Beynəlxalq münasibətlər

Beynəlxalq münasibətlər — siyasi elmin bir qolu olub, beynəlxalq sistemdə dövlətlərin bir-biri ilə, eləcə də beynəlxalq hökumətlərarası təşkilatlar (BHT), transmilli korporasiyalar (TMK) və digər qeyri-dövlət aktorları ilə münasibətlərini öyrənir. XX əsrin əvvəllərində beynəlxalq münasibətlər dünya siyasətində ABŞ-ın rolunun artması ilə səciyyələnir. Bu dövrdə ABŞ-ın xarici siyasət fəaliyyətində Latın Amerikası mərkəzi yer tuturdu. ABŞ Latın Amerikası regionunda nüfuzunu artırmaq və öz ətrafında region dövlətlərini birləşdirmək siyasəti yürüdürdü. Bu illərdə ABŞ çəkiləcək Panama kanalı üzərində tək ağalıq etmək istəyirdi. O, bu istəyinə 1901-ci ildə İngiltərə ilə imzaladığı müqavilə ilə çatmış oldu. Bu müqaviləyə görə, kanalı ABŞ hökuməti və ya onun istəyinə uyğun olaraq xüsusi şirkətlər tikə bilərdilər.

1902-ci ildə ABŞ kanalın tikintisinə dair konsessiya hüququnu fransız şirkətindən satın aldı. 1903-cü ildə ABŞ və Kolumbiya hökumətləri müqavilə imzaladılar. Müqaviləyə görə, Kolumbiya hökuməti öz ərazisində Sakit okeandan Atlantik okeana qədər ərazidən çəkilən zolağı 99 il müddətinə ABŞ hökumətinə icarəyə verməli idi. Lakin Kolumbiya konqresi bu müqaviləni rədd etdi. Belə olduqda ABŞ Kolumbiyaya təzyiq göstərərək orada dövlət çevrilişi etdi. ABŞ-ın yardımı ilə Panama respublika elan edildi. ABŞ Panama Respublikasının müstəqilliyini tanıyaraq onunla münasibətlər qurdu. Kanal 1914-cü ildə istifadəyə verildi.

XX əsrin əvvəllərində ABŞ-ın nüfuzu Karib dənizi hövzəsi ölkələrində genişləndi. ABŞ hökuməti bu ölkələrin iqtisadi, siyasi və hərbi inkişafı üçün onlara kreditlər ayırdı. ABŞ-ın bu siyasəti “dollar diplomatiyası” adını aldı.

XX ərin əvvəllərində maliyyə və diplomatik yardımlar hesabına Yaponiyanın Uzaq Şərqdə fəallığı artdı. 1904-cü ildə Yaponiya Rusiya ilə müharibəyə başladı. Müharibədə rus hərbi-dəniz donanması darmadağın edildi və Rusiya acınacaqlı məğlubiyyətə uğradı. Rusiyanın məğlubiyyətinin əsas səbəbləri çarizmin çürüklüyündə, iqtisadi, siyasi, hərbi, diplomatik və mənəvi cəhətdən müharibəyə hazır olmamasında idi. Rusiya 1905-ci ildə ABŞ-ın Portsmut şəhərində Yaponiya ilə sülh müqaviləsi imzalamağa məcbur oldu. Müqavilənin şərtlərinə görə, Rusiya Lyaodun yarımadasını, Port-Arturu, Cənubi Mancuriya dəmiryolunu, onunla birlikdə bütün Cənubi Mancuriyanı, Saxalin adasının cənub hissəsini Yaponiyaya verdi və Koreyada Yaponiyanın üstün nüfuzunu qəbul etdi. Beləliklə, Uzaq Şərqdə Rusiyanın nüfuzu xeyli aşağı düşdü.

XX əsrin əvvəllərində beynəlxalq münasibətlərdə mühüm yer tutan məsələlərdən biri də Mərakeş böhranıdır. Afrikanın bölüşdürülməsi nəticəsində Fransa Mərakeşin qərb hissələrinə sahib oldu. Fransa-İtaliya danışıqları nəticəsində Cəbəllütariq boğazı İspaniyaya, Mərakeşin qalan hissəsi isə Fransaya verilməli idi. Almaniya Mərakeşin müstəqilliyini qorumaq adı ilə 1905-ci il martın 31-də Mərakeşin Tancer limanına gəmilərini göndərdi, II Vilhelm Mərakeşin müstəqil olduğunu bildirdi. Mərakeş məsələsinə dair beynəlxalq konfrans 1906-cı ilin əvvəllərində İspaniyanın Alxesiras (Əl-xəsiras) şəhərində keçirildi. Konfransda Almaniyanın iddiaları rədd olundu. Mərakeşin polis orqanlarının yaradılması Fransa və İspaniyaya tapşırıldı. Mərakeş boğazlarına nəzarət Fransa, İngiltərə, Almaniya və İspaniyanın təsiri altına düşdü. Lakin Almaniya bu nəticələrdən razı qalmadı.

GİRİŞ

Beynəlxalq münasibətlər XX əsrdə bir nəzəriyyə kimi formalaşdı. 1939-cu ildə nəşr olunan Edvard Hallett Carrın iyirmi illik böhranı və 1948-ci ildə nəşr olunan Hans Morgenthau-nun Beynəlxalq Siyasəti. Birinci Dünya Müharibəsindən sonra Uelsdəki Aberystwyth Universitetində beynəlxalq əlaqələrin yaranmasının beynəlxalq əlaqələrin formalaşması olduğuna inanılır. İki dünya müharibəsi arasındakı dövrə təsadüf edən ilk mütəxəssislər qüvvələr balansına əsaslanan sistemin hər kəsin təhlükəsizliyi (kollektiv təhlükəsizlik) prinsipinə əsaslanan sistemlə əvəz edilməsi prinsipi üzərində çalışdılar və sonra bu mütəfəkkirlər "İdealistlər" olaraq təyin olundu. Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsi beynəlxalq münasibətlərin nəzəri baxımdan idarə olunduğu bir intizamdır. Bu nizam beynəlxalq münasibətlərin ümumi qanunlarını anlayışlar baxımından izləyir və təhlil edir. Ole Holsti, beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsinin fəaliyyətini, insanın içərisində dünyanın fərqli rənglərini görməsinə imkan verən rəngli günəş gözlükləri kimi müəyyənləşdirir, lakin bütün həqiqətləri deyil. Məsələn, realist beynəlxalq münasibətlərdə müəyyən bir hadisəni laqeyd edə bilər, bir konstruktor eyni hadisəni çox vacib hesab edə bilər. Beynəlxalq münasibətlərdə ən populyar üç nəzəriyyə realizm, liberalizm və marksizmdir.

Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyələrini prinsipə görə bölmək olar: beynəlxalq siyasətin həyata keçirilməsində təhlükəsizlik (mədəni və iqtisadi) nəzərə alınmaqla dövlət və "pozitivist / əks etdirici" nəzəriyyələr baxımından təhlil üzərində dayanan "pozitivist / rasionalist" nəzəriyyələr. sosial amillər). Maraqlıdır ki, geosiyasətdəki ziddiyyətli nəzəriyyələr beynəlxalq münasibətlər ideyalarında çox vaxt bir-birləri ilə birlikdə yaşayırlar. Konstruktivizm, institusionalizm, marksizm və s. Ancaq beynəlxalq münasibətlərin ən çox yayılmış məktəbləri realizm və liberalizmdir. Sosial konstruktivizmə dəstək verənlərin sayı da artır.

Realizm

Realizm və ya siyasi realizm [8] yarandığı gündən bəri hakim nizam-intizam olmuşdur. [9] Bu nəzəriyyə Thucydides, Machiavelli və Tomas Hobbesin yazılarına əsaslanır. Erkən realizmi müharibələr arasındakı idealist düşüncəyə reaksiya kimi təsvir etmək olar. II. İkinci Dünya Müharibəsinin başlamasını realistlər qeyri-adekvat idealist düşüncənin dəlili kimi görürdülər. Bir çox realizm sahələri var, lakin əsas prinsiplər statizm, yaşamaq, müstəqillik və özünü inkişaf etdirməkdir.

Statizm: - Beynəlxalq aləmdə əsas oyunçu millət dövlətləridir. Əks təqdirdə bu nəzəriyyə dövlət mərkəzçi adlanır. Nəzəriyyə liberal beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyələrindən fərqlidir, burada qeyri-dövlət aktyorlarına, millətçi siyasi varlıqlara və beynəlxalq təşkilatlara aparıcı rol verilir.

Yaşamaq: Realistlər beynəlxalq siyasi sistemin anarxiya ilə idarə olunduğuna inanırlar, yəni heç bir mərkəzi hakimiyyət yoxdur. Nəticədə beynəlxalq siyasət milli maraqların prioritetinə əsaslanan dövlətlər arasında güc mübarizəsidir.

Müstəqillik və özünü inkişaf: Realistlər həyat mübarizəsi zamanı mövcud dövlətlərin heç birinə etibar edilə bilməyəcəyinə inanırlar. Buna görə, ilk növbədə müstəqil siyasət aparmaq, ikincisi, milli maraqları uğurla müdafiə etmək üçün özünü inkişaf etdirmək lazımdır.

Realizm bir neçə əsas nəticə çıxarır: milli dövlətlər unitar, xarici siyasət yürüdür, coğrafi prinsipə əsaslanan anarxist beynəlxalq münasibətlər sistemində iştirakçı olurlar. Anarxist beynəlxalq sistem ölkələrin qarşılıqlı münasibətlərini tənzimləyə bilər. Hər hansı bir millət-dövlət beynəlxalq aləmdə əsas oyunçudur. Nəticədə dövlətlər ən yüksək təşkilati forma kimi bir-biri ilə daimi rəqabətdədirlər. Dövlət bir şəkildə davranır, öz maraqlarını güdür və əsas məqsədi - öz təhlükəsizliyini qorumaq və gücləndirmək, nəticədə suverenlik və yaşamaq üçün muxtar bir rasional oyunçu rolunu oynayır. Realizm, dövlətlərin qaynaq topladıqlarını və dövlətlərin qarşılıqlı fəaliyyətinin daha çox təbiətinin yığılan qaynaqların miqdarı ilə təyin olunduğunu iddia edir. Bu, dövlətin güc səviyyəsini müəyyənləşdirir. Digər tərəfdən dövlətin gücü hərbi, iqtisadi və siyasi imkanlarla müəyyən edilir.

Bəzi realistlər hesab edirlər ki, dövlətlər mahiyyətcə aqressivdir və regional genişlənmə yalnız əks dövlətlərlə məhdudlaşır. Digər realistlər (hücum / müdafiəçi realistlər) hesab edirlər ki, dövlət davamlı olaraq təhlükəsizlik və varlıq məsələsi ilə məşğuldur. Müdafiə nöqteyi-nəzərindən, artan dövlət təhlükəsizliyi daha çox qeyri-sabitlik yaradan bir təhlükəsizlik dilemması ortaya çıxır, çünki düşmən paritet və daha çox üstünlük qazanmaq üçün öz hərbi qüvvələrini quracaqdır.

Neorealizm

Neorealizm və ya struktur realizm məktəbinin yaranması Kenneth Waltzın 1979-cu ildə "Beynəlxalq Siyasi nəzəriyyə" kitabının nəşri ilə əlaqədardır. Beynəlxalq münasibətlərdə bu cərəyanın digər vacib nümayəndələri B. Buzan, R. Gilpin, P. Kennedy, J. Modelsky, S. Walt, J. Mirseimer, W. Thompson, J. Snyder, Walfort, D. Snow, K. Canvases , C. Lane, R. Jervis, Z. Brzezinski, F. Fukuyama, S. Huntington.

Yeni anlayışlar meydana çıxdı: beynəlxalq münasibətlər sistemi, beynəlxalq münasibətlər mühiti, hərbi və iqtisadi təhlükəsizlik, maraqlar balansı, strateji tərəfdaşlıq, nüvə müqaviməti, beynəlxalq təhlükəsizlik.

Neorealizmin əsas müddəaları:

Neorealizm beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsinin və dünya siyasətinin eyni olmadığını fərz etməkdən başlayır. Neorealizmə görə, beynəlxalq münasibətlər dövlətlərarası münasibətlərdir və dünya siyasəti qeyri-dövlət iştirakçılarının qarşılıqlı əlaqəsidir.

Beynəlxalq münasibətlər müəyyən qanunlara uyğun fəaliyyət göstərən vahid bir sistem kimi görülür. Yalnız sistem təhlili beynəlxalq münasibətlərin mahiyyətini aça bilər.

Neorealizm beynəlxalq davranışın izah xüsusiyyətləri mərkəzini, struktur xüsusiyyətləri kiçik və orta dövlətlərin səylərindən asılı olmayan, lakin böyük dövlətlərin qarşılıqlı təsirinin nəticəsidir. Böyük dövlətlər və digər dövlətlər arasındakı münasibətlər unikal bir anarxist deyil, çünki əsasən böyük güclərin iradəsindən asılıdır. Bundan əlavə, Waltz beynəlxalq münasibətlər quruluşunun üç əsas prinsipini ("struktur üçlüyü") müəyyən etmişdir. Birincisi, dövlətlər ilk növbədə yaşamaq motivi ilə idarə olunur. İkincisi, beynəlxalq münasibətlərdə yalnız aktyorlar iştirak edir, çünki digər aktyorlar güc və qüdrətin mövcudluğunda aparıcı qüvvələri ələ keçirə və qəbul edə bilmədilər. Üçüncüsü, vəziyyətlər heterojendir və qabiliyyəti və potensialı ilə fərqlənir [12].

Neorealizm iqtisadi əlaqələri siyasi münasibətlərdən tapmağa və təcrid etməyə çalışır.

Neorealizm metodoloji ciddilik istəyi ilə fərqlənir.

Əsas aktyorlar dövlətlər və onların birlikləridir. Onun əsas vəzifələri milli maraqların qorunması, dövlətin təhlükəsizliyi və beynəlxalq münasibətlərdə status-kvonun qorunmasıdır. Bu hədəflərə çatmağın əsas yolu güc və ittifaqdır.

Beynəlxalq münasibətlərin hərəkətverici qüvvəsi beynəlxalq sistemin struktur məhdudiyyətlərinin sərt, məhdudlaşdırıcı təsiridir [13].

Neorealizm və siyasi realizm oxşarlıqları:

Həm realistlər, həm də nealistlər hesab edirlər ki, beynəlxalq münasibətlərin xarakteri min illər boyu dəyişmədiyi üçün gələcəkdə başqa bir xarakter qazanacağına inanmaq üçün heç bir səbəb yoxdur.

Hər iki nəzəriyyə hesab edir ki, liberal-idealist təməllərə əsaslanan beynəlxalq sistemi dəyişdirmək səyləri əvvəlcədən uğursuzluğa düçar oldu [13].

Liberalizm

Liberalizmin aparıcısı "idealizm" idi. İdealizm və ya Utopiyanizm realistlər tərəfindən tənqidi qəbul edildi. [16] Beynəlxalq münasibətlərdə idealizm (ABŞ prezidenti Woodrow Wilson ilə əlaqəli "Wilsonianism" kimi tanınan) bir dövlətin xarici siyasətinin daxili siyasət ehtiyaclarına tabe olması prinsipini qəbul edən bir siyasi məktəbdir. Şəkili aydınlaşdırmaq üçün aşağıdakı nümunəni vermək olar: idealist səmimiyyətlə inana bilər ki, ölkəsindəki yoxsulluqla mübarizəni xaricdəki yoxsulluqla mübarizə aparmaq lazımdır. Wilson idealizmi, II. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra geniş tanınan liberalizmin qabaqcılıdır.

Liberalizm dövlət seçimlərinin dövlət imkanlarını deyil, dövlət davranışını müəyyənləşdirməkdə çox vacib olduğunu iddia edir. Dövlətin unitar oyunçu kimi baxdığı realizmdən fərqli olaraq liberalizm dövlətin hərəkətlərində plüralizmə imkan verir. Nəticədə üstünlüklər mədəniyyətdən, iqtisadi sistemdən və ya siyasi rejimdən asılı olaraq vəziyyətdən fərqli olaraq dəyişəcəkdir. Liberalizm həm də hesab edir ki, dövlətlər arasında qarşılıqlı əlaqə təkcə dövlət təhlükəsizliyi problemi ilə məhdudlaşmır, həm də ticarət firmaları, təşkilatlar və fərdi şəxslər vasitəsilə. Nəticədə, anarxist beynəlxalq münasibətlər sistemi əvəzinə MO sisteminin daha mürəkkəb quruluşu anlayışı tətbiq olunur. Məsələn, kino sənayesi vasitəsilə vahid bir ölkənin mədəniyyətini dünyaya yaymaq mümkündür - bu beynəlxalq münasibətlərdə mədəniyyətin gücünün birbaşa əlamətidir. Bu nəzəriyyədəki başqa bir nəticə, ümumi mənfəətin əməkdaşlıq və qarşılıqlı asılılıq şəraitində əldə edilə bilməsi - bu, əmin-amanlığın açarıdır.

Bundan əlavə, realizmdən fərqli olaraq, liberalizm yalnız yüksək siyasət adlandırılan siyasət / təhlükəsizlik / müdafiə siyasətlərini deyil, həm də ticarət firmalarının, təşkilatların və ya şəxslərin vasitəsi ilə aşağı siyasət adlanan iqtisadiyyat / mədəniyyət / ticarət siyasətlərini həyata keçirir. Beləliklə, anarxik beynəlxalq sistemə baxmayaraq, daha çox əməkdaşlıq və mədəniyyət kapitalı kimi daha geniş güc konsepsiyaları üçün bir çox imkanların olduğunu göstərir (məsələn, filmlər və onların təsiri çəkildiyi ölkələrin populyarlığını artırır, ixrac üçün yeni bazarlar yaradır). Digər bir fərziyyə, mütləq qazanc və əməkdaşlıq və həmrəylik sayəsində əldə edilə bilər.

Sülhün demokratik nəzəriyyəsi deyir ki, liberal demokratiyalar heç vaxt bir-biri ilə vuruşmamışlar (və ya demək olar ki, heç vaxt) və aralarında çox az münaqişə var. Realist nəzəriyyələr və bu təcrübi iddia indi siyasi elmlərdə ən böyük mübahisələrdən biri olsa da, bu ziddiyyətli görünə bilər. Demokratik sülh nəzəriyyəsində bu günə qədər çox sayda açıqlamalar verilmişdir. Bu, demokratiyaların demokratiyanı qeyri-demokratik olanlara nisbətən fərqli şəkildə idarə etdiyi "Heç vaxt müharibə" kitabında da müzakirə olunur. Nəzəriyyədə (neo) realistlər sülhün struktur səbəbləri haqqında danışmaq üçün əyalət hökumətindən fərqli olaraq liberallarla razılaşmırlar. Demokratik barışığın tənqidçisi Sebastian Rosato, Amerikanın Soyuq Müharibə dövründə demokratik sülhə meydan oxumaq üçün Latın Amerikasında sola söykənən demokratiyalara münasibətinə diqqət çəkir. Digər bir dəlil, qarşılıqlı iqtisadi bağlılığın ticarət tərəfdaşları arasında müharibənin çox uzaq bir imkandır. [6] Digər tərəfdən, realistlər bu öhdəliyin tərəfdaşlar arasında problem ehtimalını azaltmaq əvəzinə artacağını iddia edirlər.

Neoliberalizm

Neoliberalizm, liberal institusionalizm və ya neoliberal institusionalizm [17] liberalizmin inkişafıdır. Bu nəzəriyyə beynəlxalq siyasi qurumların dövlətlərə beynəlxalq münasibətlərdə uğurla əməkdaşlıq etməsinə imkan verə biləcəyini iddia edir. Onun aparıcı ideyasını aşağıdakı kimi formalaşdırmaq olar: sərbəst bazar həm beynəlxalq səviyyədə, həm də intensiv olaraq cəmiyyətin bütün sahələrində cəmləşir və bütün dünyaya yayılır. Bu səbəbdən, neoliberalizm, xüsusən iqtisadi sahədə qloballaşma ilə əsaslı bir əlaqəni göstərir. Dünya iqtisadiyyatına nüfuz edən sərbəst beynəlxalq bazar beynəlxalq əlaqələrə birbaşa təsir etməyə başlayır - transmilli şirkətlərin rolu artır. Bu şəraitdə dövlət maraqları önəmli bir rol oynamağa başlayır, lakin artıq həlledici rol oynamır Neoliberalizm, liberal institusionalizm və ya neoliberal institusionalizm liberal düşüncənin daha inkişaf etmiş bir formasıdır və beynəlxalq təşkilatların millətlərin beynəlxalq sistemdə müvəffəqiyyətlə əməkdaşlıq etmələrini təmin edər.

Post-Liberalizm

Liberal sonrası teorinin bir versiyonu, modern, küreselleşmiş dünya çerçevesinde devletlerin güvenliklerini ve egemen çıkarlarını sağlamak için işbirliği yapmaya zorlandığını kanıtlıyor. Klasik liberalizmden farkı, egemenlik ve özerklik kavramlarının yeniden yorumlanmasıdır. Özerklik, özgürlük, kendi kaderini tayin etme, faktör gibi geleneksel kavramlardan uzaklaşıp gittikçe daha karmaşık hale gelen çok sorunlu bir kavram haline geliyor. Özerkliğin, devletin iyi yönetme kabiliyeti ile ilişkili olduğunu söylemek önemlidir. Benzer şekilde, egemenlik hukuk kavramından yükümlülüklere ayrılır. Küreselleşmiş bir dünyada, uluslararası örgütler egemen devletleri çeşitli eylemlerden sorumlu tutabilirler. Bu durum egemenliğin orijinal yorumunu kaybettiği bir duruma yol açar. Bununla birlikte, kişi bu teoriyi tek doğru teori olarak algılamamalıdır. Post-liberal teoriyi yorumlamanın tek olası yolu, küresel istikrar ve güvenliği koruyabilen, uluslararası ilişkiler sistemindeki anarşi sorununu çözebilecek uluslararası bir kuruluşun olmadığı ve olmayacağı fikridir. Fakat bu sorunları çözme arzusu vardır, bu yüzden birçok devlet gönüllü olarak tam özerklik ve egemenlik uğruna haklarından bir kısmını vazgeçirir, başka bir deyişle devletler, bu devletlerin çıkarlarını koruyacak olan uluslararası bir kuruluşa gönüllü olarak vazgeçerler. [18] Post-liberalizmin bir başka versiyonu, belirli bir devletin özünü ve tüm uluslararası ilişkiler sistemini anlamak için sosyal güçlerin çok önemli olduğudur. Siyasi sisteme ve devletin siyasi yaşamının diğer alanlarına olan sosyal katkıyı anlamadan, belirli ülkelerin yükselişi ve düşüşü, zayıflığı ve gücünün nedenlerini anlamak imkansızdır. Ayrıca, sosyal güçlerin siyaset ve ekonomi, hükümet organları ve kurumlar üzerindeki etkisi, günümüzde uluslararası ilişkiler sisteminde bazı değişimlerin gerçekleştiğine dair bazı ampirik kanıtlar göstermektedir. Post-liberal teorinin bir versiyonu, modern, globalleşmiş dünyada devletlerin güvenliklerini sağlamak ve egemenlik çıkarlarını korumak adına işbirliği yapmaya sürüklendiklerini ileri sürer. Klasik liberal teoriden ayrılma, egemenlik ve özerklik konseptlerinin yeniden yorumlanmasında en önemli histir.

İnşacılık (Konstrüktivizm)

Konstruktivizm neorealist və neoliberalların fikirlərini şübhə altına alan bir nəzəriyyə kimi başa düşülür. Konstruktivizmin əsas prinsipi beynəlxalq siyasətin mübahisəsiz fikirlər, kollektiv dəyərlər, mədəniyyət və sosial şəxsiyyət tərəfindən formalaşdığına inamdır. Konstruktivizm beynəlxalq reallıqın maddi dünyaya yeni bir məna verən sosial dəyərlər (sosializmə yaxın fikirlər) əsasında yaradıldığını sübut edir. Bu nəzəriyyə beynəlxalq münasibətlərin elmi metodu və yeni beynəlxalq güclərin formalaşmasında nəzəriyyələrin rolu ətrafında yaranan fikir ayrılıqları əsasında yaranmışdır.

Realistlərin və liberalların Soyuq Müharibənin sonunu əvvəlcədən təxmin edə bilməməsi konstruktivistlərin etibarlılığını əhəmiyyətli dərəcədə artırdı. Konstruktivizm beynəlxalq münasibətlərin sosial quruluş olduğuna diqqət çəkərək beynəlxalq münasibətlərin təhlilində liberalizm və realizmin ənənəvi statistik yanaşmasını tənqid edir. Realizm, əsasən beynəlxalq münasibətlərdəki təhlükəsizlik və maddi güclə, liberalizm daha çox iqtisadi qarşılıqlı asılılıq və dövlətlərin daxili siyasət amilləri ilə əlaqəli olsa da, konstruktivizm əsasən beynəlxalq münasibətlər sistemindəki fikirlərin rolunu təhlil etməyə yönəlmişdir. "Fikirlər" ilə, konstruktivistlər, məqsədlərə, təhdidlərə, qorxulara, şəxsiyyətlərə və beynəlxalq münasibətlərin dövlətlərinə və qeyri-dövlət obyektlərinə təsir edən qəbul edilən gerçəkliyin digər elementlərinə istinad edirlər. Konstruktivistlər hesab edirlər ki, ideoloji amillər çox vaxt məqsəd və nəticələrə səbəb olur və bu materialist nəzəriyyələrdən (realizm, liberalizm) üstündür. Məsələn, inşaatçılar ABŞ ordusundakı artımın Kuba ya da Rusiyada (tarixən düşmən dövlətlər) mənfi olaraq qəbul edildiyini və bunun Kanada və Böyük Britaniyada (ABŞ-ın tarixi müttəfiqləri) müsbət qəbul ediləcəyini söyləyirlər. Nəticədə beynəlxalq münasibətlərdə eyni hadisənin qavranılması dövlətlərin vəziyyətindən asılı olaraq dəyişə bilər. Üstəlik, konstruktivistlər anarxiyanı beynəlxalq münasibətlər sistemində davamlı bir tutarlılıq olaraq görmürlər, Alexander Wendt'in sözləri ilə bu hadisənin həddindən artıq uyğunsuzluğunu və subyektivliyini sübut edirlər: “Anarxiya dövlətlərin etdiyi şeydir. Konstruktorlar da hesab edirlər ki, sosial normalar zamanla milli təhlükəsizlik məsələlərindən (realistlərin əsas konsepsiyası) daha çox beynəlxalq siyasət formalaşdırmış və dəyişmişdir.Bu konstruktivizm və ya sosial konstruktivlik neoliberal və neo realist beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsinə meydan kimi təsvir edilmişdir. Maykl Barnett, inşaatçı beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyələrinin beynəlxalq quruluşun tərifinə, dövlətlərin maraqlarının və şəxsiyyətlərinin tərifinə və dövlət və qeyri-dövlət aktyorlarının bərpasına aid olduğunu bildirir. Emanuel Adler bildirir ki, konstruktivizm rasionalist və şərhçi nəzəriyyələr arasında orta yer tutur. Realizm və ya liberalizm nəzəriyyələrinin Soyuq Müharibənin bitəcəyini proqnozlaşdıra bilməməsi konstruktiv nəzəriyyənin etibarlılığını artırdı. Konstruktivist nəzəriyyə ənənəvi beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsinin statik fərziyyələrini tənqid edir və beynəlxalq münasibətlərin sosial bir quruluş olduğunu vurğulayır. Konstruktivizm beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyələrində rasionalist ontoloji əsasları tənqid edən bir nəzəriyyədir. Konstruktivist nəzəriyyəni qəbul edənlər, "ideyalar" və beynəlxalq sistemdəki dövlət və qeyri-dövlət aktyorlarına təsir edən təhdidlər, qorxular, kimliklər və digər reallıq qavramaları haqqında danışırlar.

İnşaatçılar hiss edirlər ki, beynəlxalq nəticələr formalaşmalıdır. Bu səbəbdən, onlar anarxiyaya beynəlxalq sistemin daimi təməli kimi yanaşmırlar, lakin Alexander Wendt'in sözləri ilə desək, “anarxiya dövlətlərin başa düşdüyü şeydir”. İnşaatçılar sosial normaların xarici siyasəti formalaşdırmasına və dəyişməsinə də inanırlar.

Marksizm və tənqidi nəzəri

Beynəlxalq münasibətlərin marksist və neo-marksist nəzəriyyələri, münaqişə edən və davamlı əməkdaşlıq edən bir dövlət haqqında real / liberal görüşlərin əksidir, lakin bu nəzəriyyələr beynəlxalq münasibətlər sisteminin iqtisadi və maddi cəhətlərinə böyük əhəmiyyət verir. Marksistlərin yanaşması tarixi materializmin vacib rolunu sübut edir və iqtisadi məsələlərin bəşər tarixi boyunca başqalarından üstün olduğunu və beləliklə sosial sinfi marksizmin tədris obyekti halına gətirdiyini qənaətinə gəlir. Marksist yanaşma beynəlxalq sistemi mümkün qədər kapital toplamağa yönəlmiş vahid kapitalist sistemi kimi görür.

Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsinə diqqəti cəlb edən marksist yanaşmalardan biri də İmanuel Wallerstein tərəfindən tərtib edilmiş dünya sistem analizidir. Bu təhlil sübut edir ki, qloballaşma çərçivəsində kapitalizm bütün digər inkişaf etməkdə olan ölkələrin istismar etdiyi bir neçə inkişaf etmiş sənaye ölkəsi yaradır. SSRİ-nin dağılmasından və kommunist sistemin dağılmasından sonra bu gün marksizm bir intibah dövrü keçir.

Feminist

Feminist beynəlxalq münasibətlər mütəxəssisi olan "Jacqui True" feminizmi Empirik feminizmə, Analitik feminizmə və Normativə bölmüşdür. Empirik Feminizm ümumiyyətlə beynəlxalq münasibətlər səviyyəsində qadın və gender münasibətləri arasındakı təcrübi əlaqələri araşdırır. Bu anarxiya və statizm əsas cərəyanları ilə beynəlxalq əlaqələri vurğulamaqla dövlət sisteminin istehsalını təmin etmək istədi. Bu sistem marjinal bölgələrdə mümkündür. Analitik feminizmə görə, beynəlxalq münasibətlərin nəzəri çərçivəsində gender müzakirələrinə qarşı qərəzlər var. Buradakı kişilərlə qadınlar arasında bioloji fərqlər olmadığı anlamına gəlmir, ancaq kişilərə və qadınlara xas olan sosial kimliklər var. Bu beynəlxalq münasibətlərdə adi hal almış kişilikdə obyektivliyin olduğu iddia edilir. Analitik feministlər bu xurafatları bu xurafatların nümunəsi olaraq nümunə göstərdilər və Neo-realizmi sevmədiklərini göstərdilər. Normativ feministlər dəyişiklik gündəliyini nəzəriyyənin bir hissəsi kimi görürlər.

     Beynəlxalq münasibətlərin feminist nəzəriyyəsini tənqid edənlər, əslində, nəzəriyyədə öz aktyorları olan üçüncü dünya qadınlarıdır.

     Beynəlxalq münasibətlər bəzən qadın problemi olaraq Feminizmi sadələşdirir. Charlotte Hooper tərəfindən yazılmış bir məqalədə; "Kişilər beynəlxalq münasibətlər və gender dəyişənləri arasında xərc-fayda təhlili apardılar". Beləliklə, cinsiyyət obyektivinə baxaraq beynəlxalq münasibətlərdəki bütün cinslər üçün sosial bir vurğu etdi. Məqalədə göstərilir ki, beynəlxalq münasibətlərdə istifadə olunan hiper-kişilik bütün cinslərə mənfi təsir göstərir. Yalnız müəyyən insanlar digər kişiləri görmə məhdudiyyətlərinə riayət etməyə məcbur edərək imtiyazlarını yaşayırlar. Hooper, sexist obyektiv işinə qadınlar əlavə etməklə daha ənənəvi metodların tamamilə yenilənməsini tələb etdiyini iddia edir. Cinsi şəxsiyyət və beynəlxalq münasibətlər arasındakı kəsişmələri araşdırmaq üçün cinsiyyət kimliyinin götürəcəyi yanaşmalara etibar etmək və ya müstəqil olaraq əldə edilən dəyişənləri axtarmaq lazımdır. Ənənəvi üsullar kişi və ya qadın ehtiyaclarını ödəmir. Təhlükəsizlik ehtiyaclarımızı ödəmək üçün sinif vəziyyətimizi, təhsil səviyyəmizi, cinsimizi və ya təcrübəmizi əhatə edən uğursuz cəhdlər var. Beynəlxalq münasibətlərin ənənəvi araşdırmaları, yalnız qadın və uşaqları başa düşmək üçün bir çox amillərin olduğunu və bunlara məhəl qoymamalı olduğumuzu söyləyir.

İşlevselcilik

Funksionalizm mahiyyət etibarilə Avropaya inteqrasiya təcrübəsindən irəli gələn beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsidir. Realistlərin həvəsləndirici amil kimi gördüyü şəxsi maraq əvəzinə iş adamları dövlətlərin paylaşdığı ümumi maraqları əvəz edir. Bu nəzəriyyəyə görə, inteqrasiya öz daxili dinamikasını yaradır: Dövlətlər arasında inteqrasiya funksional və ya texniki sahələrdə təmin olunduğundan, inteqrasiyanın sonrakı mərhələləri üçün təcil baş verir. İnteqrasiya fenomeninin bu "görünməz əli" dağılma adlanır. İnteqrasiyanı dayandırmaq mümkün olsa da, irəlilədikcə girişi dayandırmaq çətinləşir. Funksionalizm beynəlxalq münasibətlərdə mənası ilə çox istifadə olunmur.

Ümumiyyətlə, funksionallıq hadisələri aktyorlar vasitəsilə deyil, sistemin funksiyaları ilə izah edən bir nəzəriyyədir. Məsələn, Immanuel Wallerstein, inkişaf etməkdə olan beynəlxalq kapitalist sistemini təmin etmək və qorumaq üçün Vestfaliyanın beynəlxalq siyasi sisteminin meydana gəldiyini iddia edərkən funksional bir nəzəriyyədən istifadə edir. Bu nəzəriyyə funksionaldır, çünki bir hadisəni aktyorların üstünlükləri deyil, sistemin üstünlükləri funksiyası kimi təsvir edir. Funksionalizm struktur (və ya realist) arqumentlərdən fərqlənir, çünki hər iki nəzəriyyə struktur səbəblərə baxır, realistlər (və daha çox ümumilikdə strukturistlər), quruluşun aktyorları, funksionerləri tamamilə aktyorları kənara qoyaraq, sistemin özünə səbəbedici güc aid edərək təşviq etdiyini iddia edirlər.

Dövlət Kartel nəzəriyyəsi

Dövlət Kartel nəzəriyyəsi köhnə iqtisadi institusional nəzəriyyədən, özəl və ya işgüzar kartel nəzəriyyəsindən irəli gəlir. Alman Kartel nəzəriyyəsi Almaniyanın keçmiş inkişaf etmiş iqtisadi kartellər ölkəsidir və klassik kartel nəzəriyyəsinin vətənidir. Dövlət Kartel nəzəriyyəsi pozitivist məlumatların qiymətləndirmə metodlarından tutmuş düşüncə və ya ideologiyanın tənqidinə qədər (tənqidi sosial-iqtisadi analiz və ya əks etdirmə metodları kimi) geniş metodlardan istifadə edir. Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyələri arasında Dövlət Kartel nəzəriyyəsi ilə çox oxşar olan nəzəriyyə funksionallıqdır. Ancaq Dövlət Kartel nəzəriyyəsi funksionallıqdan daha çox beynəlxalq təşkilati nəzəriyyəyə diqqət yetirir.

Post-Yapısalcılık

Post-Strukturist nəzəriyyə beynəlxalq siyasətdəki digər yanaşmalardan ən çox fərqlənən bir yanaşmadır, çünki Post-Strukturizm özünü mövzu ilə bağlı tək bir povest yaradan bir nəzəriyyə, məktəb və ya paradiqma olaraq təyin etmir, əksinə bir tənqid, münasibət və ya dünyagörüşü olaraq təyin edir. Post-Strukturizm tənqidə alternativlər yaratmaq üçün şərait yaradan təbiətin müsbət səyləri kimi baxır.

Post-Modernizm

Post-modern beynəlxalq münasibətlər 1980-ci ildən bəri beynəlxalq münasibətlər elminin bir hissəsi olmuşdur. Post-modernist yanaşma beynəlxalq münasibətlərin kritik ən yaxşı izahını və ənənəvi beynəlxalq münasibətlərin düzgün və qərəzsizliyini açıqladı.

Post-Müstəmləkəçilik

Post-müstəmləkəçilik çox tənqidi bir nəzəriyyədir, lakin çox yaygın deyil. Post-müstəmləkə hakimiyyəti müstəmləkə hakimiyyətinin inadkar formalarına söykənir.

Təkamül perspektivləri

Təkamül Perspektivi, məsələn, təkamül psixologiyası beynəlxalq münasibətlərin bir çox tərəfini izah etməyi müdafiə etdi. İnsan əcdadlarının mühitində dövlət yaşamamış və yəqin ki, nadir hallarda yerli ərazidən kənarda qrupları ilə qarşılıqlı əlaqədə olmuşlar. Liderlik, insider və qrupdan kənar ayrıseçkilik və qərəzlilik, koalisiya və zorakılıq mexanizmi inkişaf etdirildi.Bir təkamül konsepsiyası, məsələn, inklüziv forma məhdudiyyəti anlayışını izah etməyə kömək edə bilər, məsələn eqoizm və beynəlxalq münasibətlərdə əsas prinsip realist və rasional seçimdir.

Mənbə

1. ^ 'Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyələri'
2. ^ Giriş
3. ^ Realizm
4. ^ Neorealizm
5. ^ Liberalizm
6. ^ Copeland, Dale (1996). "Economic Interdependence and War: A Theory of Trade Expectations". International Security. 20 (4), s. 5-41.
7. ^ İnşacılık (Konstrüktivizm)
8. ^ Marksizm və tənqidi nəzəri
9. ^ Feminizm
10. ^ İşlevselcilik
11. ^ Dövlət Kartel nəzəriyyəsi
12. ^ Post-Yapısalcılık
13. ^ Post-Modernizm
14. ^ Post-Müstəmləkəçilik
15. ^ Təkamül perspektivlər
16. 1. Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsinin əsas səhifəsi
17. 2. Reus-Smit, xristian. «Konstrüktivizm.» Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyələri, ed. Scott Burchill ... [və başqaları], P. 20, 216. Palgrave, 2005.
18. 3. Burchill, Scott və Linklater, Andrew "Giriş" Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyələri, ed. Scott Burchill ... [et al.], Səh.6. Palgrave, 2005.
19. 4. Burchill, Scott və Linklater, Andrew "Giriş" Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyələri, ed. Scott Burchill ... [və başqaları], səh.1. Palgrave, 2005.
20. 5. Burchill, Scott və Linklater, Andrew "Giriş" Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyələri, ed. Scott Burchill ... [et al.], P. 7. Palgrave, 2005.
21. 6. Smith, Owens, "Beynəlxalq nəzəriyyəyə alternativ yanaşmalar", "Dünya siyasətinin qloballaşması", Baylis, Smith and Owens, OUP, 4-cü nəşr s176-177
22. 7. Baxın Forde, Steven, (1995), 'Beynəlxalq Realizm və Siyasi Elm: Thucydides, Machiavelli və Neorealizm,' Rüblük Beynəlxalq Araşdırmalar 39 (2): 141-160
23. 8. Siyasi Realizm [Fəlsəfə İnternet Ensiklopediyası]
24. 9. Dunne, Tim və Schmidt, Böyük Britaniya, Dünya Siyasətinin Qloballaşması, Baylis, Smith and Owens, OUP, 4-cü nəşr, səh.
25. 10. Snyder, Cek, 'Bir Dünya, Rəqib nəzəriyyələri, Xarici Siyasət, 145 (Noyabr / Dekabr 2004), s.59
26. 11. Snyder, Cek, 'Bir Dünya, Rəqib nəzəriyyələri, Xarici Siyasət, 145 (Noyabr / Dekabr 2004), səh.55
27. 12. Mearsheimer, John. Böyük güc siyasətinin faciəsi (Neopr.). - New York: W.W. Norton & Company (İngilis dili) Rus., 2001.- S. 25-26. - ISBN 978-0-393-07624-0.
28. 13. Lamy, Steven, Müasir yanaşmalar: "Dünya Siyasətinin qloballaşması, Baylis, Smit və Ouens, Oksford Universiteti Mətbuat, 4-cü nəşr, səh127
29. 14. Lamy, Steven, "Müasir əsas cərəyanlar: neo-realizm və neoliberalizm", Dünya Siyasətinin Qloballaşması, Smit, Baylis və Ouens, Oxford Universiteti Mətbuat, 4-cü nəşr, səh. 127-128
30. 15. E Gartzk, hamımız yaxşı yola getməliyik? Fürsətin, hazırlığın və demokratik sülhün mənşəyi, Amerika Siyasi Elmlər Jurnalı, 1998
31. 16. Brian C. Schmidt, Anarxiyanın siyasi müzakirəsi: beynəlxalq münasibətlərin nizam-intizam tarixi, 1998, s. 219
32. 17. Sutch, Peter, Elias, 2006, Juanita, Beynəlxalq münasibətlər: əsaslar, yol girovu 11
33. 18. Chandler, David. Beynəlxalq Dövlət Quruculuğu - Post-Liberal Paradiqmanın yüksəlişi. - Abingdon, Oxon: Routledge, 2010.- P. 43–90. - ISBN 978-0-415-42118-8.
34. 19. Richmond, Oliver. Liberaldan sonra barışıq (Neopr.). - Abingdon, Oxon: Routledge, 2011. - ISBN 978-0-415-66784-5.
35. 20. Stephen M. Walt, Xarici Siyasət, Xeyr. 110, Xüsusi nəşr: Bilik həddi. (Bahar, 1998), s.41: “Soyuq müharibənin sonu konstruktivist nəzəriyyələrin qanuniləşdirilməsində mühüm rol oynadı, çünki realizm və liberalizm bu hadisəni əvvəlcədən izah edə və izah edə bilmədi.
36. 21. Oxford Universiteti Mətbuat | Onlayn Resurs Mərkəzi | Onlayn Resurs Mərkəzləri 21 Noyabr 2008 tarixində Arxivləşdirildi.
37. 22. Hopf, Ted, Beynəlxalq Münasibətlər nəzəriyyəsində Konstruktivizm vəd, Beynəlxalq Təhlükəsizlik, Vol. 23, yox. 1 (Yaz, 1998), səh 171
38. 23. Alder, Emmanuel, Yarımmüdafiə, Avropa Beynəlxalq Münasibətlər Jurnalı, 3-cü cild, 1997, s.329
39. 24. K. M. Ferike, Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyələri: İntizam və müxtəliflik, Dunne, Kurki və Smith, OUP, s.176
40. 25. Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsi bilik bazası
41. 26. Wendt, Alexander, "Anarxiya dövlətlərin etdikləri: güc siyasətinin sosial quruluşu" Beynəlxalq Təşkilatı, cild 46, yox. 2, 1992

1. GİRİŞ
2. Realizm
3. Neorealizm
4. Liberalizm
5. Neoliberalizm
6. Post-Liberalizm
7. İnşacılık (Konstrüktivizm)
8. Marksizm və tənqidi nəzəri
9. Feminizm
10. İşlevselcilik
11. Dövlət Kartel nəzəriyyəsi
12. Post-Yapısalcılık
13. Post-Modernizm
14. Post-Müstəmləkəçilik
15. Təkamül perspektivləri
16. Mənbə