fbpx
Wikipedia

Ağsu sikkələri

Avqust 08, 2021

Azərbaycanın son orta əsr şəhərləri içərisində əhalisinin sayına və tutduğu ərazinin böyüklüyünə görə fərqlənən Ağsu şəhəri 1735-ci ildən 1806-cı ilədək Şirvanın baş şəhəri olmuşdur. Ağsunun adı tarixi mənbələrdə ilkin olaraq XVI əsrdən etibarən ticarət-sənətkarlıq məntəqəsi kimi xatırlanır.

1734-cü ilin yayında Nadir xan öz qoşunu ilə Şamaxıya hücum edir. Şirvan hakimi Surxay xanın Şamaxını tərk etməsinə baxmayaraq, şəhər əhalisi iki ay müddətində müqavimət göstərir. Əhalinin belə ciddi müqavimətindən qəzəblənmiş Nadir xan 1734-cü il avqustun sonlarında Şamaxını ələ keçirdikdən sonra şəhəri yandıraraq darmadağın edir, əhalisini isə Şamaxı şəhərinin 4 ağaclığında (37 km) Ağsu adlanan yerə köçürür. Həmin dövrdən etibarən Ağsu şəhəri Şirvan hakimlərinin iqamətgahı oldu.

2010-cu il mart ayında AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun Ağsu arxeoloji ekspedisiyası Ağsu şəhər yerində tədqiqatlara başladı. Üç ay ərzində arxeoloji ekspedisiya iki min kvadrat metr ərazidə qazintı işləri apararaq coxlu miqdarda maddi-mədəniyyət nümunələri əldə etmişdir.

34 ha ərazini əhatə edən Ağsu şəhəri (Yeni Şamaxı) dörd bir tərəfdən kvadrat formaya malik, cay daşından tikilmiş qala divarı və dərin xəndək ilə əhatələnib.

Arxeoloji tədqiqat zamanı qazıntı sahəsindən digər maddi mədəniyyət nümunələri ilə yanaşı çoxsaylı gümüş və mis sikkələr aşkar edilmişdir. Ağsu şəhər yerində aşkar edilən sikkələr tək və dəfinə şəklində tapılmışdır. Təbiidir ki, digər tapıntıların dövrünün təyin edilməsi, dövrün sosial-iqtisadi və siyasi həyatına, beynəlxalq ticarət yollarının istiqamətinə aydınlıq gətirmək baxımından numizmatik materialların rolu əvəzsizdir. Tapılanlar içərisində xeyli miqdar mis lövhə – təbəqələr də var ki, onların da matriçalardan olduğu təsdiq edildi. III qazıntı sahəsindən tapılan bəzi sikkələrin bir üzünə dairəvi və yarpaq çərçivəyə malik, daxilində "Lahic" və ya "Məhəmməd" sözləri olan damğalar vurulmuşdur. Həmin sikkələrdəki "Lahic" kəlməsi fikrimizcə zərbxananın adını bildirir. Lahıc zərbxanasının adına indiyənə qədər yalnız Ağsu pullarında rast gəlinmişdir. Bu, XVIII əsrin ortalarında Şirvan hakimi olmuş Zərnavalı Hacı Məhəmməd Əli ilə bağlıdır. Məlumdur ki, lahıclı ustalar bütün dünyada qızıl, gümüş, xüsusən də mis məmulatları istehsalı ilə tanınmışlar. Onların düzəltdiyi zərgərlik məmulatları dünya muzeylərini bəzəyir. Məhz zərbxananın işinin təşkilində Zərnavalı Hacı Məhəmməd Əli lahıclı ustalara həvalə etmiş, onun ilk sikkələri də Lahıcda vurulmuşdur.

XVIII əsrin ortalarında, daha doğrusu Nadir şahın (1736-1747-ci illər) ölümündən sonra Azərbaycan ərazisində yaranmış xanlıqlar öz sikkələrini tədavülə buraxmağa başlayırlar. Siyasi və iqtisadi cəhətdən cox da, güclü olmayan bu dövlətlər ehtiyatlı siyasət yürüdərək hələlik öz adlarını sikkələrə vurmur, başqa sözlə anonim sikkələr zərb edirdilər. Mis sikkələrin üzərində aversdə qılınc, (Zülfüqar) it, at, tovuzquşu, balıq, xoruz, ördək, şir, ilan, əjdaha, fil, meymun, bitki və.s zərb edilirdi. Sikkənin reversində (tərs üzü) zərbxananın adı, "fulus" sözləri verilirdi.

"Lahıc" damğası sikkələrin Lahıc zərbxanasında zərb edildiyini bildirir. Damğaların formaca bir-birinə çox oxşaması və eyni növ sikkələr üzərinə vurulması, onların eyni zərbxanaya aid olduğunu göstərir. Zərb edilmiş uzunsov mis sikkələrin metal tərkibi də eynidir. (Misin tərkibində dəmir olduğundan, pas çıxır). Eyni tipli Köhnə Şamaxı sikkələrindən fərqli olaraq, bu sikkələrdə qılınc iki haçalı (Zülfüqar) formada verilmişdir. Sikkələrin arxa üzündə "Şamaxı zərb"və ya "zərb fulus" sözləri verilib. Sikkənin aversinin fərqli olması (1748-1763-cü illər) Ağsu hakiminin, Sərdar Hacı Məhəmmədəli xan ibn Sofu Nəbi Zərnavalının, Şamaxı hakimləri Xancobanlı Allahverdi bəy Sərkərin oğlanları Məhəmməd Səid və Agası xandan fərqli olaraq şiə olması ilə əlaqədardır.

Onu da qeyd etməliyik ki, xançobanlı Məhəmməd Səid və Agası xan bu vəzifəyə Kərim xan Zənd tərəfindən təyin edilmişdir. Bu səbəbdən bir sıra Şamaxı pullarının üzərində "Ya Kərim!" şüarı verilirdi.

Ağsu sikkələri üzərində verilmiş "Məhəmməd" damğası Hacı Məhəmmədəli xanın adı ilə bağlıdır. Burada da onun ehtiyatlı siyasət yürüdərək tam adını və epitetlərini göstərməməsi, dövrün siyasi hadisələri ilə bağlıdır. Buna oxşar hadisələr Kərim xan Zəndin sikkələrində "Ya Kərim" (Ya Allah), Ağa Məhəmməd xan Qacarın özünü 1796-cı ildə şah elan edəndən sonra Gəncədə zərb etdirdiyi sikkələrdə "Ya Məhəmməd" şüarlarının verilməsində öz əksini tapır. Adı çəkilən sikkələrin birinin aversində "Lahıc", digər üzündə isə "Məhəmməd" damğası vurulmuşdur. Bu sikkələrin üzərində tarix vurulmaması onların buraxılış ilinin təyin edilməsini çətinləşdirir. Fikrimizcə bu sikkələr Nadir xanın ölümündən sonra (1747-ci il) Məhəmməd Səid xanın Ağsunun işğalına qədər (1763-cü ildə) tədavülə buraxılımışdır.

Ağsu qazıntıları zamanı eyni sahədən 20-yə qədər gümüş sikkə aşkar edilmişdir. Həmin sikkələr Şamaxı və Gəncə zərbxanalarında, Nadir şah, Kərim xan Zənd və anonim buraxılımış abbası və şahılardan ibarətdir. Şamaxıda zərb edilmiş sikkələrin aversində "Ya, sahib zaman", reversində "Şamaxı zərbi " və buraxılış ili verilib (1774-1775)-(1777-1778). Gəncədə zərb edilmiş sikkələrin aversində "Zamanın sahibi imamın sikkəsi günəşi və ayı qızıla və gümüşə çevirirdi" və ya "Ya sahib əz-Zaman imamın sikkəsi günəşi və ayı qızıla və gümüşə çevirirdi" sözləri yazılıb. Bu sikkələr hicri tarixi ilə 1180, 1190, 1195-ci illərdə (1766-1767, 1776-1777, 1780-1781-ci illər) zərb edilmişdir. Aşkar edilmiş abbasıların yuxarı kütləsi 4,1 qr, aşağı kütləsi 1,85 qr təşkil edir. Şahıların yuxarı kütləsi 1,5 qr, aşağı kütləsi 1,1 qr təşkil edir. 1187-ci ildə (1773-1774) Gəncədə zərb edilən və kütləsi 3,8 qr olan abbasının aversində "Nadir/əs-Sultan" sözü zərb edilib. Sikkənin reversində "1187 /Gəncə/ zərbi"sözü zərb edilib.

XVIII əsrin 60-cı illərinin sonlarında zərb ili və yeri pozulmuş anonim abbasının aversində "Ya Kərim/əs-Sultan" sözü verilib. Sikkənin reversində "Ləilahəilləllah, Məhəmmədən Rasulallah, Əliyyən Vəliyullah" kəlamı zərb edilib.

III qazıntı sahəsindən 400-dən artıq mis sikkə aşkar edilmişdir. Bu sikkələr tək və dəfinə şəklində aşkara çıxarılmışdır. Aşkar edilimiş mis sikkələr arasında ən qədiminin XIII əsrin ortalarına aid olan Şivanşah II Axsitanın (1243-1260-cı illər) Şamaxıda zərb etdirdiyi mis fulusdur (kütləsi 1,6 qr). Sikkənin aversində iki sətirdə "Kaan əl-Adəl" sözü verilib. Sətirlərin arasında iki tərəfli üç diş zərb edilib. Sikkənin reversində müsəlman simvolikası "Ləilahəilləllah, Məhəmmədən Rasulallah" sözləri verilib. Sikkənin üzərində "Kaan əl-Adəl" kəlməsi Şirvanşahlar dövlətinin Çingiz xanın imperiyasına tabe olduğunu göstərir. Professor Y.A.Paxomov bu sikkələri şərti olaraq "kaanik" adlandırır. Bu tip sikkələr Hulakü xanın əmri ilə II Axsitanın öldürüldüyü vaxta qədər (1260-cı il) Şamaxı zərbxanasında zərb edilirdi. Sikkənin bu ərazidə tapılması, onun bura təsadüfən düşməsi ilə əlaqədar ola bilər. Fulus bura köçüb gəlmiş Köhnə Şamaxı sakinləri tərəfindən gətirilə bilərdi və ya Ağsu şəhərinin yerində mövcud olmuş daha qədim yaşayış məskəninin sakinlərinə məxsus ola bilərdi.

Şamaxı zərbxanasının mis sikkələri öz forması və kütləsinə görə müxtəlifdir. Sikkələrin bir hissəsi düzgün diametrə malikdir. Bu sikkələri kütləsinə görə üç növə bölmək olar:

  • I tip sikkələr (yuxarı kütləsi 18,0 qr, aşağı kütləsi 14,6 qr)
  • II tip sikkələr (yuxarı kütləsi 12,1 qr, aşağı kütləsi 8,6 qr)
  • III tip sikkələr (yuxarı kütləsi 6,7 qr, aşağı kütləsi 3,9 qr)
  • IV tip sikkələr(yuxarı kütləsi 3,5 qr, aşağı kütləsi 2,0 qr)

Uzunsov formaya malik fulusları iki tipə bölmək olar:

  • I tip fuluslar enli, qurtu nazik, az çəkili,
  • II tip fuluslar ensiz, qalın qurtlu və ağır çəkili zərb edilirdilər.

Hər iki tip fuluslarda aversdə nəbati naxışlarla əhatələnmiş adi qılınc və ya zülfüqar, reversdə "Şamaxı/zərb" və ya "fulus/zərb" "Şamaxı/fulus" sözləri verilirdi. Fikrimizcə, üzərində "Zülfüqar" sözü olan fuluslar Ağsu zərbxanasında kəsilmişdir. Bunu I qazıntı sahəsində aşkar edilmiş, üzərində "Zülfüqar" olan yeni kəsilmiş sikkələr də təsdiq edir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi bu sikkələrin bəziləri üzərinə zərb vurulmamış və ya bir üzünə zərb vurulmuşdur (it, at, buğa, xoruz, şir, dovşan, ilan, əjdaha).

Sikkələr üzərində heyvan təsvirlərinin verilməsi qədim türklərin heyvani təqvimi ilə bağlıdır. Numizmatika ilə məşğul olan bir qrup alimlərin fikrincə, fulusların üzərindəki canavar it ilini, ördək və tovuzquşu isə xoruz ilini bildirirdi.

Ə.Rəcəblinin fikrincə ilan yerinə onun ekvivalenti olan əjdaha təsviri vurulurdu. Xatırladaq ki, qədim türk təqvimində ilan ili ilə yanaşı, əjdaha ili də mövcud idi və adı çəkilən sikkə məhz əjdaha ilində zərb edilmişdir.

Aşkar edilmiş mis fuluslardan birinin aversində üzü sola şir təsviri verilmişdir (kütləsi – 8,8 qr). Belinin üzərindən günəş boylanır. Zərrab günəşi obrazlı təsvir edərək ona göz, qaş və burun əlavə etmişdir. R.Pulun fikrincə şir və günəş təsvirinə ilk dəfə Keyxosrovun pullarında rast gəlinir. Sikkənin reversi oxunmur. Fikrimizcə, bu sikkə XVI-XVII əsrlərdə Şamaxıda zərb edilmişdir.

Aşkar edilmiş sikkələr arasında ehtimalımıza görə Gəncə zərbxanasında buraxılan və aversində fil üzərində oturmuş və əlində əsa tutmuş insan təsviri olan fuluslardır. Sikkənin reversində "Fulus" sözü zərb edilib. Həmin sikkələri kütləsinə görə iki tipə bölmək olar:

  • I-tip sikkələr 18,6 qr çəkiyə malikdir.
  • II-tip sikkələr 8,6 qr çəkiyə malikdir.

Hər iki tipdən olan sikkələr üzərində olan təsvirlər demək olar ki, eynidir. Xatırladaq ki, üzərində fil təsviri verilmiş fuluslar Nadir şahın 1737-1739-cu illərdə Hindistana yürüşündən sonra tədavülə buraxılmışdır. Professor Y.A.Paxomovun fikrincə bu sikkələr Gəncə zərbxanasında zərb edilmişdir. Fikrimizcə, bu sikkələr Gəncə ilə yanaşı, başqa zərbxanalarda da buraxıla bilərdi. Təsadüfi deyildir ki, bu tip sikkələr Şamaxı ərazisində də aşkar edilmişdir. Belə ki, 2009-cu ildə arxeoloq t.e.n İdris Əliyev tərəfindən (Şamaxıda aşkar edilmiş) bizə təqdim edilmiş fulus üzərində fil təsviri var idi. Bir neçə mis sikkənin aversində balıq təsviri, reversində isə fulus sözü zərb edilib. Bu sikkələr kütləsinə görə iki tipə bölünür:

  • I tip sikkələr 17,0 qr. çəki ilə zərb olunurdu.
  • II tip sikkələr 5,0 qr. çəki ilə zərb olunurdu.

Sikkələr üzərində zərb yeri və tarix yoxdur. Qazıntı sahəsindən Qarabağ hakimi Pənahəli xanın (1747-1763 ci illər) Şuşada zərb edilmiş mis sikkələri aşkar edilib (cəkisi 3,5; 4,4). Sikkəllər anonim zərb edilmişdir və tərəfimizdən iki tipə bölünmüşdir:

  • I tip sikkələrin aversində nöqtəvari və düzxətli çərçivənin daxilində Pənahəli xanın tuğrası verilib, sikkənin reversində nöqtəvari və düzxətli çərçivənin daxilində "Pənahabad/zərb" sözü zərb edilib.
  • II tip sikkələrin aversi I tipdə olduğu kimidir, sikkənin reversində nöqtəvari və düzxətli çərçivənin daxilində "Pənahabad" sözü zərb edilib. Sikkələrin üzərində zərb tarixi oxunmur. Analoji sikkələr professor M.Ə.Seyfəddini tərəfindən çap edilmişdir.

III qazıntı sahəsindən 1772-ci ildə II Yekaterina tərəfindən Sankt-Peterburqda zərb edilmiş bir ədəd tunc sikkə də (5 kopeyka) aşkar edilib (kütləsi – 50,8 qr). Sikkənin aversində (əsl üzü) yuxarıda tac olan çələng verilib. Çələngin daxilində II Yekaterinanın venzeli (monoqramı), venzelin sağında və solunda"1772" zərb edilib. Sikkənin reversində Rusiya imperiyasının gerbi-ikibaşlı qartal təsvir edilib.

Sikkənin bura düşməsi rus generalı V.Zubovun 1796-cı ildə Şirvana yürüşü ilə əlaqədar ola bilər.

Ağsu orta əsr şəhər yerində aşkar edilmiş sikkələr əsasən XVII-XVIII əsrə aid səfəvi gümüş sikkələri, XVIII əsrə aid Nadir şah, Kərim xan Zənd, Ağa Məhəmməd Şah Qacar, habelə Şamaxı, Gəncə, Şəki, Qarabağ, Dərbənd, Quba hakimlərinin anonim gümüş, mis fulusları və rus sikkələrindən ibarətdir.

Beləlikə, numizmatik materiallar əsasında belə nəticəyə gəlmək olar ki, Ağsu şəhəri yazılı qaynaqlarda göstərdiyi kimi 1735-ci ildə salınsa da bu ərazidə ondan əvvəl də sosial-iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş yaşayış məskəni mövcud olmuşdur. Orada XVII əsrdə zərb edilmiş sikkələrin aşkarlanması faktı bunu təsdiq edir.

Ərazidə aşkar edilmiş ən gec sikkələr XVIII əsrin sonuna aid edilir.

Avqust 08, 2021
ağsu, sikkələri, azərbaycanın, orta, əsr, şəhərləri, içərisində, əhalisinin, sayına, tutduğu, ərazinin, böyüklüyünə, görə, fərqlənən, ağsu, şəhəri, 1735, ildən, 1806, ilədək, şirvanın, baş, şəhəri, olmuşdur, ağsunun, adı, tarixi, mənbələrdə, ilkin, olaraq, əsr. Azerbaycanin son orta esr seherleri icerisinde ehalisinin sayina ve tutdugu erazinin boyukluyune gore ferqlenen Agsu seheri 1735 ci ilden 1806 ci iledek Sirvanin bas seheri olmusdur Agsunun adi tarixi menbelerde ilkin olaraq XVI esrden etibaren ticaret senetkarliq menteqesi kimi xatirlanir 1734 cu ilin yayinda Nadir xan oz qosunu ile Samaxiya hucum edir Sirvan hakimi Surxay xanin Samaxini terk etmesine baxmayaraq seher ehalisi iki ay muddetinde muqavimet gosterir Ehalinin bele ciddi muqavimetinden qezeblenmis Nadir xan 1734 cu il avqustun sonlarinda Samaxini ele kecirdikden sonra seheri yandiraraq darmadagin edir ehalisini ise Samaxi seherinin 4 agacliginda 37 km Agsu adlanan yere kocurur Hemin dovrden etibaren Agsu seheri Sirvan hakimlerinin iqametgahi oldu 2010 cu il mart ayinda AMEA Arxeologiya ve Etnoqrafiya Institutunun Agsu arxeoloji ekspedisiyasi Agsu seher yerinde tedqiqatlara basladi Uc ay erzinde arxeoloji ekspedisiya iki min kvadrat metr erazide qazinti isleri apararaq coxlu miqdarda maddi medeniyyet numuneleri elde etmisdir 34 ha erazini ehate eden Agsu seheri Yeni Samaxi dord bir terefden kvadrat formaya malik cay dasindan tikilmis qala divari ve derin xendek ile ehatelenib Arxeoloji tedqiqat zamani qazinti sahesinden diger maddi medeniyyet numuneleri ile yanasi coxsayli gumus ve mis sikkeler askar edilmisdir Agsu seher yerinde askar edilen sikkeler tek ve define seklinde tapilmisdir Tebiidir ki diger tapintilarin dovrunun teyin edilmesi dovrun sosial iqtisadi ve siyasi heyatina beynelxalq ticaret yollarinin istiqametine aydinliq getirmek baximindan numizmatik materiallarin rolu evezsizdir Tapilanlar icerisinde xeyli miqdar mis lovhe tebeqeler de var ki onlarin da matricalardan oldugu tesdiq edildi III qazinti sahesinden tapilan bezi sikkelerin bir uzune dairevi ve yarpaq cerciveye malik daxilinde Lahic ve ya Mehemmed sozleri olan damgalar vurulmusdur Hemin sikkelerdeki Lahic kelmesi fikrimizce zerbxananin adini bildirir Lahic zerbxanasinin adina indiyene qeder yalniz Agsu pullarinda rast gelinmisdir Bu XVIII esrin ortalarinda Sirvan hakimi olmus Zernavali Haci Mehemmed Eli ile baglidir Melumdur ki lahicli ustalar butun dunyada qizil gumus xususen de mis memulatlari istehsali ile taninmislar Onlarin duzeltdiyi zergerlik memulatlari dunya muzeylerini bezeyir Mehz zerbxananin isinin teskilinde Zernavali Haci Mehemmed Eli lahicli ustalara hevale etmis onun ilk sikkeleri de Lahicda vurulmusdur XVIII esrin ortalarinda daha dogrusu Nadir sahin 1736 1747 ci iller olumunden sonra Azerbaycan erazisinde yaranmis xanliqlar oz sikkelerini tedavule buraxmaga baslayirlar Siyasi ve iqtisadi cehetden cox da guclu olmayan bu dovletler ehtiyatli siyaset yuruderek helelik oz adlarini sikkelere vurmur basqa sozle anonim sikkeler zerb edirdiler Mis sikkelerin uzerinde aversde qilinc Zulfuqar it at tovuzqusu baliq xoruz ordek sir ilan ejdaha fil meymun bitki ve s zerb edilirdi Sikkenin reversinde ters uzu zerbxananin adi fulus sozleri verilirdi Lahic damgasi sikkelerin Lahic zerbxanasinda zerb edildiyini bildirir Damgalarin formaca bir birine cox oxsamasi ve eyni nov sikkeler uzerine vurulmasi onlarin eyni zerbxanaya aid oldugunu gosterir Zerb edilmis uzunsov mis sikkelerin metal terkibi de eynidir Misin terkibinde demir oldugundan pas cixir Eyni tipli Kohne Samaxi sikkelerinden ferqli olaraq bu sikkelerde qilinc iki hacali Zulfuqar formada verilmisdir Sikkelerin arxa uzunde Samaxi zerb ve ya zerb fulus sozleri verilib Sikkenin aversinin ferqli olmasi 1748 1763 cu iller Agsu hakiminin Serdar Haci Mehemmedeli xan ibn Sofu Nebi Zernavalinin Samaxi hakimleri Xancobanli Allahverdi bey Serkerin oglanlari Mehemmed Seid ve Agasi xandan ferqli olaraq sie olmasi ile elaqedardir Onu da qeyd etmeliyik ki xancobanli Mehemmed Seid ve Agasi xan bu vezifeye Kerim xan Zend terefinden teyin edilmisdir Bu sebebden bir sira Samaxi pullarinin uzerinde Ya Kerim suari verilirdi Agsu sikkeleri uzerinde verilmis Mehemmed damgasi Haci Mehemmedeli xanin adi ile baglidir Burada da onun ehtiyatli siyaset yuruderek tam adini ve epitetlerini gostermemesi dovrun siyasi hadiseleri ile baglidir Buna oxsar hadiseler Kerim xan Zendin sikkelerinde Ya Kerim Ya Allah Aga Mehemmed xan Qacarin ozunu 1796 ci ilde sah elan edenden sonra Gencede zerb etdirdiyi sikkelerde Ya Mehemmed suarlarinin verilmesinde oz eksini tapir Adi cekilen sikkelerin birinin aversinde Lahic diger uzunde ise Mehemmed damgasi vurulmusdur Bu sikkelerin uzerinde tarix vurulmamasi onlarin buraxilis ilinin teyin edilmesini cetinlesdirir Fikrimizce bu sikkeler Nadir xanin olumunden sonra 1747 ci il Mehemmed Seid xanin Agsunun isgalina qeder 1763 cu ilde tedavule buraxilimisdir Agsu qazintilari zamani eyni saheden 20 ye qeder gumus sikke askar edilmisdir Hemin sikkeler Samaxi ve Gence zerbxanalarinda Nadir sah Kerim xan Zend ve anonim buraxilimis abbasi ve sahilardan ibaretdir Samaxida zerb edilmis sikkelerin aversinde Ya sahib zaman reversinde Samaxi zerbi ve buraxilis ili verilib 1774 1775 1777 1778 Gencede zerb edilmis sikkelerin aversinde Zamanin sahibi imamin sikkesi gunesi ve ayi qizila ve gumuse cevirirdi ve ya Ya sahib ez Zaman imamin sikkesi gunesi ve ayi qizila ve gumuse cevirirdi sozleri yazilib Bu sikkeler hicri tarixi ile 1180 1190 1195 ci illerde 1766 1767 1776 1777 1780 1781 ci iller zerb edilmisdir Askar edilmis abbasilarin yuxari kutlesi 4 1 qr asagi kutlesi 1 85 qr teskil edir Sahilarin yuxari kutlesi 1 5 qr asagi kutlesi 1 1 qr teskil edir 1187 ci ilde 1773 1774 Gencede zerb edilen ve kutlesi 3 8 qr olan abbasinin aversinde Nadir es Sultan sozu zerb edilib Sikkenin reversinde 1187 Gence zerbi sozu zerb edilib XVIII esrin 60 ci illerinin sonlarinda zerb ili ve yeri pozulmus anonim abbasinin aversinde Ya Kerim es Sultan sozu verilib Sikkenin reversinde Leilaheillellah Mehemmeden Rasulallah Eliyyen Veliyullah kelami zerb edilib III qazinti sahesinden 400 den artiq mis sikke askar edilmisdir Bu sikkeler tek ve define seklinde askara cixarilmisdir Askar edilimis mis sikkeler arasinda en qediminin XIII esrin ortalarina aid olan Sivansah II Axsitanin 1243 1260 ci iller Samaxida zerb etdirdiyi mis fulusdur kutlesi 1 6 qr Sikkenin aversinde iki setirde Kaan el Adel sozu verilib Setirlerin arasinda iki terefli uc dis zerb edilib Sikkenin reversinde muselman simvolikasi Leilaheillellah Mehemmeden Rasulallah sozleri verilib Sikkenin uzerinde Kaan el Adel kelmesi Sirvansahlar dovletinin Cingiz xanin imperiyasina tabe oldugunu gosterir Professor Y A Paxomov bu sikkeleri serti olaraq kaanik adlandirir Bu tip sikkeler Hulaku xanin emri ile II Axsitanin oldurulduyu vaxta qeder 1260 ci il Samaxi zerbxanasinda zerb edilirdi Sikkenin bu erazide tapilmasi onun bura tesadufen dusmesi ile elaqedar ola biler Fulus bura kocub gelmis Kohne Samaxi sakinleri terefinden getirile bilerdi ve ya Agsu seherinin yerinde movcud olmus daha qedim yasayis meskeninin sakinlerine mexsus ola bilerdi Samaxi zerbxanasinin mis sikkeleri oz formasi ve kutlesine gore muxtelifdir Sikkelerin bir hissesi duzgun diametre malikdir Bu sikkeleri kutlesine gore uc nove bolmek olar I tip sikkeler yuxari kutlesi 18 0 qr asagi kutlesi 14 6 qr II tip sikkeler yuxari kutlesi 12 1 qr asagi kutlesi 8 6 qr III tip sikkeler yuxari kutlesi 6 7 qr asagi kutlesi 3 9 qr IV tip sikkeler yuxari kutlesi 3 5 qr asagi kutlesi 2 0 qr Uzunsov formaya malik fuluslari iki tipe bolmek olar I tip fuluslar enli qurtu nazik az cekili II tip fuluslar ensiz qalin qurtlu ve agir cekili zerb edilirdiler Her iki tip fuluslarda aversde nebati naxislarla ehatelenmis adi qilinc ve ya zulfuqar reversde Samaxi zerb ve ya fulus zerb Samaxi fulus sozleri verilirdi Fikrimizce uzerinde Zulfuqar sozu olan fuluslar Agsu zerbxanasinda kesilmisdir Bunu I qazinti sahesinde askar edilmis uzerinde Zulfuqar olan yeni kesilmis sikkeler de tesdiq edir Yuxarida qeyd etdiyimiz kimi bu sikkelerin bezileri uzerine zerb vurulmamis ve ya bir uzune zerb vurulmusdur it at buga xoruz sir dovsan ilan ejdaha Sikkeler uzerinde heyvan tesvirlerinin verilmesi qedim turklerin heyvani teqvimi ile baglidir Numizmatika ile mesgul olan bir qrup alimlerin fikrince fuluslarin uzerindeki canavar it ilini ordek ve tovuzqusu ise xoruz ilini bildirirdi E Receblinin fikrince ilan yerine onun ekvivalenti olan ejdaha tesviri vurulurdu Xatirladaq ki qedim turk teqviminde ilan ili ile yanasi ejdaha ili de movcud idi ve adi cekilen sikke mehz ejdaha ilinde zerb edilmisdir Askar edilmis mis fuluslardan birinin aversinde uzu sola sir tesviri verilmisdir kutlesi 8 8 qr Belinin uzerinden gunes boylanir Zerrab gunesi obrazli tesvir ederek ona goz qas ve burun elave etmisdir R Pulun fikrince sir ve gunes tesvirine ilk defe Keyxosrovun pullarinda rast gelinir Sikkenin reversi oxunmur Fikrimizce bu sikke XVI XVII esrlerde Samaxida zerb edilmisdir Askar edilmis sikkeler arasinda ehtimalimiza gore Gence zerbxanasinda buraxilan ve aversinde fil uzerinde oturmus ve elinde esa tutmus insan tesviri olan fuluslardir Sikkenin reversinde Fulus sozu zerb edilib Hemin sikkeleri kutlesine gore iki tipe bolmek olar I tip sikkeler 18 6 qr cekiye malikdir II tip sikkeler 8 6 qr cekiye malikdir Her iki tipden olan sikkeler uzerinde olan tesvirler demek olar ki eynidir Xatirladaq ki uzerinde fil tesviri verilmis fuluslar Nadir sahin 1737 1739 cu illerde Hindistana yurusunden sonra tedavule buraxilmisdir Professor Y A Paxomovun fikrince bu sikkeler Gence zerbxanasinda zerb edilmisdir Fikrimizce bu sikkeler Gence ile yanasi basqa zerbxanalarda da buraxila bilerdi Tesadufi deyildir ki bu tip sikkeler Samaxi erazisinde de askar edilmisdir Bele ki 2009 cu ilde arxeoloq t e n Idris Eliyev terefinden Samaxida askar edilmis bize teqdim edilmis fulus uzerinde fil tesviri var idi Bir nece mis sikkenin aversinde baliq tesviri reversinde ise fulus sozu zerb edilib Bu sikkeler kutlesine gore iki tipe bolunur I tip sikkeler 17 0 qr ceki ile zerb olunurdu II tip sikkeler 5 0 qr ceki ile zerb olunurdu Sikkeler uzerinde zerb yeri ve tarix yoxdur Qazinti sahesinden Qarabag hakimi Penaheli xanin 1747 1763 ci iller Susada zerb edilmis mis sikkeleri askar edilib cekisi 3 5 4 4 Sikkeller anonim zerb edilmisdir ve terefimizden iki tipe bolunmusdir I tip sikkelerin aversinde noqtevari ve duzxetli cercivenin daxilinde Penaheli xanin tugrasi verilib sikkenin reversinde noqtevari ve duzxetli cercivenin daxilinde Penahabad zerb sozu zerb edilib II tip sikkelerin aversi I tipde oldugu kimidir sikkenin reversinde noqtevari ve duzxetli cercivenin daxilinde Penahabad sozu zerb edilib Sikkelerin uzerinde zerb tarixi oxunmur Analoji sikkeler professor M E Seyfeddini terefinden cap edilmisdir III qazinti sahesinden 1772 ci ilde II Yekaterina terefinden Sankt Peterburqda zerb edilmis bir eded tunc sikke de 5 kopeyka askar edilib kutlesi 50 8 qr Sikkenin aversinde esl uzu yuxarida tac olan celeng verilib Celengin daxilinde II Yekaterinanin venzeli monoqrami venzelin saginda ve solunda 1772 zerb edilib Sikkenin reversinde Rusiya imperiyasinin gerbi ikibasli qartal tesvir edilib Sikkenin bura dusmesi rus generali V Zubovun 1796 ci ilde Sirvana yurusu ile elaqedar ola biler Agsu orta esr seher yerinde askar edilmis sikkeler esasen XVII XVIII esre aid sefevi gumus sikkeleri XVIII esre aid Nadir sah Kerim xan Zend Aga Mehemmed Sah Qacar habele Samaxi Gence Seki Qarabag Derbend Quba hakimlerinin anonim gumus mis fuluslari ve rus sikkelerinden ibaretdir Belelike numizmatik materiallar esasinda bele neticeye gelmek olar ki Agsu seheri yazili qaynaqlarda gosterdiyi kimi 1735 ci ilde salinsa da bu erazide ondan evvel de sosial iqtisadi cehetden inkisaf etmis yasayis meskeni movcud olmusdur Orada XVII esrde zerb edilmis sikkelerin askarlanmasi fakti bunu tesdiq edir Erazide askar edilmis en gec sikkeler XVIII esrin sonuna aid edilir Menbe https az wikipedia org w index php title Agsu sikkeleri amp oldid 5826210, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.