Vikipediya azad ensiklopediya tərəfindən təsvir edilən XIII əsr dünya sistemi Arxaik qloballaşma qloballaşmanın ən erkən

Vikipediya azad ensiklopediya terefinden tesvir edilen XIII esr dunya sistemi Arxaik qloballasma qloballasmanin en erken tarixi merhelesini tesvir eden anlayis insan cemiyyetleri arasinda uzunmesafeli elaqelerin ticaret yollarinin medeni ve texnoloji mubadilelerin formalasdigi dovrleri ehate edir Bu konsepsiya qloballasmanin yalniz muasir dovrde deyil qedim ve orta esrler boyunca da davam eden tedricen genislenen tarixi proses oldugunu vurgulayir Qloballasmanin terifi span Qloballasma bolgeler ve ferdler arasinda artan qarsiliqli elaqelilik prosesidir Qloballasmaya dogru atilan addimlar iqtisadi siyasi texnoloji sosial ve medeni elaqelerin dunya miqyasinda guclenmesini ehate edir Arxaik termini ise tarixen cemiyyetde movcud olmus lakin zaman kecdikce deyismis ve ya zeifleyerek itmis erken ideyalari ve funksiyalari ifade edir Qloballasmanin meydana gelmesi ucun uc esas ilkin sert movcud idi Birincisi Serq menseyi ideyasidir Bu anlayis Qerb dovletlerinin Serqden oyrendikleri enenevi prinsipleri menimseyerek oz sistemlerine tetbiq etdiyini gosterir Serqin intellektual ve texnoloji mirasi olmasaydi Qerb qloballasmasi bu sekilde formalasa bilmezdi Ikinci ilkin sert mesafe ile baglidir Erken dovrlerde dovletler arasindaki qarsiliqli elaqeler qlobal miqyasda deyildi ve esasen Asiya Simali Afrika Yaxin Serq ve Avropanin mueyyen hisseleri ile mehdudlasirdi Dovletler bir birine yaxin olmayan regionlarla elaqe qurmaqda cetinlik cekirdiler Texnoloji inkisaflar neticesinde dovletler diger cemiyyetlerin movcudlugunu ve imkanlarini oyrenmeye basladiqda qloballasmanin yeni merhelesi formalasdi Ucuncu ilkin sert qarsiliqli asililiq sabitlik ve muntezemlik ile baglidir Bu amiller qlobal elaqelerin ve ticaretin esas hereketverici quvvelerinden biri idi eks halda qloballasma bas vermezdi ve dovletler oz istehsal ve resurslarina tam sekilde bagli olaraq fealiyyet gostererdiler Erken qloballasma ile bagli mubahiselerden biri de budur bezi tedqiqatcilar hesab edirler ki arxaik qloballasma muasir qloballasma ile eyni seviyyede qarsiliqli asililiq yaratmamisdi ve buna gore de funksional cehetden ferqli idi Dunya sisteminin yaranmasi span Tarixcilerin fikrince XVI XIX esrler arasinda muasir kapitalizmin yukselisinden evvel artiq mueyyen bir dunya sistemi movcud idi Bu dovr erken kapitalizm dovru kimi xarakterize olunur ve dovletler arasinda uzunmesafeli ticaret bazar mubadilesi ve kapital yigimi movcud idi E e 3000 ci ilden e 1000 ci ile qeder olan dovrde Afro Avrasiya mekanindaki elaqelilik esasen Hind Araliq denizi regionu uzerinde cemlenmisdi E e I minillikde yunanlarin finikiyalilarin ve karfagenlilerin deniz ticaret koloniyalari Araliq denizi bolgesini ehate edirdi Bu dovrde Serqi ve Qerbi Avrasiyanin tacirlerini birlesdiren ilkin proto Ipek Yolu da formalasmaga baslamisdi 1500 cu illerde Asiyada daha basqa imperiyalar meydana cixdi ve bunlar evvelkinden daha uzun mesafeler uzre ticaretle mesgul olmaga basladilar Dovletler arasinda erken qarsiliqli elaqeler dovrunde Avropanin teklif ede bileceyi mehsullar cox mehdud idi esasen qullar metallar agac ve kurk Serqde mal satmaq isteyi Avropa istehsalini stimullasdirdi ve Avropa ehalisini bu mubadile sistemine inteqrasiya etmeye komek etdi Selib yurusleri neticesinde mumkun olan Avropanin genislenmesi ve ticaret imkanlarinin artmasi kend teserrufatinin medencilik ve istehsalatin renessansini suretlendirdi Avropada suretli urbanizasiya Simal denizi ile Venesiyani bir birine baglayan elaqeler yaratdi Senayelesmede irelileyisler ehali artimi ve Serq ticaretine artan telebat denize cixisi olan esl ticaret merkezlerinin yaranmasina sebeb oldu Arxaik qloballasmanin coxtayfli multi polar tebieti var idi ve bu prosese avropali olmayan xalqlar da feal sekilde qatilirdi Bu merhele XIX esrin iqtisadi ve senaye istehsali baximindan Qerbi Avropanin diger regionlardan ireli dusduyu Boyuk Divergensiya dovrunden evvel bas verdiyi ucun arxaik qloballasma yalniz Avropa terefinden deyil hem de iqtisadi cehetden inkisaf etmis diger Kohne Dunya merkezleri Qucarat Benqal Cin sahil regionlari ve Yaponiya terefinden idare olunan bir fenomen idi Bu prekabatilist kapitalizmoncesi hereketler qlobal deyil daha cox regional xarakter dasiyirdi ve esasen muveqqeti idi Erken qloballasma ideyasi tarixci A G Hopkins terefinden 2001 ci ilde teklif edilmisdir Hopkinsin arxaik qloballasma ile bagli esas meqamlari ticaret bu ticaretin yaratdigi diaspora dini ideyalarin yayilmasi ve region boyunca genislenen imperiyalarla baglidir Dovletler arasinda bu yeni qarsiliqli elaqeler dunyanin muxtelif hisseleri arasinda elaqe yaratdi ve neticede bu dovletler arasinda qarsiliqli asililiq meydana geldi Mallarin ve ideyalarin yayilmasinda esas rol oynayan aktorlar kral ve hokmdarlar doyusculer din xadimleri ve tacirler idi Hopkins hemcinin qeyd edir ki bu dovrde mini qloballasmalar genis yayilmisdi ve bezileri suqut edir bezileri daha qapali hala gelirdi Bu mini qloballasmalar epizodik ve kesintili xarakter dasiyirdi imperiyalar bezen heddinden artiq genislenir sonra ise geri cekilmeye mecbur qalirdi Bu mini qloballasmalar Qerbin yeni ideyalari menimsemesine imkan veren izler buraxdi Qerbde qebul edilen bu ideyalar Qerb monetar sisteminde oz eksini tapdi ve muasirliyi ve muasir qloballasmani mueyyen eden kapitalizm kimi sistemlerin formalasmasinda muhum rol oynadi Istinadlar span Martell Luke The Sociology of Globalization Policy Press 2010 seh 45 Rossi Ino Frontiers of Globalization Research Theoretical and Methodological Approaches Springer Science Business Media 2008 33 36 Martell Luke The Sociology of Globalization Polity Press 2010 seh 47 Martell Luke The Sociology of Globalization Polity Press 2010 seh 48 Burke Edmund Islam at the Center Technological Complexes and the Roots of Modernity Journal of World History 20 2 2009 186 ISSN 1045 6007 JSTOR 40542756 Barnett Charles Ugarkovic Marina Globalization Processes and Insularity on the Dalmatian Islands in the Late Iron Age Kouremenos Anna Gordon Jody Michael redaktorlar Mediterranean Archaeologies of Insularity in an Age of Globalization Oxford Oxbow Books 30 iyun 2020 seh 89 ISBN 9781789253474 Istifade tarixi 14 iyun 2025 In certain scholarly circles the Archaic Classical and particularly the Hellenistic Mediterranean world is increasingly understood as one in which globalizing processes affected the socio cultural and economic lives of communities across the entire region These processes are largely seen as the result of various trading colonizing and military activities of Greeks Phoenicians and later Romans Greek colonization of the Mediterranean and Black Sea region during the Archaic period created a kind of decentralized network a small space in which various forms and styles of material culture were transmitted across thousands of miles between intensively connected communities Abu Lughod Janet Before European Hegemony The World System A D 1250 1350 Oxford University Press 1991 seh 47 Abu Lughod Janet Before European Hegemony Oxford University Press 1991 seh 47 Globality versus Democracy The Changing Nature of International Relations in the Era of Globalization Vienna International Progress Organization 2000 seh 35 Pramanick Globalization in India New Frontiers Emerging New Delhi PHI Learning Private Limited 2010 seh 49 Martell Luke The Sociology of Globalization 2010 seh 45 Martell Luke The Sociology of Globalization Polity Press 2010 seh 45 Abu Lughod Janet Before European Hegemony The World System A D 1250 1350 Oxford University Press 1991 seh 8 Kateqoriya Qloballasma