fbpx
Wikipedia

Ələkbər Fərrux

Oktyabr 05, 2021

Ələkbər Fərrux(1878-1940)—sirk ustası, heyvan təlimçisi.

Həyatı

Rusiya imperiyası ərazisində dövrünün ən güclü təlimçisi sayılan Ələkbər Fərrux digərlərinə nisbətən daha geniş şöhrət qazanmışdı. Bu təlimçidən bəhs edərkən, onun atası Fərrux Hacı Qafar oğlunun adını qeyd etməmək olmaz. Fərrux Hacı Qafar oğlunun bir artist kimi çıxışları barədə məlumat olmasa da, o, sirk işinin təşkili sahəsində uğurlu fəaliyyəti ilə, ilk azərbaycanlı sirk antreprenyoru və bilicisi kimi diqqəti cəlb edir. Hərtərəfli istedada malik bu insan müxtəlif musiqi alətlərində çalır, hətta peşəkar orkestrlərdə də çıxış edirdi. Ticarət gəmisində şkiper işləyən Fərrux Hacı Qafar oğlu getdiyi səfərlərdən Bakıya meymun, piton ilan, hətta timsah belə gətirib, evində saxlayır, qonşularına nümayiş etdirirdi. Tezliklə bu həvəs, onu kiçik bir heyvanxana təşkil etməyə sövq edir və o, bu məqsədlə Rusiyanın şəhərlərini dolaşmağa başlayır. Odessada səyyar balaqan sahibi, zəngin Sonya Tamilina ilə tanış olan Fərrux Hacı Qafar oğlu öz ailəsi ilə əlaqələrini kəsərək, Sonya və onun əvvəlki nigahdan olan qızı Paşeta ilə birgə balaqanlarını Buxaraya köçürürlər. O, körpə çağlarından heyvanlara alışdırdığı iki oğlundan kiçiyini, altı yaşlı Ələkbəri də özü ilə Buxaraya aparır. Buxarada onların işləri olduqca yaxşı gedir. Əsasən yarmarkalarda, əlvan şərq bazarlarında çadır quraraq işləyən Fərrux Hacı Qafar oğlu digər sirk sahibləri ilə rəqabətdən daim qalib çıxırdı. Balaca Ələkbər lap kiçik yaşlarından sirk artistinə lazım olan bütün keyfiyyətlərə malik idi. O, fiziki cəhətdən möhkəm, cəld, dözümlü və çalışqan olması ilə seçilirdi. Əsas cəhət isə o idi ki, qətiyyən vəhşi heyvanlardan qorxmur, saatlarla onları müşahidə edir, yemləyib, bəsləyirdi. Tezliklə Ələkbər də proqramlarda çıxış etməyə başladı. O, böyüklərlə bərabər iri qabaq təkəri olan, “hörümçək” adlanan velosipedin üzərində müxtəlif tryuklar icra edir, jonqlyorluqla məşğul olur, mürəkkəb akrobatik hərəkətləri mənimsəyirdi. Öz çıxışını bitirdikdən sonra isə, sirkin orkestrində musiqi alətlərində də çalırdı. Daha sonra, afişalarda Paşeta Udalaya adı ilə məşhur olan ögey bacısı ilə “Ölüm səbəti” adlanan sirk nömrəsi hazırladılar. Onlar böyük səbət formasında olan kürənin içərisində velosipedlə mürəkkəb hərəkətlər icra edir, velosipedləri böyük sürətlə həmin qurğunun divarlarında sürürdülər. Ələkbər on yeddi yaşına çatdıqda, onu təlimçi görmək istəyən atası, sirk üçün müxtəlif heyvanlar, meymunlar, atlar, itlər, canavarlar, timsahlar, hətta fil belə alır. Bir qədər sonra o, müflis olmuş bir balaqan sahibindən altı baş şir də alır. Fərruxun şöhrəti tədricən bütün Orta Asiyaya yayılır. Bu artıq balaqan deyil, əsil sirk idi. Onların tamaşalarında təmaşaçı əlindən yer olmurdu. Hətta Buxara əmiri də tez-tez onların tamaşalarına gəlir, onun üçün salonda xüsusi yerlər ayrılırdı. Həmin sirkin fəaliyyəti, Rusiyanın məşhur sirk artisti, Dmitri Alpyorovun (1895 - 1948) xatirələrində də öz əksini tapır: ”... Yarmarkada bir neçə ortabab rus balaqanı və üç sirk fəaliyyət göstərirdi... Fərruxun sirki daha uğurla çıxış edirdi. Yupatovun və Vinokurovun sirkləri nisbətən maraqsız idi. Fərruxun sirkində, çox zəngin də olmasa, heyvanxana fəaliyyət göstərirdi. Proqramlarda “Alpero və Paşeta Fərruxun qastrolları” elan edilir, Fərruxun oğlu və onun şagirdi çıxış edirdi. Onlar birlikdə qəfəsə girir, şirləri müxtəlif hərəkətlər icra etməyə, qrup şəklində düzülməyə məcbur edirdilər. Başqa sirklərdə isə, proqramlar çox zəif nömrələrdən ibarət idi...”.

Buxara əmiri onların sirkdəki fəaliyyətlərini yüksək qiymətləndirmiş, 1908-ci ildə Fərrux Hacı Qafar oğlunun Buxaranın gümüş ulduz ordeni ilə, Ələkbər Fərruxun isə, qızıl medalla təltif olunması barədə fərman imzalamışdı.

Tezliklə bütün Rusiyada məşhurlaşan, iri quberniya mərkəzlərinə dəvət alan Ələkbər Buxaranı tərk edir. O zaman Rusyada sirk sahibləri daha çox xarici artistlərə üstünlük versələr də, Alpero və Paşeta Udalaya öz ifalarında elə bir yüksək səviyyəyə çatmışdılar ki, hətta paytaxta, Sankt-Peterburqdakı Çinizelli sirkinə dəvət almışdılar. Tədricən heyvanların sayını artıran Fərrux 1913-cü ildə, artıq 10 şirlə, 1916-cı ildə isə on altı şir, iki ayı və bir bəbirlə çıxış edirdi. Bu, hətta müasir ölçülərlə də olduqca böyük qrup idi.

Birinci dünya müharibəsinin başlanması, digər sirk artistləri kimi, Ələkbər Fərruxun da yaradıcılığına ciddi əngəl oldu. Aclıq, səfalət hökm sürən ölkədə sirk artıq heç kimi maraqlandırmırdı. Həmin dövrdə böyük bir əhliləşdirilmiş heyvan qrupuna malik olan Ələkbər, artıq fillə də çıxış edirdi. Oktyab inqilabı onu Kazan şəhərində haqladı. Hər yeri hərcmərclik, mitinqlər dalğası bürümüşdü. İşsiz qalmış təlimçinin heyvanları acından qırılmağa başladı. Əvvəlcə filini, daha sonra isə qalan heyvanlarını itirən sənətçi əlacsız qalaraq, karyerasının əvvəlində olduğu kimi, jonqlyorluq edir, akrobatik nömrələr göstərirdi. Daşkənddə çalışarkən, o, Aqrippina Filippovna İnjivatkina ilə evlənir və onlar bir yerdə çıxış etməyə başlayırlar. Bir müddət sonra Bakıya qayıtmalı olan Ələkbər Fərrux, müxtəlif sahələrdə işləsə də, yenidən manejə qayıtmaq ümidini itirmir, dəfələrlə Bakı sirkinə, Moskvaya Sövlət Sirk Birliyinə müraciət edirdi ki, yırtıcılarla nömrə hazırlamaq üçün, vəhşi heyvanların alınması məsələsində ona kömək etsilər. Aqrippina isə Bakıda heyvanxanada nəzarətçi-kassir vəzifəsində işə düzəlir. Lakin təlimçi peşəsinə böyük həvəsi olduğundan, o, boş vaxtında burada canavarları əhliləşdirərək, böyük təcrübə qazanır.

Nəhayət, 1937-ci ildə Ümumittifaq Sirk Birliyi tərəfindən onlar üçün dörd baş şir alınır və onların yeni nömrə hazırlamağına icazə verilir. Dərhal uca hasarla əhatə olunmuş şəhərətrafı bağların birində yeni nömrə üzərində gərgin iş başlayır və həmin ilin yayında Ələkbər Fərrux, eləcə də Züleyxa Fərrux təxəllüsü ilə manejə çıxan Aqrippina İnjivatkina öz təhlükəli nömrələrini tamaşaçılara təqdim edirlər. Ə.Fərruxun təcrübəsi öz sözünü deyirdi, onların müxtəlif tryuklarla zəngin çıxışları maraqlı alınmışdı. Şirlər tunel şəklində düzülmüş qəfəslərdən keçərək, manejə çıxır, yarımdairə şəklində düzülmüş tumbaların üzərində otururdular. Sonra parlaq milli koctyumlarda çıxış edən Ələkbər və Züleyxanın işarəsi ilə heyvanlar bir-birinin ardınca ensiz tirin üzərilə yeriyir, bir tumbadan digərinə atılır, piramida şəklində düzülürdülər. Sonra Züleyxa şirlərdən ən böyüyü olan Samsonun belində oturaraq, başını özünə tərəf, arxaya çəkir, bu zaman şir ağzını geniş açır, qorxunc dişlərini tamaşaçılara göstərirdi. Daha sonra, şirlər təlimçinin işarəsi ilə manejdə bir-birinin yanında yerə yayılır, Ələkbərlə Züleyxa isə bu “Canlı xalçanın” üzərində uzanırdılar. Nömrənin sonluğu yüksək tempdə icra olunurdu – Ələkbər Fərrux qırmancı şaqqıldadır, tapançadan atəş açır, şirlər təbil səsləri altında maneələrin üzərindən atılaraq, manejdə dairə boyu sürətlə qaçırdılar.

Bakıda baş tutan uğurlu çıxışlardan sonra, Ələkbər Fərrux Sirk Birliyinin əmri ilə digər şəhərlərə göndərildi. Orconikidze, Yaroslavl, Sverdlovsk, Çelyabinsk, Tomsk, Omsk, İrkutsk, Xabarovsk və digər şəhərlərdə uğurla çıxış edən sənətçi daim inkişafa, yeniliyə can atır, nömrənin daha məzmunlu və maraqlı olmasına çalışırdı. Nömrənin əvvəlində, yırtıcılar manejə çıxdıqdan sonra, onun məktəbli qızı Züleyxa cəsarətlə ortalığa atılaraq, milli rəqs ifa edirdi. Qızcığazın cəsarəti daim tamaşaçı alqışları ilə qarşılanırdı. Lakin, birliyin rəhbərliyi bundan narahat olub, azyaşlı qızın manejə çıxmasını qadağan etdi. Buna baxmayaraq, Ələkbər, qızını təlimçi görmək arzusundan əl çəkmir, onun üçün körpə heyvan alıb, yeni nömrə hazırlamaq fikri ilə yaşayırdı. O, öz nömrəsini də genişləndirmiş, əsil attraksiona çevirmişdi. Artıq onun nömrəsində beş şir, üç ayı, on altı canavar iştirak edirdi. O zaman, indiki kimi, artistərlə rejissor, ssenarist, rəssam, bəstəkar işləmirdi, hər şeyi sənətçi özü edirdi. Ələkbər də köhnə dövrün artistləri kimi, çıxışının təhlükəli olduğunu vurğulamağa, tamaşaçıları gərgin vəziyyətdə saxlamağa üstünlük verirdi. Təlimçi çoxdan nəzərdə tutduğu tryuku da həyata keçirmişdi – şirlərin çıxışı bitdikdən sonra, o, yırtıcılarla eyni qəfəsdə qala-qala ayı ilə güləşirdi. Aparıcı elan edirdi ki, indi qeyri-adi mənzərənin şahidi olacaqsınız, ölkənin ən qocaman təlimçisi Ələkbər Fərrux, şirlərdən ibarət “münsiflər heyətinin” qarşısında 350 kiloqramlıq ayı Potapla güləşəcək. Onun, belecə, hər gün özünü real təhlükə qarşısında qoyması, 1940-cı il martın 15-də, Ələkbər Fərrux Bryansk sirkində çıxış edərkən, tamaşa vaxtı həlak olması ilə nəticələndi. O, “ayı ilə güləş” tryukunu ifa edən zaman, “Əmir” ləqəbli şir Ələkbəkin üzərinə atıldı...

Oktyabr 05, 2021
ələkbər, fərrux, 1878, 1940, sirk, ustası, heyvan, təlimçisi, həyatı, redaktərusiya, imperiyası, ərazisində, dövrünün, güclü, təlimçisi, sayılan, digərlərinə, nisbətən, daha, geniş, şöhrət, qazanmışdı, təlimçidən, bəhs, edərkən, onun, atası, fərrux, hacı, qafa. Elekber Ferrux 1878 1940 sirk ustasi heyvan telimcisi Heyati RedakteRusiya imperiyasi erazisinde dovrunun en guclu telimcisi sayilan Elekber Ferrux digerlerine nisbeten daha genis sohret qazanmisdi Bu telimciden behs ederken onun atasi Ferrux Haci Qafar oglunun adini qeyd etmemek olmaz Ferrux Haci Qafar oglunun bir artist kimi cixislari barede melumat olmasa da o sirk isinin teskili sahesinde ugurlu fealiyyeti ile ilk azerbaycanli sirk antreprenyoru ve bilicisi kimi diqqeti celb edir Herterefli istedada malik bu insan muxtelif musiqi aletlerinde calir hetta pesekar orkestrlerde de cixis edirdi Ticaret gemisinde skiper isleyen Ferrux Haci Qafar oglu getdiyi seferlerden Bakiya meymun piton ilan hetta timsah bele getirib evinde saxlayir qonsularina numayis etdirirdi Tezlikle bu heves onu kicik bir heyvanxana teskil etmeye sovq edir ve o bu meqsedle Rusiyanin seherlerini dolasmaga baslayir Odessada seyyar balaqan sahibi zengin Sonya Tamilina ile tanis olan Ferrux Haci Qafar oglu oz ailesi ile elaqelerini keserek Sonya ve onun evvelki nigahdan olan qizi Paseta ile birge balaqanlarini Buxaraya kocururler O korpe caglarindan heyvanlara alisdirdigi iki oglundan kiciyini alti yasli Elekberi de ozu ile Buxaraya aparir Buxarada onlarin isleri olduqca yaxsi gedir Esasen yarmarkalarda elvan serq bazarlarinda cadir quraraq isleyen Ferrux Haci Qafar oglu diger sirk sahibleri ile reqabetden daim qalib cixirdi Balaca Elekber lap kicik yaslarindan sirk artistine lazim olan butun keyfiyyetlere malik idi O fiziki cehetden mohkem celd dozumlu ve calisqan olmasi ile secilirdi Esas cehet ise o idi ki qetiyyen vehsi heyvanlardan qorxmur saatlarla onlari musahide edir yemleyib besleyirdi Tezlikle Elekber de proqramlarda cixis etmeye basladi O boyuklerle beraber iri qabaq tekeri olan horumcek adlanan velosipedin uzerinde muxtelif tryuklar icra edir jonqlyorluqla mesgul olur murekkeb akrobatik hereketleri menimseyirdi Oz cixisini bitirdikden sonra ise sirkin orkestrinde musiqi aletlerinde de calirdi Daha sonra afisalarda Paseta Udalaya adi ile meshur olan ogey bacisi ile Olum sebeti adlanan sirk nomresi hazirladilar Onlar boyuk sebet formasinda olan kurenin icerisinde velosipedle murekkeb hereketler icra edir velosipedleri boyuk suretle hemin qurgunun divarlarinda sururduler Elekber on yeddi yasina catdiqda onu telimci gormek isteyen atasi sirk ucun muxtelif heyvanlar meymunlar atlar itler canavarlar timsahlar hetta fil bele alir Bir qeder sonra o muflis olmus bir balaqan sahibinden alti bas sir de alir Ferruxun sohreti tedricen butun Orta Asiyaya yayilir Bu artiq balaqan deyil esil sirk idi Onlarin tamasalarinda temasaci elinden yer olmurdu Hetta Buxara emiri de tez tez onlarin tamasalarina gelir onun ucun salonda xususi yerler ayrilirdi Hemin sirkin fealiyyeti Rusiyanin meshur sirk artisti Dmitri Alpyorovun 1895 1948 xatirelerinde de oz eksini tapir Yarmarkada bir nece ortabab rus balaqani ve uc sirk fealiyyet gosterirdi Ferruxun sirki daha ugurla cixis edirdi Yupatovun ve Vinokurovun sirkleri nisbeten maraqsiz idi Ferruxun sirkinde cox zengin de olmasa heyvanxana fealiyyet gosterirdi Proqramlarda Alpero ve Paseta Ferruxun qastrollari elan edilir Ferruxun oglu ve onun sagirdi cixis edirdi Onlar birlikde qefese girir sirleri muxtelif hereketler icra etmeye qrup seklinde duzulmeye mecbur edirdiler Basqa sirklerde ise proqramlar cox zeif nomrelerden ibaret idi Buxara emiri onlarin sirkdeki fealiyyetlerini yuksek qiymetlendirmis 1908 ci ilde Ferrux Haci Qafar oglunun Buxaranin gumus ulduz ordeni ile Elekber Ferruxun ise qizil medalla teltif olunmasi barede ferman imzalamisdi Tezlikle butun Rusiyada meshurlasan iri quberniya merkezlerine devet alan Elekber Buxarani terk edir O zaman Rusyada sirk sahibleri daha cox xarici artistlere ustunluk verseler de Alpero ve Paseta Udalaya oz ifalarinda ele bir yuksek seviyyeye catmisdilar ki hetta paytaxta Sankt Peterburqdaki Cinizelli sirkine devet almisdilar Tedricen heyvanlarin sayini artiran Ferrux 1913 cu ilde artiq 10 sirle 1916 ci ilde ise on alti sir iki ayi ve bir bebirle cixis edirdi Bu hetta muasir olculerle de olduqca boyuk qrup idi Birinci dunya muharibesinin baslanmasi diger sirk artistleri kimi Elekber Ferruxun da yaradiciligina ciddi engel oldu Acliq sefalet hokm suren olkede sirk artiq hec kimi maraqlandirmirdi Hemin dovrde boyuk bir ehlilesdirilmis heyvan qrupuna malik olan Elekber artiq fille de cixis edirdi Oktyab inqilabi onu Kazan seherinde haqladi Her yeri hercmerclik mitinqler dalgasi burumusdu Issiz qalmis telimcinin heyvanlari acindan qirilmaga basladi Evvelce filini daha sonra ise qalan heyvanlarini itiren senetci elacsiz qalaraq karyerasinin evvelinde oldugu kimi jonqlyorluq edir akrobatik nomreler gosterirdi Daskendde calisarken o Aqrippina Filippovna Injivatkina ile evlenir ve onlar bir yerde cixis etmeye baslayirlar Bir muddet sonra Bakiya qayitmali olan Elekber Ferrux muxtelif sahelerde islese de yeniden maneje qayitmaq umidini itirmir defelerle Baki sirkine Moskvaya Sovlet Sirk Birliyine muraciet edirdi ki yirticilarla nomre hazirlamaq ucun vehsi heyvanlarin alinmasi meselesinde ona komek etsiler Aqrippina ise Bakida heyvanxanada nezaretci kassir vezifesinde ise duzelir Lakin telimci pesesine boyuk hevesi oldugundan o bos vaxtinda burada canavarlari ehlilesdirerek boyuk tecrube qazanir Nehayet 1937 ci ilde Umumittifaq Sirk Birliyi terefinden onlar ucun dord bas sir alinir ve onlarin yeni nomre hazirlamagina icaze verilir Derhal uca hasarla ehate olunmus seheretrafi baglarin birinde yeni nomre uzerinde gergin is baslayir ve hemin ilin yayinda Elekber Ferrux elece de Zuleyxa Ferrux texellusu ile maneje cixan Aqrippina Injivatkina oz tehlukeli nomrelerini tamasacilara teqdim edirler E Ferruxun tecrubesi oz sozunu deyirdi onlarin muxtelif tryuklarla zengin cixislari maraqli alinmisdi Sirler tunel seklinde duzulmus qefeslerden kecerek maneje cixir yarimdaire seklinde duzulmus tumbalarin uzerinde otururdular Sonra parlaq milli koctyumlarda cixis eden Elekber ve Zuleyxanin isaresi ile heyvanlar bir birinin ardinca ensiz tirin uzerile yeriyir bir tumbadan digerine atilir piramida seklinde duzulurduler Sonra Zuleyxa sirlerden en boyuyu olan Samsonun belinde oturaraq basini ozune teref arxaya cekir bu zaman sir agzini genis acir qorxunc dislerini tamasacilara gosterirdi Daha sonra sirler telimcinin isaresi ile manejde bir birinin yaninda yere yayilir Elekberle Zuleyxa ise bu Canli xalcanin uzerinde uzanirdilar Nomrenin sonlugu yuksek tempde icra olunurdu Elekber Ferrux qirmanci saqqildadir tapancadan ates acir sirler tebil sesleri altinda maneelerin uzerinden atilaraq manejde daire boyu suretle qacirdilar Bakida bas tutan ugurlu cixislardan sonra Elekber Ferrux Sirk Birliyinin emri ile diger seherlere gonderildi Orconikidze Yaroslavl Sverdlovsk Celyabinsk Tomsk Omsk Irkutsk Xabarovsk ve diger seherlerde ugurla cixis eden senetci daim inkisafa yeniliye can atir nomrenin daha mezmunlu ve maraqli olmasina calisirdi Nomrenin evvelinde yirticilar maneje cixdiqdan sonra onun mektebli qizi Zuleyxa cesaretle ortaliga atilaraq milli reqs ifa edirdi Qizcigazin cesareti daim tamasaci alqislari ile qarsilanirdi Lakin birliyin rehberliyi bundan narahat olub azyasli qizin maneje cixmasini qadagan etdi Buna baxmayaraq Elekber qizini telimci gormek arzusundan el cekmir onun ucun korpe heyvan alib yeni nomre hazirlamaq fikri ile yasayirdi O oz nomresini de genislendirmis esil attraksiona cevirmisdi Artiq onun nomresinde bes sir uc ayi on alti canavar istirak edirdi O zaman indiki kimi artisterle rejissor ssenarist ressam bestekar islemirdi her seyi senetci ozu edirdi Elekber de kohne dovrun artistleri kimi cixisinin tehlukeli oldugunu vurgulamaga tamasacilari gergin veziyyetde saxlamaga ustunluk verirdi Telimci coxdan nezerde tutdugu tryuku da heyata kecirmisdi sirlerin cixisi bitdikden sonra o yirticilarla eyni qefesde qala qala ayi ile gulesirdi Aparici elan edirdi ki indi qeyri adi menzerenin sahidi olacaqsiniz olkenin en qocaman telimcisi Elekber Ferrux sirlerden ibaret munsifler heyetinin qarsisinda 350 kiloqramliq ayi Potapla gulesecek Onun belece her gun ozunu real tehluke qarsisinda qoymasi 1940 ci il martin 15 de Elekber Ferrux Bryansk sirkinde cixis ederken tamasa vaxti helak olmasi ile neticelendi O ayi ile gules tryukunu ifa eden zaman Emir leqebli sir Elekbekin uzerine atildi Menbe https az wikipedia org w index php title Elekber Ferrux amp oldid 3778152, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.