Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
| Alban kilsəsi | |
|---|---|
 Abidənin günümüzə qədər gəlib çatmış parçasının ümumi görünüşü | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər |  Bakı |
| Yerləşir | Buzovna qəsəbəsi, Nəsrani məhəlləsi |
| Tikilmə tarixi | XIII-XIV əsrlər |
| Vəziyyəti | dağılmış |
| Kateqoriya | Məbəd |
| Əhəmiyyəti | Yerli əhəmiyyətli |
| HGYO | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Alban kilsəsi — Bakı şəhərinin Buzovna qəsəbəsinin, Nəsrani məhəlləsində yerləşən XIII-XIV əsrlərə aid edilən xristian məbədi. Abşeronluların ona "Tərsa piri", Buzovna sakinlərinin "Nəsrani piri" adlandırdıqları abidə Nəsrani məhəlləsində yerləşdiyindən, xalq arasında ona bu cür ad veriblər.
"Butulka piri" adı ilə də tanınan pirin tarixi, deyilənə görə, II-III əsrdən Qafqaz Albaniyası dövrünə gedib-çıxır. Bəziləri də, abidənin erməni kilsəsi olduğunu söyləyirlər.
1937-ci ildən 1952-ci ilə qədər abidənin bir yarısı sökülüb. Pirin ortasında qəbirin olduğu iddiaları da vardır. Amma qəbirin kimə məxsus olduğu heç kimə bəlli deyil. Hazırda görünən gümbəz həmin qəbirin tam ortasına düşür.
15 il bundan öncə kənddə yaşayan ağsaqqalların kənd camaatına danışdığına görə, o vaxt insanlar gəlib həmin məzarın başına fırlanaraq dilək diləyirmiş. Eyni zamanda burada 1987-ci ilə qədər kilsə zənginin olduğu da deyilirki, həmin zəng də naməlum şəxslər tərəfindən sökülərək oğurlanıb.
Tarixi
| ]Bəzi tarixçilər Pirin əslində burda qədimdə yaşayan Günəş kultuna xidmət edənlərin bizə miras qoyduğu tikilidir. Günəş kultu Azərbaycanın ən qədim kultlarındandır. Bu kult tunc dövründə çox böyük tərəqqi tapmışdır.
Bəziləri də abidənin tarixinin IX əsrə aid olduğunu da vurğulayırlar. Ötən əsrin 30-cu illərində Alban kilsəsinə qarşı dağıdıcı siyasət yürüdülməsi nəticəsində abidə daöıdılıb. Əvvəllər burada böyük zəngul olub. Lakin 1935-ci ildə zəngulu sökülərək satılıb. Abidənin baxımsızlığı kilsənin tədricən dağılmasına, divarlarının sıradan çıxmasına səbəb olub".
Pirin memarlıq quruluşuna fərqlidir. Qədim Günəş kultunun üzvləri 50 sağ tərəf, 50 sol tərəf, 30 aşağı tərəf, 19 nəfər başda, 1 nəfər əsas kahin durmaqla ibadət, ayinlər üçün məbədlər tikirdilər. Deyilənə görə, bu məbədin tutumu 150 nəfər təşkil edib. Bundan irəli gələrək də buranın Günəş kultuna aid olması qənaətinə gəlmək olar.
Tikilinin içini tədqiq edəndə ibadət edilən yerin birbaşa Günçıxana baxması burda ayinlərin Günəşə aid olmasını təsdiq edir. Ağsaqqallar da buranın qədimdə "Günəş piri", "Günəş evi" kimi adlandırıldığını da deyirlər. XIX əsrə aid rus arxeoloqların da yazılarında buranın "Şəms qəbri" adlanması faktına da rast gəlinib.
Xristianlıq yayılandan sonra, Azərbaycana gələn missionerlər içərisində müqəddəs İlya və Andrey də olub. Onlarla birgə xristianlar Buzovna ərazisində məskunlaşmışlar. Ona görə də bura Nəsrani məhəlləsi, tikili isə Nəsrani kilsəsinə çevrilib.
Azərbaycanda islam dini yayılandan sonra abidənin müsəlmanlaşması prosesi başlayıb. Tikili üzərində müxtəlif dövrlərdə müəyyən dəyişikliklər olub. Buna görə də burda iki kitabə yaradılıb. Onların birində 1706-cı il tarixi həkk olunmuşdur. Digər kitabədə isə binanın hicri təqvimi ilə 885-ci ildə (1480-1481), Şirvanşah I Xəlilullahın hakimiyyəti dövründə Tənvər Tumanşah oğlu tərəfindən bərpa edilməsi haqda məlumat vardır. Lakin hazırda bu kitabələr də ordan oğurlanıb və harada saxlanıldığı bilinmir.
Dini inanclar
| ]XVIII əsrdən etibarən çoxları bu yeri müqəddəs bilib, bura nəzir gətirib, parça, dəsmal, yaylıq bağlayıb, dilək tuturlar. Eyni zamanda xalq arasındakı inanca görə, burada "butulka" (şüşə) sındırmaq da vacibdir. Belə düşünülür ki, hər diləyə görə şüşə qab sındıran şəxsin diləkləri həyata keçir. Deyilənə görə, butulka pirinə övladı olmayanlar, qorxanlar, xəstəliyi olanlar da pənah gətirir. Bu gün dəbu pir qəribə də olsa, bir çox insanların inanc yeridir.
Bolşeviklər buranı işğal edənə qədər belə adət olub. Qədim yəhudi və nəsrani inancına görə, ölkələrindən kənarda yaşayanlar hər şənbə-bazar günü istirahət edirdilər, gəlirdilər bura saxsı qablarda içkilər içirdilər, sonradan onu burda sındırırdılar. Bu ənənə onunla bağlı idi ki, saxsı qabı sındıran şəxs gələn il öz torpağına, ata yurduna geri dönməyə niyyət edir və and içirdi. Məhz bu adət sonradan müsəlmanlar tərəfindən qorxunu götürmək, niyyət tutmaq kimi başa düşülür və bu günə qədər də buranı pir hesab edib gəlib butulka qırır, ip bağlayıb, divara mismar vururlar.
Kənd sakini deyir ki, hər il buradakı sınmış şüşələr maşınla daşınır. Amma heç bir ay keçməmiş pir əvvəlki vəziyyətinə düşür.
Hazırki vəziyyəti
| ]Bu pir hazırda dağılıb. Onun yerində yalnız xarabalıqları və iki sökük tağ qalıb.
Qalereya
| ]-
Məbədin aşağı girişinin görünüşü -
Sağ qalmış tağ sütunları -
Məbədin dağılmış hissəsi -
Məbədin sağ qalmış tağının üst hissəsi -
Məbədin sağ qalmış sağ divarı -
Dağılmamış tağın mərkəzi hissəsi -
Məbədin kənardan görünüşü
İstinadlar
| ]- "Bakıda "Butulka piri": buranın islama aidiyyəti varmı?" (az.). https://axar.az. Archived from the original on 2 avqust 2023. İstifadə tarixi: 21 iyul 2025.
- Könül Cəfərli. "Mənşəyi bilinməyən abidə, "Butulka piri" - REPORTAJ + FOTO" (az.). https://oxu.az. 06.08.2022. Archived from the original on 24 July 2025. İstifadə tarixi: 21 iyl 2025.
- "Mənşəyi bilinməyən abidə, qəribə ayinli pir - Dini məbəd indi mövhumat ocağına çevrilib - VİDEO" (az.). https://news.milli.az. 20 Dekabr 2021. Archived from the original on 20 December 2021. İstifadə tarixi: 29 iyl 2025.
- "Bakıda "Butulka piri": buranın islama aidiyyəti varmı?" (az.). https://news.milli.az. 29.03.2023. Archived from the original on 18 April 2023. İstifadə tarixi: 21 iyl 2025.
- İlahin, Bizimyol.info. ""Nəsrani piri", "Tərsa piri", yoxsa erməni kilsəsi - Video" (az.). https://bizimyol.info. 09.07.2021. Archived from the original on 1 August 2021. İstifadə tarixi: 22 iyl 2025.
Xarici keçidlər
| ]
- Qarışıq tarixi olan “Butulka piri”
- "Bakı kəndində bir gün" (az.). https://qaynarinfo.az. 23.06.2023. 22 Jul 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyl 2025.
- "Mənşəyi bilinməyən abidə, qəribə ayinli pir - Dini məbəd indi mövhumat ocağına çevrilib" (az.). https://www.xezerxeber.az. 19.12.2021. 22 Jul 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyl 2025.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
40 31 sm e 50 07 s u H G Y O Vikipediya azad ensiklopediya Alban kilsesiAbidenin gunumuze qeder gelib catmis parcasinin umumi gorunusuOlke AzerbaycanSeher Baki BakiYerlesir Buzovna qesebesi Nesrani mehellesiTikilme tarixi XIII XIV esrlerVeziyyeti dagilmisKateqoriyaMebedEhemiyyetiYerli ehemiyyetli40 31 sm e 50 07 s u H G Y O Vikianbarda elaqeli mediafayllar Alban kilsesi Baki seherinin Buzovna qesebesinin Nesrani mehellesinde yerlesen XIII XIV esrlere aid edilen xristian mebedi Abseronlularin ona Tersa piri Buzovna sakinlerinin Nesrani piri adlandirdiqlari abide Nesrani mehellesinde yerlesdiyinden xalq arasinda ona bu cur ad veribler Butulka piri adi ile de taninan pirin tarixi deyilene gore II III esrden Qafqaz Albaniyasi dovrune gedib cixir Bezileri de abidenin ermeni kilsesi oldugunu soyleyirler 1937 ci ilden 1952 ci ile qeder abidenin bir yarisi sokulub Pirin ortasinda qebirin oldugu iddialari da vardir Amma qebirin kime mexsus oldugu hec kime belli deyil Hazirda gorunen gumbez hemin qebirin tam ortasina dusur 15 il bundan once kendde yasayan agsaqqallarin kend camaatina danisdigina gore o vaxt insanlar gelib hemin mezarin basina firlanaraq dilek dileyirmis Eyni zamanda burada 1987 ci ile qeder kilse zenginin oldugu da deyilirki hemin zeng de namelum sexsler terefinden sokulerek ogurlanib Tarixi span Bezi tarixciler Pirin eslinde burda qedimde yasayan Gunes kultuna xidmet edenlerin bize miras qoydugu tikilidir Gunes kultu Azerbaycanin en qedim kultlarindandir Bu kult tunc dovrunde cox boyuk tereqqi tapmisdir Bezileri de abidenin tarixinin IX esre aid oldugunu da vurgulayirlar Oten esrin 30 cu illerinde Alban kilsesine qarsi dagidici siyaset yurudulmesi neticesinde abide daoidilib Evveller burada boyuk zengul olub Lakin 1935 ci ilde zengulu sokulerek satilib Abidenin baximsizligi kilsenin tedricen dagilmasina divarlarinin siradan cixmasina sebeb olub Pirin memarliq qurulusuna ferqlidir Qedim Gunes kultunun uzvleri 50 sag teref 50 sol teref 30 asagi teref 19 nefer basda 1 nefer esas kahin durmaqla ibadet ayinler ucun mebedler tikirdiler Deyilene gore bu mebedin tutumu 150 nefer teskil edib Bundan ireli gelerek de buranin Gunes kultuna aid olmasi qenaetine gelmek olar Tikilinin icini tedqiq edende ibadet edilen yerin birbasa Guncixana baxmasi burda ayinlerin Gunese aid olmasini tesdiq edir Agsaqqallar da buranin qedimde Gunes piri Gunes evi kimi adlandirildigini da deyirler XIX esre aid rus arxeoloqlarin da yazilarinda buranin Sems qebri adlanmasi faktina da rast gelinib Xristianliq yayilandan sonra Azerbaycana gelen missionerler icerisinde muqeddes Ilya ve Andrey de olub Onlarla birge xristianlar Buzovna erazisinde meskunlasmislar Ona gore de bura Nesrani mehellesi tikili ise Nesrani kilsesine cevrilib Azerbaycanda islam dini yayilandan sonra abidenin muselmanlasmasi prosesi baslayib Tikili uzerinde muxtelif dovrlerde mueyyen deyisiklikler olub Buna gore de burda iki kitabe yaradilib Onlarin birinde 1706 ci il tarixi hekk olunmusdur Diger kitabede ise binanin hicri teqvimi ile 885 ci ilde 1480 1481 Sirvansah I Xelilullahin hakimiyyeti dovrunde Tenver Tumansah oglu terefinden berpa edilmesi haqda melumat vardir Lakin hazirda bu kitabeler de ordan ogurlanib ve harada saxlanildigi bilinmir Dini inanclar span XVIII esrden etibaren coxlari bu yeri muqeddes bilib bura nezir getirib parca desmal yayliq baglayib dilek tuturlar Eyni zamanda xalq arasindaki inanca gore burada butulka suse sindirmaq da vacibdir Bele dusunulur ki her dileye gore suse qab sindiran sexsin dilekleri heyata kecir Deyilene gore butulka pirine ovladi olmayanlar qorxanlar xesteliyi olanlar da penah getirir Bu gun debu pir qeribe de olsa bir cox insanlarin inanc yeridir Bolsevikler burani isgal edene qeder bele adet olub Qedim yehudi ve nesrani inancina gore olkelerinden kenarda yasayanlar her senbe bazar gunu istirahet edirdiler gelirdiler bura saxsi qablarda ickiler icirdiler sonradan onu burda sindirirdilar Bu enene onunla bagli idi ki saxsi qabi sindiran sexs gelen il oz torpagina ata yurduna geri donmeye niyyet edir ve and icirdi Mehz bu adet sonradan muselmanlar terefinden qorxunu goturmek niyyet tutmaq kimi basa dusulur ve bu gune qeder de burani pir hesab edib gelib butulka qirir ip baglayib divara mismar vururlar Kend sakini deyir ki her il buradaki sinmis suseler masinla dasinir Amma hec bir ay kecmemis pir evvelki veziyyetine dusur Hazirki veziyyeti span Bu pir hazirda dagilib Onun yerinde yalniz xarabaliqlari ve iki sokuk tag qalib Qalereya span Mebedin asagi girisinin gorunusu Sag qalmis tag sutunlari Mebedin dagilmis hissesi Mebedin sag qalmis taginin ust hissesi Mebedin sag qalmis sag divari Dagilmamis tagin merkezi hissesi Mebedin kenardan gorunusuIstinadlar span Bakida Butulka piri buranin islama aidiyyeti varmi az https axar az Archived from the original on 2 avqust 2023 Istifade tarixi 21 iyul 2025 Konul Ceferli Menseyi bilinmeyen abide Butulka piri REPORTAJ FOTO az https oxu az 06 08 2022 Archived from the original on 24 July 2025 Istifade tarixi 21 iyl 2025 Menseyi bilinmeyen abide qeribe ayinli pir Dini mebed indi movhumat ocagina cevrilib VIDEO az https news milli az 20 Dekabr 2021 Archived from the original on 20 December 2021 Istifade tarixi 29 iyl 2025 Bakida Butulka piri buranin islama aidiyyeti varmi az https news milli az 29 03 2023 Archived from the original on 18 April 2023 Istifade tarixi 21 iyl 2025 Ilahin Bizimyol info Nesrani piri Tersa piri yoxsa ermeni kilsesi Video az https bizimyol info 09 07 2021 Archived from the original on 1 August 2021 Istifade tarixi 22 iyl 2025 Xarici kecidler span Vikianbarda Alban kilsesi ile elaqeli mediafayllar var Qarisiq tarixi olan Butulka piri Baki kendinde bir gun az https qaynarinfo az 23 06 2023 22 Jul 2025 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 iyl 2025 Menseyi bilinmeyen abide qeribe ayinli pir Dini mebed indi movhumat ocagina cevrilib az https www xezerxeber az 19 12 2021 22 Jul 2025 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 iyl 2025 Kateqoriyalar Elifba sirasina gore tarixi abidelerAlban kilseleriBakinin tarixi binalariGizli kateqoriyalar Infobox mapframe without OSM relation ID on WikidataVikipediya Xarici kecidler sablonu bosdurKartographer uzantisindan istifade eden sehifeler