fbpx
Wikipedia

Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası

Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası (azərb-kiril: Азәрбајҹан Совет Сосиалист Республикасы, rus. Азербайджанская Советская Социалистическая Республика, Azerbaycanskaya Sovetskaya Sosialistiçeskaya Respublika) — Cənubi Qafqazın şərq hissəsində dövlət qurumu (1920–22, 1936–91), SSRİ tərkibində mövcud olmuşdur. Azərbaycan SSR 1920-ci il aprelin 28-də əsasən qeyri millətlərdən ibarət olan Bakı bolşeviklərinin üsyanı və Azərbaycan Demokratik Respublikasının bolşevik Rusiyası tərəfindən işğalından sonra yaranmışdır. Formal şəkildə müstəqil olan Azərbaycan SSR Moskvanın tam nəzarəti altında idi. Az müddət ərzində Azərbaycan Kommunist Partiyasından (AKP) savayı, bütün partiyalar qadağan edildi. Bu partiyaların liderləri və sıravi üzvlərinə, eləcə də Azərbaycan Demokratik Respublikası rəhbərlərinə qarşı terror başlandı.

Азербайджанская Советская Социалистическая Республика
آذربایجان سوسیالیست شورﺎ جومهوریتی
Azərbajcan Sosjalist Зyra Cumhyrijjəti
Азәрбајҹан Совет Сосиалист Республикасы
Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası
28 aprel 192030 avqust 1991
Bayrağı
Gerbi
Şüarı: Бүтүн өлкәләрин пролетарлары, бирләшин!
(Bütün ölkələrin proletarları, birləşin!)
PaytaxtıBakı
Ən böyük şəhəriKirovabad (Gəncə), Sumqayıt, Mingəçevir
Rəsmi dilləriAzərbaycan dili
Rus dili
Dini
Ateizm
İdarəetmə formasıSovet respublikası
Tarixi 
• Yaranması
28 aprel 1920
• ZSFSR-in tərkibinə girməsi
30 dekabr 1922
• Ayrıca müttəfiq respublika statusu alması
5 dekabr 1936
• Dövlət müstəqilliyinin bərpası
30 avqust 1991
• Süqutu
30 avqust 1991
Ərazisi
• Ümumi
86,6 min. km2
SSRİ-də 9-cu
Əhalisi
• Təxmini
7,137,000
SSRİ-də 6-cı
ValyutasıAzərbaycan rublu (1920–1923)
Zaqafqaziya rublu (1923–1924)
SSRİ rublu (1923–1991)

Tarixi

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutundan sonra 28 aprel 1920-ci il tarixdə Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulur. Azərbaycanda hakimiyyət Azərbaycan SSR İnqilab KomitəsinəAzərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinə (XKS) keçdi. Müvəqqəti İnqilab Komitəsi və XKS-nin tərkibinə ancaq azərbaycanlılar daxil idilər. Xalq Komissarları Sovetinə N.Nərimanov başçılıq edirdi. Ç.İldırım — xalq hərbi-dəniz işləri komissarı; H.H.Sultanov — xalq daxili işlər komissarı; Ə.H.Qarayev — xalq əmək və ədliyyə komissarı; Q.M.Musabəyov — xalq əkinçilik, ticarət, sənaye və ərzaq komissarı; M.D.Hüseynov — xalq maliyyə komissarı; D.X.Bünyadzadə — xalq maarif və dövlət nəzarəti komissarı; C.Vəzirov — xalq poçt, teleqraf və yollar komissarı; A.Ə.Əlimov — xalq səhiyyə və himayə komissarı seçildi. Real hakimiyyət daha çox hələ 1920-ci ilin fevralında yaradılmış Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının — AK(b)P-nin əlində idi.

1924-cü ilin fevralında Azərbaycan SSR-in tərkibində Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası (Nax.MSSR) yaradıldı. 1922-ci ildən 1936-cı ilə qədər Azərbaycan SSR, Ermənistan və Gürcüstan SSR-lə birlikdə ZSFSR tərkibinə daxil oldu. 1936-cı ildə ZSFSR ləğv edildi və Azərbaycan SSR ayrıca müttəfiq respublika kimi SSRİnin tərkibinə daxil oldu.

21 may 1990-cı il tarixində 28 mayın "Azərbaycan dövlətçiliyinin bərpası günü" elan edilməsi barədə prezident fərmanı elan edildi. 5 fevral 1991 — Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası Azərbaycan Respublikası adlandırılmışdır. 30 avqust 1991 — Ali Sovetin növbədənkənar sessiyasında gərgin müzakirələrdən sonra "Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyini bərpa etmək haqqında" Bəyannamə qəbul olundu. Sənəddə Azərbaycan Respublikasının 1918–1920-ci illərdə mövcud olmuş Xalq Cümhuriyyətinin varisi olduğu vurğulanırdı.

Xronologiya

28 aprel 1920 — Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulur. Ölkədə hakimiyyət Müvəqqəti İnqilab Komitəsinə (MİK) verilir. Qanunvericilik funksiyalarını həyata keçirən MİK-ə yalnız azərbaycanlı kommunistlərin (Nəriman Nərimanov (sədr), Əliheydər Qarayev, Qəzənfər Musabəyov, Həmid Sultanov və s.) daxil edilməsi Rusiyanın işğalı pərdələmək cəhdi idi. Respublikada real hakimiyyət Moskvaya tabe olan Azərbaycan Kommunist (bolşevik) Partiyası Mərkəzi Komitəsinə (AK(b)P MK) məxsus idi.

1 may 1920 — Bakıda Xalq Cümhuriyyəti hökumətini devirən XI ordunun hissələri Şamaxı və Ağsudan müqavimətsiz keçərək Gəncəyə yaxınlaşdılar və qısa döyüşdən sonra şəhəri ələ keçirdilər.

3 may 1920 — Sovet hakimiyyəti Azərbaycanın bütün ərazisinə yayılmağa başladı. Müvəqqəti İnqilab Komitəsi yerlərdə qəza, mahal və kənd inqilab komitələrinin yaradılması barədə dekret verdi. Bolşeviklərin Bakı buxtasındakı hərbi-dəniz qüvvələri cənuba doğru hərəkət edərək Lənkərana və Astaranı ələ keçirir. Xalq Cümhuriyyətinin azsaylı ordu hissələri yalnız Qarabağda qalmışdı və erməni qüvvələri ilə döyüşürdü.

5 may 1920 — Azərbaycan Müvəqqəti İnqilabi Komitəsi respublikada bütün xan, bəy və vəqf torpaqlarının müsadirə olunaraq əvəzi ödənilmədən kəndlilərin istifadəsinə verilməsi barədə qərar qəbul edir. Bir neçə ildən sonra həmin torpaqlar kəndlilərdən zorla geri alınaraq kolxoz təsərrüfatlarına veriləcəkdi.

7 may 1920 — Azərbaycanın bolşevik hökuməti ordunun və donanmanın yenidən təşkil edilməsi barədə dekret verdi. Qərarın icrası milli zabit kadrlarına qarşı repressiyalarla müşayiət olunurdu. Sovetləşmiş Azərbaycanın ordu və donanması isə formal olaraq 1922-ci ilədək mövcud oldu və həmin ilin dekabrında SSRİ-nin yaranması ilə Sovet Ordusunun Qafqaz hərbi dairəsinin tərkibinə qatıldı.

12 may 1920 — Azərbaycan Müvəqqəti İnqilab Komitəsi respublikada xalq məhkəmələrinin yaradılması haqqında dekret verdi. Əksinqilab və təxribatçılığa qarşı mübarizə üçün Fövqəladə Komissiya və Ali İnqilabi Tribunal təsis edildi, həmçinin silki və mülki rütbələrin ləğv edilməsi barədə dekret verildi.

15 may 1920 — Azərbaycan Xalq Maarif Komissarlığı respublikada vicdan azadlığının elan edilməsi, dinin dövlətdən və məktəbdən ayrılması barədə dekret verdi.

24 may 1920 — Azərbaycan Müvəqqəti İnqilab Komitəsi neft sənayesinin milliləşdirilməsi haqqında dekret verdi. Əslində isə neft Rusiyanın nəzarətinə verilmişdi. Bu məqsədlə Azərbaycan Neft Komitəsi yaradılmış və komitəyə rəhbərlik Lenin tərəfindən Bakıya göndərilən Aleksandr Serebrovskiyə tapşırılmışdı. Neft sənayesinin ardınca Xəzər ticarət donanması, ölkədə fəaliyyət göstərən banklar milliləşdirildi.

3 iyun 1920 — ZəngəzurQarabağda bolşevik işğalına müqavimət göstərən Nuru paşanın başçılıq etdiyi Xalq Cümhuriyyətinin ordu hissələri Şuşa şəhərini ələ keçirdilər. Onların üzərinə XI rus ordusunun əlavə birləşmələri göndərilir. Sayca qat-qat çox olan rus qoşunları Levandovskinin komandanlığı altında iyunun 15-də şəhəri yenidən işğal edirlər. Milli ordunun azsaylı hissələri Cəbrayıl qəzasına geri çəkilirlər. İyunun sonunda bu bölgə bolşeviklərin nəzarətinə keçir. Sovetləşməyə qarşı üsyanlar ilin sonunadək Şəmkir, Quba və digər bölgələrdə də baş verirdi.

6 may 1921 — I Ümumazərbaycan sovetlər qurultayı (6–19 may) işə başlayır. Qurultayda Azərbaycan SSR-in ilk Konstitusiyası qəbul olunur. Müvəqqəti İnqilab Komitəsi və yerlərdəki inqilab və yoxsul komitələri ləğv edilir, ali qanunverici orqan olaraq Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi (MİK, ilk sədri Muxtar Hacıyev) və yerli sovetlər yaradılır. Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin (75 üzv və 25 namizəd) rəhbər orqanı isə respublika partiya (Azərbaycan KP) rəhbərliyinin də daxil olduğu Rəyasət Heyəti (13 nəfərdən ibarət) idi. Respublikada 30 min deputatı olan 1400 yerli kənd soveti təşkil edilir. 1921–1937-ci illərdə Ümumazərbaycan sovetlərinin 9 qurultayı keçirildi və 1938-ci ildə bu qurumu Ali Sovet əvəzlədi.

2 iyul 1921 — Azərbaycanda pedaqoji kadrlar hazırlayan ilk ali məktəb, hazırda Azərbaycan Pedaqoji Universiteti adı ilə fəaliyyət göstərən – Azərbaycan Kişi Pedaqoji İnstitutu (sonralar V.İ.Lenin adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutu) təsis edildi.

5 iyul 1921 — Rusiya Kommunist (bolşevik) Partiyasının Qafqaz Bürosunun iclasında Dağlıq Qarabağın Azərbaycan SSR-in tərkibində saxlanılması barədə qərar qəbul edilir. Bir gün öncə, iyulun 4-də RK(b)P Qafqaz Bürosunun plenumunda erməni tərəfi Orconikidze və Kirovun dəstəyi ilə Dağlıq Qarabağın Ermənistana verilməsi barədə qərarın qəbuluna nail olmuşdular. Lakin N.Nərimanov başda olmaqla Azərbaycanın kommunist rəhbərliyinin kəskin etirazı və RK(b)P MK-nın işə qarışması nəticəsində bu qərar ləğv olundu. Bununla belə, RK(b)P Qafqaz Bürosunun 5 iyul tarixli qərarında Dağlıq Qarabağa Azərbaycanın tərkibində saxlanılmaqla və mərkəzi Şuşa şəhəri olmaqla geniş vilayət muxtariyyəti verilməsi qeyd olunmuşdu. Bununla da ermənilər əsas məqsədlərinə çatmasalar da, muxtariyyət qazanmış oldular. 1923-cü ildə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti təşkil edildi

7 iyul 1923 — Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi respublika ərazisində Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin (DQMV) təşkil olunması barədə dekret verir. Sənəddə bu qərarın azərbaycanlı və erməni xalqları arasında "beynəlmiləl həmrəyliyin möhkəmlənməsinə" xidmət edəcəyi vurğulanırdı. Dekretə əsasən, "Dağlıq Qarabağın erməni hissəsində Azərbaycan SSR-in tərkib hissəsi kimi muxtar vilayətin yaradılması" nəzərdə tutulmuşdu. Bu barədə tövsiyə qərarı 1921-ci ildə RK(b)P-nin Qafqaz Diyar Bürosu tərəfindən qəbul olunmuşdu. Həmin qərarda muxtariyyətin mərkəzi Şuşa göstərilsə də, Azərbaycan MİK-in dekretində vilayətin mərkəzi kimi Xankəndi seçilmişdi. Tezliklə ermənilərin təşəbbüsü ilə Xankəndi Stepanakert adlandırıldı Ərazi-inzibati bölgüsündən sonra DQMV-nin ərazisi 4,4 min  km² olaraq müəyyənləşdi.

30 avqust 1930 — Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin və Xalq Komissarları Sovetinin qərarı ilə respublika ərazisi yeni inzibati vahidlərə – rayonlara bölündü. Qərara əsasən, 63 rayon yaradıldı. Bundan öncə respublikada ərazi-inzibati bölgü sistemi olaraq 10 dairə (Bakı, Gəncə, Qarabağ (Ağdam), Quba, Kürdüstan, Lənkəran, Muğan (Salyan), Şirvan (Göycay), Nuxa, Zaqatala) və onların tərkibində qəzalar mövcud idi.

7 avqust 1932 — Sovet hökumətinin "Dövlət müəssisələri, kolxoz və kooperativlərin əmlakının qorunması haqqında" qərarı ilə xalq təsərrüfatında sərt cəza tədbirlərinin əsası qoyuldu. Qərara görə, dövlət əmlakından hətta xırda oğurluq güllələnmə, ən yaxşı halda 10 il həbslə cəzalandırılırdı. Sovet tarixinə "Beş sünbül haqqında qanun" adı ilə düşən sənəd Azərbaycanda da kənd təsərrüfatında repressiyalara zəmin yaratdı.

24 iyun 1938 — I çağırış Azərbaycan SSR Ali Sovetinə seçkilər keçirildi. 310 nəfərlik parlamentə 107 fəhlə, 88 kolxozçu və 115 ziyalı-qulluqçu seçilmişdi. Xalq deputatlarının 72-si qadınlar idi. Kommunist Partiyasının əslində bütün dövlət funksiyalarını mənimsədiyi şəraitdə Ali Sovet formal fəaliyyət göstərirdi.

1938 — Azərbaycan SSR Ali Soveti yerli əhalinin etirazına baxmayaraq Laçın, Qubadlı, Kəlbəcər və Qazax bölgələrindən 2 min hektar torpaq sahəsinin Ermənistan SSR-ə verilməsi haqqında qərar qəbul etdi. Bununla belə, qərar həyata keçməmiş qaldı.. 31 il sonra, 1969-cu il mayın 7-də Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti onu yenidən təsdiq etsə də, tezliklə respublika rəhbərliyinə gələn Heydər Əliyev qərarın icrasının qarşısını aldı.

2 iyun 1938 — Azərbaycanda ilk mülki aviasiya dəstəsi təşkil olundu. Bakıda ilk aviasiya məktəbi 1915-ci ildə yaradılmış, 1923-cü ildə Bakı-Tbilisi marşrutu ilə ilk mülki aviasiya xətti açılmışdı. 1933-cü ildə Binədə ilk hava limanı istifadəyə verilmiş, 1938-ci ildə isə ilk mülki aviasiya dəstəsi uçuşlara başlamışdı.

25 iyun 1987 — SovİKP MK-nın plenumu "yenidənqurma" ("perestroyka") haqqında qərar qəbul edir. Baş katib Mixail Qorbaçovun elan etdiyi yeniləşmə kursu, ilk növbədə, sosial-iqtisadi islahatları nəzərdə tutsa da, tezliklə siyasi və ideoloji sahəni də əhatə etdi. Sovet İttifaqında (o cümlədən, Azərbaycanda) söz azadlığı, aşkarlıq, milli hərəkatlar prosesi başlandı. "Yenidənqurma" siyasəti dörd il sonra SSRİ-nin süqutu ilə nəticələndi.

21 may 1988 — SSRİ rəhbərliyi Azərbaycan və Ermənistan arasında münaqişəni sahmanlamaq üçün hər iki müttəfiq respublikanın rəhbərlərini dəyişdirir. Ermənistan KP MK-nın plenumunda 1-ci katib Karen Dəmirçyan, Azərbaycan KP MK-nın plenumunda isə Kamran Bağırov vəzifələrindən kənarlaşdırıldılar. Azərbaycan KP MK-nın 1-ci katibi postuna Əbdürrəhman Vəzirov seçildi.

18 iyul 1988 — SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə həsr olunmuş geniş iclası keçirildi. M.Qorbaçovun sədrlik etdiyi iclasda Azərbaycan və Ermənistanın siyasi rəhbərliyi, hər iki respublikanın SSRİ Ali Sovetindəki deputatları iştirak edirdilər. Gərgin mübahisələrlə keçən iclasda "Dağlıq Qarabağ barəsində məsələyə dair" SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin qərarı qəbul olunur. Sənəddə Ermənistan SSR Ali Sovetinin Dağlıq Qarabağı ilhaq etmək barədə qərarının yolverilməz olduğu və onun ləğv edilməsinin zəruriliyi vurğulansa da, Ermənsitan SSR rəhbərliyi bu çağırışı cavabsız qoydu.

16 iyul 1989 — Bakıda yarımgizli şəraitdə Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin təsis konfransı keçirildi. Bu, Azərbaycanda Qarabağ hadisələri ilə başlanan milli xalq hərəkatının qismən təşkilatlanması idi. Əbülfəz Elçibəy AXC-nin sədri seçildi. AXC-nin 16 nəfərdən ibarət İdarə Heyətinə isə kifayət qədər fərqli baxışlı şəxslər seçilmişdi və tezliklə təşkilatda parçalanmalar başlandı.

19 may 1990 — Ali Sovetin sessiyasında Azərbaycan Respublikasının prezidenti vəzifəsi təsis edildi. Sessiyada Azərbaycan KP MK-nın 1-ci katibi Ayaz Mütəllibov prezident seçildi. SovİKP MK-nın baş katibi M.Qorbaçovun SSRİ prezidenti seçilməsindən sonra müttəfiq respublikaların rəhbərləri də eynilə hərəkət etməyə başlamışdılar.

21 may 1990-cı il tarixində 28 mayın "Azərbaycan dövlətçiliyinin bərpası günü" elan edilməsi barədə prezident fərmanı elan edildi.

5 fevral 1991 — Azərbaycan dövləti – Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası Azərbaycan Respublikası adlandırılmışdır.

27 iyun 1991 — Ali Sovet Azərbaycanın "Suveren Dövlətlər İttifaqı haqqında" müqavilədə iştirak etməsi barədə qərar qəbul etdi. Yeni ittifaq müqaviləsinin imzalanması Moskvadakı "Avqust qiyamı" nəticəsində baş tutmadı.

30 avqust 1991 — Ali Sovetin növbədənkənar sessiyasında gərgin müzakirələrdən sonra "Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyini bərpa etmək haqqında" Bəyannamə qəbul olundu. Sənəddə Azərbaycan Respublikasının 1918–1920-ci illərdə mövcud olmuş Xalq Cümhuriyyətinin varisi olduğu vurğulanırdı. Bununla yanaşı, parlament Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin konstitusion əsaslarını yaratmaq üçün ayrıca qanunun – Konstitusiya Aktının hazırlanması barədə qərar qəbul etdi.

8 sentyabr 1991 — Azərbaycanda ilk prezident seçkiləri keçirildi. Ölkədəki əksər siyasi qüvvələrin, o cümlədən Xalq Cəbhəsinin boykot etdiyi və alternativsizlik şəraitində keçirilən seçkilərdə Azərbaycan KP MK-nın 1-ci katibi Ayaz Mütəllibov prezident seçildi.

İqtisadiyyatı

Azərbaycan iqtisadiyyatının daha əhatəli və böyük yüksəlişi XX əsrdə 70 ildən artıq bir dövrü əhatə edən Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası zamanına təsadüf edir. Bu illər ərzində Azərbaycan iqtisadiyyatının əksər sahələri əvvəlki dövrlərlə müqayisədə sürətlə və kompleks inkişaf etmiş, güclü sənaye potensialı yaranmışdı. Azərbaycan İkinci dünya müharibəsinə qədər Sovet İttifaqının əsas neft bazası idi. Abşeronda neft və onunla əlaqədar sənaye sahələrinə çoxlu əsaslı vəsait qoyulurdu və bu sahələrin sürətlə inkişafı hesabına Azərbaycanda sənaye nisbətən sürətlə inkişaf edirdi. İkinci dünya müharibəsi nə qədər olan dövrdə Azərbaycanda xalq təsərrüfatına bütün kapital qoyuluşunun 65%-i sənayenin inkişafı üçün yönəldilirdi. Sonrakı beşilliklərin heç birində xalq təsərrüfatına kapital qoyuluşunda sənayenin payı bu qədər yüksək olmamışdı. Həm də bu dövrdə sənayeyə kapital qoyuluşunun 80%-ə qədəri, o cümlədən birinci beşillik dövründə 86,4 %-i neft və onunla əlaqədar olan sahələrin payına düşürdü. Bütün bunlar İkinci dünya müharibəsinə qədər ən çox neft və onunla əlaqədar sahələrin hesabına Azərbaycanda sənayenin sürətlə inkişafını təmin edirdi. 1941-ci ildə Azərbaycan neft sənayesində ən çox neft – 23,5 milyon ton çıxarırdı.

İkinci dünya müharibəsi illərində müharibənin tələbatını ödəmək məqsədilə neft və onunla əlaqədar sahələrin inkişafı ön plana çəkildi. Akademik Yusif Məmmədəliyevin rəhbərliyi ilə aviasiya benzini istehsalının yeni texnologiyası hazırlandı. Azərbaycanda yüksəkoktanlı benzin istehsalına başlandı. Azərbaycanda neft hasilatı SSRİ-də çıxarılan neftin 71,4 faizini təşkil edirdi. Azərbaycan neftçiləri müharibə illərində ölkəyə 75 milyon ton neft, 22 milyon ton benzin və başqa neft məhsulları verirdilər. Müharibə zamanı hər beş təyyarə, tank və avtomaşından dördü Bakı mədənlərində çıxarılan, onun neft emalı zavodlarında istehsal olunan yanacaqla işləyirdi. Müharibə illərində cəbhənin neft tələbatının 70, yüksək oktanlı benzin və sürtgü yağına olan ehtiyacının 100 faizini Bakı ödəyirdi. 1942-ci ildə Bakının sənaye müəssisələrində 130 növ müxtəlif silah, hərbi sursat istehsal edilirdi.

 
50 illik yubileyinə həsr olunmuş SSRİ poçt markası.

1948-ci ildə respublika sənayesi müharibədən əvvəlki səviyyəni üstələyən məhsul buraxılışına nail olmuş, 1950-ci ildə Azərbaycanın sənaye məhsulu 1940-cı ilə nisbətən 39% artmışdı. 1941–1970-ci illərdə 146 və ya bütün 1920–1970-ci illərdə tikilmiş sənaye obyektlərinin 60%-i qədər iri sənaye müəssisələri tikilib istifadəyə verilmişdi. Azərbaycan sənayesinin inkişafında mühüm rol oynayan Sumqayıt boruyayma, alüminium və sintez-kauçuk zavodları, Gəncə Alüminium Zavodu, Daşkəsən Filiz Saflaşdırma kombinatı, Mingəçevir su-elektrik stansiyası və sairə iri müəssisələr tikilib istifadəyə verilmişdi.

Bu illərdə Sumqayıt, Mingəçevir, Əli-Bayramlı (indiki Şirvan), Daşkəsən kimi yeni sənaye şəhərləri yaranmış, Naxçıvan, Xankəndi, Quba, Qazax, Salyan, Neftçala və başqa şəhərlərdə sənayenin gələcək daha güclü inkişafı üçün təməl qoyulmuşdu. Ümumi sənaye məhsulu istehsalında Bakı şəhərinin xüsusi çəkisi 1913-cü ildəki 91,4%-dən 72,8%-ə düşmüşdü.

1949-cu ildə dünya təcrübəsində ilk dəfə dənizindən neft çıxarılmasına başlandı. Qısa müddət ərzində Bakı döyüşən ordunun mühüm cəbbəxanalarından birinə çevrildi.

Neft sənayesi neft maşınqayırması, cihaz və alətqayırma, qara metallurgiya, ilk növbədə neftçıxarma üçün borular istehsalı, elektroenergetika və s. yaranması əsasında respublikada çox güclü sənaye kompleksinin meydana gəlməsini təmin etdi.

50–60-cı illərdə Sovet İttifaqı nın başqa regionlarında zəngin neft ehtiyatlarının aşkara çıxarılması və istifadəsi ilə əlaqədar olaraq, Azərbaycan neftinə maraq xeyli azaldı, bu sahələrin inkişafının zəifləməsi bütövlükdə iqtisadiyyatın artım sürətinə mənfi təsir göstərməyə başladı. 1970-ci ildə Azərbaycan SSR-də sənayenin əsas istehsal fondlarının 70%-i, istehsal olunan məhsulun isə cəmi 40%-ə qədəri yanacaq, energetika, metallurgiya və kimya sənayesi sahələrinin hesabına əldə edilirdi. Sənaye məhsulunun cəmi 22%-ni verən yanacaq sənayesinin payına o zaman sənayedə qoyulan bütün kapitalın 50%-dən çoxu düşürdü.

70-ci illərə qədər olan dövründə şəhər əhalisinin artması sürətinə görə Bakı, keçmiş ittifaqın paytaxt şəhərləri içərisində birincilər sırasında idi. 1970-ci ildə respublikada olan 60 şəhərin dördündə (Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Mingəçevir) bütün şəhər əhalisinin 63%-i, qalanlarında isə 37%-i yaşayırdı. Bu da Bakı şəhərində mənzil sahəsinə və digər sosial obyektlərə olan ehtiyacın ödənilməsi sahəsindəki çətinlikləri daha da ağırlaşdırırdı.

70-ci illərdə və 80-ci illərin birinci yarısında Azərbaycanda həm bütövlükdə respublika iqtisadiyyatının, həm də regionların gələcək sürətli inkişafını təmin edə bilən istehsal, elmi-texniki və kadr potensialı yaranmışdı. Keçmiş SSRİ əhalisinin yalnız 2,5%-nin yaşadığı Azərbaycan bir çox əsas sənaye məhsulları istehsalına görə ittifaq sənayesində nisbətən xeyli yüksək yer tuturdu. Belə ki, 80-ci illərin ortalarında ittifaq üzrə neft mədən avadanlıqları istehsalının 70%-i, o cümlədən 1970–1985-ci illərdə dərinlik nasosları istehsalının hamısı, elektrik qaynaq avadanlıqlarının 10,5%-i, kauçuk sodanın 7,8%-i, şərab və şərab məhsullarının 1/3 hissəsindən çoxu, məişət kondisionerlərinin hamısı, soyuducuların 5,7%-i, pambıq ipliyinin 9,6%-i, ipək xammalının 11,7-i və i.a. Azərbaycanın payına düşürdü. 70-ci illərdə və 80-ci illərin birinci yarısında Azərbaycanda yeni sənaye müəssisələrinin istifadəyə verilməsi, yeni maşın və avadanlıqların alınması bütövlükdə SSRİ-də olduğuna nisbətən daha sürətlə həyata keçirildiyindən əsas kapital da burada SSRİ-də olduğuna nisbətən daha böyük həcmdə artmış və işçilərin fondla silahlanma səviyyəsi daha yüksək olmuşdu. Bir işçiyə düşən əsas fondların dəyəri keçmiş SSRİ üzrə 1980-ci ildə 13,3 min rubl, 1985-ci ildə 17,8 və 1990-cı ildə 24,2 min rubl təşkil edirdisə, Azərbaycanda bu göstəricilər xeyli yüksək olub, müvafiq surətdə 1980-ci ildə 19,5 min rubl, sonrakı illərdə 24,5 və 33,4 min rubla bərabər olmuşdu. Azərbaycan SSR-in vəsaiti və ondan göndərilən xammalla işləyən bir çox müəssisələr Ukrayna, Rusiya və digər respublikalarda fəaliyyət göstərirdi. 80-ci illərin ortalarında Azərbaycanda güclü istehsal potensialı yarandığım başqa faktlar da sübut edir. Misal üçün 80-ci illərdə Azərbaycandan ittifaq fonduna ayrılan məhsul Azərbaycana gətiriləndən hər il orta hesabla 2,0 milyard rubl, ayrı-ayrı illərdə isə daha çox olmuşdu.

Əhali

1 yanvar 1991-ci il tarixinə SSRİ əhalisinin ümumi sayı 290.077 milyon nəfər təşkil edirdi, onlardan 7.137 milyon nəfəri isə Azərbaycan SSR sakini idi. Beləliklə, Azərbaycan SSR–də bütün SSRİ əhalisinin 2,5%–i yaşayırdı. Azərbaycan SSR əhalisinin 54%–i şəhər yerlərində məskunlaşmışdı, ölkə ərazisinin isə hər km²–də orta sıxlıq 82.4 nəfər təşkil edirdi.

Etnik tərkib

Etnik qrup Siyahıyaalınmaların yekunlarına əsasən Azərbaycan SSR əhalisinin sayı və etnik tərkibi
1926 % 1937 % 1939 % 1959 % 1970 % 1979 % 1989 %
Cəmi 2 270 060 100.00 3 056 449 100.00 3 205 150 100.00 3 697 717 100.00 5 117 081 100.00 6 026 515 100.00 7 021 178 100.00
Azərbaycanlılar 1 437 977 63.35 1 778 798 58.19 1 870 471 58.36 2 494 381 67.46 3 776 778 73.81 4 708 832 78.14 5 804 980 82.68
Talışlar 77 323 3.41 99 145 3.24 87 510 2.73 85 0.00 21 169 0.30
Ruslar 220 545 9.72 479 008 15.67 528 318 16.48 501 282 13.56 510 059 9.97 475 255 7.89 392 304 5.59
Ermənilər 282 004 12.42 370 164 12.11 388 025 12.11 442 089 11.96 483 520 9.45 475 486 7.89 390 505 5.56
Ləzgilər 37 263 1.64 104 290 3.41 111 666 3.48 98 211 2.66 137 250 2.68 158 057 2.62 171 395 2.44
Avarlar 19 104 0.84 12 854 0.42 15 740 0.49 17 254 0.47 30 735 0.60 35 991 0.60 44 072 0.63
Ukraynalılar 18 241 0.80 23 643 0.74 25 778 0.70 29 160 0.57 26 402 0.44 32 345 0.46
Tatarlar 9 948 0.44 27 591 0.86 29 370 0.79 31 353 0.61 31 204 0.52 28 019 0.40
Yəhudilər 20 578 0.91 41 245 1.29 29 350 0.79 29 392 0.57 33 248 0.55 25 190 0.36
Axısqa türkləri 0 0.00 202 0.01 8 491 0.17 7 926 0.13 17 705 0.25
Gürcülər 9 452 0.42 10 196 0.32 9 526 0.26 13 595 0.26 11 412 0.19 14 197 0.20
Saxurlar 15 552 0.69 2 876 0.08 6 208 0.12 8 546 0.14 13 318 0.19
Kürdlər 41 193 1.81 10 878 0.36 6 005 0.19 1 487 0.04 5 488 0.11 5 676 0.09 12 226 0.17
Tatlar 28 443 1.25 56 933 1.86 5 887 0.16 7 769 0.15 8 848 0.15 10 239 0.15
Beloruslar 2 867 0.13 1 472 4 284 0.12 4 929 0.10 4 782 0.08 7 833 0.11
Udilər 2 445 0.11 3 202 0.09 5 492 0.11 5 841 0.10 6 125 0.09
Dağ yəhudiləri 10 270 0.45 10 899 0.36 10 324 0.28 11 653 0.23 2 123 0.04 5 484 0.08
Təsniflənməmiş 0 0.00 2 254 0.07 30 0.00 25 209 0.49 44 0.00 92 0.00
Digərləri 36 855 131 982 22 099 0.57 26 842 0.45 23 980 0.34

Ruslaşdırma siyasəti

Cənubi Qafqazı Azərbaycan türklərindən təmizləmək siyasətini yürüdən Sovet hökuməti digər tərəfdən də ermənilərin Qafqaza qayıtmasına 1931-ci ildə qərar vermişdi. Sovet hakimiyyəti Azərbaycanı ruslaşdırır və milli kadrları mühüm vəzifələrə yaxın buraxmırdı. 1931-ci ildə Bakı Sovetinin məsul işçilərinin 45 faizi ruslar, 17 faizi ermənilər, 16 faizi isə türklərdir (azərbaycanlılardır). Yenə həmin ildə Azərbaycanda mövcud olan 12 ali məktəbdən ancaq birində – yeni Pedaqoji İnstitutda tədris türkcə, qalanında isə rusca aparılırdı.

Sonrakı dövrdə də Azərbaycanda güclü ruslaşdırma siyasəti aparıldı. Xüsusən, dövlət idarələrində yazışmalar, sənədləşmələr rus dilində olurdu. Hətta ruslarla ailə quranların ön vəzifələrə çəkilməsi daha asan olurdu. Erməni millətindən olanlar isə (xüsusən qadınlar) mütləq idarə rəhbərinin katibəsi, köməkçisi funksiyasını daşıyırdı. Bu "ruslaşdırma siyasəti"ni ilk dəyişdirmək istəyənlərdən biri 1954–1959-cu illərdə Azərbaycana başçılıq etmiş İ. Mustafayev oldu. Onun Azərbaycan idarəçilik sistemində ana dilini müdafiə etməsi sonradan vəzifədən uzaqlaşdırılması ilə nəticələndi.

Azərbaycan SSR Parlamenti

Azərbaycan SSR İnqilab Komitəsi – 1920
Azərbaycan SSR Mərkəzi İcrayyə Komitəsi – 1920–1938
Azərbaycan SSR Ali Soveti – 1938–1991

Mədəniyyət

1920–1930-cu illərin Sovet Azərbaycanı memarlığı üçün konstruktivizm ideyasının hakim olması xarakterikdir. Həmin dövr memarlar Aleksey Şusev, Vesnin qardaşları, S.S.Pen, Q.M.Ter-Mikelov, həmçinin memar Mikayıl Hüseynovun yaradıcılığının erkən dövrü ilə əlaqəlidir. 1934-cü ildə Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi İcrayə konstruktivizm üslubunu tənqid edən və milli memarlıq ənənələrinə qayıtmağa çağıran qərar verdi. Konstruktiv stil Azərbaycanda oturuşmağa imkan tapmamış, 30–40-cı illərdə yaradıcılığında klassik memarlıq ənənələri və milli memarlığın elementlərini birləşdirən S.A.Dadaşov, V.A.Munts və Mikayıl Hüseynovun təsiri Azərbaycan memarlığında hiss edilməyə başlayır. Bu sırada Mikayıl Hüseynovun yaradıcılığı xüsusilə fərqlənir. Həmin dövrün "klassik-milli memarlıq üslubu"nda inşa edilmiş əsərlər arasında Hökumət Evi (1934), Bakı Musiqi Akademiyası (1936), Azərbaycan Milli Kitabxanası (1947), Milli Ədəbiyyat Muzeyi (1940), AMEA binası (1948–1960) xüsusilə diqqəti cəlb edir. 1936-cı ildə Azərbaycan Memarlar İttifaqının əsası qoyulmuşdur. 1969–1982-ci illərdə ölkəni idarə etmiş Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Heydər Əliyev Azərbaycan memarlarını müasir və milli memarlıq elementlərini öz yaradıcılıqlarında birləşdirməyə çağırmışdı. Həmin dövrün memarlıq nümunələri arasında Bakı metropoliteninin Nizami (1970) və Elmlər Akademiyası (1976) stansiyaları, Zaqulba qonaq evi, Azadlıq prospektindəki yaşayış binaları, Gəncədə Kəpəz oteli (1973), Bakıda Abşeron oteli (1965) diqqət çəkir.

Sovet dövründə Azərbaycan ədəbiyyatı yaradıcılıq azadlığını təhlükə hesab edən bir sistemlə idarə edilirdi. Azərbaycan yazıçıları və intellektuallarının fəaliyyətinə nəzarət edilir və onlar təqibə məruz qalırdı. Bu dövrdə bir çox Azərbaycan yazıçısı Stalin repressiyasına məruz qaldı. 1927-ci ildə Azərbaycan Proletar Yazıçıları Assosiasiyası yaradıldı, 1932-ci ildə isə ləğv edildi. Həmin il Azərbaycan Yazıçılar Birliyi yaradıldı. Sovet dövrü Azərbaycanının yazıçılarına Rəsul Rza, Məmməd Səid Ordubadi, Süleyman Sani Axundov, Mirzə İbrahimov, Ənvər Məmmədxanlı daxildir. Bu dövrdə Səməd Vurğunun yığcam və diskrit üslubu Azərbaycan ədəbiyyatının müasir formasının formalaşmasına səbəb oldu, onu arxaizmlərdən təmizlədi. XX əsrin sonlarına yaxın Bəxtiyar Vahabzadə 70 şeir məcmuəsi və 20 poeması ilə şöhrət qazandı. Onun "Gülüstan" poeması Rusiya və İran arasında bölünən Azərbaycan xalqı və onun birləşmək arzusuna həsr edilib.

 
Stalin təsviri ilə "Koroğlu" operasının afişası

Azərbaycanın görkəmli bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyov sovet dövründə məşhur "Koroğlu" operasını yazmışdır. Bu opera nəinki Azərbaycanda, həmçinin İslam aləmində yazılan ilk opera idi. 40-cı illərdə "Xosrov və Şirin" (Niyazi), "Vətən" (Cövdət Hacıyev) və Qara Qarayev), "Nizami" (Əfrasiyab Bədəlbəyli) və s. operalar yazıldı. 1972-ci ildə Şəfiqə Axundova "Gəlin qayası" operasını yazaraq Azərbaycanda ilk opera yazan qadın bəstəkar oldu.

20-ci illərdə Azərbaycan kinosunun mövzuları cəhalətə qarşı mübarizə, inqilab, qadın azadlığı idi. 1929-cu il də Amo Bek-Nazarovun rejissorluğu ilə çəkilmiş "Sevil" filmi Azərbaycan qadınını real şəkildə təsvir edirdi. Bu dövrdə həmçinin Bakıdakı yaşayışı, neft sənayesini təsvir edən filmlər çəkilirdi. 30-cu illərin əvvəllərində məişət və tarixi-inqilabi mövzulu filmlər istehsal edilirdi. 1936-cı ildə Boris Barnetin rejissorluğuyla ilk Azərbaycan səsli filmi olan "Mavi dənizin sahilində" çəkilmişdir. Böyük Vətən müharibəsi dövründə (1941–1945) müharibə qəhrəmanlarına aid "Vətən oğlu" və "Bəxtiyar" qısametrajlı bədii filmləri, "Sualtı qayıq T-9" və "Bir ailə" tammetrajlı bədii filmləri çəkilmişdir. "Arşın mal alan" operettasınin 1945-ci il ekranizasiyası 136 ölkədə göstərilir və 86 dilə tərcümə edilir. Yalnız SSRİ-də 16 milyondan çox izləyici toplayan filmin yaradıcı kollektivi Stalin mükafatı ilə təltif edilir. 40-cı illərin sonu—50-ci illərin əvvəllərində "Fətəli xan" və "Bakının işıqları" kimi bədii-sənədli və publisistik filmlər çəkilmişdir. 1951-ci ildə "Sovet Azərbaycanı" filmi Kann kinofestivalında "Qısa Film Münsiflər heyəti Xüsusi Mükafatı"nı qazanıb. 50-ci illərin sonu—60-cı illərin əvvəllərində "Qızmar günəş altında", "Onun böyük ürəyi", "Ögey ana", "Onu bağışlamaq olarmı?", "Böyük dayaq", "Telefonçu qız" kimi fərqli peşə sahiblərinin əməyini əks etdirən filmlər çoxluq təşkil etmişdir. 60-cı illərin əvvəllərində Koroğlu dastanının əsasında çəkilmiş eyniadlı filmMəhəmməd Füzulinin Leyli və Məcnun əsəri əsasında çəkilmiş "Məhəbbət dastanı" filmi ilə Azərbaycan kimetoqrafında rəngli filmlərin istehsalı genişlənir. Arşın mal alan filmindən sonra "Görüş", "O olmasın, bu olsun", "Romeo mənim qonşumdur", "Əhməd haradadır?", "Ulduz", 1965-ci il "Arşın mal alan" ekranizasiyası, "Qaynana" kimi filmlərlə musiqili komediya janrı Azərbaycan kinematoqrafında üstünlük təşkil etmişdir. 70-ci illərdə "Nəsimi", "Dədə Qorqud", "Babək" kimi tarixi mövzulu filmlər çəkilmişdir. 70-ci illərin sonu—80-ci illərdə İkinci Dünya müharibəsi ilə bağlı "Bizim Cəbiş müəllim", "Şərikli çörək" kimi filmlər çəkilmişdir. 80-ci illərdə Azərbaycan kinosunda mənəviyyat və əxlaq mövzusu önə çıxmışdır. Bu dövrdə "Park", "Özgə ömür", "Ölsəm, bağışla", "Gümüşü furqon", "Babamızın babasının babası", "Bağ mövsümü", "Gümüşgöl əfsanəsi", "Burulğan", "Təxribat" kimi filmlər işıq üzü görmüşdür

Bayraqları

Qeydlər

  1. Həmçinin Azərbaycan Sovet Sosialist Cümhuriyyəti (azərb-ərəb. آذربایجان سوسیالیست شورﺎ جومهوریتی, Azərbajcan Sosjalist Зyra Cumhyrijjəti‎), Azərbaycan SSR (azərb-kiril: Азәрбајҹан ССР, rus. Азербайджанская ССР), AzSSR (azərb-kiril: АзССР) və ya Sovet Azərbaycanı (azərb-kiril: Совет Азәрбајҹаны, rus. Советский Азербайджан) olaraq da bilinir.

Mənbə

Xarici keçidlər

  • Azərbaycan tarixi 7 cilddə:
  • I cild (ən qədimdən b. e. III əsri),
  • II cild (III–XIII əsrin I rübü),
  • III cild (XIII–XVIII əsrlər),
  • IV cild (XIX əsr),
  • V cild (1900–1920-ci illər),
  • VI cild (aprel 1920- iyun 1941),
  • VII cild (1941–2002-ci illər). Bakı, 2007.
  • . Bakı kartoqrafiya fabriki, 2007.

İstinadlar

  1. Краткая информация о республиках, входивших в СССР, стр. 4. // . Справочное издание. Автор: И. Г. Калабеков. Москва: издательство «Третий Рим», 2015, 239 стр. ISBN 9785990521315
  2. Azərbajcan Sosjalist Зyra Cumhyrijjətinin Kanyni-Əsasisi (1927-ci il 26 martda umym Azərbajcan V Зyralar Kyryltaji tərəfindən təsdik edilmiзdur). Baqı̡: Azərnəзr. (#parameter_ignored)
  3. "Азербайджанская Советская Социалистическая Республика". Справочник по истории Коммунистической партии и Советского Союза 1898–1991. (#parameter_ignored)
  4. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Prezident Kitabxanası – Azərbaycan İqtisadiyyatı[ölü keçid]
  5. Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по регионам республик СССР :Закавказская СФСР/Азербайджанская ССР---Источник: Всесоюзная перепись населения 1926 года.М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928–29. Том 10–16. Таблица VI. Население по полу, народности.---А также Excel файл
  6. Всесоюзная перепись населения 1937 года: общие итоги. Сборник документов и материалов. Составители: Б. В. Жиромская, Ю. А. Поляков, Издательство: Российская политическая энциклопедия, Москва, 2007-ой год, ISBN 5-8243-0337-1, страница 107
  7. "Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения по республикам СССР: Азербайджанская ССР — Еженедельная демографическая газета Демоскоп Weekly". Archived from the original on 2012-02-03. İstifadə tarixi: 3 sentyabr 2015..
  8. . Archived from the original on 2015-08-13. İstifadə tarixi: 13 avqust 2015.
  9. "Всесоюзная перепись населения 1959 г. Национальный состав населения по республикам СССР: Азербайджанская ССР — Еженедельная демографическая газета Демоскоп Weekly". Archived from the original on 2012-02-03. İstifadə tarixi: 3 sentyabr 2015..
  10. "Всесоюзная перепись населения 1970 г. Национальный состав населения по республикам СССР: Азербайджанская ССР — Еженедельная демографическая газета Демоскоп Weekly". Archived from the original on 2012-02-03. İstifadə tarixi: 3 sentyabr 2015..
  11. "Всесоюзная перепись населения 1979 г. Национальный состав населения по республикам СССР: Азербайджанская ССР — Еженедельная демографическая газета Демоскоп Weekly". Archived from the original on 2011-08-26. İstifadə tarixi: 31 iyul 2015..
  12. Раздел второй. Этнодемографический обзор регионов и стран мира. — Глава третья. Союз Советских Социалистических Республик, стр. 210. // Население мира. Этнодемографический справочник. Автор: Соломон Ильич Брук. Ответственный редактор: доктор исторических наук, профессор П. И. Пучков. Академии наук СССР. Институт этнографии имени Н. Н. Миклухо–Маклая. Москва: Издательство "Наука", 1981, 880 стр.
  13. "Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по республикам СССР: Азербайджанская ССР — Еженедельная демографическая газета Демоскоп Weekly". Archived from the original on 2011-08-26. İstifadə tarixi: 7 iyul 2015..
  14. . 2020-07-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-10.
  15. Ilham Aliyev (Winter 1998). "The Soviet Period of Architecture in Azerbaijan". Azerbaijan International.
  16. "Azerbaijan". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc., 2016. Web. 24 Apr. 2016.
  17. Suny, Ronald (1996). Armenia, Azerbaijan, and Georgia. DIANE Publishing. p. 108. ISBN 0-7881-2813-2.
  18. Самед Вургун — Жизнь и творчество, Сайт Самеда Вургуна.
  19. Анар, ТОФИК МЕЛИКЛИ. Умер Бахтияр Вагабзаде, NIRA Aksakal.
  20. Mattew O'Brien. Uzeir Hajibeyov and His Role in the Development of Musical Life in Azerbaijan. – Routledge, 2004. – С. 211. – ISBN 0-415-30219-6, 9780415302197
  21. Charles van der Leeuw. Azerbaijan: A Quest for Identity. — Palgrave Macmillan, 2000. — С. 102. — 256 с. — ISBN 978-0-312-21903-1. (eng.)
  22. Ахундова Шəфигə Гулам гызы / Под ред. Дж. Кулиева. — Азербайджанская советская энциклопедия: Главная редакция Азербайджанской советской энциклопедии, 1976. — Т. 1. — С. 501.
  23. azerbaijan.az. . 2018-07-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-12-14.
  24. Азербайджанской ССР кинематография. Кино: Энциклопедический словарь / Гл. ред. С. И. Юткевич; Редкол.: Ю. С. Афанасьев, В. Е. Баскаков, И. В. Вайсфельд и др. — Москва: Советская энциклопедия, 1987. — стр. 12.
  25. Мамедова М. Аршин Мал Алан, или как Сталин приказал "Голливуд переплюнуть" // Труд : газета. — 17 Апреля 2003.
  26. Культура / Аршин мал алан (рус.). Газета "Аргументы и Факты". Проверено 30 июня 2010.
  27. "AZERBAIDJAN SOVIETIQUE". İstifadə tarixi: 2017-07-03.

azərbaycan, sovet, sosialist, respublikası, azərb, kiril, Азәрбајҹан, Совет, Сосиалист, Республикасы, Азербайджанская, Советская, Социалистическая, Республика, azerbaycanskaya, sovetskaya, sosialistiçeskaya, respublika, cənubi, qafqazın, şərq, hissəsində, dövl. Azerbaycan Sovet Sosialist Respublikasi a azerb kiril Azәrbaјҹan Sovet Sosialist Respublikasy rus Azerbajdzhanskaya Sovetskaya Socialisticheskaya Respublika Azerbaycanskaya Sovetskaya Sosialisticeskaya Respublika 3 Cenubi Qafqazin serq hissesinde dovlet qurumu 1920 22 1936 91 SSRI terkibinde movcud olmusdur Azerbaycan SSR 1920 ci il aprelin 28 de esasen qeyri milletlerden ibaret olan Baki bolseviklerinin usyani ve Azerbaycan Demokratik Respublikasinin bolsevik Rusiyasi terefinden isgalindan sonra yaranmisdir Formal sekilde musteqil olan Azerbaycan SSR Moskvanin tam nezareti altinda idi Az muddet erzinde Azerbaycan Kommunist Partiyasindan AKP savayi butun partiyalar qadagan edildi Bu partiyalarin liderleri ve siravi uzvlerine elece de Azerbaycan Demokratik Respublikasi rehberlerine qarsi terror baslandi Azerbajdzhanskaya Sovetskaya Socialisticheskaya Respublika آذربایجان سوسیالیست شورﺎ جومهوریتی Azerbajcan Sosjalist Zyra Cumhyrijjeti Azәrbaјҹan Sovet Sosialist Respublikasy Azerbaycan Sovet Sosialist Respublikasi28 aprel 1920 30 avqust 1991Bayragi GerbiSuari Bүtүn olkәlәrin proletarlary birlәshin Butun olkelerin proletarlari birlesin Himni Azerbaycan SSR nin himni source source PaytaxtiBakiEn boyuk seheriKirovabad Gence Sumqayit MingecevirResmi dilleriAzerbaycan dili Rus diliDiniAteizmIdareetme formasiSovet respublikasiTarixi Yaranmasi28 aprel 1920 ZSFSR in terkibine girmesi30 dekabr 1922 Ayrica muttefiq respublika statusu almasi5 dekabr 1936 Dovlet musteqilliyinin berpasi30 avqust 1991 Suqutu30 avqust 1991Erazisi Umumi86 6 min km2SSRI de 9 cuEhalisi Texmini7 137 000 1 SSRI de 6 ciValyutasiAzerbaycan rublu 1920 1923 Zaqafqaziya rublu 1923 1924 SSRI rublu 1923 1991 Selefi XelefiAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Azerbaycan Mundericat 1 Tarixi 1 1 Xronologiya 2 Iqtisadiyyati 3 Ehali 3 1 Etnik terkib 4 Ruslasdirma siyaseti 5 Azerbaycan SSR Parlamenti 6 Medeniyyet 7 Bayraqlari 8 Qeydler 9 Menbe 10 Xarici kecidler 11 IstinadlarTarixi RedakteAzerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin suqutundan sonra 28 aprel 1920 ci il tarixde Azerbaycanda sovet hakimiyyeti qurulur Azerbaycanda hakimiyyet Azerbaycan SSR Inqilab Komitesine ve Azerbaycan SSR Xalq Komissarlari Sovetine XKS kecdi Muveqqeti Inqilab Komitesi ve XKS nin terkibine ancaq azerbaycanlilar daxil idiler Xalq Komissarlari Sovetine N Nerimanov basciliq edirdi C Ildirim xalq herbi deniz isleri komissari H H Sultanov xalq daxili isler komissari E H Qarayev xalq emek ve edliyye komissari Q M Musabeyov xalq ekincilik ticaret senaye ve erzaq komissari M D Huseynov xalq maliyye komissari D X Bunyadzade xalq maarif ve dovlet nezareti komissari C Vezirov xalq poct teleqraf ve yollar komissari A E Elimov xalq sehiyye ve himaye komissari secildi Real hakimiyyet daha cox hele 1920 ci ilin fevralinda yaradilmis Azerbaycan Kommunist bolsevikler Partiyasinin AK b P nin elinde idi 1924 cu ilin fevralinda Azerbaycan SSR in terkibinde Naxcivan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasi Nax MSSR yaradildi 1922 ci ilden 1936 ci ile qeder Azerbaycan SSR Ermenistan ve Gurcustan SSR le birlikde ZSFSR terkibine daxil oldu 1936 ci ilde ZSFSR legv edildi ve Azerbaycan SSR ayrica muttefiq respublika kimi SSRInin terkibine daxil oldu 21 may 1990 ci il tarixinde 28 mayin Azerbaycan dovletciliyinin berpasi gunu elan edilmesi barede prezident fermani elan edildi 5 fevral 1991 Azerbaycan Sovet Sosialist Respublikasi Azerbaycan Respublikasi adlandirilmisdir 30 avqust 1991 Ali Sovetin novbedenkenar sessiyasinda gergin muzakirelerden sonra Azerbaycan Respublikasinin dovlet musteqilliyini berpa etmek haqqinda Beyanname qebul olundu Senedde Azerbaycan Respublikasinin 1918 1920 ci illerde movcud olmus Xalq Cumhuriyyetinin varisi oldugu vurgulanirdi Xronologiya Redakte 28 aprel 1920 Azerbaycanda sovet hakimiyyeti qurulur Olkede hakimiyyet Muveqqeti Inqilab Komitesine MIK verilir Qanunvericilik funksiyalarini heyata keciren MIK e yalniz azerbaycanli kommunistlerin Neriman Nerimanov sedr Eliheyder Qarayev Qezenfer Musabeyov Hemid Sultanov ve s daxil edilmesi Rusiyanin isgali perdelemek cehdi idi Respublikada real hakimiyyet Moskvaya tabe olan Azerbaycan Kommunist bolsevik Partiyasi Merkezi Komitesine AK b P MK mexsus idi 1 may 1920 Bakida Xalq Cumhuriyyeti hokumetini deviren XI ordunun hisseleri Samaxi ve Agsudan muqavimetsiz kecerek Genceye yaxinlasdilar ve qisa doyusden sonra seheri ele kecirdiler 3 may 1920 Sovet hakimiyyeti Azerbaycanin butun erazisine yayilmaga basladi Muveqqeti Inqilab Komitesi yerlerde qeza mahal ve kend inqilab komitelerinin yaradilmasi barede dekret verdi Bolseviklerin Baki buxtasindaki herbi deniz quvveleri cenuba dogru hereket ederek Lenkerana ve Astarani ele kecirir Xalq Cumhuriyyetinin azsayli ordu hisseleri yalniz Qarabagda qalmisdi ve ermeni quvveleri ile doyusurdu 5 may 1920 Azerbaycan Muveqqeti Inqilabi Komitesi respublikada butun xan bey ve veqf torpaqlarinin musadire olunaraq evezi odenilmeden kendlilerin istifadesine verilmesi barede qerar qebul edir Bir nece ilden sonra hemin torpaqlar kendlilerden zorla geri alinaraq kolxoz teserrufatlarina verilecekdi 7 may 1920 Azerbaycanin bolsevik hokumeti ordunun ve donanmanin yeniden teskil edilmesi barede dekret verdi Qerarin icrasi milli zabit kadrlarina qarsi repressiyalarla musayiet olunurdu Sovetlesmis Azerbaycanin ordu ve donanmasi ise formal olaraq 1922 ci iledek movcud oldu ve hemin ilin dekabrinda SSRI nin yaranmasi ile Sovet Ordusunun Qafqaz herbi dairesinin terkibine qatildi 12 may 1920 Azerbaycan Muveqqeti Inqilab Komitesi respublikada xalq mehkemelerinin yaradilmasi haqqinda dekret verdi Eksinqilab ve texribatciliga qarsi mubarize ucun Fovqelade Komissiya ve Ali Inqilabi Tribunal tesis edildi hemcinin silki ve mulki rutbelerin legv edilmesi barede dekret verildi 15 may 1920 Azerbaycan Xalq Maarif Komissarligi respublikada vicdan azadliginin elan edilmesi dinin dovletden ve mektebden ayrilmasi barede dekret verdi 24 may 1920 Azerbaycan Muveqqeti Inqilab Komitesi neft senayesinin millilesdirilmesi haqqinda dekret verdi Eslinde ise neft Rusiyanin nezaretine verilmisdi Bu meqsedle Azerbaycan Neft Komitesi yaradilmis ve komiteye rehberlik Lenin terefinden Bakiya gonderilen Aleksandr Serebrovskiye tapsirilmisdi Neft senayesinin ardinca Xezer ticaret donanmasi olkede fealiyyet gosteren banklar millilesdirildi 3 iyun 1920 Zengezur ve Qarabagda bolsevik isgalina muqavimet gosteren Nuru pasanin basciliq etdiyi Xalq Cumhuriyyetinin ordu hisseleri Susa seherini ele kecirdiler Onlarin uzerine XI rus ordusunun elave birlesmeleri gonderilir Sayca qat qat cox olan rus qosunlari Levandovskinin komandanligi altinda iyunun 15 de seheri yeniden isgal edirler Milli ordunun azsayli hisseleri Cebrayil qezasina geri cekilirler Iyunun sonunda bu bolge bolseviklerin nezaretine kecir Sovetlesmeye qarsi usyanlar ilin sonunadek Semkir Quba ve diger bolgelerde de bas verirdi 6 may 1921 I Umumazerbaycan sovetler qurultayi 6 19 may ise baslayir Qurultayda Azerbaycan SSR in ilk Konstitusiyasi qebul olunur Muveqqeti Inqilab Komitesi ve yerlerdeki inqilab ve yoxsul komiteleri legv edilir ali qanunverici orqan olaraq Merkezi Icraiyye Komitesi MIK ilk sedri Muxtar Haciyev ve yerli sovetler yaradilir Azerbaycan Merkezi Icraiyye Komitesinin 75 uzv ve 25 namized rehber orqani ise respublika partiya Azerbaycan KP rehberliyinin de daxil oldugu Reyaset Heyeti 13 neferden ibaret idi Respublikada 30 min deputati olan 1400 yerli kend soveti teskil edilir 1921 1937 ci illerde Umumazerbaycan sovetlerinin 9 qurultayi kecirildi ve 1938 ci ilde bu qurumu Ali Sovet evezledi 2 iyul 1921 Azerbaycanda pedaqoji kadrlar hazirlayan ilk ali mekteb hazirda Azerbaycan Pedaqoji Universiteti adi ile fealiyyet gosteren Azerbaycan Kisi Pedaqoji Institutu sonralar V I Lenin adina Azerbaycan Dovlet Pedaqoji Institutu tesis edildi 5 iyul 1921 Rusiya Kommunist bolsevik Partiyasinin Qafqaz Burosunun iclasinda Dagliq Qarabagin Azerbaycan SSR in terkibinde saxlanilmasi barede qerar qebul edilir Bir gun once iyulun 4 de RK b P Qafqaz Burosunun plenumunda ermeni terefi Orconikidze ve Kirovun desteyi ile Dagliq Qarabagin Ermenistana verilmesi barede qerarin qebuluna nail olmusdular Lakin N Nerimanov basda olmaqla Azerbaycanin kommunist rehberliyinin keskin etirazi ve RK b P MK nin ise qarismasi neticesinde bu qerar legv olundu Bununla bele RK b P Qafqaz Burosunun 5 iyul tarixli qerarinda Dagliq Qarabaga Azerbaycanin terkibinde saxlanilmaqla ve merkezi Susa seheri olmaqla genis vilayet muxtariyyeti verilmesi qeyd olunmusdu Bununla da ermeniler esas meqsedlerine catmasalar da muxtariyyet qazanmis oldular 1923 cu ilde Dagliq Qarabag Muxtar Vilayeti teskil edildi7 iyul 1923 Azerbaycan SSR Merkezi Icraiyye Komitesi respublika erazisinde Dagliq Qarabag Muxtar Vilayetinin DQMV teskil olunmasi barede dekret verir Senedde bu qerarin azerbaycanli ve ermeni xalqlari arasinda beynelmilel hemreyliyin mohkemlenmesine xidmet edeceyi vurgulanirdi Dekrete esasen Dagliq Qarabagin ermeni hissesinde Azerbaycan SSR in terkib hissesi kimi muxtar vilayetin yaradilmasi nezerde tutulmusdu Bu barede tovsiye qerari 1921 ci ilde RK b P nin Qafqaz Diyar Burosu terefinden qebul olunmusdu Hemin qerarda muxtariyyetin merkezi Susa gosterilse de Azerbaycan MIK in dekretinde vilayetin merkezi kimi Xankendi secilmisdi Tezlikle ermenilerin tesebbusu ile Xankendi Stepanakert adlandirildi Erazi inzibati bolgusunden sonra DQMV nin erazisi 4 4 min km olaraq mueyyenlesdi 30 avqust 1930 Azerbaycan Merkezi Icraiyye Komitesinin ve Xalq Komissarlari Sovetinin qerari ile respublika erazisi yeni inzibati vahidlere rayonlara bolundu Qerara esasen 63 rayon yaradildi Bundan once respublikada erazi inzibati bolgu sistemi olaraq 10 daire Baki Gence Qarabag Agdam Quba Kurdustan Lenkeran Mugan Salyan Sirvan Goycay Nuxa Zaqatala ve onlarin terkibinde qezalar movcud idi 7 avqust 1932 Sovet hokumetinin Dovlet muessiseleri kolxoz ve kooperativlerin emlakinin qorunmasi haqqinda qerari ile xalq teserrufatinda sert ceza tedbirlerinin esasi qoyuldu Qerara gore dovlet emlakindan hetta xirda ogurluq gullelenme en yaxsi halda 10 il hebsle cezalandirilirdi Sovet tarixine Bes sunbul haqqinda qanun adi ile dusen sened Azerbaycanda da kend teserrufatinda repressiyalara zemin yaratdi 24 iyun 1938 I cagiris Azerbaycan SSR Ali Sovetine seckiler kecirildi 310 neferlik parlamente 107 fehle 88 kolxozcu ve 115 ziyali qulluqcu secilmisdi Xalq deputatlarinin 72 si qadinlar idi Kommunist Partiyasinin eslinde butun dovlet funksiyalarini menimsediyi seraitde Ali Sovet formal fealiyyet gosterirdi 1938 Azerbaycan SSR Ali Soveti yerli ehalinin etirazina baxmayaraq Lacin Qubadli Kelbecer ve Qazax bolgelerinden 2 min hektar torpaq sahesinin Ermenistan SSR e verilmesi haqqinda qerar qebul etdi Bununla bele qerar heyata kecmemis qaldi 31 il sonra 1969 cu il mayin 7 de Azerbaycan SSR Ali Sovetinin Reyaset Heyeti onu yeniden tesdiq etse de tezlikle respublika rehberliyine gelen Heyder Eliyev qerarin icrasinin qarsisini aldi 2 iyun 1938 Azerbaycanda ilk mulki aviasiya destesi teskil olundu Bakida ilk aviasiya mektebi 1915 ci ilde yaradilmis 1923 cu ilde Baki Tbilisi marsrutu ile ilk mulki aviasiya xetti acilmisdi 1933 cu ilde Binede ilk hava limani istifadeye verilmis 1938 ci ilde ise ilk mulki aviasiya destesi ucuslara baslamisdi 25 iyun 1987 SovIKP MK nin plenumu yenidenqurma perestroyka haqqinda qerar qebul edir Bas katib Mixail Qorbacovun elan etdiyi yenilesme kursu ilk novbede sosial iqtisadi islahatlari nezerde tutsa da tezlikle siyasi ve ideoloji saheni de ehate etdi Sovet Ittifaqinda o cumleden Azerbaycanda soz azadligi askarliq milli herekatlar prosesi baslandi Yenidenqurma siyaseti dord il sonra SSRI nin suqutu ile neticelendi 21 may 1988 SSRI rehberliyi Azerbaycan ve Ermenistan arasinda munaqiseni sahmanlamaq ucun her iki muttefiq respublikanin rehberlerini deyisdirir Ermenistan KP MK nin plenumunda 1 ci katib Karen Demircyan Azerbaycan KP MK nin plenumunda ise Kamran Bagirov vezifelerinden kenarlasdirildilar Azerbaycan KP MK nin 1 ci katibi postuna Ebdurrehman Vezirov secildi 18 iyul 1988 SSRI Ali Sovetinin Reyaset Heyetinin Dagliq Qarabag munaqisesine hesr olunmus genis iclasi kecirildi M Qorbacovun sedrlik etdiyi iclasda Azerbaycan ve Ermenistanin siyasi rehberliyi her iki respublikanin SSRI Ali Sovetindeki deputatlari istirak edirdiler Gergin mubahiselerle kecen iclasda Dagliq Qarabag baresinde meseleye dair SSRI Ali Sovetinin Reyaset Heyetinin qerari qebul olunur Senedde Ermenistan SSR Ali Sovetinin Dagliq Qarabagi ilhaq etmek barede qerarinin yolverilmez oldugu ve onun legv edilmesinin zeruriliyi vurgulansa da Ermensitan SSR rehberliyi bu cagirisi cavabsiz qoydu 16 iyul 1989 Bakida yarimgizli seraitde Azerbaycan Xalq Cebhesinin tesis konfransi kecirildi Bu Azerbaycanda Qarabag hadiseleri ile baslanan milli xalq herekatinin qismen teskilatlanmasi idi Ebulfez Elcibey AXC nin sedri secildi AXC nin 16 neferden ibaret Idare Heyetine ise kifayet qeder ferqli baxisli sexsler secilmisdi ve tezlikle teskilatda parcalanmalar baslandi 19 may 1990 Ali Sovetin sessiyasinda Azerbaycan Respublikasinin prezidenti vezifesi tesis edildi Sessiyada Azerbaycan KP MK nin 1 ci katibi Ayaz Mutellibov prezident secildi SovIKP MK nin bas katibi M Qorbacovun SSRI prezidenti secilmesinden sonra muttefiq respublikalarin rehberleri de eynile hereket etmeye baslamisdilar 21 may 1990 ci il tarixinde 28 mayin Azerbaycan dovletciliyinin berpasi gunu elan edilmesi barede prezident fermani elan edildi 5 fevral 1991 Azerbaycan dovleti Azerbaycan Sovet Sosialist Respublikasi Azerbaycan Respublikasi adlandirilmisdir 27 iyun 1991 Ali Sovet Azerbaycanin Suveren Dovletler Ittifaqi haqqinda muqavilede istirak etmesi barede qerar qebul etdi Yeni ittifaq muqavilesinin imzalanmasi Moskvadaki Avqust qiyami neticesinde bas tutmadi 30 avqust 1991 Ali Sovetin novbedenkenar sessiyasinda gergin muzakirelerden sonra Azerbaycan Respublikasinin dovlet musteqilliyini berpa etmek haqqinda Beyanname qebul olundu Senedde Azerbaycan Respublikasinin 1918 1920 ci illerde movcud olmus Xalq Cumhuriyyetinin varisi oldugu vurgulanirdi Bununla yanasi parlament Azerbaycanin dovlet musteqilliyinin konstitusion esaslarini yaratmaq ucun ayrica qanunun Konstitusiya Aktinin hazirlanmasi barede qerar qebul etdi 8 sentyabr 1991 Azerbaycanda ilk prezident seckileri kecirildi Olkedeki ekser siyasi quvvelerin o cumleden Xalq Cebhesinin boykot etdiyi ve alternativsizlik seraitinde kecirilen seckilerde Azerbaycan KP MK nin 1 ci katibi Ayaz Mutellibov prezident secildi Iqtisadiyyati RedakteAzerbaycan iqtisadiyyatinin daha ehateli ve boyuk yukselisi XX esrde 70 ilden artiq bir dovru ehate eden Azerbaycan Sovet Sosialist Respublikasi zamanina tesaduf edir 4 Bu iller erzinde Azerbaycan iqtisadiyyatinin ekser saheleri evvelki dovrlerle muqayisede suretle ve kompleks inkisaf etmis guclu senaye potensiali yaranmisdi Azerbaycan Ikinci dunya muharibesine qeder Sovet Ittifaqinin esas neft bazasi idi Abseronda neft ve onunla elaqedar senaye sahelerine coxlu esasli vesait qoyulurdu ve bu sahelerin suretle inkisafi hesabina Azerbaycanda senaye nisbeten suretle inkisaf edirdi Ikinci dunya muharibesi ne qeder olan dovrde Azerbaycanda xalq teserrufatina butun kapital qoyulusunun 65 i senayenin inkisafi ucun yoneldilirdi Sonraki besilliklerin hec birinde xalq teserrufatina kapital qoyulusunda senayenin payi bu qeder yuksek olmamisdi Hem de bu dovrde senayeye kapital qoyulusunun 80 e qederi o cumleden birinci besillik dovrunde 86 4 i neft ve onunla elaqedar olan sahelerin payina dusurdu Butun bunlar Ikinci dunya muharibesine qeder en cox neft ve onunla elaqedar sahelerin hesabina Azerbaycanda senayenin suretle inkisafini temin edirdi 1941 ci ilde Azerbaycan neft senayesinde en cox neft 23 5 milyon ton cixarirdi Ikinci dunya muharibesi illerinde muharibenin telebatini odemek meqsedile neft ve onunla elaqedar sahelerin inkisafi on plana cekildi Akademik Yusif Memmedeliyevin rehberliyi ile aviasiya benzini istehsalinin yeni texnologiyasi hazirlandi Azerbaycanda yuksekoktanli benzin istehsalina baslandi Azerbaycanda neft hasilati SSRI de cixarilan neftin 71 4 faizini teskil edirdi Azerbaycan neftcileri muharibe illerinde olkeye 75 milyon ton neft 22 milyon ton benzin ve basqa neft mehsullari verirdiler Muharibe zamani her bes teyyare tank ve avtomasindan dordu Baki medenlerinde cixarilan onun neft emali zavodlarinda istehsal olunan yanacaqla isleyirdi Muharibe illerinde cebhenin neft telebatinin 70 yuksek oktanli benzin ve surtgu yagina olan ehtiyacinin 100 faizini Baki odeyirdi 1942 ci ilde Bakinin senaye muessiselerinde 130 nov muxtelif silah herbi sursat istehsal edilirdi 50 illik yubileyine hesr olunmus SSRI poct markasi 1948 ci ilde respublika senayesi muharibeden evvelki seviyyeni usteleyen mehsul buraxilisina nail olmus 1950 ci ilde Azerbaycanin senaye mehsulu 1940 ci ile nisbeten 39 artmisdi 1941 1970 ci illerde 146 ve ya butun 1920 1970 ci illerde tikilmis senaye obyektlerinin 60 i qeder iri senaye muessiseleri tikilib istifadeye verilmisdi Azerbaycan senayesinin inkisafinda muhum rol oynayan Sumqayit boruyayma aluminium ve sintez kaucuk zavodlari Gence Aluminium Zavodu Daskesen Filiz Saflasdirma kombinati Mingecevir su elektrik stansiyasi ve saire iri muessiseler tikilib istifadeye verilmisdi Bu illerde Sumqayit Mingecevir Eli Bayramli indiki Sirvan Daskesen kimi yeni senaye seherleri yaranmis Naxcivan Xankendi Quba Qazax Salyan Neftcala ve basqa seherlerde senayenin gelecek daha guclu inkisafi ucun temel qoyulmusdu Umumi senaye mehsulu istehsalinda Baki seherinin xususi cekisi 1913 cu ildeki 91 4 den 72 8 e dusmusdu 1949 cu ilde dunya tecrubesinde ilk defe denizinden neft cixarilmasina baslandi Qisa muddet erzinde Baki doyusen ordunun muhum cebbexanalarindan birine cevrildi Neft senayesi neft masinqayirmasi cihaz ve aletqayirma qara metallurgiya ilk novbede neftcixarma ucun borular istehsali elektroenergetika ve s yaranmasi esasinda respublikada cox guclu senaye kompleksinin meydana gelmesini temin etdi 50 60 ci illerde Sovet Ittifaqi nin basqa regionlarinda zengin neft ehtiyatlarinin askara cixarilmasi ve istifadesi ile elaqedar olaraq Azerbaycan neftine maraq xeyli azaldi bu sahelerin inkisafinin zeiflemesi butovlukde iqtisadiyyatin artim suretine menfi tesir gostermeye basladi 1970 ci ilde Azerbaycan SSR de senayenin esas istehsal fondlarinin 70 i istehsal olunan mehsulun ise cemi 40 e qederi yanacaq energetika metallurgiya ve kimya senayesi sahelerinin hesabina elde edilirdi Senaye mehsulunun cemi 22 ni veren yanacaq senayesinin payina o zaman senayede qoyulan butun kapitalin 50 den coxu dusurdu 70 ci illere qeder olan dovrunde seher ehalisinin artmasi suretine gore Baki kecmis ittifaqin paytaxt seherleri icerisinde birinciler sirasinda idi 1970 ci ilde respublikada olan 60 seherin dordunde Baki Sumqayit Gence Mingecevir butun seher ehalisinin 63 i qalanlarinda ise 37 i yasayirdi Bu da Baki seherinde menzil sahesine ve diger sosial obyektlere olan ehtiyacin odenilmesi sahesindeki cetinlikleri daha da agirlasdirirdi 70 ci illerde ve 80 ci illerin birinci yarisinda Azerbaycanda hem butovlukde respublika iqtisadiyyatinin hem de regionlarin gelecek suretli inkisafini temin ede bilen istehsal elmi texniki ve kadr potensiali yaranmisdi Kecmis SSRI ehalisinin yalniz 2 5 nin yasadigi Azerbaycan bir cox esas senaye mehsullari istehsalina gore ittifaq senayesinde nisbeten xeyli yuksek yer tuturdu Bele ki 80 ci illerin ortalarinda ittifaq uzre neft meden avadanliqlari istehsalinin 70 i o cumleden 1970 1985 ci illerde derinlik nasoslari istehsalinin hamisi elektrik qaynaq avadanliqlarinin 10 5 i kaucuk sodanin 7 8 i serab ve serab mehsullarinin 1 3 hissesinden coxu meiset kondisionerlerinin hamisi soyuducularin 5 7 i pambiq ipliyinin 9 6 i ipek xammalinin 11 7 i ve i a Azerbaycanin payina dusurdu 70 ci illerde ve 80 ci illerin birinci yarisinda Azerbaycanda yeni senaye muessiselerinin istifadeye verilmesi yeni masin ve avadanliqlarin alinmasi butovlukde SSRI de olduguna nisbeten daha suretle heyata kecirildiyinden esas kapital da burada SSRI de olduguna nisbeten daha boyuk hecmde artmis ve iscilerin fondla silahlanma seviyyesi daha yuksek olmusdu Bir isciye dusen esas fondlarin deyeri kecmis SSRI uzre 1980 ci ilde 13 3 min rubl 1985 ci ilde 17 8 ve 1990 ci ilde 24 2 min rubl teskil edirdise Azerbaycanda bu gostericiler xeyli yuksek olub muvafiq suretde 1980 ci ilde 19 5 min rubl sonraki illerde 24 5 ve 33 4 min rubla beraber olmusdu Azerbaycan SSR in vesaiti ve ondan gonderilen xammalla isleyen bir cox muessiseler Ukrayna Rusiya ve diger respublikalarda fealiyyet gosterirdi 80 ci illerin ortalarinda Azerbaycanda guclu istehsal potensiali yarandigim basqa faktlar da subut edir Misal ucun 80 ci illerde Azerbaycandan ittifaq fonduna ayrilan mehsul Azerbaycana getirilenden her il orta hesabla 2 0 milyard rubl ayri ayri illerde ise daha cox olmusdu Ehali Redakte1 yanvar 1991 ci il tarixine SSRI ehalisinin umumi sayi 290 077 milyon nefer teskil edirdi onlardan 7 137 milyon neferi ise Azerbaycan SSR sakini idi 1 Belelikle Azerbaycan SSR de butun SSRI ehalisinin 2 5 i yasayirdi 1 Azerbaycan SSR ehalisinin 54 i seher yerlerinde meskunlasmisdi olke erazisinin ise her km de orta sixliq 82 4 nefer teskil edirdi 1 Etnik terkib Redakte Etnik qrup Siyahiyaalinmalarin yekunlarina esasen Azerbaycan SSR ehalisinin sayi ve etnik terkibi1926 5 1937 6 1939 7 8 1959 9 1970 10 1979 11 12 1989 13 Cemi 2 270 060 100 00 3 056 449 100 00 3 205 150 100 00 3 697 717 100 00 5 117 081 100 00 6 026 515 100 00 7 021 178 100 00Azerbaycanlilar 1 437 977 63 35 1 778 798 58 19 1 870 471 58 36 2 494 381 67 46 3 776 778 73 81 4 708 832 78 14 5 804 980 82 68Talislar 77 323 3 41 99 145 3 24 87 510 2 73 85 0 00 21 169 0 30Ruslar 220 545 9 72 479 008 15 67 528 318 16 48 501 282 13 56 510 059 9 97 475 255 7 89 392 304 5 59Ermeniler 282 004 12 42 370 164 12 11 388 025 12 11 442 089 11 96 483 520 9 45 475 486 7 89 390 505 5 56Lezgiler 37 263 1 64 104 290 3 41 111 666 3 48 98 211 2 66 137 250 2 68 158 057 2 62 171 395 2 44Avarlar 19 104 0 84 12 854 0 42 15 740 0 49 17 254 0 47 30 735 0 60 35 991 0 60 44 072 0 63Ukraynalilar 18 241 0 80 23 643 0 74 25 778 0 70 29 160 0 57 26 402 0 44 32 345 0 46Tatarlar 9 948 0 44 27 591 0 86 29 370 0 79 31 353 0 61 31 204 0 52 28 019 0 40Yehudiler 20 578 0 91 41 245 1 29 29 350 0 79 29 392 0 57 33 248 0 55 25 190 0 36Axisqa turkleri 0 0 00 202 0 01 8 491 0 17 7 926 0 13 17 705 0 25Gurculer 9 452 0 42 10 196 0 32 9 526 0 26 13 595 0 26 11 412 0 19 14 197 0 20Saxurlar 15 552 0 69 2 876 0 08 6 208 0 12 8 546 0 14 13 318 0 19Kurdler 41 193 1 81 10 878 0 36 6 005 0 19 1 487 0 04 5 488 0 11 5 676 0 09 12 226 0 17Tatlar 28 443 1 25 56 933 1 86 5 887 0 16 7 769 0 15 8 848 0 15 10 239 0 15Beloruslar 2 867 0 13 1 472 4 284 0 12 4 929 0 10 4 782 0 08 7 833 0 11Udiler 2 445 0 11 3 202 0 09 5 492 0 11 5 841 0 10 6 125 0 09Dag yehudileri 10 270 0 45 10 899 0 36 10 324 0 28 11 653 0 23 2 123 0 04 5 484 0 08Tesniflenmemis 0 0 00 2 254 0 07 30 0 00 25 209 0 49 44 0 00 92 0 00Digerleri 36 855 131 982 22 099 0 57 26 842 0 45 23 980 0 34Ruslasdirma siyaseti RedakteCenubi Qafqazi Azerbaycan turklerinden temizlemek siyasetini yuruden Sovet hokumeti diger terefden de ermenilerin Qafqaza qayitmasina 1931 ci ilde qerar vermisdi Sovet hakimiyyeti Azerbaycani ruslasdirir ve milli kadrlari muhum vezifelere yaxin buraxmirdi 1931 ci ilde Baki Sovetinin mesul iscilerinin 45 faizi ruslar 17 faizi ermeniler 16 faizi ise turklerdir azerbaycanlilardir Yene hemin ilde Azerbaycanda movcud olan 12 ali mektebden ancaq birinde yeni Pedaqoji Institutda tedris turkce qalaninda ise rusca aparilirdi Sonraki dovrde de Azerbaycanda guclu ruslasdirma siyaseti aparildi Xususen dovlet idarelerinde yazismalar senedlesmeler rus dilinde olurdu Hetta ruslarla aile quranlarin on vezifelere cekilmesi daha asan olurdu Ermeni milletinden olanlar ise xususen qadinlar mutleq idare rehberinin katibesi komekcisi funksiyasini dasiyirdi Bu ruslasdirma siyaseti ni ilk deyisdirmek isteyenlerden biri 1954 1959 cu illerde Azerbaycana basciliq etmis I Mustafayev oldu Onun Azerbaycan idarecilik sisteminde ana dilini mudafie etmesi sonradan vezifeden uzaqlasdirilmasi ile neticelendi 14 Azerbaycan SSR Parlamenti RedakteAzerbaycan SSR Inqilab Komitesi 1920 Azerbaycan SSR Merkezi Icrayye Komitesi 1920 1938 Azerbaycan SSR Ali Soveti 1938 1991Medeniyyet Redakte Nizami Gencevi adina Milli Azerbaycan Edebiyyati Muzeyi 1920 1930 cu illerin Sovet Azerbaycani memarligi ucun konstruktivizm ideyasinin hakim olmasi xarakterikdir Hemin dovr memarlar Aleksey Susev Vesnin qardaslari S S Pen Q M Ter Mikelov hemcinin memar Mikayil Huseynovun yaradiciliginin erken dovru ile elaqelidir 1934 cu ilde Azerbaycan Kommunist Partiyasi Merkezi Icraye konstruktivizm uslubunu tenqid eden ve milli memarliq enenelerine qayitmaga cagiran qerar verdi 15 Konstruktiv stil Azerbaycanda oturusmaga imkan tapmamis 30 40 ci illerde yaradiciliginda klassik memarliq eneneleri ve milli memarligin elementlerini birlesdiren S A Dadasov V A Munts ve Mikayil Huseynovun tesiri Azerbaycan memarliginda hiss edilmeye baslayir Bu sirada Mikayil Huseynovun yaradiciligi xususile ferqlenir Hemin dovrun klassik milli memarliq uslubu nda insa edilmis eserler arasinda Hokumet Evi 1934 Baki Musiqi Akademiyasi 1936 Azerbaycan Milli Kitabxanasi 1947 Milli Edebiyyat Muzeyi 1940 AMEA binasi 1948 1960 xususile diqqeti celb edir 1936 ci ilde Azerbaycan Memarlar Ittifaqinin esasi qoyulmusdur 1969 1982 ci illerde olkeni idare etmis Azerbaycan KP MK nin birinci katibi Heyder Eliyev Azerbaycan memarlarini muasir ve milli memarliq elementlerini oz yaradiciliqlarinda birlesdirmeye cagirmisdi 15 Hemin dovrun memarliq numuneleri arasinda Baki metropoliteninin Nizami 1970 ve Elmler Akademiyasi 1976 stansiyalari Zaqulba qonaq evi Azadliq prospektindeki yasayis binalari Gencede Kepez oteli 1973 Bakida Abseron oteli 1965 diqqet cekir Sovet dovrunde Azerbaycan edebiyyati yaradiciliq azadligini tehluke hesab eden bir sistemle idare edilirdi Azerbaycan yazicilari ve intellektuallarinin fealiyyetine nezaret edilir ve onlar teqibe meruz qalirdi 16 17 Bu dovrde bir cox Azerbaycan yazicisi Stalin repressiyasina meruz qaldi 1927 ci ilde Azerbaycan Proletar Yazicilari Assosiasiyasi yaradildi 1932 ci ilde ise legv edildi Hemin il Azerbaycan Yazicilar Birliyi yaradildi Sovet dovru Azerbaycaninin yazicilarina Resul Rza Memmed Seid Ordubadi Suleyman Sani Axundov Mirze Ibrahimov Enver Memmedxanli daxildir Bu dovrde Semed Vurgunun yigcam ve diskrit uslubu Azerbaycan edebiyyatinin muasir formasinin formalasmasina sebeb oldu onu arxaizmlerden temizledi 18 XX esrin sonlarina yaxin Bextiyar Vahabzade 70 seir mecmuesi ve 20 poemasi ile sohret qazandi Onun Gulustan poemasi Rusiya ve Iran arasinda bolunen Azerbaycan xalqi ve onun birlesmek arzusuna hesr edilib 19 Stalin tesviri ile Koroglu operasinin afisasi Azerbaycanin gorkemli bestekari Uzeyir Hacibeyov sovet dovrunde meshur Koroglu operasini yazmisdir Bu opera neinki Azerbaycanda hemcinin Islam aleminde yazilan ilk opera idi 20 21 40 ci illerde Xosrov ve Sirin Niyazi Veten Covdet Haciyev ve Qara Qarayev Nizami Efrasiyab Bedelbeyli ve s operalar yazildi 1972 ci ilde Sefiqe Axundova Gelin qayasi operasini yazaraq Azerbaycanda ilk opera yazan qadin bestekar oldu 22 20 ci illerde Azerbaycan kinosunun movzulari cehalete qarsi mubarize inqilab qadin azadligi idi 1929 cu il de Amo Bek Nazarovun rejissorlugu ile cekilmis Sevil filmi Azerbaycan qadinini real sekilde tesvir edirdi Bu dovrde hemcinin Bakidaki yasayisi neft senayesini tesvir eden filmler cekilirdi 30 cu illerin evvellerinde meiset ve tarixi inqilabi movzulu filmler istehsal edilirdi 23 1936 ci ilde Boris Barnetin rejissorluguyla ilk Azerbaycan sesli filmi olan Mavi denizin sahilinde cekilmisdir 24 Boyuk Veten muharibesi dovrunde 1941 1945 muharibe qehremanlarina aid Veten oglu ve Bextiyar qisametrajli bedii filmleri Sualti qayiq T 9 ve Bir aile tammetrajli bedii filmleri cekilmisdir Arsin mal alan operettasinin 1945 ci il ekranizasiyasi 136 olkede gosterilir ve 86 dile tercume edilir 25 Yalniz SSRI de 16 milyondan cox izleyici toplayan filmin yaradici kollektivi Stalin mukafati ile teltif edilir 26 40 ci illerin sonu 50 ci illerin evvellerinde Feteli xan ve Bakinin isiqlari kimi bedii senedli ve publisistik filmler cekilmisdir 23 1951 ci ilde Sovet Azerbaycani filmi Kann kinofestivalinda Qisa Film Munsifler heyeti Xususi Mukafati ni qazanib 27 50 ci illerin sonu 60 ci illerin evvellerinde Qizmar gunes altinda Onun boyuk ureyi Ogey ana Onu bagislamaq olarmi Boyuk dayaq Telefoncu qiz kimi ferqli pese sahiblerinin emeyini eks etdiren filmler coxluq teskil etmisdir 60 ci illerin evvellerinde Koroglu dastaninin esasinda cekilmis eyniadli film ve Mehemmed Fuzulinin Leyli ve Mecnun eseri esasinda cekilmis Mehebbet dastani filmi ile Azerbaycan kimetoqrafinda rengli filmlerin istehsali genislenir 23 Arsin mal alan filminden sonra Gorus O olmasin bu olsun Romeo menim qonsumdur Ehmed haradadir Ulduz 1965 ci il Arsin mal alan ekranizasiyasi Qaynana kimi filmlerle musiqili komediya janri Azerbaycan kinematoqrafinda ustunluk teskil etmisdir 70 ci illerde Nesimi Dede Qorqud Babek kimi tarixi movzulu filmler cekilmisdir 70 ci illerin sonu 80 ci illerde Ikinci Dunya muharibesi ile bagli Bizim Cebis muellim Serikli corek kimi filmler cekilmisdir 80 ci illerde Azerbaycan kinosunda meneviyyat ve exlaq movzusu one cixmisdir Bu dovrde Park Ozge omur Olsem bagisla Gumusu furqon Babamizin babasinin babasi Bag movsumu Gumusgol efsanesi Burulgan Texribat kimi filmler isiq uzu gormusdur 23 Bayraqlari Redakte 1920 1921 1921 1922 1922 1924 TSFSR dovru 1924 ilk bayraq TSFSR dovru 1924 ikinci bayraq TSFSR dovru 1929 TSFSR dovru 1937 1940 1940 1952Qeydler Redakte Hemcinin Azerbaycan Sovet Sosialist Cumhuriyyeti azerb ereb آذربایجان سوسیالیست شورﺎ جومهوریتی Azerbajcan Sosjalist Zyra Cumhyrijjeti 2 Azerbaycan SSR azerb kiril Azәrbaјҹan SSR rus Azerbajdzhanskaya SSR AzSSR azerb kiril AzSSR ve ya Sovet Azerbaycani azerb kiril Sovet Azәrbaјҹany rus Sovetskij Azerbajdzhan olaraq da bilinir Menbe RedakteAzerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde Mesul katib akademik T M Nagiyev Azerbaycan cildi Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2007 884 sehife ISBN 9789952441017Xarici kecidler Redakte Azerbaycan tarixi portaliAzerbaycan tarixi 7 cildde I cild en qedimden b e III esri II cild III XIII esrin I rubu III cild XIII XVIII esrler IV cild XIX esr V cild 1900 1920 ci iller VI cild aprel 1920 iyun 1941 VII cild 1941 2002 ci iller Baki 2007 Azerbaycan tarixi atlasi Baki kartoqrafiya fabriki 2007 Istinadlar Redakte 1 2 3 4 Kratkaya informaciya o respublikah vhodivshih v SSSR str 4 SSSR i strany mira v cifrah Spravochnoe izdanie Avtor I G Kalabekov Moskva izdatelstvo Tretij Rim 2015 239 str ISBN 9785990521315 Azerbajcan Sosjalist Zyra Cumhyrijjetinin Kanyni Esasisi 1927 ci il 26 martda umym Azerbajcan V Zyralar Kyryltaji terefinden tesdik edilmizdur Baqi Azernezr parameter ignored Azerbajdzhanskaya Sovetskaya Socialisticheskaya Respublika Spravochnik po istorii Kommunisticheskoj partii i Sovetskogo Soyuza 1898 1991 parameter ignored Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Isler Idaresinin Prezident Kitabxanasi Azerbaycan Iqtisadiyyati olu kecid Demoskop Weekly ezhenedelnaya demograficheskaya gazeta Elektronnaya versiya Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1926 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po regionam respublik SSSR Zakavkazskaya SFSR Azerbajdzhanskaya SSR Istochnik Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1926 goda M Izdanie CSU Soyuza SSR 1928 29 Tom 10 16 Tablica VI Naselenie po polu narodnosti A takzhe Excel fajl Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1937 goda obshie itogi Sbornik dokumentov i materialov Sostaviteli B V Zhiromskaya Yu A Polyakov Izdatelstvo Rossijskaya politicheskaya enciklopediya Moskva 2007 oj god ISBN 5 8243 0337 1 stranica 107 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1939 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR Azerbajdzhanskaya SSR Ezhenedelnaya demograficheskaya gazeta Demoskop Weekly Archived from the original on 2012 02 03 Istifade tarixi 3 sentyabr 2015 Orijinal metn rus Istochnik RGAE RF byv CGANH SSSR fond 1562 opis 336 ed hr 966 1001 Razrabotochnaya tablica f 15A Nacionalnyj sostav naseleniya po SSSR respublikam oblastyam rajonam Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1939 goda Nacionalnyj sostav naseleniya rajonov gorodov i krupnyh sel soyuznyh respublik SSSR Azerbajdzhanskaya SSR Ezhenedelnaya demograficheskaya gazeta Demoskop Weekly Archived from the original on 2015 08 13 Istifade tarixi 13 avqust 2015 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1959 g Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR Azerbajdzhanskaya SSR Ezhenedelnaya demograficheskaya gazeta Demoskop Weekly Archived from the original on 2012 02 03 Istifade tarixi 3 sentyabr 2015 Orijinal metn rus Istochnik RGAE RF byv CGANH SSSR fond 1562 opis 336 ed hr 1566a 1566d Tablica 3 4 Raspredelenie naseleniya po nacionalnosti i rodnomu yazyku Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1970 g Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR Azerbajdzhanskaya SSR Ezhenedelnaya demograficheskaya gazeta Demoskop Weekly Archived from the original on 2012 02 03 Istifade tarixi 3 sentyabr 2015 Orijinal metn rus Istochnik RGAE RF fond 1562 opis 336 ed hr 3998 4185 Tablica 7s Raspredelenie naseleniya po nacionalnosti rodnomu i vtoromu yazyku Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1979 g Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR Azerbajdzhanskaya SSR Ezhenedelnaya demograficheskaya gazeta Demoskop Weekly Archived from the original on 2011 08 26 Istifade tarixi 31 iyul 2015 Orijinal metn rus Istochnik RGAE RF byv CGANH SSSR fond 1562 opis 336 ed hr 6174 6238 Tablica 9s Raspredelenie naseleniya po nacionalnosti i rodnomu yazyku Razdel vtoroj Etnodemograficheskij obzor regionov i stran mira Glava tretya Soyuz Sovetskih Socialisticheskih Respublik str 210 Naselenie mira Etnodemograficheskij spravochnik Avtor Solomon Ilich Bruk Otvetstvennyj redaktor doktor istoricheskih nauk professor P I Puchkov Akademii nauk SSSR Institut etnografii imeni N N Mikluho Maklaya Moskva Izdatelstvo Nauka 1981 880 str Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1989 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR Azerbajdzhanskaya SSR Ezhenedelnaya demograficheskaya gazeta Demoskop Weekly Archived from the original on 2011 08 26 Istifade tarixi 7 iyul 2015 Orijinal metn rus Istochnik Rabochij arhiv Goskomstata Rossii Tablica 9s Raspredelenie naseleniya po nacionalnosti i rodnomu yazyku Azerbaycanin aprel isgali 2020 07 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 07 10 1 2 Ilham Aliyev Winter 1998 The Soviet Period of Architecture in Azerbaijan Azerbaijan International Azerbaijan Encyclopaedia Britannica Encyclopaedia Britannica Online Encyclopaedia Britannica Inc 2016 Web 24 Apr 2016 Orijinal metn ing In the course of its long history Azerbaijan has given the world a number of outstanding thinkers poets and scientists Among the medieval scientists and philosophers Abul Hasan Bakhmanyar 11th century the author of numerous works on mathematics and philosophy and Abul Hasan Shirvani 11th 12th centuries the author of Astronomy may be noted The poet and philosopher Nẹzami called Ganjavi after his place of birth Ganja was the author of Khamseh The Quintuplet composed of five romantic poems including The Treasure of Mysteries Khosrow and Shirin and Leyli and Mejnun The people of Azerbaijan have retained their ancient musical tradition For example the art of ashugs who improvise songs to their own accompaniment on a stringed instrument called a kobuz remains extremely popular Mugams vocal and instrumental compositions are also widely known the town of Shusha being particularly renowned for this art Azerbaijan s cultural institutions including museums theatres and public libraries are located in Baku Many of them were established after World War II The city has museums devoted to the art history and literature of Azerbaijan In Nagorno Karabakh there is a museum with material on the history and archaeology of the Armenian people of the region The opera and ballet are widely attended Some of Azerbaijan s composers notably Uzeir Hajjibekov the operas Ker Ogly and Leyli and Mejnun and the operetta Arshin Mal ʾAlan and Kara Karayev the ballets Seven Beauties and The Path of Thunder have international reputations The latter s symphonic music is also well known abroad Throughout the Soviet period Azerbaijani literature was controlled by a system that saw mortal danger in even a modicum of creative freedom Azerbaijani writers and other intellectuals were closely supervised and subjected to varying degrees of persecution Azerbaijan has no private publishing several government firms publish scientific books and magazines as well as books and magazines about art and literature in Azerbaijani Russian and other diluages In 1992 the Azerbaijani government switched from the Cyrillic to the Roman alphabet The magazines Literaturny Azerbaydzhan in Russian Azerbaijan Gadini Azerbaijan Woman in Azerbaijani and Azerbaydzhanskoye neftyanoye khozyaystvo Azerbaijan Petroleum Economy in Russian have the highest circulation Baku has several radio stations a television studio and a film studio Suny Ronald 1996 Armenia Azerbaijan and Georgia DIANE Publishing p 108 ISBN 0 7881 2813 2 Samed Vurgun Zhizn i tvorchestvo Sajt Sameda Vurguna Anar TOFIK MELIKLI Umer Bahtiyar Vagabzade NIRA Aksakal Mattew O Brien Uzeir Hajibeyov and His Role in the Development of Musical Life in Azerbaijan Routledge 2004 S 211 ISBN 0 415 30219 6 9780415302197 Orijinal metn ing But later writers have preferred to emphasise the importance of Shusha one of the leading centres of Azeri culture as providing a creative cradle for the young boy Charles van der Leeuw Azerbaijan A Quest for Identity Palgrave Macmillan 2000 S 102 256 s ISBN 978 0 312 21903 1 eng Ahundova Shefige Gulam gyzy Pod red Dzh Kulieva Azerbajdzhanskaya sovetskaya enciklopediya Glavnaya redakciya Azerbajdzhanskoj sovetskoj enciklopedii 1976 T 1 S 501 1 2 3 4 azerbaijan az AZERBAYCANDA KINO SENETININ YARANMA TARIXI SESSIZ DOVR 1920 1935 AZERBAYCAN KINOSU 1935 1988 CI ILLERDE SESLI DOVR AZERBAYCAN KINOSU MUSTEQILLIK DOVRUNDE 2018 07 25 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 12 14 Azerbajdzhanskoj SSR kinematografiya Kino Enciklopedicheskij slovar Gl red S I Yutkevich Redkol Yu S Afanasev V E Baskakov I V Vajsfeld i dr Moskva Sovetskaya enciklopediya 1987 str 12 Mamedova M Arshin Mal Alan ili kak Stalin prikazal Gollivud pereplyunut Trud gazeta 17 Aprelya 2003 Kultura Arshin mal alan rus Gazeta Argumenty i Fakty Provereno 30 iyunya 2010 AZERBAIDJAN SOVIETIQUE Istifade tarixi 2017 07 03 Menbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycan Sovet Sosialist Respublikasi amp oldid 6075324, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.