smith City of the Magyars London T Fisher Unwin c 1903 Budapest Austria Hungary Leipzig Karl Baedeker 1905 OCLC 344268 Briliant Oscar Budapest Britannika Ensiklopediyasi 4 XI 1911 734 737 Hungary Budapest Eastern and Central Europe 17th Fodor s 1996 7697674M Budapest Hungary Lonely Planet 1997 fulltext via Open Library XIX esrSebestyen Victor Budapest Between East and West Hardcover London Weidenfeld amp Nicolson 2022 ISBN 9781474609999 Ungvary K Battle for Budapest 100 Days in World War II 2003