fbpx
Wikipedia

Biharul-ənvar

September 18, 2021

Biharul-Ənvar (azərb. Nurlar dəryası‎) və ya tam adı ilə Biharul-ənvaril-camiəti lidurəri əxbaril-əimmətil-əthar (azərb. Pak və məsum imamların hədislərindən gövhərləri əhatə edən nurlar dəryası‎) — Əllamə Məhəmməd Baqir Məclisinin XVIII əsrdə ərəb dilində yazdığı islami-ensiklopedik kitab.

Haqqında

Kitab şiə hədis elmində böyük ensiklopediya hesab olunur. Bütün dini məsələləri, o cümlədən Quran təfsiri, tarix, fiqh, kəlam və s. kimi məsələləri əhatə edir.

"Biharul-ənvar" kitabı ən əhatəli şiə hədis məcmuəsi olub orada Quran ayələrinin ümdə bir hissəsinin təfsiri ilə yanaşı, babların başlıqları və mövzulara uyğun olaraq onda dərc olunmuş və təqribən bütün nəbəvi hədislər, bəzi qüdsi hədislər və Əhli-beytin (ə) rəvayətləri və maarifi bir yerə toplanmışdır.

Bu kitab bütün etiqadları, dinin əsaslarını, nəzəri və əməli bölümlərini, iman, küfr, əhkamın bütün şöbələrini və bu kimi digər mövzuları müxtəlif bablarda, Allah Rəsulunun (s) və VIII əsrədək imamların (ə) səhabələrindən böyük şəxsiyyətlər barəsində məlumatları, elmi və təcrübi fikir və rəyləri, təxminən bütün tibbi, astronomik, riyazi görüşləri, ictimai maarifi, adət-ənənələri, mərasimləri, şiənin tarixi və mədəni yönlərini, əsatirləri, Adəmdən Xatəmə bütün peyğəmbərlərin qissələrini onların ismətinin isbatını, şiənin ümumi mədəniyyətini, folklorunu və xülasə İslamın bütün düşüncə, əməl, əqaid və əhkamı ilə bağlı bütün məsələləri ehtiva edir.

"Biharul-ənvar" böyük və qiymətli bir xəzinədir ki, Əllamə Məclisi onun toplanıb ərsəyə gəlməsində çox zəhmət çəkmişdir. Bəzi böyük alimlərə görə onun bənzəri nə şiə aləmində, nə də ki digər İslami məzhəblərdə qələmə alınmamışdır. Bu möhtəşəm əsəri Əllamə Məclisi 36 il ərzində (1070-1106 h.q) bir çox alim və şagirdlərinin həmkarlığı ilə tamamlamışdır. Bu qiymətli kitab yeni çapda 110 cild, 2327 bab və təxminən 40000 səhifədən ibarətdir.

Bir qrup tənqidçi onda bəzi əsassız mətləblərin verildiyini və bir neçə cildində ziddiyyətlərin mövcud olduğunu qeyd etmişlər. Həmçinin, tutulan iradlardan biri də əsərdə zəif hədislərin olmasıdır. Cavab olaraq deyilməlidir ki, əlbəttə ki, müxtəlif bölümlərin mətnlərində zəif hədislər gözə dəyir. Amma müəllifin görmək istədiyi əsas iş hədisləri bir yerə toplamaq olub ki, bunun da öhdəsindən layiqincə gəlib. Bununla yanaşı hər bir mühəqqiq və oxucu müxtəlif mənbələrdən nəql olunmuş hədisin mətnini və sənəd silsiləsini özü araşdırıb nöqsan və ya ziddiyyət üzə çıxdığı halda onu daha kamil və səhih sənədli rəvayətlərlə tamamlaya bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, bu kimi ziddiyyətlərin olması bu kitabın bərəkətlərindəndir. Belə ki, əgər müxtəlif kitablardan rəvayətlər yığılaraq vahid bir babda toplanmasaydı, bu ziddiyyət aşkar olunmazdı. Məsələnin bu cür olması elmi araşdırma və diqqət qapısını açaraq cəhl, zəlalət qapılarını bağlayır. Böyük alim ona çatan bütün hədis və rəvayətləri şəxsi rəy və görüşünü hakim qərar vermədən kitabında gətirmiş, səhih olub-olmadığını araşdırmağı isə mühəqqiqlərin öhdəsinə qoymuşdur.

İmtiyazları

Kitabın əsas imtiyaz və xüsusiyyətləri aşağıdakılardan ibarətdir:

1. Tənzim və təsnif.

Bu məcmuə şiə hədis elminin ən əhatəli və ümdə məcmuəsidir. Hədis kitablarının rəvayətlərini bab-bab bölmələrə salmış və təqribən kamil bir tənzimatla cəm etmişdir.

2. Hər babın (bölmənin) başlanğıcında Quran ayələrinin zikr olunması.

Mərhum Əllamə Məclisi bu böyük məcmuənin bölmələrinin hər birini, həmin babın ünvanına mütənasib olan ayələrlə başlamış, bundan sonra ayələrin təfsirə ehtiyacı olduğu halda müfəssirlərin bu barədəki nəzərlərini qeyd etmiş, daha sonra bölmənin uyğun rəvayətlərini qələmə almışdır.

3. Müxtəlif mövzularla əlaqədar "Biharul-ənvar”ın hərtərəfli olması.

"Biharul-ənvar"dakı ünvanların və rəvayətlərin tədqiqi göstərir ki, bu əsər müxtəlif dini əsərləri əhatə edir. İslamın müxtəlif mövzularından təqribən elə biri (heç olmazsa onun əsrində) yoxdur ki, Əllamə Məclisi onu tədqiq etməmiş və onun rəvayətlərini həmin kitabda cəm etməmiş olsun.

4. "Biharul-ənvar"da müstəqil risalələrin zikr olunması.

Mərhum Əllamə Məclisi bu əsərdə öz bəhslərini irəli çəkməklə eyni zamanda bəzən müəyyən kitablara və risalələrə rastlaşmışdır ki, müxtəsər və mövzu ilə sıx əlaqəyə malik olduğuna görə o risaləni kamil şəkildə və bir yerdə nəql etmişdir. Misal üçün, “cəbr və təfviz”lə əlaqədar İmam Hadi (əleyhis-salam)-ın cavablarının risaləsi, İmam Səccad (əleyhis-salam)-ın “Hüquq” risaləsi, “Tovhidi-Müfəzzəl” və s.

5. Nadir mənbələrdən və təshih olunmuş nüsxələrdən bəhrələnmək.

Əllamə Məclisinin ixtiyarında çoxlu kitablar olmuşdur ki, hal-hazırda onların bəziləri aradan getmiş və bizim əlimizə çatmamışdır. Buna görə də Əllamə bu kitabın mətləbini bir yerə toplamaq üçün ixtiyarında olan çoxlu imkanlara diqqət yetirməklə hər kitabın mövcud olan ən mötəbər və ən yaxşı nüsxəsini əldə etmişdir. Əgər bu rəvayətləri məcmu şəklində bir yerə toplamasaydı, hal-hazırda həmin rəvayətlər bizim ixtiyarımızda olmazdı.

6. Hədislərin izah və təfsiri.

Əllamə bir çox hallarda hədisi nəql etdikdən sonra onu şərh və hədisdəki çətin kəlmələri izah etmişdir. O rəvayətlərin şərh və təfsirində lüğət, fiqh, təfsir, kəlam, tarix, əxlaq və sair kimi müxtəlif mənbələrdən istifadə etmişdir. Həmin şərhlər bu rəvayət toplumunun imtiyazlarından biri hesab olunur.

7. Hər mövzu ilə əlaqədar çoxlu sənədlərin və mətnlərin təqdimi.

"Biharul-ənvar"ın digər xüsusiyyətlərindən biri budur ki, hər mövzu ilə əlaqədar rəvayətlər bir yerdə nəql olunmuşdur. Buna görə, tədqiqatçılara belə bir imkan verir ki, bu mövzunun rəvayətlərinin hansı dərəcədə etibara malik olduğunu araşdırıb ayırd edə bilsin.

8. Təkrar olunan rəvayətlər üçün müxtəlif mənbələrdən ünvan verilməsi.

Əllamə Məclisi təkrar olunan rəvayətlər üçün bir neçə mənbənin ünvanını vermiş, sənədlərdəki ixtilafları, yaxud mətnləri müxtəlif kitablarda mövcud olan oxşar rəvayətlərin mətnlərini xatırlatmışdır.

Tənqidlər

Bu rəvayətləri toplamaqda Əllamə Məclisinin əsas və ümdə hədəflərindən biri onların məhv olub aradan getməsinin qarşısını almaq olmuşdur ki, şiənin rəvayət mirası sonrakı nəsillərə nəql oluna bilsin. Təbiidir ki, belə bir böyük və geniş həcmə malik olan işin zəif cəhətləri də ola bilər. Bu əsər də bəşər övladının işi olduğuna görə, insanların digər felləri və əməlləri kimi xəta və səhvdən amanda qala bilməzdi. Əlbəttə, din alimləri və böyük şəxsiyyətlərimiz öz işlərinin eyibsiz və nöqsansız olmasını heç vaxt iddia etməmişlər.

Eyni halda bəzi alimlər "Biharul-ənvar"da zəif, mötəbər sayılmayan, kifayət etməyən və səhv olan bəzi rəvayətlərin mövcud olduğunu demiş, Əllamə Məclisinin bu məcmuə ilə əlaqədar bəzi izahlarını zəif hesab etmişlər. Onlar inanırlar ki, Əllamə Məclisinin hədis üçün nəql etdiyi izahlar, bəyanlar və təfsirlərdən çoxu tələm-tələsik olmuş və bu da səhvin baş verməsi, faydalarının azalması ilə nəticələnmişdir.

Rəvayətlərin nəqlində təkrara yol verilməsi də bu məcmuənin zəif cəhətlərindən biri sayıla bilər. Əlbəttə, Əllamənin ibarələrini mülahizə etməklə başa düşmək olar ki, onun özü təkrar məsələsinə diqqət yetirmişdir. Lakin müxtəlif amillər, o cümlədən sənədlərdə ixtilafın varlığı, rəvayətin mətnlərinin fərqli olması və bir hədisin iki, yaxud daha çox müxtəlif bəhslərlə əlaqəli olması nəqldə təkrara səbəb olmuşdur.

Qeyd etmək lazımdır ki, rəvayətləri mövzu əsasında bölmələrə ayrılan məcmuələr təkrarı tələb edir. Əllamə Məclisi də mövcud rəvayətləri mövzu əsasında təsnif edərək bablara və bölmələrə ayırmaq məqamında idi. Rəvayətlərin bəziləri müxtəlif mövzuları əhatə etdiyindən müəllif naçar olaraq belə rəvayətlərin təkrarından qaçmaq məqsədi ilə ya onları hissələrə ayırmalı və hər bölməsini münasib bir ünvan altında qeyd etməli, ya da rəvayəti kamil şəkildə hər ünvanın daxilində qeyd və təkrar etməli idi. Bu da kitabın həcminin daha artmasına və oxucunun yorğunluq hissi keçirməsinə səbəb olur.

Mərhum Məclisi yaxşı şəkildə bilirdi ki, çox hallarda bir rəvayətin əvvəli onun axırını, yaxud əksinə axırı onun əvvəlini izah edər bilər, nəticədə rəvayət hissələrə bölündükdə belə dəlil və şahid aradan gedə bilər. Buna görə də çox hallarda rəvayətin hamısını bir yerdə nəql etmiş, başqa bölmədə isə yalnız mövzu ilə əlaqəli olan hissəni qeyd etmişdir. Bunu da qeyd edərək “hədisin hamısı filan bölmədə nəql olunmuşdur” deyə buyururdu ki, şahidin aradan getmə problemini aradan qaldırmış olsun.

Nəşri

Kitab orginal dili olan ərəb dilində bir neçə dəfə nəşr olunub.

  • 1887
  • 1983
  • 2008
  • Məhəmməd Baqir Məclisi, "Biharul Ənvar", Əz Mənşuratı Çapxaneyi İslamiyyə, Tehran

Qalereya

  • Kitabın 1883-cü ildə nəşr olunmuş əlyazma nüsxəsinin 13-cü cildinin 44-cü səhifəsi

  • Kitabın 51-ci cildinin 1983-cü il nəşrinin üz qabığı

  • Kitabın 51-ci cildinin 1983-cü il nəşrinin titul səhifəsi

  • Kitabın 51-ci cildinin 2008-ci il nəşrinin üz qabığı

  • Kitabın 51-ci cildinin 2008-ci il nəşrinin titul səhifəsi

İstinadlar

  1. Əbədi nur jurnalının elmi heyəti (2012-06-12). ""Biharul-ənvar"" ( (az.)). Əbədi nur jurnalı. 2017-03-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-03-09.
  2. “Camiul-əhadis” CD proqramı, islam elmləri – “Nur” kompüter mərkəzi; hədis elmləri institutunun müdərrisləri, “Hədis elmi”, səh, 250-251, “Camal” nəşriyyatı, Qum, 1-ci çap, 1389-cu şəmsi il
  3. Əmin, Seyid Möhsin, “Ə’yanuş-şiə”, 9-cü cild, səh. 183; “Darut-təaruf lil-mətbuat”, Beyrut, 1406-cı hicri qəməri ili

Xarici keçidlər

  • ""Biharul-ənvar"ın xüsusiyyətləri, imtiyazları və tənqidləri nədən ibarətdir?" ( (az.)). islamquest. 2012-01-19. 2017-03-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-03-09.
  • Biharul Ənvar  (ərəb.)
  • Biharul Ənvar[ölü keçid]  (ərəb.)
  • İbrahim Quliyev, . Bakı, «NURLAR» Nəşriyyat-Poliqrafiya Мərkəzi, 2018, 232 s. ISBN: 978–9952–507–23–2

Həmçinin bax

September 18, 2021
biharul, ənvar, biharul, ənvar, azərb, nurlar, dəryası, adı, ilə, camiəti, lidurəri, əxbaril, əimmətil, əthar, azərb, məsum, imamların, hədislərindən, gövhərləri, əhatə, edən, nurlar, dəryası, əllamə, məhəmməd, baqir, məclisinin, xviii, əsrdə, ərəb, dilində, y. Biharul Envar azerb Nurlar deryasi ve ya tam adi ile Biharul envaril camieti lidureri exbaril eimmetil ethar azerb Pak ve mesum imamlarin hedislerinden govherleri ehate eden nurlar deryasi Ellame Mehemmed Baqir Meclisinin XVIII esrde ereb dilinde yazdigi islami ensiklopedik kitab Mundericat 1 Haqqinda 1 1 Imtiyazlari 1 2 Tenqidler 1 3 Nesri 2 Qalereya 3 Istinadlar 4 Xarici kecidler 5 Hemcinin baxHaqqinda RedakteKitab sie hedis elminde boyuk ensiklopediya hesab olunur Butun dini meseleleri o cumleden Quran tefsiri tarix fiqh kelam ve s kimi meseleleri ehate edir Biharul envar kitabi en ehateli sie hedis mecmuesi olub orada Quran ayelerinin umde bir hissesinin tefsiri ile yanasi bablarin basliqlari ve movzulara uygun olaraq onda derc olunmus ve teqriben butun nebevi hedisler bezi qudsi hedisler ve Ehli beytin e revayetleri ve maarifi bir yere toplanmisdir Bu kitab butun etiqadlari dinin esaslarini nezeri ve emeli bolumlerini iman kufr ehkamin butun sobelerini ve bu kimi diger movzulari muxtelif bablarda Allah Resulunun s ve VIII esredek imamlarin e sehabelerinden boyuk sexsiyyetler baresinde melumatlari elmi ve tecrubi fikir ve reyleri texminen butun tibbi astronomik riyazi gorusleri ictimai maarifi adet eneneleri merasimleri sienin tarixi ve medeni yonlerini esatirleri Ademden Xateme butun peygemberlerin qisselerini onlarin ismetinin isbatini sienin umumi medeniyyetini folklorunu ve xulase Islamin butun dusunce emel eqaid ve ehkami ile bagli butun meseleleri ehtiva edir Biharul envar boyuk ve qiymetli bir xezinedir ki Ellame Meclisi onun toplanib erseye gelmesinde cox zehmet cekmisdir Bezi boyuk alimlere gore onun benzeri ne sie aleminde ne de ki diger Islami mezheblerde qeleme alinmamisdir Bu mohtesem eseri Ellame Meclisi 36 il erzinde 1070 1106 h q bir cox alim ve sagirdlerinin hemkarligi ile tamamlamisdir Bu qiymetli kitab yeni capda 110 cild 2327 bab ve texminen 40000 sehifeden ibaretdir Bir qrup tenqidci onda bezi esassiz metleblerin verildiyini ve bir nece cildinde ziddiyyetlerin movcud oldugunu qeyd etmisler Hemcinin tutulan iradlardan biri de eserde zeif hedislerin olmasidir Cavab olaraq deyilmelidir ki elbette ki muxtelif bolumlerin metnlerinde zeif hedisler goze deyir Amma muellifin gormek istediyi esas is hedisleri bir yere toplamaq olub ki bunun da ohdesinden layiqince gelib Bununla yanasi her bir muheqqiq ve oxucu muxtelif menbelerden neql olunmus hedisin metnini ve sened silsilesini ozu arasdirib noqsan ve ya ziddiyyet uze cixdigi halda onu daha kamil ve sehih senedli revayetlerle tamamlaya biler Qeyd etmek lazimdir ki bu kimi ziddiyyetlerin olmasi bu kitabin bereketlerindendir Bele ki eger muxtelif kitablardan revayetler yigilaraq vahid bir babda toplanmasaydi bu ziddiyyet askar olunmazdi Meselenin bu cur olmasi elmi arasdirma ve diqqet qapisini acaraq cehl zelalet qapilarini baglayir Boyuk alim ona catan butun hedis ve revayetleri sexsi rey ve gorusunu hakim qerar vermeden kitabinda getirmis sehih olub olmadigini arasdirmagi ise muheqqiqlerin ohdesine qoymusdur 1 Imtiyazlari Redakte Kitabin esas imtiyaz ve xususiyyetleri asagidakilardan ibaretdir 1 Tenzim ve tesnif Bu mecmue sie hedis elminin en ehateli ve umde mecmuesidir Hedis kitablarinin revayetlerini bab bab bolmelere salmis ve teqriben kamil bir tenzimatla cem etmisdir 2 Her babin bolmenin baslangicinda Quran ayelerinin zikr olunmasi Merhum Ellame Meclisi bu boyuk mecmuenin bolmelerinin her birini hemin babin unvanina mutenasib olan ayelerle baslamis bundan sonra ayelerin tefsire ehtiyaci oldugu halda mufessirlerin bu baredeki nezerlerini qeyd etmis daha sonra bolmenin uygun revayetlerini qeleme almisdir 3 Muxtelif movzularla elaqedar Biharul envar in herterefli olmasi Biharul envar daki unvanlarin ve revayetlerin tedqiqi gosterir ki bu eser muxtelif dini eserleri ehate edir Islamin muxtelif movzularindan teqriben ele biri hec olmazsa onun esrinde yoxdur ki Ellame Meclisi onu tedqiq etmemis ve onun revayetlerini hemin kitabda cem etmemis olsun 4 Biharul envar da musteqil risalelerin zikr olunmasi Merhum Ellame Meclisi bu eserde oz behslerini ireli cekmekle eyni zamanda bezen mueyyen kitablara ve risalelere rastlasmisdir ki muxteser ve movzu ile six elaqeye malik olduguna gore o risaleni kamil sekilde ve bir yerde neql etmisdir Misal ucun cebr ve tefviz le elaqedar Imam Hadi eleyhis salam in cavablarinin risalesi Imam Seccad eleyhis salam in Huquq risalesi Tovhidi Mufezzel ve s 5 Nadir menbelerden ve teshih olunmus nusxelerden behrelenmek Ellame Meclisinin ixtiyarinda coxlu kitablar olmusdur ki hal hazirda onlarin bezileri aradan getmis ve bizim elimize catmamisdir Buna gore de Ellame bu kitabin metlebini bir yere toplamaq ucun ixtiyarinda olan coxlu imkanlara diqqet yetirmekle her kitabin movcud olan en moteber ve en yaxsi nusxesini elde etmisdir Eger bu revayetleri mecmu seklinde bir yere toplamasaydi hal hazirda hemin revayetler bizim ixtiyarimizda olmazdi 6 Hedislerin izah ve tefsiri Ellame bir cox hallarda hedisi neql etdikden sonra onu serh ve hedisdeki cetin kelmeleri izah etmisdir O revayetlerin serh ve tefsirinde luget fiqh tefsir kelam tarix exlaq ve sair kimi muxtelif menbelerden istifade etmisdir Hemin serhler bu revayet toplumunun imtiyazlarindan biri hesab olunur 7 Her movzu ile elaqedar coxlu senedlerin ve metnlerin teqdimi Biharul envar in diger xususiyyetlerinden biri budur ki her movzu ile elaqedar revayetler bir yerde neql olunmusdur Buna gore tedqiqatcilara bele bir imkan verir ki bu movzunun revayetlerinin hansi derecede etibara malik oldugunu arasdirib ayird ede bilsin 2 8 Tekrar olunan revayetler ucun muxtelif menbelerden unvan verilmesi Ellame Meclisi tekrar olunan revayetler ucun bir nece menbenin unvanini vermis senedlerdeki ixtilaflari yaxud metnleri muxtelif kitablarda movcud olan oxsar revayetlerin metnlerini xatirlatmisdir Tenqidler Redakte Bu revayetleri toplamaqda Ellame Meclisinin esas ve umde hedeflerinden biri onlarin mehv olub aradan getmesinin qarsisini almaq olmusdur ki sienin revayet mirasi sonraki nesillere neql oluna bilsin Tebiidir ki bele bir boyuk ve genis hecme malik olan isin zeif cehetleri de ola biler Bu eser de beser ovladinin isi olduguna gore insanlarin diger felleri ve emelleri kimi xeta ve sehvden amanda qala bilmezdi Elbette din alimleri ve boyuk sexsiyyetlerimiz oz islerinin eyibsiz ve noqsansiz olmasini hec vaxt iddia etmemisler Eyni halda bezi alimler Biharul envar da zeif moteber sayilmayan kifayet etmeyen ve sehv olan bezi revayetlerin movcud oldugunu demis Ellame Meclisinin bu mecmue ile elaqedar bezi izahlarini zeif hesab etmisler Onlar inanirlar ki Ellame Meclisinin hedis ucun neql etdiyi izahlar beyanlar ve tefsirlerden coxu telem telesik olmus ve bu da sehvin bas vermesi faydalarinin azalmasi ile neticelenmisdir 3 Revayetlerin neqlinde tekrara yol verilmesi de bu mecmuenin zeif cehetlerinden biri sayila biler Elbette Ellamenin ibarelerini mulahize etmekle basa dusmek olar ki onun ozu tekrar meselesine diqqet yetirmisdir Lakin muxtelif amiller o cumleden senedlerde ixtilafin varligi revayetin metnlerinin ferqli olmasi ve bir hedisin iki yaxud daha cox muxtelif behslerle elaqeli olmasi neqlde tekrara sebeb olmusdur Qeyd etmek lazimdir ki revayetleri movzu esasinda bolmelere ayrilan mecmueler tekrari teleb edir Ellame Meclisi de movcud revayetleri movzu esasinda tesnif ederek bablara ve bolmelere ayirmaq meqaminda idi Revayetlerin bezileri muxtelif movzulari ehate etdiyinden muellif nacar olaraq bele revayetlerin tekrarindan qacmaq meqsedi ile ya onlari hisselere ayirmali ve her bolmesini munasib bir unvan altinda qeyd etmeli ya da revayeti kamil sekilde her unvanin daxilinde qeyd ve tekrar etmeli idi Bu da kitabin hecminin daha artmasina ve oxucunun yorgunluq hissi kecirmesine sebeb olur Merhum Meclisi yaxsi sekilde bilirdi ki cox hallarda bir revayetin evveli onun axirini yaxud eksine axiri onun evvelini izah eder biler neticede revayet hisselere bolundukde bele delil ve sahid aradan gede biler Buna gore de cox hallarda revayetin hamisini bir yerde neql etmis basqa bolmede ise yalniz movzu ile elaqeli olan hisseni qeyd etmisdir Bunu da qeyd ederek hedisin hamisi filan bolmede neql olunmusdur deye buyururdu ki sahidin aradan getme problemini aradan qaldirmis olsun Nesri Redakte Kitab orginal dili olan ereb dilinde bir nece defe nesr olunub 1887 1983 2008 Mehemmed Baqir Meclisi Biharul Envar Ez Mensurati Capxaneyi Islamiyye TehranQalereya Redakte Kitabin 1883 cu ilde nesr olunmus elyazma nusxesinin 13 cu cildinin 44 cu sehifesi Kitabin 51 ci cildinin 1983 cu il nesrinin uz qabigi Kitabin 51 ci cildinin 1983 cu il nesrinin titul sehifesi Kitabin 51 ci cildinin 2008 ci il nesrinin uz qabigi Kitabin 51 ci cildinin 2008 ci il nesrinin titul sehifesiIstinadlar Redakte Ebedi nur jurnalinin elmi heyeti 2012 06 12 Biharul envar az Ebedi nur jurnali 2017 03 17 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 03 09 Camiul ehadis CD proqrami islam elmleri Nur komputer merkezi hedis elmleri institutunun muderrisleri Hedis elmi seh 250 251 Camal nesriyyati Qum 1 ci cap 1389 cu semsi il Emin Seyid Mohsin E yanus sie 9 cu cild seh 183 Darut tearuf lil metbuat Beyrut 1406 ci hicri qemeri iliXarici kecidler Redakte Biharul envar in xususiyyetleri imtiyazlari ve tenqidleri neden ibaretdir az islamquest 2012 01 19 2017 03 17 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 03 09 Biharul Envar ereb Biharul Envar olu kecid ereb Ibrahim Quliyev Ellame Meclisi ve onun Biharul envar eserinin hedis tarixinde yeri Baki NURLAR Nesriyyat Poliqrafiya Merkezi 2018 232 s ISBN 978 9952 507 23 2Hemcinin bax RedakteSie kitablarinin siyahisiMenbe https az wikipedia org w index php title Biharul envar amp oldid 5856792, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.