Başqırd üsyanı— 1681−1684 illər (Seitovskiy qiyamı) (başq.башҡорт ихтилалы; rus.Башкирское восстание) — XVII əsrin ikinci yarısının ən böyük başqırd üsyanlarından biri.
Üsyanın səbəbləri
Üsyana əsas səbəb çar hökumətinin başqırdların zorakı xristianlaşdırılması barədə 16 may 1681-ci ildə dərc edilmiş Fərmanı idi.
Üsyanın baş verdiyi yer
Üsyan şərqdə İset çayının orta axınından qərbdə Volqaya qədər, cənubda Yaik (hal-hazırda Ural çayı) çayının yuxarısından şimalda Kamanın və Çusovayanın orta axınına qədər böyük bir ərazini tuturdu.
Hərbi əməliyyatların gedişi
Üsyançıların əsas gücləri başqırdlar idi onların başlarında tanınmış başqırd nəslindən olan Seit-Batırdan dururdu. İlk çıxışlar 1681-ci ilin yayında Noqay və Sibir ərazilərində başlanmışdır. 1682-ci ilin yazında kütləvi mübarizə başlandı: Kazan daruqisi üsyançıları Zakamski qalasına hücum etdilər, Osinski daruqesindən əsas zərbə Kunqura, qalalara və Stroqanovlar tərəfindən tutulmuş başqırd torpaqlarına yönəldilmişdi . Üsyançıların çoxsaylı dəstələri Ufanı mühasirəyə aldı, Qırmızı Uçurumu, Lovaşnoe və başqa əraziləri, qərbdə — Sərxoş Meşə, Karakulino və başqa yerləri tutdu. Mayda üsyan bütün ərazini əhatə edirid. Üsyanı yatırtmaq üçün hökumətin etdiyi müvəffəqiyyətsiz cəhdlər hökuməti fərmanı ləğv etmək barədə və üyanda iştirak edən bütün başqırdları əfv etmək barədə vəd verməyə məcbur etdi. Kuçukom Yulayevın başçılığı ilə üsyançıların bir hissəsi mübarizəni dayandırdı və ərizəylə hökumətə müraciət etdi, lakin digər hissə Seitin başçılığı ilə mübarizəni davam etdi. Üsyançılar Kalmık Ayukayla əlaqə yaratdılar. 1682-ci ilin iyulunda Kalmık dəstələri Başqırdıstana gəldi. Üsyan yenidən canlandı. Başqırdlar və kalmıklar Ufanı və Menzelinsyi mühasirəyə aldılar, dustaqxanalara, qala divarlarına, başqırd torpaqlarındakı kəndlərə hücum etdilər. Kalmıklarla başqırdların ittifaqını dağıtmaq məqsədi ilə hökumət Ayukoyla danışıqlara başladı və 1683-cü ilin əvvəlində onu üsyanı dəstəkləməkdən imtina etməsinə nail oldu. Başqırdıları Rusiyadan ayrılmağa məcbur etmək və onu özünə tabe etmək məqsədilə 40 min nəfərlik bir dəstə ilə Kalmık Ayuka Başqırdıstanın sərhədlərini işğal etdi. Kalmıkların qəddarlığı başqırd üsyançılarını Rusiya çarlığına qarşı mübarizəni dayandırmağa məcbur etdi. Bununla da çar hökuməti heç vaxt müsəlmanları zorla xaç suyuna salmaq barədə fərman vermədiyinə dair bəyənat verdi.
Üsyanın nəticələri
Üsyançıların inadı Rusiya hökumətini güzəştə getməyə məcbur etdi: o başqırd torpaqlarının işğal olunmasını dayandırdı, başqırdların votçina hüquqlarını (Başqırdların votçina hüququ— bu torpaqdan istifadənin hamı üçün mütləq olan qaydalarının məcmusudur və adi hüquq normalarında başqırdların mülkədar torpaq sahibliyidir.) təsdiq etdi və zorakı xristianlaşdırma siyasətindən imtina etdi.
Сеитовский бунт (Башкирское восстание 1681-1684 гг.)
БАШКИРСКИЕ ВОССТАНИЯ
Ədəbiyyat siyahısı
Акманов И. Г. Башкирские восстания XVII−начала XVIII вв. — Уфа: «Китап», 1998.
Акманов И. Г. Башкирия в составе Российского государства в XVII−первой половине XVIII века. — Свердловск: Изд-во Уральского университета, 1991
Avqust 13, 2021
başqırd, üsyanı, 1681, 1684, başqırd, üsyanı, 1681, 1684, illər, seitovskiy, qiyamı, başq, башҡорт, ихтилалы, Башкирское, восстание, xvii, əsrin, ikinci, yarısının, böyük, başqırd, üsyanlarından, biri, mündəricat, üsyanın, səbəbləri, üsyanın, baş, verdiyi, hər. Basqird usyani 1681 1684 iller Seitovskiy qiyami basq bashҡort ihtilaly rus Bashkirskoe vosstanie XVII esrin ikinci yarisinin en boyuk basqird usyanlarindan biri Mundericat 1 Usyanin sebebleri 2 Usyanin bas verdiyi yer 3 Herbi emeliyyatlarin gedisi 4 Usyanin neticeleri 5 Hemcinin bax 6 Xarici kecidler 7 Edebiyyat siyahisiUsyanin sebebleri RedakteUsyana esas sebeb car hokumetinin basqirdlarin zoraki xristianlasdirilmasi barede 16 may 1681 ci ilde derc edilmis Fermani idi Usyanin bas verdiyi yer RedakteUsyan serqde Iset cayinin orta axinindan qerbde Volqaya qeder cenubda Yaik hal hazirda Ural cayi cayinin yuxarisindan simalda Kamanin ve Cusovayanin orta axinina qeder boyuk bir erazini tuturdu Herbi emeliyyatlarin gedisi RedakteUsyancilarin esas gucleri basqirdlar idi onlarin baslarinda taninmis basqird neslinden olan Seit Batirdan dururdu Ilk cixislar 1681 ci ilin yayinda Noqay ve Sibir erazilerinde baslanmisdir 1682 ci ilin yazinda kutlevi mubarize baslandi Kazan daruqisi usyancilari Zakamski qalasina hucum etdiler Osinski daruqesinden esas zerbe Kunqura qalalara ve Stroqanovlar terefinden tutulmus basqird torpaqlarina yoneldilmisdi Usyancilarin coxsayli desteleri Ufani muhasireye aldi Qirmizi Ucurumu Lovasnoe ve basqa erazileri qerbde Serxos Mese Karakulino ve basqa yerleri tutdu Mayda usyan butun erazini ehate edirid Usyani yatirtmaq ucun hokumetin etdiyi muveffeqiyyetsiz cehdler hokumeti fermani legv etmek barede ve uyanda istirak eden butun basqirdlari efv etmek barede ved vermeye mecbur etdi Kucukom Yulayevin basciligi ile usyancilarin bir hissesi mubarizeni dayandirdi ve erizeyle hokumete muraciet etdi lakin diger hisse Seitin basciligi ile mubarizeni davam etdi Usyancilar Kalmik Ayukayla elaqe yaratdilar 1682 ci ilin iyulunda Kalmik desteleri Basqirdistana geldi Usyan yeniden canlandi Basqirdlar ve kalmiklar Ufani ve Menzelinsyi muhasireye aldilar dustaqxanalara qala divarlarina basqird torpaqlarindaki kendlere hucum etdiler Kalmiklarla basqirdlarin ittifaqini dagitmaq meqsedi ile hokumet Ayukoyla danisiqlara basladi ve 1683 cu ilin evvelinde onu usyani desteklemekden imtina etmesine nail oldu Basqirdilari Rusiyadan ayrilmaga mecbur etmek ve onu ozune tabe etmek meqsedile 40 min neferlik bir deste ile Kalmik Ayuka Basqirdistanin serhedlerini isgal etdi Kalmiklarin qeddarligi basqird usyancilarini Rusiya carligina qarsi mubarizeni dayandirmaga mecbur etdi Bununla da car hokumeti hec vaxt muselmanlari zorla xac suyuna salmaq barede ferman vermediyine dair beyenat verdi Usyanin neticeleri RedakteUsyancilarin inadi Rusiya hokumetini guzeste getmeye mecbur etdi o basqird torpaqlarinin isgal olunmasini dayandirdi basqirdlarin votcina huquqlarini Basqirdlarin votcina huququ bu torpaqdan istifadenin hami ucun mutleq olan qaydalarinin mecmusudur ve adi huquq normalarinda basqirdlarin mulkedar torpaq sahibliyidir tesdiq etdi ve zoraki xristianlasdirma siyasetinden imtina etdi Hemcinin bax RedakteBasqirdlar Basqird tarixi UsyanXarici kecidler RedakteKALMY CKOE HA NSTVO Seitovskij bunt Bashkirskoe vosstanie 1681 1684 gg BAShKIRSKIE VOSSTANIYaEdebiyyat siyahisi RedakteAkmanov I G Bashkirskie vosstaniya XVII nachala XVIII vv Ufa Kitap 1998 Akmanov I G Bashkiriya v sostave Rossijskogo gosudarstva v XVII pervoj polovine XVIII veka Sverdlovsk Izd vo Uralskogo universiteta 1991Menbe https az wikipedia org w index php title Basqird usyani 1681 1684 amp oldid 5110840, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
