fbpx
Wikipedia

Amarant

Avqust 20, 2021

Amarant (lat. A. paniculatus L)-pəncərkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.

?A. paniculatus L
A. paniculatus L
Elmi təsnifat
Aləmi:Bitkilər
Şöbə:Örtülütoxumlular
Sinif:İkiləpəlilər
Yarımsinif:Kariofillid
Sıra:Qərənfilçiçəklilər
Cinsi: A. paniculatus L
Elmi adı
A. paniculatus L

Vikinövlərdə
sistematika
Şəkil
axtarışı

Yayılması

Amarantın vətəni Mərkəzi və Cənubi Amerika olmuşdur. Amarant uzun illər Amerikada və Meksikada paxlalı bitki hesab edilmişdir. Asiya qitəsində amarant Hindistanın, Pakistanın, Nepalın və Çinin dağ tayfalarının əsas dənli və tərəvəz bitkisi kimi geniş yayılmışdır. Azərbaycanda isə XIX əsrin sonunda peyda olmuş və yemək üçün səbzəvatın hazırlanmasında geniş istifadə olunmuşdur.

Botaniki xüsusiyyətləri

Hündürlüyü 1,5-2,0 m-ə qədər çatır. Gövdəsinin diametri 6-8 sm, bir bitkinin orta kütləsi 3-4 kq olur. Yarpaqları iri, uzanmış ellipsvaridir, saplaqlıdır. Çiçək qrupu qalın süpürgəşəkilli, 1,5 m-ə qədər uzunluqda, müxtəlif formalarda sıxdır. Toxumları xırda, ağ, çəhrayı, qəhvəyi və qara rəngli, parlaqdır. 1000 ədəd toxumun kütləsi 0,6-0,9 qr-dır. Bir süpürgəsində 0,5 kq-a qədər toxum olur. Bitkinin bütövlükdə yarpaq səthi indeksi 6-10-a bərabərdir. Bir bitki üzərində 50-60 ədəd yarpaq yerləşir. Süpürgələmə fazasında sutkalıq boyverməsi 4-6 sm olub, vegetasiya müddəti 85-120 gündür. Cücərtiləri səpindən 4-5 gün sonra torpaq səthinə çıxsa da bu dövrdə boyverməsi zəif olur, bitki 20-30 sm hündürlükdə olandan sonra çox sürətlə boyu yüksəlir. Toxumu qoz tamı verməklə, avqust ayında yetişir. Lub, oval formadadır. Üzərində adi gözlə görünməyən qırışlar var. 1000 ədəd toxumun kütləsi 2 qramdır. Bitki may ayının əvvəlindən iyun ayının axırına qədər çiçəkləyir, toxumları iyun ayının üçüncü ongünlüyündən başlayaraq iyul ayının birinci ongünlüyünə qədər müxtəlif müddətlərdə yetişir.

Becərilməsi

Respublikamızın torpaq-iqlim şəraiti imkan verir ki, burada bütün il boyu amarant bitkisi becərilsin. Amarant əkiləcək sahə payız fəslinin oktyabr ayının birinci ongünlüyündə şum altına hər bir hektara 20 ton üzvi gübrə və 120 kq təsiredici maddə hesabı ilə fosfor gübrəsi verməklə, MTZ-1221 traktoruna aqreqatlaşdırılmış ASGB-14-5 kotanı ilə 25-27 sm dərinlikdə şumlanmalıdır. Mart ayının birinci ongünlüyündə səpin qabağı, sahədə 18-22 sm dərinlikdə üzləmə şumu aparılmalı, iki əks istiqamətdə BDT-3 ağır diskli mala çəkilməli və yerli hamarlayıcılarla torpaq səthi hamarlanmalıdır. Amarantın hər hektara səpin norması əkin sxemlərindən asılı olaraq 0,5-1,0 kq müəyyənləşdirilir. Belə səpin əməliyyatı SUPO-9 və CO–4,2 markalı toxum səpən maşınları ilə 1,5-2,0 sm dərinliyə basdırılmalıdır. Tarla təcrübələrinin qoyulmasında amarantın Dnestr sortunun toxumlarından istifadə oluna bilər. Bu miqdarda toxumun bərabər səviyyədə səpilməsini təmin etmək məqsədilə, toxuma 1:15 nisbətində qum qarışdırılmalıdır. Toxumlar 40+40+60 x15 sm üç cərgəli lentvari əkin sxemində səpildikdə yüksək dən məhsuldarlığı götürmək mümkündür. Bu zaman 0-10 sm torpaq qatında 12-140C istilik olmalıdır. Optimal şəraitdə səpindən 5-7 gün sonra toxumlar kütləvi cücərti verir. Cücərtilər inkişafının ilk mərhələsində (21-25 gün) çox zəif böyüyür. Odur ki, həmin müddətdə cücərtilərin alaq otlarından mühafizəsinə xüsusi diqqət yetrilməlidir. Cərgəarasının becərilməsinə bitkilər 8-10 sm hündürlükdə olduqda başlamalı, cərgədəki alaqlar əl ilə təmizlənməli, suvarmadan sonra bitkilər seyrəldilməlidir. Bir ay keçdikdən sonra amarant sürətlə böyüyərək (sutka ərzində 5-8 sm) alaq otlarını sıxışdırır, bu zaman KOR-4,2 markalı kultivatoru ilə cərgəaralarında 8-10 sm dərinlikdə becərmə aparılmalıdır. Vegetasiya müddətində amarant bitkisi 6-8 dəfə suvarılmalı, cüt yarpaq əmələ gəlmə fazasında cərgələrdə seyrəltmə aparılmalıdır. Cərgələrdə bitkinin boyu 8-10 sm olduqda birinci, 15-20 sm olduqda ikinci və 35-40 sm olduqda üçüncü kultivasiya çəkilməli, bitki və cərgəaralarında qalan alaq otları əl ilə, yaxud da kətmənlə təmizlənməlidir.


Məhsuldarlığı

Müəyyən olunmuşdur ki, vegetasiya müddətində aqrotexniki tədbirlər vaxtında və düzgün olaraq yerinə yetirildikdə torpaq tipinə çox da tələbkar olmayan amarantın hər hektarından (süd-mum yetişmə fazasında), orta hesabla 500-600 sentner yaşıl kütlə məhsulu götürülür. Eyni zamanda bu bitki 130 gün davam edən vegetasiya dövründə 4-5 ton yüksək keyfiyyətli dən (toxum) məhsulu götürmək mümkündür. Toxumluq amarantın SAMPO-4 kombaynı ilə yığılması zamanı dən itkisini azaldır və əmək sərfini aşağı salır. Toxumun təmizlənməsi üçün VIM-0,5 aqreqatından istifadə edilməsi tam məqsədəuyğundur.


Tərkibi

Amarantın keyfiyyəti və ümumi qidalılıq dəyəri onun inkişaf fazasından, yığım müddətindən və digər faktorlardan asılı olaraq kəskin surətdə fərqlənir. Bu bitkinin müxtəlif inkişaf fazalarında: süpürgələrin əmələgəlmə, çiçəkləmə, toxumların mum yetişkənliyi, toxumu yığıldıqdan sonra qalan hissəsi, həmçinin çiçəkləmə fazasında bitkinin gövdəsi, yarpağı, çiçəkləri və dənin keyfiyyət göstəriciləri və ümumi qidalılığı araşdırılmışdır.

Müəyyən olunmuşdur ki, amarant bitkisi inkişaf etdikcə tərkibində quru maddənin miqdarı artır. Quru maddənin ən çox miqdarı bitkidə dənin mum yetişkənliyi fazasında 22,1%, süpürgələrin əmələgəlmə fazasında isə 17,3% təşkil etmişdir. Toxumlarda isə quru maddənin miqdarı 86,9% olduğu müəyyənləşdirilmişdir. Yarpaq hissəsində proteinin miqdarı 19,1%, çiçək hissəsində isə 17,5% olmuşdur. Proteinin ən çox miqdarı bitkinin dənində 21,2%, ən az miqdarı isə onun gövdəsində 9,1% toplanmışdır.

Əhəmiyyəti

Amarant bitkisi mineral maddələrlə və qələvi duzlarla zəngin olduğundan, zülallı məhsullarla qidalandıqda əmələ gələn artıq turşuları neytrallaşdırır. Amarantın yaşıl kütləsi və dəninin tərkibində insan və heyvan orqanizminin fəaliyyəti üçün vacib olan protein, mineral maddələr və vitaminlər vardır. Ölkəmizdə əhalinin qidaya olan tələbatının ödənilməsində və heyvanların, quşların yemləndirilməsində dənli bitkilər arasında amarantın potensial imkanları daha çoxdur. Hal-hazırda onu keyfiyyətli göyərti kimi bişirib, qızardıb və pörtlədib yeyirlər. Yarpaqlarından sup, zapikanka, xruş və pasta hazırlayırlar. Respublikamızda mövcud olan yem çatışmazlığının aradan qaldırılması və gələcəkdə yem bazasının keyfiyyətli yemlərlə möhkəmləndirilməsində, bununla əlaqədar olaraq xalqın ərzaq məhsullarına, o cümlədən heyvandarlıq məhsullarına olan tələbatının ödənilməsində ən sərfəli yem amarant bitkisində səmərəli istifadə edilməsidir. Bunun üçün regionlarda amarant bitkisinin geniş sahələrdə becərilməsini tövsiyə edirik.

Növləri

  • Amaranthus blitum L. - Jiminda amarantı
  • Amaranthus caudafusi L. - quyruqlu amarant
  • Amaranthus dubius Mart. - şübhəli amarant
  • Amaranthus mantegazrianus Passerini. - manteqissa amarantı
  • Amaranthus paniculatus L. - süpürgəvari amarant
  • Amaranthus spinosus L. tikanlı amarant
  • Amaranthus tricolor L. - üçrəngli amarant

İstinad

  • Azərbaycanın Kənd təsərrüfatı. Statistik məcmuə. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. Bakı, 2016, s. 157-199.
  • Əliyev Ç.S., Quliyev N.Ə., Zeynalov Y.M., Hüseynova N.B., Ərəbzadə A.Ə., Məmmədova G.T. Amarant (Amaranthus L.) bitkisi qiymətli qida məhsuludur “İqlim dəyişkənliyinin bitki biomüxtəlifliyinə təsiri” Beynəlxalq elmi konfransı, Azərbaycan, Bakı, AMEA Dendrologiya İnstitutu, 19-21 sentyabr 2017, s. 369-373
  • Əliyev Ç.S. Paxlalı bitkilərin toxumçuluğuna dair metodik vəsait. Bakı, “Elm və təhsil”, 2015, 18 s.
  • Məmmədov T.H., Məmmədov A.İ. və başqaları. Azərbaycanda birillik və çoxillik yem bitkilərinin becərilməsinə dair tövsiyələr.bakı, 1976, 32 s.
  • Гусейнова Н.Б., Марданов А.А., Султанова Н.Б. Изучение с помощью теста Amaranthus caudetus L. цитокининовои активности молодых растении тыквы, выращенных в различных условиях азотного питания // Известия АН Азeрб. ССР, сер. биол. наук., Баку, 1978, № 1, с. 31-38.
  • Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М.: Колос, 1985, с. 207-239.
  • Ермаков А.И., Арасимович В.В. и др. Методы биохимического исследования растения. Изд.во. «Колос», М. 1972Ç.S., Quliyev N.Ə., Zeynalov Y.M., Hüseynova N.B., Ərəbzadə A.Ə., Məmmədova G.T. Amarant (Amaranthus L.) bitkisi qiymətli qida məhsuludur “İqlim dəyişkənliyinin bitki biomüxtəlifliyinə təsiri” Beynəlxalq elmi konfransı, Azərbaycan, Bakı, AMEA Dendrologiya İnstitutu,

Avqust 20, 2021
amarant, paniculatus, pəncərkimilər, fəsiləsinə, bitki, cinsi, paniculatus, paniculatus, lelmi, təsnifataləmi, bitkilərşöbə, örtülütoxumlularsinif, ikiləpəliləryarımsinif, kariofillidsıra, qərənfilçiçəklilərcinsi, paniculatus, lelmi, adıa, paniculatus, lvikinö. Amarant lat A paniculatus L pencerkimiler fesilesine aid bitki cinsi A paniculatus LA paniculatus LElmi tesnifatAlemi BitkilerSobe OrtulutoxumlularSinif IkilepelilerYarimsinif KariofillidSira QerenfilciceklilerCinsi A paniculatus LElmi adiA paniculatus LVikinovlerdesistematikaSekilaxtarisi Mundericat 1 Yayilmasi 2 Botaniki xususiyyetleri 3 Becerilmesi 4 Mehsuldarligi 5 Terkibi 6 Ehemiyyeti 7 Novleri 8 IstinadYayilmasi RedakteAmarantin veteni Merkezi ve Cenubi Amerika olmusdur Amarant uzun iller Amerikada ve Meksikada paxlali bitki hesab edilmisdir Asiya qitesinde amarant Hindistanin Pakistanin Nepalin ve Cinin dag tayfalarinin esas denli ve terevez bitkisi kimi genis yayilmisdir Azerbaycanda ise XIX esrin sonunda peyda olmus ve yemek ucun sebzevatin hazirlanmasinda genis istifade olunmusdur Botaniki xususiyyetleri RedakteHundurluyu 1 5 2 0 m e qeder catir Govdesinin diametri 6 8 sm bir bitkinin orta kutlesi 3 4 kq olur Yarpaqlari iri uzanmis ellipsvaridir saplaqlidir Cicek qrupu qalin supurgesekilli 1 5 m e qeder uzunluqda muxtelif formalarda sixdir Toxumlari xirda ag cehrayi qehveyi ve qara rengli parlaqdir 1000 eded toxumun kutlesi 0 6 0 9 qr dir Bir supurgesinde 0 5 kq a qeder toxum olur Bitkinin butovlukde yarpaq sethi indeksi 6 10 a beraberdir Bir bitki uzerinde 50 60 eded yarpaq yerlesir Supurgeleme fazasinda sutkaliq boyvermesi 4 6 sm olub vegetasiya muddeti 85 120 gundur Cucertileri sepinden 4 5 gun sonra torpaq sethine cixsa da bu dovrde boyvermesi zeif olur bitki 20 30 sm hundurlukde olandan sonra cox suretle boyu yukselir Toxumu qoz tami vermekle avqust ayinda yetisir Lub oval formadadir Uzerinde adi gozle gorunmeyen qirislar var 1000 eded toxumun kutlesi 2 qramdir Bitki may ayinin evvelinden iyun ayinin axirina qeder cicekleyir toxumlari iyun ayinin ucuncu ongunluyunden baslayaraq iyul ayinin birinci ongunluyune qeder muxtelif muddetlerde yetisir Becerilmesi RedakteRespublikamizin torpaq iqlim seraiti imkan verir ki burada butun il boyu amarant bitkisi becerilsin Amarant ekilecek sahe payiz feslinin oktyabr ayinin birinci ongunluyunde sum altina her bir hektara 20 ton uzvi gubre ve 120 kq tesiredici madde hesabi ile fosfor gubresi vermekle MTZ 1221 traktoruna aqreqatlasdirilmis ASGB 14 5 kotani ile 25 27 sm derinlikde sumlanmalidir Mart ayinin birinci ongunluyunde sepin qabagi sahede 18 22 sm derinlikde uzleme sumu aparilmali iki eks istiqametde BDT 3 agir diskli mala cekilmeli ve yerli hamarlayicilarla torpaq sethi hamarlanmalidir Amarantin her hektara sepin normasi ekin sxemlerinden asili olaraq 0 5 1 0 kq mueyyenlesdirilir Bele sepin emeliyyati SUPO 9 ve CO 4 2 markali toxum sepen masinlari ile 1 5 2 0 sm derinliye basdirilmalidir Tarla tecrubelerinin qoyulmasinda amarantin Dnestr sortunun toxumlarindan istifade oluna biler Bu miqdarda toxumun beraber seviyyede sepilmesini temin etmek meqsedile toxuma 1 15 nisbetinde qum qarisdirilmalidir Toxumlar 40 40 60 x15 sm uc cergeli lentvari ekin sxeminde sepildikde yuksek den mehsuldarligi goturmek mumkundur Bu zaman 0 10 sm torpaq qatinda 12 140C istilik olmalidir Optimal seraitde sepinden 5 7 gun sonra toxumlar kutlevi cucerti verir Cucertiler inkisafinin ilk merhelesinde 21 25 gun cox zeif boyuyur Odur ki hemin muddetde cucertilerin alaq otlarindan muhafizesine xususi diqqet yetrilmelidir Cergearasinin becerilmesine bitkiler 8 10 sm hundurlukde olduqda baslamali cergedeki alaqlar el ile temizlenmeli suvarmadan sonra bitkiler seyreldilmelidir Bir ay kecdikden sonra amarant suretle boyuyerek sutka erzinde 5 8 sm alaq otlarini sixisdirir bu zaman KOR 4 2 markali kultivatoru ile cergearalarinda 8 10 sm derinlikde becerme aparilmalidir Vegetasiya muddetinde amarant bitkisi 6 8 defe suvarilmali cut yarpaq emele gelme fazasinda cergelerde seyreltme aparilmalidir Cergelerde bitkinin boyu 8 10 sm olduqda birinci 15 20 sm olduqda ikinci ve 35 40 sm olduqda ucuncu kultivasiya cekilmeli bitki ve cergearalarinda qalan alaq otlari el ile yaxud da ketmenle temizlenmelidir Mehsuldarligi RedakteMueyyen olunmusdur ki vegetasiya muddetinde aqrotexniki tedbirler vaxtinda ve duzgun olaraq yerine yetirildikde torpaq tipine cox da telebkar olmayan amarantin her hektarindan sud mum yetisme fazasinda orta hesabla 500 600 sentner yasil kutle mehsulu goturulur Eyni zamanda bu bitki 130 gun davam eden vegetasiya dovrunde 4 5 ton yuksek keyfiyyetli den toxum mehsulu goturmek mumkundur Toxumluq amarantin SAMPO 4 kombayni ile yigilmasi zamani den itkisini azaldir ve emek serfini asagi salir Toxumun temizlenmesi ucun VIM 0 5 aqreqatindan istifade edilmesi tam meqsedeuygundur Terkibi RedakteAmarantin keyfiyyeti ve umumi qidaliliq deyeri onun inkisaf fazasindan yigim muddetinden ve diger faktorlardan asili olaraq keskin suretde ferqlenir Bu bitkinin muxtelif inkisaf fazalarinda supurgelerin emelegelme cicekleme toxumlarin mum yetiskenliyi toxumu yigildiqdan sonra qalan hissesi hemcinin cicekleme fazasinda bitkinin govdesi yarpagi cicekleri ve denin keyfiyyet gostericileri ve umumi qidaliligi arasdirilmisdir Mueyyen olunmusdur ki amarant bitkisi inkisaf etdikce terkibinde quru maddenin miqdari artir Quru maddenin en cox miqdari bitkide denin mum yetiskenliyi fazasinda 22 1 supurgelerin emelegelme fazasinda ise 17 3 teskil etmisdir Toxumlarda ise quru maddenin miqdari 86 9 oldugu mueyyenlesdirilmisdir Yarpaq hissesinde proteinin miqdari 19 1 cicek hissesinde ise 17 5 olmusdur Proteinin en cox miqdari bitkinin deninde 21 2 en az miqdari ise onun govdesinde 9 1 toplanmisdir Ehemiyyeti RedakteAmarant bitkisi mineral maddelerle ve qelevi duzlarla zengin oldugundan zulalli mehsullarla qidalandiqda emele gelen artiq tursulari neytrallasdirir Amarantin yasil kutlesi ve deninin terkibinde insan ve heyvan orqanizminin fealiyyeti ucun vacib olan protein mineral maddeler ve vitaminler vardir Olkemizde ehalinin qidaya olan telebatinin odenilmesinde ve heyvanlarin quslarin yemlendirilmesinde denli bitkiler arasinda amarantin potensial imkanlari daha coxdur Hal hazirda onu keyfiyyetli goyerti kimi bisirib qizardib ve portledib yeyirler Yarpaqlarindan sup zapikanka xrus ve pasta hazirlayirlar Respublikamizda movcud olan yem catismazliginin aradan qaldirilmasi ve gelecekde yem bazasinin keyfiyyetli yemlerle mohkemlendirilmesinde bununla elaqedar olaraq xalqin erzaq mehsullarina o cumleden heyvandarliq mehsullarina olan telebatinin odenilmesinde en serfeli yem amarant bitkisinde semereli istifade edilmesidir Bunun ucun regionlarda amarant bitkisinin genis sahelerde becerilmesini tovsiye edirik Novleri RedakteAmaranthus blitum L Jiminda amaranti Amaranthus caudafusi L quyruqlu amarant Amaranthus dubius Mart subheli amarant Amaranthus mantegazrianus Passerini manteqissa amaranti Amaranthus paniculatus L supurgevari amarant Amaranthus spinosus L tikanli amarant Amaranthus tricolor L ucrengli amarantIstinad RedakteAzerbaycanin Kend teserrufati Statistik mecmue Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi Baki 2016 s 157 199 Eliyev C S Quliyev N E Zeynalov Y M Huseynova N B Erebzade A E Memmedova G T Amarant Amaranthus L bitkisi qiymetli qida mehsuludur Iqlim deyiskenliyinin bitki biomuxtelifliyine tesiri Beynelxalq elmi konfransi Azerbaycan Baki AMEA Dendrologiya Institutu 19 21 sentyabr 2017 s 369 373 Eliyev C S Paxlali bitkilerin toxumculuguna dair metodik vesait Baki Elm ve tehsil 2015 18 s Memmedov T H Memmedov A I ve basqalari Azerbaycanda birillik ve coxillik yem bitkilerinin becerilmesine dair tovsiyeler baki 1976 32 s Gusejnova N B Mardanov A A Sultanova N B Izuchenie s pomoshyu testa Amaranthus caudetus L citokininovoi aktivnosti molodyh rastenii tykvy vyrashennyh v razlichnyh usloviyah azotnogo pitaniya Izvestiya AN Azerb SSR ser biol nauk Baku 1978 1 s 31 38 Dospehov B A Metodika polevogo opyta M Kolos 1985 s 207 239 Ermakov A I Arasimovich V V i dr Metody biohimicheskogo issledovaniya rasteniya Izd vo Kolos M 1972C S Quliyev N E Zeynalov Y M Huseynova N B Erebzade A E Memmedova G T Amarant Amaranthus L bitkisi qiymetli qida mehsuludur Iqlim deyiskenliyinin bitki biomuxtelifliyine tesiri Beynelxalq elmi konfransi Azerbaycan Baki AMEA Dendrologiya Institutu Menbe https az wikipedia org w index php title Amarant amp oldid 4938529, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.